Βικιπαίδεια:Επαληθευσιμότητα

Στη Βικιπαίδεια η επαληθευσιμότητα σημαίνει ότι οι άνθρωποι που διαβάζουν και επεξεργάζονται την εγκυκλοπαίδεια μπορούν να εξακριβώσουν ότι οι πληροφορίες προέρχονται από αξιόπιστη πηγή.

Η Βικιπαίδεια δεν δημοσιεύει πρωτότυπη έρευνα. Το περιεχόμενό της προσδιορίζεται από ήδη δημοσιευμένα στοιχεία και όχι από τις προσωπικές πεποιθήσεις ή τις εμπειρίες των συντακτών της. Ακόμη και αν είστε σίγουρος ότι κάτι είναι αλήθεια, πρέπει να είναι επαληθεύσιμο για να μπορέσετε να το προσθέσετε. Όταν παρατίθενται αξιόπιστες πηγές που τυχαίνει να διαφωνούν μεταξύ τους, τότε η σύγκρουση θα πρέπει να παρουσιάζεται από ουδέτερη οπτική γωνία, δίνοντας σε κάθε πλευρά τη δέουσα βαρύτητα.

Όλο το υλικό στον χώρο των λημμάτων, συμπεριλαμβανομένων οποιωνδήποτε στοιχείων περιέχονται σε καταλόγους και λεζάντες, πρέπει να είναι επαληθεύσιμο. Όλα τα παραθέματα και κάθε υλικό του οποίου η επαληθευσιμότητα έχει αμφισβητηθεί ή είναι πιθανόν να αμφισβητηθεί πρέπει να περιλαμβάνει ενσωματωμένη παραπομπή που υποστηρίζει άμεσα το υλικό. Κάθε υλικό που απαιτεί πηγή αλλά δεν την έχει είναι δυνατόν να απομακρυνθεί από οποιονδήποτε· μάλιστα, υλικό ατεκμηρίωτο που θα μπορούσε να βλάψει την υπόληψη ανθρώπων εν ζωή πρέπει να αφαιρείται αμέσως. Για το πώς να συντάσσετε παραπομπές, δείτε Βικιπαίδεια:Παράθεση πηγών.

Οι τρεις αυτές αρχές, επαληθευσιμότητα, όχι πρωτότυπη έρευνα και ουδέτερη οπτική γωνία, αποτελούν τον πυρήνα της πολιτικής περιεχομένου της Βικιπαίδειας. Συνεργάζονται για να καθορίσουν το περιεχόμενο· συνεπώς, οι συντάκτες των λημμάτων θα πρέπει να κατανοήσουν τα βασικά σημεία και των τριών αυτών πολιτικών. Τα λήμματα πρέπει επίσης να συμμορφώνονται με την πολιτική πνευματικών δικαιωμάτων.

Η ευθύνη της επαλήθευσης: Βασικές αρχές

1. Όλο το περιεχόμενο ενός λήμματος πρέπει να είναι επαληθεύσιμο. Είναι υποχρέωση των συντακτών που συνεισφέρουν σε ένα λήμμα προσθέτοντας υλικό, μεταβάλλοντας ή αποκαθιστώντας ένα τμήμα του, να το επαληθεύουν με την προσθήκη εντός κειμένου παραπομπών σε αξιόπιστες πηγές, οι οποίες υποστηρίζουν άμεσα τη συμβολή τους στο λήμμα κάθε φορά.
2. Κάθε παράθεμα και οποιοδήποτε υλικό σε ένα λήμμα αμφισβητείται ή ενδέχεται να αμφισβητηθεί πρέπει να αποκτήσει παραπομπές σε πηγές που το στηρίζουν ξεκάθαρα, όπως είναι διατυπωμένο μέσα στο λήμμα. Οι παραπομπές στις πηγές πρέπει να είναι ακριβείς και συγκεκριμένες, με παράθεση όλων των απαραίτητων στοιχείων (π.χ. αριθμός σελίδας βιβλίου ή κάθε αντίστοιχο στοιχείο που εκάστοτε απαιτείται, ανάλογα με τη μορφή της πηγής).
3. Υλικό των λημμάτων που δεν υποστηρίζεται άμεσα από αξιόπιστες πηγές μπορεί να αφαιρεθεί και δεν θα πρέπει να επανέλθει στο λήμμα, αν δεν υποστηριχθεί από παραπομπή σε αξιόπιστη πηγή.

Επαληθευσιμότητα, όχι αλήθεια

Ένα από τα κλειδιά τής συγγραφής καλών εγκυκλοπαιδικών λημμάτων είναι να γίνει κατανοητό ότι οι συντάκτες πρέπει να αναφέρονται μόνο στα γεγονότα, τους ισχυρισμούς, τις θεωρίες, τις ιδέες, τις αξιώσεις, τις απόψεις και τα επιχειρήματα που έχουν ήδη δημοσιευθεί από αξιόπιστο εκδότη. Ο στόχος της Βικιπαίδειας είναι να γίνει πλήρης και αξιόπιστη εγκυκλοπαίδεια· συνεπώς, οι συντάκτες πρέπει να προσκομίζουν αξιόπιστες πηγές, προκειμένου η επεξεργασία τους να μπορεί να ελεγχθεί από τους αναγνώστες και άλλους συντάκτες.

"Επαληθευσιμότητα" σε αυτό το πλαίσιο δεν σημαίνει ότι οι συντάκτες αναμένεται να ελέγξουν εάν, παραδείγματος χάριν, το περιεχόμενο ενός άρθρου των New York Times είναι αληθές. Στην πραγματικότητα, οι συντάκτες πρέπει να αποθαρρύνονται έντονα από το να πραγματοποιήσουν αυτό το είδος έρευνας, επειδή η πρωτότυπη έρευνα δεν μπορεί να δημοσιευθεί στη Βικιπαίδεια. Τα λήμματα πρέπει να περιέχουν μόνο υλικό που έχει δημοσιευθεί από αξιόπιστες πηγές, ανεξάρτητα από το εάν μεμονωμένοι συντάκτες θεωρούν το υλικό αυτό αληθές ή ψευδές. Όσο και να ξενίζει, ο όρος εισόδου μιας πληροφορίας στη Βικιπαίδεια είναι η επαληθευσιμότητα, όχι η αλήθεια.

Ένας καλός τρόπος να γίνει κατανοητή η διάκριση μεταξύ επαληθευσιμότητας και αλήθειας είναι το ακόλουθο παράδειγμα: Υποθέστε ότι γράφετε ένα λήμμα στη Βικιπαίδεια για τη θεωρία Χ ενός διάσημου φυσικού, η οποία έχει δημοσιευθεί σε αξιόλογα επιστημονικά περιοδικά και είναι επομένως κατάλληλο θέμα για εγκυκλοπαιδικό λήμμα. Εντούτοις, κατά τη διάρκεια της συγγραφής του λήμματος έρχεστε σε επαφή με τον εν λόγω φυσικό και σας λέει: «Αλήθεια, θεωρώ τώρα τη θεωρία Χ απολύτως λανθασμένη». Ακόμη και αν έχετε αυτή την ομολογία από τον ίδιο τον επιστήμονα, δεν μπορείτε να τη συμπεριλάβετε στο λήμμα σας στη Βικιπαίδεια. Γιατί όχι; Επειδή δεν είναι επαληθεύσιμη με τρόπο που θα ικανοποιούσε το αναγνωστικό κοινό της Βικιπαίδειας ή άλλους συντάκτες. Οι αναγνώστες δεν ξέρουν ποιος είστε ούτε μπορείτε να παραθέσετε τον αριθμό του τηλεφώνου σας, έτσι ώστε κάθε αναγνώστης του λήμματος να μπορεί να σας ζητήσει επιβεβαίωση. Και αν ακόμη αυτό ήταν δυνατόν, γιατί θα έπρεπε να σας πιστέψουν;

Για να είναι αποδεκτές οι πληροφορίες που παραθέτετε στη Βικιπαίδεια, θα έπρεπε να πείσετε πρώτα έναν αξιόπιστο ειδησεογραφικό οργανισμό να δημοσιεύσει την ιστορία σας, η οποία πριν από τη δημοσίευσή της θα περνούσε από διαδικασία ελέγχου-αξιολόγησης. Θα ελεγχόταν από έναν δημοσιογράφο, έναν συντάκτη, και εάν η ιστορία ήταν προβληματική, θα μπορούσε να ελεγχθεί περαιτέρω από δικηγόρους και τον αρχισυντάκτη. Αυτοί οι έλεγχοι και οι ισορροπίες υπάρχουν για να εξασφαλίζουν ότι στην εφημερίδα εμφανίζονται ακριβείς και αληθείς ιστορίες.

Η Βικιπαίδεια δεν είναι σε θέση να παρέχει αυτή τη διαδικασία ελέγχου γεγονότων και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι πολιτικές της μη πρωτότυπης έρευνας και της επαληθευσιμότητας είναι τόσο σημαντικές.

Εάν η εφημερίδα δημοσίευε την ιστορία σας, θα μπορούσατε έπειτα να συμπεριλάβετε τις πληροφορίες στο λήμμα της Βικιπαίδειας, αναφέροντας το άρθρο της εφημερίδας ως πηγή σας.

Αξιόπιστες πηγές

Ποια θεωρείται αξιόπιστη πηγή

Η λέξη «πηγή», όταν παραπέμπουμε σε πηγές μέσα στη Βικιπαίδεια, έχει τρεις σχετιζόμενες σημασίες:

• το ίδιο το έργο (π.χ. άρθρο, βιβλίο)
• τον δημιουργό του έργου (συγγραφέα, δημοσιογράφο κ.λπ.)
• τον εκδότη του έργου (π.χ. Oxford University Press, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Οποιαδήποτε από τις τρεις σημασίες μπορεί να επηρεάσει την εγκυκλοπαιδικότητα.

Αξιόπιστη πηγή μπορεί να είναι δημοσιευμένο υλικό με αξιόπιστη διαδικασία δημοσίευσης, συγγραφείς που θεωρούνται έγκυροι σε σχέση με το αντικείμενο ή και τα δύο. Και οι δυο περιπτώσεις θα πρέπει να μπορούν να αποδειχθούν.

Τα λήμματα θα πρέπει να βασίζονται σε αξιόπιστες, τρίτες (ανεξάρτητες), δημοσιευμένες πηγές με καλή φήμη για τον έλεγχο και την ακρίβειά τους. Το πηγαίο υλικό πρέπει να έχει δημοσιευτεί (να έχει διατεθεί στο κοινό με κάποια μορφή)· αδημοσίευτο υλικό δεν θεωρείται αξιόπιστο. Οι πηγές πρέπει να στηρίζουν άμεσα το υλικό που παρουσιάζεται σε ένα λήμμα και θα πρέπει να είναι κατάλληλες για τους ισχυρισμούς που προβάλλονται. Η καταλληλότητα της κάθε πηγής εξαρτάται από τα συμφραζόμενα. Σε γενικές γραμμές, οι καλύτερες πηγές έχουν επαγγελματική δομή σχετικά με τον έλεγχο ή την ανάλυση των γεγονότων, τα νομικά θέματα, τα στοιχεία και τα επιχειρήματα. Ως κανόνας, όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός ελέγχου στα θέματα αυτά, τόσο πιο αξιόπιστη είναι η πηγή. Περιεχόμενο που σχετίζεται με ανθρώπους εν ζωή ή φάρμακα πρέπει να βασίζεται σε πηγές και μάλιστα με ιδιαίτερη προσοχή.

Όπου υπάρχουν, οι ακαδημαϊκές και αξιολογημένες δημοσιεύσεις είναι συνήθως οι πιο αξιόπιστες πηγές, όπως στην ιστορία, την ιατρική και την επιστήμη εν γένει. Αλλά δεν είναι οι μόνες αξιόπιστες πηγές στους τομείς αυτούς. Υλικό από αξιόπιστες μη ακαδημαϊκές πηγές μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί, ιδίως όταν εμφανίζεται σε σεβαστές, επικρατούσας ή κυρίαρχης τάσης (mainstream) δημοσιεύσεις. Άλλες αξιόπιστες πηγές περιλαμβάνουν πανεπιστημιακού επιπέδου εγχειρίδια, βιβλία που έχουν εκδοθεί από σεβαστούς εκδοτικούς οίκους, περιοδικά, επιστημονικά περιοδικά, κύριες εφημερίδες. Ηλεκτρονικά μέσα μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν, με την επιφύλαξη ότι πληρούνται τα ίδια κριτήρια.

Ιστολόγια εφημερίδων και περιοδικών

Αρκετές εφημερίδες, περιοδικά και άλλες ειδησεογραφικές οργανώσεις φιλοξενούν στήλες στις ιστοσελίδες τους που τις ονομάζουν ιστολόγια (μπλογκ). Αυτές μπορεί να είναι αποδεκτές ως πηγές, αν οι συγγραφείς είναι επαγγελματίες, αλλά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή, γιατί το ιστολόγιο μπορεί να μην υπόκειται στην κανονική διαδικασία ελέγχου του ειδησεογραφικού οργανισμού. Όταν ο ειδησεογραφικός οργανισμός δημοσιεύει ένα άρθρο γνώμης σε ιστολόγιο, να αποδίδετε τη δήλωση στον συντάκτη (π.χ. "η Μαρία Παπαδοπούλου έγραψε..."). Ποτέ μη χρησιμοποιείτε άρθρα ιστολογίων που δημοσιεύονται από τους αναγνώστες ως πηγές. Για τα ιστολόγια που δεν είναι αξιόπιστες πηγές, δείτε Βικιπαίδεια:Αξιόπιστες_πηγές#Αυτοδημοσιευμένες πηγές (δικτυακές και έντυπες).

Προσβασιμότητα

Πρόσβαση στις πηγές

Κάποιες αξιόπιστες πηγές μπορεί να μην είναι εύκολα διαθέσιμες. Για παράδειγμα, μια διαδικτυακή πηγή μπορεί να απαιτεί πληρωμή ή μια έντυπη πηγή μπορεί να είναι διαθέσιμη μόνο σε πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες ή άλλους μη διαδικτυακούς τόπους. Μην απορρίπτετε πηγές απλώς επειδή είναι δύσκολο ή ακριβό να έχετε πρόσβαση. Αν έχετε πρόβλημα στο να έχετε πρόσβαση σε μια πηγή, άλλοι μπορεί να μπορούν να το κάνουν για λογαριασμό σας (δείτε Βικιπαίδεια:Βιβλιοθήκη/Βρείτε.

Μη ελληνικές πηγές

Παραπομπή προς μη ελληνικές πηγές

Παραπομπές προς μη ελληνικές πηγές επιτρέπονται. Ωστόσο, επειδή αυτή είναι η ελληνόγλωσση Βικιπαίδεια, πηγές στην ελληνική γλώσσα πρέπει να προτιμώνται από τις ξενόγλωσσες πηγές, όποτε είναι διαθέσιμες ελληνικές πηγές ίσης ποιότητας και σχετικότητας. Όπως και με τις πηγές στα Ελληνικά, αν δημιουργηθεί ζήτημα σχετικά με μια παραπομπή προς μη ελληνική πηγή, οι συντάκτες μπορεί να ζητήσουν να προσκομιστεί ένα παράθεμα σχετικών αποσπασμάτων από την αρχική πηγή, είτε εντός του κειμένου, σε υποσημείωση, είτε στη σελίδα συζήτησης του λήμματος.

Παράθεση μη ελληνικών πηγών

Όταν παραθέτετε μια μη ελληνική πηγή (είτε στο κυρίως κείμενο είτε σε υποσημείωση), το παράθεμα θα πρέπει να συνοδεύεται από μετάφραση στα Ελληνικά. Μεταφράσεις δημοσιευμένες από αξιόπιστες πηγές προτιμώνται έναντι μεταφράσεων από Βικιπαιδιστές, αλλά οι μεταφράσεις από Βικιπαιδιστές προτιμώνται έναντι μηχανικών μεταφράσεων. Όταν χρησιμοποιείτε μηχανική μετάφραση πηγαίου υλικού, οι συντάκτες θα πρέπει να βεβαιώνονται εντός λογικού πλαισίου ότι η μετάφραση είναι ακριβής και η πηγή κατάλληλη. Οι συντάκτες δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούν μηχανικές μεταφράσεις μη ελληνικών πηγών σε αμφιλεγόμενα λήμματα ή βιογραφίες ζώντων προσώπων. Αν χρειάζεται, ζητήστε από κάποιον συντάκτη που γνωρίζει τη γλώσσα να μεταφράσει για εσάς.

Σε λήμματα, το πρωτότυπο κείμενο συνήθως περιλαμβάνεται, όταν η μετάφραση έχει γίνει από Βικιπαιδιστές, και τότε ο μεταφραστής συντάκτης δεν αναφέρεται. Όταν παραθέτετε οποιοδήποτε υλικό, είτε ελληνικό είτε σε άλλη γλώσσα, να προσέχετε να μην παραβιάζετε πνευματικά δικαιώματα.

Άλλα ζητήματα

Η επαληθευσιμότητα δεν εγγυάται την ένταξη

Αν και η πληροφορία θα πρέπει να είναι επαληθεύσιμη για να συμπεριληφθεί σε ένα λήμμα, αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι επαληθεύσιμες πληροφορίες θα πρέπει να ενταχθούν σε αυτό. Η συναίνεση μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι κάποια συγκεκριμένη πληροφορία δεν βελτιώνει το λήμμα και ότι θα πρέπει να παραλειφθεί ή να παρουσιαστεί εναλλακτικά σε άλλο λήμμα. Η ευθύνη για την επίτευξη συναίνεσης σχετικά με την ένταξη απόκειται σε εκείνους που επιδιώκουν να συμπεριλάβουν το αμφισβητούμενο περιεχόμενο.

Σήμανση φράσης, ενότητας ή λήμματος

Αν θέλετε να ζητήσετε επαλήθευση από πηγή για μια μη υποστηριζόμενη δήλωση, μπορείτε να επισημάνετε την πρόταση με το πρότυπο {{παραπομπή}}. Υπάρχουν και άλλα πρότυπα εδώ για σήμανση ενοτήτων ή ολόκληρων λημμάτων. Μπορείτε επίσης να αφήσετε σχετική σημείωση ή παράκληση στη σελίδα συζήτησης ζητώντας την πηγή ή να μετακινήσετε το υλικό στη σελίδα συζήτησης και να ζητήσετε πηγή εκεί. Υλικό που δεν επαληθεύεται μπορεί να αφαιρεθεί. Όταν χρησιμοποιείτε πρότυπα για να επισημάνετε υλικό, θα είναι χρήσιμο στους άλλους συντάκτες να εξηγήσετε το σκεπτικό σας στο πρότυπο, στη σύνοψη επεξεργασίας ή στη σελίδα συζήτησης. Προσέξτε ιδιαίτερα το υλικό σχετικά με πρόσωπα εν ζωή. Αμφιλεγόμενο υλικό για ανθρώπους εν ζωή, το οποίο στερείται πηγών ή έχει φτωχές πηγές, θα πρέπει να απομακρύνεται αμέσως, χωρίς να επισημανθεί ή να μετακινηθεί στη σελίδα συζήτησης.

Επαληθευσιμότητα και άλλες αρχές

Πνευματικά δικαιώματα και λογοκλοπή

Δείτε επίσης: Βικιπαίδεια:Πνευματικά δικαιώματα

Προσέξτε ώστε να αποφύγετε τη λογοκλοπή, καθώς και παραβιάσεις πνευματικών δικαιωμάτων όταν χρησιμοποιείτε πηγές. Συνοψίστε το πηγαίο υλικό με δικά σας λόγια όσο περισσότερο γίνεται. Όταν παραθέτετε ή παραφράζετε μια πηγή, χρησιμοποιήσετε ενσωματωμένη παραπομπή και αποδώστε το κείμενο ανάλογα με την περίπτωση.

Υλικό που παραβιάζει τα πνευματικά δικαιώματα τρίτων δεν θα πρέπει να αναφέρεται. Η σύνδεση με δικτυακούς τόπους που εμφανίζουν έργα με πνευματικά δικαιώματα είναι αποδεκτή εφόσον η ιστοσελίδα έχει άδεια για το έργο ή το χρησιμοποιεί με τρόπο συμβατό προς την εύλογη χρήση. Η εσκεμμένη καθοδήγηση άλλων σε υλικό που παραβιάζει πνευματικά δικαιώματα μπορεί να θεωρηθεί διευκόλυνση της παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων. Εάν υπάρχει λόγος να πιστεύετε ότι μια πηγή παραβιάζει δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, μην παραπέμπετε σε αυτήν. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, όταν παραπέμπετε σε δικτυακούς τόπους όπως το YouTube, όπου θα πρέπει να δείχνεται η δέουσα προσοχή για να αποφευχθεί η σύνδεση με υλικό που παραβιάζει πνευματικά δικαιώματα.

Ουδετερότητα

Δείτε επίσης: Βικιπαίδεια:Ουδετερότητα

Ακόμα και όταν οι πληροφορίες αναφέρονται σε αξιόπιστες πηγές, πρέπει να παρουσιάζονται σύμφωνα με την πολιτική ουδέτερης οπτικής γωνίας (NPOV). Όλα τα λήμματα πρέπει να τηρούν ουδέτερη οπτική γωνία, να αντιπροσωπεύουν δίκαια όλες τις πλειοψηφικές και τις σημαντικές μειοψηφικές απόψεις που δημοσιεύονται από αξιόπιστες πηγές, αναλογικά προς την αποδεκτότητα της κάθε άποψης. Ιδιαίτερα μειοψηφικές απόψεις δεν χρειάζεται να περιλαμβάνονται, εκτός από λήμματα που είναι αφιερωμένα σε αυτές. Όταν υπάρχει διαφωνία μεταξύ των πηγών, χρησιμοποιήστε διατύπωση του τύπου: "ο Γιάννης Παπαδόπουλος υποστηρίζει ότι Χ, ενώ ο Γιώργος Ιωάννου ισχυρίζεται ότι Υ," ακολουθούμενη από ενσωματωμένη παραπομπή. Οι πηγές οι ίδιες δεν χρειάζεται να διακρατούν ουδέτερη άποψη· στην πραγματικότητα, πολλές αξιόπιστες πηγές δεν είναι ουδέτερες. Η δουλειά μας ως συντακτών είναι απλώς να παρουσιάσουμε ό,τι λένε οι αξιόπιστες πηγές.

Εγκυκλοπαιδικότητα

Δείτε επίσης: Βικιπαίδεια:Εγκυκλοπαιδικότητα

Αν δεν μπορούν να βρεθούν αξιόπιστες τρίτες πηγές σχετικά με ένα θέμα, η Βικιπαίδεια δεν θα πρέπει να έχει λήμμα σχετικά με αυτό.

Πρωτότυπη έρευνα

Δείτε επίσης: Βικιπαίδεια: Όχι πρωτότυπη έρευνα

Η πολιτική Όχι πρωτότυπη έρευνα είναι στενά συνδεδεμένη με την πολιτική επαληθευσιμότητας. Μεταξύ των απαιτήσεών της είναι:

1. Όλο το υλικό σε άρθρα της Βικιπαίδειας πρέπει να αποδίδεται σε δημοσιευμένη αξιόπιστη πηγή. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχει πηγή για αυτό, ασχέτως αν αναφέρεται ή όχι στο λήμμα.
2. Οι πηγές πρέπει να υποστηρίζουν το υλικό σαφώς και ευθέως. Η εξαγωγή συμπερασμάτων από πολλαπλές πηγές που προωθεί ένα νέο συμπέρασμα απαγορεύεται από την πολιτική.
3. Βασίζετε τα λήμματα κυρίως σε αξιόπιστες δευτερογενείς πηγές. Ενώ οι πρωτογενείς πηγές είναι κατάλληλες σε ορισμένες περιπτώσεις, η στήριξη σε αυτές μπορεί να είναι προβληματική. Για περισσότερες πληροφορίες, ανατρέξτε στην ενότητα πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές της πολιτικής.

Δείτε επίσης

• Πώς συντάσσονται οι πηγές και οι παραπομπές.