Η ιστορία της Καλαμάτας ξεκινάει από τον Όμηρο, ο οποίος αναφέρει τις Φαρές (εξ’ ου και η κεντρική οδός «Φαρών» στο κέντρο της πόλης), αρχαία πόλη χτισμένη περίπου εκεί που βρίσκεται σήμερα το Φράγκικοκάστρο της πόλης. Συγκεκριμένα, στη ραψωδία γ' της Οδύσσειας, ο Όμηρος αναφέρει πως ο Τηλέμαχος δανυκτερεύει στις Φαρές και φιλοξενείται στο αρχοντικό του Διοκλή κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του σε Πύλο και Σπάρτη, όπου αναζητεί πληροφορίες για την τύχη του Οδυσσέα. Επίσης, στη ραψωδία Ι της Ιλιάδας, οι Φηραί ήταν μία από τις επτά πόλεις που πρόσφερε ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα για να επιστρέψει στη μάχη. Παλιότερα θεωρούσαν ότι, κατά την αρχαία εποχή, η θάλασσα κάλυπτε όλη την έκταση της σημερινής πόλης, αλλά τα ευρήματα πρωτοελλαδικής και αρχαϊκής (ιερό Ποσειδώνα) περιόδου στα Ακοβίτικα και κλασικής, ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής γύρω από το κάστρο βεβαίωσαν το αντίθετο. Επίσης, επιγραφικό υλικό που βρέθηκε στη Γιάννιτσα (Ελαιοχώρι) επιβεβαίωσε την ταύτιση της αρχαίας κώμης των Καλαμών (και όχι των Φαρών) με εκείνη τη θέση.[1]
Η Καλαμάτα (Φαραί) έχει περιορισμένη σημασία κατά την αρχαία περίοδο, καθώς βρίσκεται κάτω από λακωνική κυριαρχία από τα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. μέχρι τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. Ακόμη και μετά την απελευθέρωση της Μεσσηνίας από τους Θηβαίους υπό τον Επαμεινώνδα, οι Φαρές επισκιάζονται, αυτή τη φορά από τη νέα πρωτεύουσα των Μεσσηνίων, τη Μεσσήνη (πρώην Μαυρομμάτι). Ο αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος μάλιστα υπήγαγε την πόλη των Φαρών στη δικαιοδοσία των Λακώνων, αν και αμέσως μετά ο Τιβέριος την επανέφερε στους Μεσσήνιους.
Ο περιηγητής Παυσανίας στα Μεσσηνιακά-Ηλιακά του (160-170 μ.Χ.) αναφέρει τις Φαρές, στον δρόμο του από τη νότια Λακωνία προς τη Μεσσήνη. Αναφέρει μάλιστα ότι πιο πριν συνάντησε πηγή αλμυρού νερού, πιθανότατα την υφάλμυρη πηγή που ακόμη και σήμερα εκβάλλει στη θάλασσα, στον παλιό υδρόμυλο στο προάστειο Μικρή Μαντίνεια. Στις δε Φαρές, επισκέφθηκε τους ναούς της Τύχης και του Καρνείου Απόλλωνα με το άλσος του.[2] Μέχρι και τα πρωτοχριστιανικά χρόνια πάντως, η σημασία του οικισμού εξακολουθεί να είναι μικρή για την ιστορία της περιοχής, σε σύγκριση π.χ. με τη γειτονική Θουρία όπου τα αρχαιολογικά ευρήματα είναι πολύ σημαντικότερα. Όμως, στον κατάλογο πόλεων Συνέκδημος του Ιεροκλή (535 μ.Χ.) διατηρούνταν ακόμη το αρχαίο όνομα Φαραί.[3]
Τα διαθέσιμα στοιχεία για την ιστορία της πόλης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο και μέχρι τον 10ο αιώνα μ.Χ. είναι ελάχιστα. Πιθανολογείται ότι, στα πλαίσια της ενιαίας αυτοκρατορικής αμυντικής πολιτικής εναντίον των επιδρομών των Αβαροσλάβων στα Βαλκάνια, μετασχηματίστηκε σε πόλισμα-φρούριο με ενίσχυση του πληθυσμού της από απειλούμενους οικισμούς, όπως και η Κορώνη την ίδια εποχή (6ος-7ος αιώνας).[4]
Το κάστρο της Καλαμάτας σήμερα
Το σύγχρονο όνομά της η Καλαμάτα μάλλον το πήρε από ένα παλιό βυζαντινό μοναστήρι (πιθανά στη θέση του μεσαιωνικού κάστρου),[5] το οποίο ήταν αφιερωμένο στην Παναγία την Καλομάτα, απ' όπου με αφομοίωση του όμικρον σε άλφα, προήλθε η ονομασία Καλαμάτα.
Το 1459 την Καλαμάτα καταλαμβάνουν οι Οθωμανοί Τούρκοι του Μωάμεθ Β' Πορθητή. Το 1464, το κάστρο κατέλαβε ο Βενετός Φραγκίσκο Τάνο, αλλά το 1540 εγκαταλείπεται από τους Βενετούς που το έκαψαν. Το 1685 καταστρέφεται οριστικά από τον Βενετό στρατηγό Μοροζίνι, όταν το κατέλαβε κατά τη νικηφόρα εκστρατεία του στην Πελοπόννησο. Επιστράφηκε οριστικά στους Οθωμανούς το 1715.[8]
Στα μέσα Μαρτίου 1821 οι Μικρασιάτες Φιλικοί της Σμύρνης έστειλαν στη Μεσσηνία ένα πλοίο γεμάτο μπαρούτι και πολεμοφόδια για τους Επαναστάτες. Το πολύτιμο φορτίο μεταφέρθηκε από τη Σμύρνη με καπετάνιο τον Χριστόφορο Μέξη. Το πλοίο κατάφερε και πέρασε όλα τα θαλάσσια μπλόκα και αγκυροβόλησε στη Μεσσηνία, στο λιμανάκι Αλμυρού της Βέργας. Το μπαρούτι κατέφτασε μέσα στη νύχτα και μετά πάνω σε μουλάρια, από τον Αλμυρό της Βέργας στη Μονή Μαρδακίου στη Νέδουσα, για να ετοιμάσουν τα φυσέκια για τον Αγώνα. Στις 23 Μαρτίου, έχοντας πλεόν πολεμοφόδια, ο Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο Παπαφλέσσας και άλλοι μπήκαν μέσα στην πόλη της Καλαμάτας ως απελευθερωτές. Συμμετείχαν στην πανηγυρική δοξολογία που τελέστηκε στον Ιερό Ναό των Αγίων Αποστόλων (μικρή βυζαντινή εκκλησία των μέσων του 11ου-12ου αι. που σώζεται μέχρι σήμερα και αποτελεί σύμβολο της πόλης).[9] Από την Καλαμάτα η Μεσσηνιακή Γερουσία συνέταξε την Προειδοποίηση προς τας Ευρωπαϊκάς αυλάς[10]. Έτσι, η 23η Μαρτίου αποτελεί την ημέρα απελευθέρωσης της Καλαμάτας από τους Τούρκους.
Στα τέλη του 19ου αιώνα χτίζεται το λιμάνι της Καλαμάτας, το οποίο λειτουργεί μέχρι και σήμερα και η πόλη παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη και ακμή, έχοντας χαρακτηριστεί «Μασσαλία του Μωριά»[11]. Η πόλη έρχεται σε επαφή με τη Δύση και την κουλτούρα της, δημιουργείται μια αστική τάξη που διαμορφώνει μια σημαντική πολιτιστική βάση και κληρονομιά. Από το 1920 και μετά όμως αρχίζει μια μακρά περίοδος οικονομικής ύφεσης[εκκρεμεί παραπομπή].
Κατά τη δεκαετία του 1830 λειτουργούσε στην Καλαμάτα σχολείο «Κολλυβογραμμάτων», όπως χαρακτηριζόταν από τον επιθεωρητή Ι. Π. Κοκκώνη. Επρόκειτο για ιδιωτικό σχολείο, που είχε συσταθεί πριν το 1830, όπου φοιτούσαν 25 μαθητές, με δάσκαλο τον Αναστάσιο Παγώνη. Σύμφωνα με έκθεση του επιθεωρητή, ο Παγώνης «εὐπορεῖ μαθητῶν, ἐπειδή οἱ εἰς τό ἀλληλοδιδακτικόν συνερχόμενοι δἐν ἔχουν ποῦ νά καθίσωσιν οὐδέ νά διδαχθῶσιν, ὡς πρέπει, διά τήν στενοχωρίαν καί τό ἀκατάλληλον τοῦ κτιρίου εἰς σχολεῖον». Ο δάσκαλος «ἐλάμβανε ἀμοιβήν ἀπό ἕνα ἕκαστον τῶν μαθητῶν του», που τους δίδασκε «κατά τήν παλαιάν μέθοδον»[12].
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, εγκαταστάθηκαν στην Καλαμάτα πολλές οικογένειες Μικρασιατών. Συγκεκριμένα, η Δυτική Παραλία της πόλης αποτέλεσε τόπο εγκατάστασης για περίπου τέσσερις χιλιάδες Μικρασιάτες. Για τη διατήρηση της μνήμης έχει εγκατασταθεί στον αύλειο χώρο του Ιερού Ναού Αναλήψεως, στη Δυτική Παραλία Καλαμάτας, Μνημείο Μικρασιατών, που αποτελείται από δύο μεγάλα κομμάτια μαρμάρου, και στο ένα απεικονίζονται οι πρόσφυγες, ενώ στο άλλο ο χάρτης της Μικράς Ασίας, με τα ελληνικά ονόματα δεκάδων πόλεών της.[13][14]
Η Μάχη της Καλαμάτας (1944) έλαβε χώρα στις 9 Σεπτεμβρίου του 1944 ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τα ναζιστικά Τάγματα Ασφαλείας μαζί με τμήματα της Ελληνικής Χωροφυλακής. Η μάχη έληξε με την επικράτηση του ΕΛΑΣ γεγονός που οδήγησε στην απελευθέρωση της Καλαμάτας. Μετά τη μάχη ακολούθησε σφαγή ορισμένων μελών των ΤΑ από εξαγριωμένο πλήθος που συνέρρεε μαζί με τους αντάρτες.[16][17]
Στις 13 Οκτωβρίου 1945 ο Χρυσόστομος Δασκαλάκης εξελέγη μητροπολίτης Μεσσηνίας. Εγκαταστάθηκε στην Καλαμάτα στις 4 Νοεμβρίου του ίδιου έτους[18], ενώ τον Ιανουάριο του 1946 συμμετείχε μαζί με άλλους παράγοντες της πόλης στην αντιπροσωπεία που στάλθηκε στη μεσσηνιακή ύπαιθρο για διαπραγματεύσεις με ακροδεξιούς ένοπλους που υπό την ηγεσία του Βαγγέλη Μαγγανά, είχαν εισβάλει στην Καλαμάτα σκοτώνοντας μέλη και φίλους του ΕΑΜ και παίρνοντας μαζί τους δεκάδες ομήρους[19].
Τον Σεπτέμβριο του 1986 η Καλαμάτα χτυπήθηκε από δύο ισχυρούς σεισμούς, που προκάλεσαν εκτεταμένες ζημιές και 22 θύματα.[20] Το 70% των κτιρίων της πόλης κρίθηκαν ακατάλληλα. Ακολούθησαν μελέτες για διάσωση των νεοκλασσικών κτιρίων της πόλης, καθώς και σημαντικών δομών, όπως τα σχολεία. Το νέο πολεοδομικό σχέδιο της πόλης σε συνδυασμό με την ένταξη της αναδόμησης στο Ταμείο Ανασυγκρότησης του Συμβουλίου της Ευρώπης οδήγησε στην αναγέννηση της πόλης.[21][22]
Η όψη της Καλαμάτας από τη νοτιοδυτική πλευρά του λιμανιού
Η Καλαμάτα είναι η δεύτερη μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη της Πελοποννήσου μετά την Πάτρα. Είναι σημαντικό αστικό, οικονομικό και εμπορικό κέντρο της περιοχής, καθώς και διοικητικό κέντρο του Νομού Μεσσηνίας.
Τον χειμώνα, η νυχτερινή ζωή της πόλης βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο, ενώ το καλοκαίρι δίπλα στη θάλασσα και στο προάστιο της πόλης, Βέργα, χτισμένο στους πρόποδες του όρους Καλάθι.
Επίσης, κάθε Ιούλιο λαμβάνει χώρα τόσο στο Μέγαρο Χορού της πόλης, αλλά και δε άλλα σημεία της Καλαμάτας, το διεθνές φεστιβάλ Χορού με υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο και παγκόσμια ακτινοβολία στο οποίο φιλοξενούνται παραστάσεις και χορευτές από όλο τον κόσμο.
Μέγαρο Χορού Καλαμάτας
Στην Καλαμάτα λειτουργούν σχολές του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, το οποίο διευρύνθηκε σημαντικά μετά την ενσωμάτωση και του Τ.Ε.Ι.. Η πόλη διαθέτει πλήρεις και σύγχρονες αθλητικές εγκαταστάσεις. Τέλος διαθέτει σύγχρονο νοσοκομείο καθώς επίσης και διεθνές αεροδρόμιο.
Κάθε χρόνο στην Καλαμάτα τα τελευταία χρόνια πραγματοποιείται το Καλαματιανό Καρναβάλι, κατά τη διάρκεια του οποίου πραγματοποιούνται καρναβαλικές εκδηλώσεις σε διάφορα σημεία της πόλης και την τελευταία Κυριακή γίνεται η παρέλαση των καρναβαλικών αρμάτων.
Η Καλαμάτα τα τελευταία χρόνια έχει ανοδική πορεία στον πληθυσμό της, με αποτέλεσμα η πόλη να έχει τεράστια ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Σε σύγκριση με τις άλλες πελοποννησιακές πρωτεύουσες, η Καλαμάτα είναι η μόνη πόλη στην Πελοπόννησο που ο πληθυσμός της αυξάνεται. [23]
Το παλιό Δημαρχείο ΚαλαμάταςΜητροπολιτικός Ναός Υπαπαντής Καλαμάτας
Η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, το σύμβολο της πόλης, είναι μικρή βυζαντινή εκκλησία (μέσα 11ου-12ος αι.) με μερικές τοιχογραφίες του 14ου αι. [24]Η συγκεκριμένη εκκλησία απεικονιζόταν στην κάτω δεξιά μπροστινή όψη του χαρτονομίσματος των 5 χιλιάδων δραχμών που κυκλοφόρησε στα 1984, δίπλα στη μορφή του Θ. Κολοκοτρώνη.
Το Δημοτικό Πάρκο Σιδηροδρόμων Καλαμάτας[25] βρίσκεται στα νότια του κέντρου της πόλης και είναι υπαίθριο σιδηροδρομικό μουσείο. Στο Πάρκο Σιδηροδρόμων εκτίθενται επτά ατμάμαξες και μια ντηζελάμαξα, ένας χειροκίνητος γερανός του 1890, δύο δραιζίνες (μία ποδήλατη και μία χειροκίνητη), τρία επιβατηγά οχήματα Α’ θέσης και πέντε Α’-Β’ θέσης του 1885.
Ο Εκθεσιακός Χώρος Μαρία Κάλλας[29] με 7 γνήσια αντίγραφα επιστολών του προσωπικού αρχείου της Μαρίας Κάλλας καθώς και γνήσιες φωτογραφίες του αρχείου της. Η έκθεση ανήκει στον Σύλλογο Αποφοίτων «Μαρία Κάλλας» του Μουσικού Σχολείου Καλαμάτας και λειτουργεί δωρεάν.
Η «Μάνα – Ελιά της Καλαμάτας», ύψους 14 μέτρων, η οποία θυμίζει τη στενή σχέση της Καλαμάτας με την ελιά. Το συγκεκριμένο ελαιόδεντρο βρίσκεται σε οικόπεδο του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου (πρώην οικόπεδο του Κέντρου Γεωργικής Εκπαίδευσης -ΚΕΓΕ- Καλαμάτας), επί της οδού Λακωνικής 85 και κηρύχθηκε “Διατηρητέο μνημείο της φύσης” με την υπ’ αριθμό 200995/7950/1979 απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας και το υπ’ αριθμό διάταγμα 121/τ. Δ/1980[εκκρεμεί παραπομπή].
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας βρίσκεται στο Ιστορικό Κέντρο της πόλης, πίσω από τον Ναό των Αγίων Αποστόλων, όπου εκτίθενται σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα της ευρύτερης περιοχής της Μεσσηνίας.[30][31]
Το Λαογραφικό Μουσείο Καλαμάτας της πόλης στεγάζει εκθέματα που έχουν να κάνουν με τις παραδοσιακές τέχνες της περιοχής, με παλαιά χρηστικά και μη αντικείμενα, εργαλεία και παραδοσιακές φορεσιές. [33]
Η Λαϊκή Βιβλιοθήκη της πόλης λειτουργεί από το 1933 και σήμερα διαθέτει πάνω από 90.000 τόμους βιβλίων, 60.000 τεύχη περιοδικών καθώς και αρχείο 100.000 φύλλων μεσσηνιακών εφημερίδων από τον 19ο αιώνα έως σήμερα.[35]
Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί.
(Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 24/08/2021)
Στην αρχιτεκτονική φυσιογνωμία των διατηρητέων κτιρίων της Καλαμάτας έχουν επιδράσει τα νεότερα ευρωπαϊκά ρεύματα (γερμανικός κλασικισμός, ιταλική αναγέννηση, art nouveau κ.ά.), η αθηναϊκή κλασική αρχιτεκτονική, αλλά και η ενετική αρχιτεκτονική και τα πρότυπα της Τουρκοκρατίας.[36] Παλαιότερα όλων είναι τα κτίσματα λαϊκού τύπου (πριν από το 1850). Πρόκειται για ισόγεια ή διώροφα κτίρια που δεν ακολουθούν κάποιο συμμετρικό κανόνα και έχουν απλά μορφολογικά στοιχεία. Αρκετά από αυτά βρίσκονται στο ιστορικό κέντρο και ορισμένα έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα.
Το νεοκλασικό κτίριο του Γαλλικού Ινστιτούτου Καλαμάτας.
Τα πρώιμα νεοκλασικά (ως το 1880) αποτελούν μεταβατική μορφή μεταξύ παραδοσιακής και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Σε αυτά ο όροφος χρησιμοποιείται ως κατοικία, ενώ το ισόγειο ως κατάστημα, βιοτεχνικό εργαστήριο ή αποθήκη. Τα περισσότερα νεοκλασικά κτίρια χρονολογούνται στην περίοδο 1880-1920, βρίσκονται διάσπαρτα σε όλες τις περιοχές της πόλης που οικοδομήθηκαν αυτή την περίοδο αλλά κυρίως γύρω από την οδό Αριστομένους. Είναι συνήθως κατοικίες και σπανιότερα συνδυασμός κατοικίας (όροφος) και καταστήματος (ισόγειο).
Τα κτίρια που ακολουθούν τον εκλεκτικιστικό ρυθμό τοποθετούνται χρονικά στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και, ενώ βασίζονται στο νεοκλασικισμό, είναι επηρεασμένα και από άλλα ευρωπαϊκά πρότυπα (μπαρόκ, γοτθικός ρυθμός, rustique, art nouveau) και τις νέες τάσεις της αθηναϊκής αρχιτεκτονικής. Αποτελούνται από έναν ενιαίο διώροφο όγκο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το εκλεκτικιστικό κτίριο, ιδιοκτησίας Αφών Βαρβουτσή, έργο του αρχιτέκτονα Δ. Δημητριάδη του 1928, το οποίο φέρει αξιόλογη σκεπασμένη εσωτερική στοά στο ισόγειο. Στους δύο ορόφους υπάρχουν μεγάλα συμμετρικά ανοίγματα και ενδιαφέροντες εξώστες στις λεπτομέρειές τους. Το κεντρικό τμήμα τονίζεται με την προβολή του μεσαίου ορόφου. Στο υπόγειό του, την περίοδο του Μεσοπολέμου (1930-1940), λειτούργησε ένα από τα πρώτα καμπαρέ της Καλαμάτας. Στον Β' παγκόσμιο πόλεμο χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο από τους βομβαρδισμούς.[εκκρεμεί παραπομπή]
Ένας ακόμη χαρακτηριστικός τύπος είναι τα κτίρια του Μεσοπολέμου, τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα στις καινούριες περιοχές. Είναι συνήθως διώροφα με ενιαίο όγκο και χαρακτηρίζονται από τη χρήση του νέου υλικού (μπετόν-αρμέ) το οποίο αρχίζει να κάνει αισθητή την παρουσία του στη μορφολογία των κτιρίων.[37]
Πολλά νεοκλασικά κτίρια έχουν αγοραστεί από τον Δήμο Καλαμάτας και στεγάζουν υπηρεσίες ή δραστηριότητές τους. Το Δημαρχείο της πόλης είναι επίσης στεγασμένο σε νεοκλασικό κτίριο. Σημαντικότατο ρόλο στη διάσωση των περισσότερων αξιόλογων κτιρίων είχε το πρόγραμμα «πιλότος» για την πόλη της Καλαμάτας, όπου μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1986 ελήφθησαν τα παρακάτω μέτρα:
Έγινε άμεση καταγραφή των παλαιών κτιρίων της πόλης και προχωρεί ο χαρακτηρισμός των αξιολογότερων.
Δημιουργήθηκε Γραφείο (Κλιμάκιο ΥΠΠΟ) στην πόλη, το οποίο διευκόλυνε τις επαφές των ενδιαφερομένων πολιτών με το ΥΠΠΟ.
Διατέθηκαν κονδύλια συμβολικής επιδότησης των ιδιοκτητών για την εκπόνηση των μελετών επισκευής και εργασίες αποκατάστασης των όψεων των διατηρητέων κτιρίων.
Τα προαναφερθέντα μέτρα είχαν ως αποτέλεσμα την επισκευή των δύο τρίτων από τα 123 (κατ' άλλους 150[38]) διατηρητέα κτίρια της πόλης.
Η Καλαμάτα είναι σημαντικό οικονομικό κέντρο της Πελοποννήσου. Η οικονομία της περιοχής στηρίζεται στην αγροτική παραγωγή με πιο γνωστή την παραγωγή ελαιολάδου και ελιάς. Επίσης η περιοχή παράγει σύκα, σταφίδα και άλλα είδη, όπως οπωροκηπευτικά. Στο βιομηχανικό τομέα υπάρχουν αρκετές βιομηχανίες τυποποίησης και μεταποίησης αγροτικών προϊόντων, ποτοποιίες κ.α. Σημαντική βιομηχανική μονάδα της περιοχής είναι η Καπνοβιομηχανία Καρέλια, ενώ παλιότερα λειτουργούσε στην πόλη μεγάλο εργοστάσιο της Levi's.
Οδικώς η Καλαμάτα συνδέεται πλέον άμεσα με την Τρίπολη και κατ' επέκταση με την Αθήνα, με τον αυτοκινητόδρομο Α7 (Καλαμάτα - Τρίπολη - Κόρινθος). Ο αυτοκινητόδρομος ολοκληρώθηκε και παραδόθηκε σταδιακά στην κυκλοφορία την περίοδο 2012-2014 και η απόσταση Αθήνα-Καλαμάτα καλύπτεται πλέον σε λιγότερο από 2,5 ώρες με αυτοκίνητο (η εταιρεία διαχείρισης του αυτοκινητοδρόμου αναφέρει «δυο ώρες και λίγα λεπτά»)[39].
Δυτικά η Καλαμάτα συνδέεται με τον Πύργο Ηλείας και με την Πάτρα με οδικό δίκτυο. Μελετάται όμως η επέκταση της Ιονίας Οδού προς τα νότια, έτσι ώστε να συνδέει την Καλαμάτα με όλη τη Δυτική Ελλάδα μέχρι την Κακαβιά στα ελληνοαλβανικά σύνορα και θα αποτελεί νέο οδικό άξονα με συνολικό μήκος 460 χιλιομέτρων. Σύμφωνα με τις μελέτες, μετά την ολοκλήρωση του έργου η απόσταση Καλαμάτα - Πάτρα θα μπορεί να καλυφθεί σε λιγότερο από 2 ώρες.
Η Καλαμάτα δεν συνδέεται πλέον με την Αθήνα και την Πάτρα με σιδηροδρομικό δίκτυο, όπως συνέβαινε στο πρόσφατο παρελθόν. Στο τμήμα Καλαμάτας - Αθήνας εκτελέστηκαν μεν τα απαραίτητα έργα για τη βελτίωση της υπάρχουσας γραμμής, τα οποία όμως δεν είναι γνωστό αν θα χρησιμοποιηθούν στο μέλλον λόγω της διακοπής λειτουργίας των δρομολογίων του ΟΣΕ, ένεκα των οικονομικών περικοπών. Προσπάθειες όμως γίνονται για την επαναλειτουργία και την αναβίωση του τρένου, που αποτέλεσε για πολλές δεκαετίες το κύριο μέσο σύνδεσης της πόλης με τα γύρω χωριά καθώς και με τα μεγάλα αστικά κέντρα της Πελοποννήσου και της πρωτεύουσας.
Επίσης, στο λιμάνι της Καλαμάτας υπάρχει μικρή επιβατική κίνηση, με προοπτικές κλιμάκωσής της λόγω των χαμηλών ναύλων και της συντομότερης διάρκειας του ταξιδιού με προς Κύθηρα και Κρήτη τους καλοκαιρινούς μήνες, ενώ παρατηρείται και αύξηση της κίνησης των κρουαζιερόπλοιων (Costa Cruises, Celestial Cruises, Thomson Cruises[40] και άλλες) τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω του ιδιαίτερα όμορφου φυσικού τοπίου της πόλης και της ευρύτερης περιοχής, καθώς και του διάχυτου πολιτιστικού στοιχείου που συνδυάζει την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 με την τέχνη.
Ακόμη, η Καλαμάτα διαθέτει αστικό σύστημα λεωφορείων με επτά γραμμές[41] και οργανωμένη μαρίνα[42] για τον ελλιμενισμό ιδιωτικών σκαφών με πλήρεις παροχές προς τους χρήστες της.
Η Καλαμάτα διαθέτει διεθνές πολιτικό αεροδρόμιο (IATA: KLX), από το οποίο πραγματοποιούνται πτήσεις προς Θεσσαλονίκη, καθώς και πολλές εποχικές πτήσεις τσάρτερ προς διάφορες πόλεις της Ευρώπης. Η απόσταση από την πόλη της Καλαμάτας είναι 7 χλμ. στη Ν.Α. πλευρά της 120 Π.Ε.Α. Ο Κρατικός Αερολιμένας Καλαμάτας μετονομάστηκε σε Κρατικό Αερολιμένα Καλαμάτας «Καπετάν Βασίλης Κωνσταντακόπουλος» προς τιμή του καπετάνιου και εφοπλιστή Βασίλη Κωνσταντακόπουλου, καθώς θεωρήθηκε πρωτεργάτης της αναβάθμισης του αεροδρομίου της πόλης.
Η επαφή της πόλης με τον δυτικό πολιτισμό δημιούργησε μια σημαντική πολιτιστική κληρονομιά στην Καλαμάτα. Μια παράδοση που ξεκινάει με τις μαντολινάτες παλαιότερων εποχών και φτάνει μέχρι σήμερα, όπου η πόλη έχει μια έντονη πολιτιστική ζωή με φορέα της τη ΔΕΠΑΚ (Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καλαμάτας), το ΔΗΠΕΘΕΚ (Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Καλαμάτας)[43], τη δημοτική κοινωφελή επιχείρηση Φάρις[44] και άλλους ιδιωτικούς φορείς.
Την άνοιξη του 1995 ιδρύθηκε το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας με αντικείμενο την προώθηση της χορευτικής τέχνης και με άξονες την έρευνα, την εκπαίδευση και την καλλιτεχνική δράση και παραγωγή. Η πολυμορφία τάσεων που διαπερνά τον σύγχρονο χορό αλλά και η διεύρυνση του κοινού που προσεγγίζει και αγαπά αυτή την τέχνη αποτέλεσε από την πρώτη στιγμή βασικό μέλημα της πολιτικής προγραμματισμού του. Οι παραστάσεις, τα εργαστήρια (workshops) καθώς και οι παράλληλες εκδηλώσεις στο πλαίσιο του φεστιβάλ ελκύουν χιλιάδες λάτρεις της τέχνης και της δημιουργίας, ενώ η λειτουργία του Μεγάρου Χορού Καλαμάτας από το 2014 έδωσε μια νέα πνοή στην προσπάθεια εκσυγχρονισμού του φεστιβάλ, αλλά και της ίδιας της πόλης. Το Μέγαρο Χορού έχει επιφάνεια 1500 τ.μ. και διαθέτει 675 θέσεις θεατών και 15 ειδικές θέσεις ΑΜΕΑ. Υπάρχει σε αυτό αίθουσα 350 τ.μ. για προπόνηση των χορευτών. Διαθέτει, επίσης, χώρους διοίκησης, βιβλιοθήκη, κυλικείο και φουαγιέ.
Μέγαρο Χορού Καλαμάτας
Το 1899 ξεκίνησε η έκδοση της εφημερίδας «Θάρρος», η οποία κυκλοφορεί μέχρι και σήμερα[45].
Το Δημοτικό Ωδείο, η Σχολή Χορού και το Εικαστικό Εργαστήρι είναι οι τρεις σχολές της ΔΕΠΑΚ. Επίσης το ΔΗΠΕΘΕΚ, καθώς και άλλα ιδιωτικά θεατρικά σχήματα, κάνουν έντονη την παρουσία τους στην πόλη. Η πολιτιστική ζωή συμπληρώνεται με διάφορες εκθέσεις ζωγραφικής που γίνονται στη Δημοτική Πινακοθήκη, με σεμινάρια ιστορίας, φιλοσοφίας και άλλα που διοργανώνουν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, καθώς και με διάφορες άλλες εκδηλώσεις, που οργανώνονται από φορείς της πόλης. Επίσης, συχνή είναι η παρουσία στην πόλη σημαντικών καλλιτεχνών σε διάφορες εκδηλώσεις. Τέλος, το σπουδαιότερο πολιτιστικό γεγονός της πόλης είναι το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού, στο οποίο συμμετέχουν μεγάλα ονόματα από το διεθνή χώρο του χορού και διοργανώνεται μια φορά το χρόνο από το 1995.
Το έτος 2000, ο Δήμος Καλαμάτας ίδρυσε την Κεντρική Βιβλιοθήκη του[46], ενώ η λειτουργία της ξεκίνησε το 2004. Η συλλογή της βιβλιοθήκης αποτελείται πάνω από 20.000 τίτλους βιβλίων και περιοδικών, εκ των οποίων οι 13.000 είναι στη διάθεση του αναγνωστικού κοινού, μέρος των οποίων έχει μηχανογραφηθεί στο πρόγραμμα ABEKT. Καλύπτει όλες τις επιστήμες με ποικιλία θεματολογίας και εμπλουτίζεται με νέες προσκτήσεις βάσει των αναγκών των χρηστών. Στις βιβλιοθήκες της πόλης συγκαταλέγεται και η ιστορική Λαϊκή Βιβλιοθήκη, που ιδρύθηκε από την ιδιωτική πρωτοβουλία το 1933. [47]
Στην πολιτιστική-αρχαιολογική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής συνέβαλαν δραστικά οι εκτεταμένες εργασίες ανακαίνισης και επισκευής (1992-1998) του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Μεσσήνης από τον ανασκαφέα καθηγητή Πέτρο Θέμελη, ενώ το Μουσείο άνοιξε τις πύλες του τον Μάρτιο του 2000. Σήμερα πραγματοποιούνται διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις, ενώ κάθε χρόνο οι αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες που ανεβαίνουν στο Θέατρο της Αρσινόης προσελκύουν λάτρεις της αρχαίας πολιτιστικής κληρονομιάς και της εκσυγχρονισμένης αυτής μορφής της.https://enotitapagkosmia.blogspot.com/2024/02/1960-20-365.html
Η Καλαμάτα είναι έδρα σημαντικών αθλητικών συλλόγων, όπως ο ποδοσφαιρικός σύλλογος Καλαμάτα, που έχει αγωνιστεί και στην Α΄ Εθνική και ο ιστορικός Μεσσηνιακός Γ.Σ., που έχει τμήματα ποδοσφαίρου (έχει αγωνιστεί στη B΄ Εθνική), στίβου, βόλεϊ (έχει αγωνιστεί στην Α΄ Εθνική) και άρσης βαρών.
Στην πόλη λειτουργούν ακόμα οι εξής ποδοσφαιρικές ομάδες που το 2022-2023 αγωνίζονταν στις τοπικές κατηγορίες της Ε.Π.Σ.Μεσσηνίας:
Α΄ κατηγορία: Απόλλων, Πας Ράχης, Ηρακλής, ΑΟ Ομόνοια.
Στην Καλαμάτα εδρεύουν τα παρακάτω Τμήματα του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, σύμφωνα με τον νόμο 4610/19 (ΦΕΚ 70 Α.7/5/2019 ) με τον οποίο εντάχθηκαν Σχολές και Τμήματα του πρώην ΤΕΙ Πελοποννήσου στο Πανεπιστήμιο.
Τμήμα Γεωπονίας.
Τμήμα Επιστήμης & Τεχνολογίας Τροφίμων.
Τμήμα Επιστήμης Διατροφής & Διαιτολογίας.
Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής.
Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων & Οργανισμών.
Τμήμα Λογοθεραπείας.
Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας & Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών.
Κώστας Γουλιάμος (1955- ), Πρύτανης στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου/European University Cyprus και Επίτιμος Καθηγητής του Lanzhou City University της Κίνας.
↑Μούτουλας, Παντελής (2004). Πελοπόννησος 1940-1945: Η περιπέτεια της επιβίωσης, του διχασμού και της απελευθέρωσης. Αθήνα: Βιβλιόραμα. ISBN960-8087-40-6.
↑Πριόβολος, Γιάννης (2018). Εθνικιστική "αντίδραση" και Τάγματα Ασφαλείας: Εμφύλιος και αντικατοχικός πόλεμος 1943-1944. Αθήνα: Πατάκης. ISBN978-960-16-7561-9.
Σχετικά πολυμέσα
Καλαμάτα (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)