Διοικητική διαίρεση της Ελλάδας 1912

Η Διοικητική διαίρεση της Ελλάδας του 1912 ψηφίστηκε από την Κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου 1910, φέρνοντας σημαντικότατες αλλαγές στις τοπικές διοικήσεις. Με το Διάταγμα "περὶ ἐνάρξεως τῆς ἰσχύος τῶν ἄρθρων 1 έως 18,. 200 και 210 τοῦ νόμου ΔΝΖ' (ὑπ' ἀριθ. 4057) 1912 «Περί Δήμων και Κοινοτήτων»" ΦΕΚ 256Α - 28/08/1912.

Ειδικότερα, ορίστηκαν ως Δήμοι οι πρωτεύουσες των Νομών και οι πόλεις με πληθυσμό άνω των 10.000 κατοίκων. Αντίστοιχα κοινότητες ορίστηκαν όλοι οι συνοικισμοί με πληθυσμό πάνω από «300 κατοίκους και σχολείο στοιχειώδους εκπαιδεύσεως», ενώ ακόμη και συνοικισμοί με λιγότερους από 300 κατοίκους με σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης μπορούσαν να γίνουν κοινότητες αρκεί να το ζητούσαν πάνω από το 50% των εκλογέων κατοίκων και ταυτόχρονα να είχαν περιουσία που να απέδιδε πάνω από 2.000 δραχμές εκείνη την εποχή, ή τέλος αν ήταν ήδη έδρες Δήμων. Αποτέλεσμα της διοικητικής διαίρεσης ήταν η δημιουργία μεγάλου αριθμού δήμων, αλλά και σημαντικότατου αριθμού κοινοτήτων.

"Έτσι, με την εφαρμογή του νόμου ο Βενιζέλος επανέφερε τον θεσμό των κοινοτήτων με την ταυτόχρονη κατάργηση των Δήμων που ίσχυαν από τις βαυαρικές μεταρρυθμίσεις. (Ακαδημία Αθηνών, 2000; Χλέπας, 1999)"[...] Όσον αφορά τις κοινότητες, σύμφωνα με το νόμο προβλέπονταν να λειτουργούν 2.727 Ο.Τ.Α από τους 2.727 οι 2.277 με πληθυσμό μεγαλύτερο από τριακόσιους κατοίκους, [...] Β' βάθμια αυτοδιοίκηση: Αιρετά νομαρχιακά συμβούλια, επίκλητος νομάρχης" (Περιορισμένη εφαρμογή - Β.Δ. 9/10.5.1923 «περί διοικήσεως των νομών»).

Κατά τα έτη 1954-1974: Ν3200/1955 (ΦΕΚ 97/Α/1955), 23-04-1955: Περί διοικητικής αποκεντρώσεως ΝΔ 29-11-1923: Περί τροποποιήσεως της παραγράφου 2 του άρθρου 3 του από 17-07-1923 νομοθετικού διατάγματος περί σχεδίων πόλεων, κ. λ. π.: Καταργήθηκαν οι γενικές διοικήσεις Βορείου Ελλάδος, Θράκης, Ηπείρου, Κρήτης και Δωδεκανήσου και δημιουργήθηκαν νομαρχίες στο νομό που είχαν την έδρα τους οι γενικές αυτές διοικήσεις.

"ο νομάρχης ασκεί «αποκλειστικώς» τις αρμοδιότητες που, σύμφωνα με τις διατάξεις που ισχύουν κάθε φορά, έχουν οι υπουργοί εσωτερικών, εθνικής παιδείας και θρησκευμάτων, οικονομικών, εμπορίου, βιομηχανίας, συγκοινωνιών και δημοσίων έργων, γεωργίας, κοινωνικής πρόνοιας και εργασίας, εκτός από τις αρμοδιότητες που ο ίδιος ο νόμος εξαιρούσε".

"Σε κάθε νομαρχία συστάθηκε νομαρχιακό συμβούλιο με πρόεδρο τον νομάρχη και μέλη αφενός τους προϊσταμένους των δημοσίων υπηρεσιών του νομού και αφετέρου εκλεγμένους εκπροσώπους των επαρχιών του νομού (ένας ή δύο αιρετοί εκπρόσωποι από κάθε επαρχία)."

Οι κοινότητες ως μονάδες τοπικής αυτοδιοίκησης καταργήθηκαν 98 χρόνια αργότερα με το Πρόγραμμα Καλλικράτης και τη διοικητική διαίρεση του 2011.

Στοιχεία

Στοιχεία για τη διοικητική διαίρεση δεν υπάρχουν στον νόμο ΔΝΖ του 1912, γιατί εκεί απλά περιγράφονται οι όροι ίδρυσης κοινοτήτων και δήμων. Οι κοινότητες και οι Δήμοι αναγνωρίστηκαν σταδιακά στα επόμενα χρόνια. Το 1920 εκδόθηκαν πίνακες των δήμων και κοινοτήτων του κράτους από τη Διεύθυνση κοινοτικής και δημοτικής διοικήσεως του υπουργείου εσωτερικών που περιείχαν:

• για τους 16 παλαιούς νομούς: 21 δήμους και 2743 κοινότητες
• για τις «νέες χώρες»: 16 δήμους, 1400 κοινότητες, 3 αστικούς δήμους και 602 αγροτικούς δήμους

σύμφωνα με όσα αναφέρονται σε έκθεση της Διεύθυνσης Στατιστικής του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας του 1922.

Στην έκδοση του 1923 «Λεξικόν των Δήμων, Κοινοτήτων και Συνοικισμών της Ελλάδος επί τη βάση της απογραφής του πληθυσμού του έτους 1920» της Στατιστικής Υπηρεσίας αναφέρονται αναλυτικά 40 δήμοι και 4.757 κοινότητες (χωρίς σε αυτές να περιλαμβάνεται η Θράκη που δεν είχε ακόμη αποκτήσει την ίδια δομή τοπικής αυτοδιοίκησης με την υπόλοιπη Ελλάδα).

Επίσημα στοιχεία για τη διοικητική διαίρεση που προέκυψε μετά το 1912 φαίνονται στην απογραφή του 1920.

Στην απογραφή του 1928, αναφέρεται ότι στις 15-16 Μαΐου 1928, η Ελλάδα διαιρούνταν σε 38 νομούς, 141 επαρχίες, 53 δήμους και 4.990 κοινότητες, με συνολικό αριθμό πόλεων και χωριών 10.952.

Διοικητική διαίρεση

Οι πρώτοι 16 νομοί και οι επαρχίες της διοικητικής διαίρεσης που δημιουργήθηκαν με τη Διοικητική Διαίρεση του 1909 ήταν οι εξής:

#	Νομός	Πρωτεύουσα Νομού	Επαρχίες
1	Νομός Αττικής & Βοιωτίας	Αθήνα	Επαρχία Αττικής Επαρχία Αίγινας Επαρχία Μεγαρίδας Επαρχία Λιβαδειάς Επαρχία Θηβών
2	Νομός Φθιώτιδος & Φωκίδος	Λαμία	Επαρχία Φθιώτιδας Επαρχία Λοκρίδας Επαρχία Παρνασσίδας Επαρχία Δωρίδας
3	Νομός Αιτωλίας & Ακαρνανίας	Μεσολόγγι	Επαρχία Μεσολογγίου Επαρχία Τριχωνίας Επαρχία Ναυπακτίας Επαρχία Βονίτσης και Ξηρομέρου Επαρχία Βάλτου Επαρχία Ευρυτανίας
4	Νομός Άρτης	Άρτα	Επαρχία Άρτης Επαρχία Τζουμέρκων
5	Νομός Τρικάλων	Τρίκαλα	Επαρχία Τρικάλων Επαρχία Καλαμπάκας Επαρχία Καρδίτσας
6	Νομός Λαρίσσης	Λάρισα	Επαρχία Λαρίσης Επαρχία Τυρνάβου Επαρχία Αγιάς Επαρχία Φαρσάλων Επαρχία Βόλου Επαρχία Αλμυρού Επαρχία Δομοκού
7	Νομός Ευβοίας	Χαλκίς	Επαρχία Χαλκίδας Επαρχία Ξηροχωρίου Επαρχία Καρυστίας Επαρχία Σκοπέλου
8	Νομός Αργολίδος & Κορινθίας	Ναύπλιο	Επαρχία Ναυπλίας Επαρχία Άργους Επαρχία Σπετσών και Ερμιονίδος Επαρχία Ύδρας Επαρχία Τροιζηνίας Επαρχία Κορινθίας Επαρχία Κυθήρων
9	Νομός Αρκαδίας	Τρίπολις	Επαρχία Μαντινείας Επαρχία Κυνουρίας Επαρχία Μεγαλοπόλεως Επαρχία Γόρτυνος
10	Νομός Αχαΐας & Ήλιδος	Πάτρα	Επαρχία Πατρών Επαρχία Καλαβρύτων Επαρχία Αιγιαλείας Επαρχία Ηλείας
11	Νομός Μεσσηνίας	Καλαμάτα	Επαρχία Καλαμών Επαρχία Μεσσηνίας Επαρχία Πυλίας Επαρχία Τριφυλίας Επαρχία Ολυμπίας
12	Νομός Λακωνίας	Σπάρτη	Επαρχία Λακεδαίμονος Επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς Επαρχία Γυθείου Επαρχία Οιτύλου
13	Νομός Κερκύρας	Κέρκυρα	Επαρχία Κερκύρας Επαρχία Παξών
14	Νομός Κεφαλληνίας	Αργοστόλιον	Επαρχία Κραναίας Επαρχία Πάλλης Επαρχία Σάμης Επαρχία Ιθάκης Επαρχία Λευκάδος
15	Νομός Ζακύνθου	Ζάκυνθος	Επαρχία Ζακύνθου
16	Νομός Κυκλάδων	Ερμούπολις	Επαρχία Σύρου Επαρχία Κέας Επαρχία Άνδρου Επαρχία Τήνου Επαρχία Νάξου Επαρχία Θήρας Επαρχία Μήλου

Μεταβολή του 1912

Το 1912 κι ενώ ήταν σε εξέλιξη οι Βαλκανικοί πόλεμοι τα απελευθερωμένα εδάφη διαιρέθηκαν προσωρινά με τη διαταγή 587 της 26 Νοεμβρίου 1912 του Κωνσταντίνου Ρακτιβάν, σύμφωνα με αυτήν:

• Νομός Θεσσαλονίκης
  • Υποδιοίκηση Θεσσαλονίκης (έδρα: Θεσσαλονίκη)
  • Υποδιοίκηση Βέροιας (έδρα: Βέροια)
  • Υποδιοίκηση Γιαννιτσών (έδρα: Γιαννιτσά)
  • Υποδιοίκηση Έδεσσας (έδρα: Έδεσσα)
  • Υποδιοίκηση Καράτζοβας (έδρα: Αριδαία)
  • Υποδιοίκηση Λαγκαδά (έδρα: Λαγκαδάς)
  • Υποδιοίκηση Κασάνδρας (έδρα: Πολύγυρος)
  • Υποδιοίκηση Αικατερίνης (έδρα: Κατερίνη
  • Υποδιοίκηση Αγίου Όρους (έδρα: Καρυές)
• Νομός Κοζάνης
  • Υποδιοίκηση Ελασσόνας (έδρα: Ελασσόνα)
  • Υποδιοίκηση Σερβίων (έδρα: Σέρβια)
  • Υποδιοίκηση Κοζάνης (έδρα: Κοζάνη)
  • Υποδιοίκηση Γρεβενών (έδρα: Γρεβενά)
  • Υποδιοίκηση Ανασελίτσης (έδρα: Σιάτιστα)
• Νομός Δυτικής Μακεδονίας
  • καμία, ήταν ακόμα σε εξέλιξη οι πολεμικές επιχειρήσεις στην περιοχή

Μεταβολή του 1913

Με τη μεταβολή του 1913 ρυθμίστηκε η διοίκηση των εδαφών που προσαρτήθηκαν στο Ελληνικό κράτος μετά τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913 και με τον νόμο Ν.ΔΡΔΑ' της 28 Φεβρουαρίου / 2 Μαρτίου 1913 περί "Διοικήσεως των στρατιωτικά κατεχομένων χωρών". Έτσι δημιουργήθηκαν οι : Γενική διοίκηση Μακεδονίας, Γενική διοίκηση Ηπείρου, Γενική διοίκηση Κρήτης, Γενική διοίκηση νησιών Αιγαίου, ιδιαιτερότητα αποτέλεσε η Σάμος η οποία παρέμεινε ηγεμονία με προσωρινή κυβέρνηση έως τον Ιούλιο του 1914 όταν και δημιουργήθηκε η Γενική διοίκηση Σάμου.

Μεταβολή του 1915

Ήπειρος

• Νομός Αργυροκάστρου
  • Επαρχία Αργυροκάστρου (έδρα: Αργυρόκαστρο)
  • Επαρχία Δελβίνου (έδρα: Δέλβινο)
  • Επαρχία Λεσκοβικίου (έδρα: Λεσκοβίκι)
  • Επαρχία Πρεμετής (έδρα: Πρεμετή)
  • Επαρχία Τεπελενίου (έδρα: Τεπελένι)
  • Επαρχία Χιμάρας (έδρα: Χειμάρρα)
• Νομός Κορυτσάς
  • Επαρχία Κορυτσάς (έδρα: Κορυτσά)
  • Επαρχία Κολωνίας (έδρα: Ερσέκα)
• Νομός Ιωαννίνων
  • Επαρχία Δωδώνης (έδρα: Ιωάννινα)
  • Επαρχία Πωγωνίου (έδρα: Δελβινάκι), αρχικά περιελάμβανε και χωριά που σήμερα ανήκουν στην Αλβανία
  • Επαρχία Κονίτσης (έδρα: Κόνιτσα)
  • Επαρχία Μετσόβου (έδρα: Μέτσοβο)
  • Επαρχία Θυάμιδος (έδρα: Ηγουμενίτσα)
  • Επαρχία Μαργαριτίου (έδρα: Μαργαρίτι)
  • Επαρχία Σουλίου (έδρα: Παραμυθιά)
• Νομός Πρεβέζης
  • Επαρχία Πρεβέζης (έδρα: Πρέβεζα), αρχικά περιελάμβανε και το σημερινό δυτικό τμήμα του Νομού Άρτης

Μακεδονία

• Νομός Δράμας & Καβάλας
  • Επαρχία Δράμας (έδρα: Δράμα)
  • Επαρχία Καβάλας (έδρα: Καβάλα)
  • Επαρχία Θάσου (έδρα: Λιμένας Θάσου)
  • Επαρχία Πραβίου (έδρα: Ελευθερούπολη), μετέπειτα Επαρχία Παγγαίου
  • Επαρχία Σαρή Σαμπάν (έδρα: Χρυσούπολη), μετέπειτα Επαρχία Νέστου
• Νομός Σερρών
  • Επαρχία Σερρών (έδρα: Σέρρες)
  • Επαρχία Βισαλτίας (έδρα: Νιγρίτα)
  • Επαρχία Σιντικής (έδρα: Σιδηρόκαστρο)
  • Επαρχία Φυλλίδας (έδρα: Νέα Ζίχνη)
• Νομός Θεσσαλονίκης
  • Επαρχία Θεσσαλονίκης (έδρα: Θεσσαλονίκη)
  • Επαρχία Βεροίας (έδρα: Βέροια), περιελάμβανε περίπου την ίδια έκταση του σημερινών Δήμων Βέροιας και Αλεξάνδρειας, μετέπειτα Επαρχία Ημαθίας
  • Επαρχία Γιαννιτσών (έδρα: Γιαννιτσά), μετέπειτα Επαρχία Πέλλης
  • Επαρχία Βοδενών (έδρα: Έδεσσα), περιελάμβανε περίπου την ίδια έκταση του σημερινών Δήμων Έδεσσας και Σκύδρας, μετέπειτα Επαρχία Έδεσσης.
  • Επαρχία Καράτζοβας (έδρα: Αριδαία), περιελάμβανε την έκταση του σημερινού Δήμου Αλμωπίας, και τα χωριά Κρανιά και Λιθαριά (σήμερα ανήκουν, στον Δήμο Σκύδρας), μετέπειτα Επαρχία Αλμωπίας.
  • Επαρχία Λαγκαδά (έδρα: Λαγκαδάς), συμπεριλάμβανε και την περιοχή των λιμνών Κορώνεια και Βόλβη.
  • Επαρχία Χαλκιδικής (έδρα: Πολύγυρος), αρχικά περιελάμβανε ολόκληρη τη Χαλκιδική, αργότερα αποσπάστηκε το ανατολικό μέρος της Χαλκιδικής, και δημιουργήθηκε η Επαρχία Αρναίας.
  • Επαρχία Αικατερίνης (έδρα: Κατερίνη), μετέπειτα Επαρχία Πιερίας, η οποία το 1949, έγινε ο σημερινός ανεξάρτητος Νομός Πιερίας.
  • Επαρχία Αγίου Όρους (έδρα: Καρυές Αγίου Όρους), ανέκαθεν ονομαζόταν Αυτόνομη Επαρχία Αγίου Όρους, και έχει καθεστώς αυτονομίας, από την υπόλοιπη Ελλάδα.
• Νομός Κοζάνης
  • Επαρχία Κοζάνης (έδρα: Κοζάνη), αρχικά περιελάμβανε περίπου την ίδια έκταση του σημερινού Δήμου Κοζάνης, ενώ αργότερα επεκτάθηκε, με την απορρόφηση της Επαρχίας Σερβίων, μέχρι τα όρια της Επαρχίας Ελασσόνας.
  • Επαρχία Γρεβενών (έδρα: Γρεβενά), αρχικά περιελάμβανε περίπου την ίδια έκταση του σημερινού Δήμου Γρεβενών, ενώ το 1964, έγινε ανεξάρτητος νομός, μετά από απόσπαση της Επαρχίας, από τον Νομό Κοζάνης, και τμήματα του Νομού Λαρίσσης.
  • Επαρχία Καϊλαρίων (έδρα: Πτολεμαΐδα), αρχικά περιελάμβανε και ορισμένα χωριά της περιοχής του Αμυνταίου, τα οποία αργότερα υπάχθηκαν, στον Νομό Φλώρινας, μετέπειτα έγινε η Επαρχία Εορδαίας, έχοντας περίπου την ίδια έκταση του σημερινού Δήμου Εορδαίας.
  • Επαρχία Σερβίων (έδρα: Σέρβια), αρχικά δημιουρήθηκε για να εξυπηρετήσει τις περιοχές των Σερβίων και του Βελβεντού, αργότερα απορροφήθηκε από την Επαρχία Κοζάνης.
  • Επαρχία Ανασελίτσης (έδρα: Σιάτιστα), μετέπειτα Επαρχία Βοΐου
• Νομός Λαρίσσης
  • Επαρχία Ελασσόνος (έδρα: Ελασσόνα), η νέα επιπλέον Επαρχία, που συστάθηκε στο Νομό, αρχικά περιελάμβανε και την περιοχή της Δεσκάτης, η οποία το 1964, δόθηκε στον Νομό Γρεβενών.
• Νομός Φλωρίνης
  • Επαρχία Φλωρίνης (έδρα: Φλώρινα), αρχικά περιελάμβανε και χωριά δυτικά της λίμνης Μικρή Πρέσπα, τα οποία το 1914, δόθηκαν στην Αλβανία, μετέπειτα έγινε η Επαρχία Φλώρινας, η οποία το 1942, έγινε ανεξάρτητος Νομός, και το 1985, πήρε την έκταση που είχε ο σημερινός Νομός Φλώρινας.
  • Επαρχία Καστορίας (έδρα: Καστοριά), αρχικά περιελάμβανε και την κωμόπολη Βίγλιστα και λίγα χωριά στην περιοχή της, τα οποία το 1914, δόθηκαν στην Αλβανία, μετέπειτα έγινε η Επαρχία Καστοριάς, η οποία το 1942, έγινε ανεξάρτητος Νομός, και το 1985, πήρε την έκταση που είχε ο σημερινός Νομός Καστοριάς.

Νησιά Αιγαίου Πελάγους

• Νομός Λέσβου
  • Επαρχία Μυτιλήνης (έδρα: Μυτιλήνη) - περιελάμβανε αρχικά ολόκληρο το νησί της Λέσβου, αργότερα δημιουργήθηκε στο δυτικό τμήμα του νησιού, η Επαρχία Μυθύμνης και σε ένα μικρό μέρος στα νότια του νησιού, δημιουργήθηκε και η Επαρχία Πλωμαρίου.
  • Επαρχία Λήμνου (έδρα: Μύρινα) - περιελάμβανε αρχικά τα νησιά Λήμνος, Άγιος Ευστράτιος και Τένεδος (η οποία με τη Συνθήκη της Λωζάνης, το 1923, δόθηκε στην Τουρκία, και εξαιρέθηκε από τις ανταλλαγές πληθυσμών).
  • Επαρχία Ίμβρου (έδρα: Παναγία Ίμβρου) - περιελάμβανε αρχικά τα νησιά Ίμβρος (η οποία με τη Συνθήκη της Λωζάνης, το 1923, δόθηκε στην Τουρκία, και εξαιρέθηκε τις ανταλλαγές πληθυσμών) και Σαμοθράκη (αργότερα, το 1930 έγινε επαρχία, στον Νομό Έβρου)
• Νομός Σάμου
  • Επαρχία Σάμου (έδρα: Σάμος) - περιελάμβανε ανέκαθεν τη Σάμο.
  • Επαρχία Ικαρίας (έδρα: Άγιος Κήρυκος Ικαρίας) - περιελάμβανε ανέκαθεν την Ικαρία και τους Φούρνους, και αρχικά τις νησίδες Λέβιθα και Κίναρος, οι οποίες μεταγενέστερα, το 1948, δόθηκαν οριστικά στον τότε νεοσύστατο Νομό Δωδεκανήσου, και έγιναν μέρος της Επαρχίας Αστυπάλαιας.
• Νομός Χίου
  • Επαρχία Χίου (έδρα Χίος) - περιελάμβανε ανέκαθεν τη Χίο, τα Ψαρά και τις Οινούσσες.

Κρήτη

Νομός	Πρωτεύουσα Νομού	Επαρχίες
Νομός Ηρακλείου	Ηράκλειο
Νομός Λασηθίου	Άγιος Νικόλαος
Νομός Ρεθύμνου	Ρέθυμνο
Νομός Χανίων	Χανιά

Πηγές

• Μπαμπαλιούτας, Λάμπρος (2003, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών), Ο θεσμός της διοικητικής αποκέντρωσης Αρχειοθετήθηκε 2020-09-30 στο Wayback Machine.