Το λήμμα πιθανόν να περιλαμβάνει πληροφορίες που αποτελούν πρωτότυπη έρευνα, που δεν έχουν προηγουμένως δημοσιευτεί ή δεν έχουν ελεγχθεί από ειδικούς.Εάν δεν συμβαίνει αυτό παραθέστε τις πηγές που επιβεβαιώνουν την επαληθευσιμότητα του λήμματος, διαφορετικά αφαιρέστε ό,τι αποτελεί προσωπική γνώση ή έρευνα του συντάκτη. Παρακαλούμε δείτε τις σχετικές παρατηρήσεις στη σελίδα συζήτησης.
Το όνομα Άρτα, σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, προέρχεται από το λατινικό αλφάβητο.
Ειδικότερα, "εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1000 μ.Χ. και συνδέεται το όνομα Άρτα με το λατινικό "arta" (θηλυκό γένος του επιθέτου artus) που σημαίνει στενή, ισχυρή, δύσκολη"[1][2].
Έτερη εκδοχή, από τον xρονογράφο της Ηπείρου και Μητροπολίτη Άρτας & Πρεβέζης Σεραφείμ Ξενόπουλο Βυζάντιο, "ο όποιος ανέφερε ότι η Άρτα έλαβε το όνομα αυτό: «δια την αφθονία των σιτηρών και λοιπών αυτής προιόντων δι ων προεμηθεύοντο ή ηρτίζοντο και διάφοροι πόλεις και κώμαις της Ακαρνανίας και Ηπείρου, ως άχρι του νυν αρτίζονται » καθώς επίσης το λίαν χαρακτηριστικόν «Άρτα αρτυμή του κόσμου»"[3].
Η Π.Ε Άρτας καταλαμβάνει το νοτιοανατολικό τμήμα της Ηπείρου. Έχει έκταση 1.662 τετρ.χλμ. και πληθυσμό 63.927 κατοίκους[4]. Συνορεύει στα βόρεια με τις περιφερειακές ενότητες Ιωαννίνων και Τρικάλων, ανατολικά με τις περιφερειακές ενότητες Τρικάλων, Καρδίτσας και Αιτωλοακαρνανίας, δυτικά με τις περιφερειακές ενότητες Πρεβέζης και Ιωαννίνων, νότια με την περιφερειακή ενότητα Αιτωλοακαρνανίας ενώ βρέχεται και από τον Αμβρακικό Κόλπο.[5]
Από γεωλογικής πλευράς, η ευρύτερη περιοχή της Άρτας αποτελεί κατά κύριο λόγο τμήμα της Αδριατικοϊονίου ζώνης και κατά δεύτερο των ζωνών Πίνδου και Γαβρόβου-Τριπόλεως.
Η λεκάνη απορροής του ποταμού Λούρου είναι εξ ολοκλήρου εντός της Αδριατικοϊονίου ζώνης, ενώ η λεκάνη του ποταμού Αράχθου επεκτείνεται και εκτός της Αδριατικοϊονίου ζώνης στις ζώνες Γαβρόβου - Τριπόλεως και Πίνδου. Το γεγονός αυτό διαφοροποιεί και σημαντικά τη σύνθεση των υλικών αποσάθρωσης που μεταφέρουν τα νερά του ποταμού Αράχθου σε σχέση με αυτά του Λούρου. Αφετηρία των γεωμορφολογικών εξελίξεων της περιοχής, για τη σημερινή κατάληξη του αναγλύφου, αποτέλεσε η έντονη τεκτονική δραστηριότητα κατά το τέλος Πλειοκαίνου - αρχές Πλειστοκαίνου με τη δημιουργία του βυθίσματος του Αμβρακικού. Στις αρχές του Πλειστοκαίνου θεωρείται ότι έχουμε συμβολή των ποταμών Λούρου και Αράχθου στο βόρειο τμήμα του ήδη υπάρχοντος βυθίσματος του Αμβρακικού, με αποτέλεσμα το ξεκίνημα της δημιουργίας των πεδινών εκτάσεων Άρτας-Πρέβεζας.
Η περιοχή μεταξύ Άρτας, βόρεια της λιμνοθάλασσας Ροδιάς και των εκβολών του Αράχθου παρουσιάζει πολύ υψηλές τιμές νικελίου (Ni) και χρωμίου (Cr), με τιμές από 152-254 ppm για το Ni και από 111-186 ppm για το Cr. Οι τιμές του Ni στην περιοχή είναι υψηλές και αυτό οφείλεται στην τροφοδοσία των ιζημάτων της περιοχής από τον Άραχθο με υλικά από το οφιολιθικό σύμπλεγμα της Πίνδου.[6]
Στην περιοχή της Άρτας αλλά και γενικά στη Δυτική Ελλάδα, λόγω του ιζηματογενούς χαρακτήρα των πετρωμάτων, υπάρχουν σημαντικές ποσότητες από κρυσταλλικούς ασβεστόλιθους οι οποίοι, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις μπορούν να αξιοποιηθούν ως μάρμαρα.[7]
Στην Ήπειρο έχουν εντοπισθεί φωσφορικά κοιτάσματα, τα οποία αναπτύσσονται στην Κεντρική Ιόνιο Ζώνη. Από τις μέχρι σήμερα έρευνες διαπιστώθηκε ότι τα κοιτάσματα αυτά έχουν έκταση μεγαλύτερη των 100 χλμ., με μέσο πάχος 7 – 8 μ. και μέση περιεκτικότητα σε P₂O₅, 10%περίπου. Στην περιοχή της Άρτας, οι έρευνες έχουν επικεντρωθεί κοντά στο χωριό Βίγλα.[8]
Στην περιοχή, κοντά στο χωριό Συκιές, έχει πιστοποιηθεί η ύπαρξη γεωθερμικού πεδίου.[9] Η βεβαιωμένη έκταση του πεδίου υπολογίστηκε σε 11,2 τετραγωνικά χλμ., η θερμοκρασία του νερού που ανέρχεται στην επιφάνεια αρτεσιανά, κυμαίνεται από 32 °C ως 50 °C και η οροφή του γεωθερμικού ταμιευτήρα βρίσκεται σε βάθος κυμαινόμενο από τα 280 μ. έως 480 μ.[10] Η μέση γεωθερμική βαθμίδα που υπολογίστηκε είναι 11 °C/100m δηλαδή μεγαλύτερη της τριπλάσιας κανονικής γεωθερμικής βαθμίδας. Για το πεδίο αυτό, υπάρχουν άριστες προοπτικές αξιοποίησης σε τομείς, όπως θερμοκήπια, ιχθυοκαλλιέργειες και αντιπαγετώδη προστασία των καλλιεργειών των εσπεριδοειδών.
Σημαντικά είναι τα κοιτάσματα πετρελαίου τα οποία υπάρχουν στη Δυτική Ελλάδα και συγκεκριμένα στην περιοχή της Άρτας. Τα κοιτάσματα αυτά είναι βεβαιωμένα και εκτιμάται ότι μπορούν να αποφέρουν 1-2 δισεκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου.[11]
Η διαθεσιμότητα νερού στην Ήπειρο και μαζί και η Άρτα, είναι 7.500 m³/άτομο/έτος αριθμός που φανερώνει ότι το διαμέρισμα είναι το πλέον πλεονασματικό της χώρας σε ότι αφορά στα αποθέματα νερού.
Η Άρτα αν και βρίσκεται σε ζώνη χαμηλής επικινδυνότητας, δέχεται επιρροές από το δυτικό τμήμα του Ελληνικού Τόξου
Με βάση τον αντισεισμικό κανονισμό του 2000, οι περιοχές της Ελλάδος κατατάσσονται, από απόψεως σεισμικής επικινδυνότητας, σε τέσσερις κατηγορίες, ξεκινώντας από την Δ' ζώνη με τις περιοχές υψηλού κινδύνου και καταλήγοντας στην Α' ζώνη, που περιλαμβάνει τις «λιγότερο» σεισμογενείς περιοχές. Το μεγαλύτερο μέρος της Ηπείρου παρουσιάζει σχετικά μικρή σεισμική επικινδυνότητα. Από σεισμούς συχνά πλήττονται οι βόρειες και ανατολικές περιοχές αλλά ιδιαίτερα εκείνες που βρίσκονται προς τα παράλια του Ιονίου.[12] Η Άρτα, αν και από πλευράς σεισμικής επικινδυνότητας, βρίσκεται στη Β' Ζώνη (μεσαίας επικινδυνότητας) [13] έχει κατά καιρούς υποστεί καταστροφικούς σεισμούς όπως το 1833 και το 1967. Την 1η Μαΐου του 1967, ημέρα Δευτέρα και δεύτερη μέρα του Πάσχα, ισχυρός σεισμός μεγέθους 6,4 R έπληξε τους νομούς Άρτας και Ιωαννίνων. Εννιά άνθρωποι σκοτώθηκαν και 56 τραυματίστηκαν. Περίπου 10.000 κτίρια υπέστησαν βλάβες από τα οποία τα 940 καταστράφηκαν. Οι μεγαλύτερες εντάσεις στο νομό Άρτας παρατηρήθηκαν στα χωριά: Μελισσουργοί, Θεοδώριανα, Αθαμάνιο, Τετράκωμο αλλά και στη Δροσοπηγή. Μετά τον κύριο σεισμό ακολούθησαν πολλοί μετασεισμοί ο μεγαλύτερος των οποίων ήταν μεγέθους 5,3 R και έγινε την ίδια ημέρα με τον κύριο σεισμό.[14]
Το μεγαλυτερό ποσοστό του εδάφους της περιφερειακής ενότητας Άρτας είναι ορεινό και αντιστοιχεί στο 70,4% του συνολικού εδάφους ενώ το 18,6% είναι πεδινό και το 11% ημιορεινό. Η συνολική έκταση της Π.Ε Άρτας αντιστοιχεί στο 18,06% της περιφέρειας Ηπείρου και στο 1,21% της Ελλάδας. Σύμφωνα με τη μορφολογία του εδάφους, η πεδινή ζώνη καλύπτει συνολική έκταση 396.000 στρεμμάτων από την οποία καλλιεργούνται τα 185.00 στρέμματα, η ημιορεινή με συνολική έκταση 176.000 στρέμματα από την οποία καλλιεργούνται τα 45.000 στρέμματα και η ορεινή με συνολική έκταση 1.090.000 στρέμματα από την οποία καλλιεργούνται τα 105.000 στρέμματα.[15]
Άποψη της κορυφής Στρογγούλα, με υψόμετρο 2.107 μ., στα ΤζουμέρκαΟ Καταρράκτης Άρτας, κοντά στο ομώνυμο χωριό
Τα Αθαμανικά όρη ή Τζουμέρκα είναι μεγάλη οροσειρά της δυτικής Ελλάδος, που ουσιαστικά αποτελεί τμήμα της ευρύτερης οροσειράς της Πίνδου. Καταλαμβάνουν τμήμα της Άρτας, των Ιωαννίνων και των Τρικάλων. Το νοτιότερο τμήμα ανήκει κυρίως στην Π.Ε Άρτας. Η υψηλότερη κορυφή του είναι το Καταφύδι με υψόμετρο 2.393 μ. Άλλες ψηλές κορυφές είναι οι: Στρογγούλα (2.107μ), Γερακοβούνι (2.211μ), Αγκάθι (2.392μ) και Σκλάβα (2.067 μ). Η περιοχή των Τζουμέρκων αποτελούσε τμήμα της χώρας των Αθαμάνων, η οποία εκτεινόταν μεταξύ Ηπείρου, Θεσσαλίας και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας και σε αυτούς οφείλουν το ονομά τους τα Αθαμανικά όρη. Οι Αθαμάνες οφείλουν το όνομά τους στον μυθικό βασιλιά Αθάμαντα, που ήρθε από τον Ορχομενό Βοιωτίας. Οι μεγάλες υψομετρικές διαφορές και η ποικιλία του κλίματος ευνοούν την ανάπτυξη πλούσιας χλωρίδας και πανίδας.
Το Ξηροβούνι είναι βουνό της Ηπείρου με μέγιστο υψόμετρο 1.614 μέτρα. Βρίσκεται στα όρια των περιφερειακών ενοτήτων Πρέβεζας, Άρτας και Ιωαννίνων.
Τα Όρη Βάλτου είναι οροσειρά της δυτικής Ελλάδας. Καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα του νομού Αιτωλοακαρνανίας και το νοτιοανατολικό του νομού Άρτας. Η ψηλότερη κορυφή της οροσειράς έχει υψόμετρο 1.852 μέτρα και βρίσκεται εντός του νομού Άρτας.[16] Η περιοχή αποτελεί βιότοπο της βίδρας, του αγριόγατου του Μωριά (Felis silvestris morea) και του γύπα (Gyps fulvus).[17]
Στα νοτιοδυτικά της περιφερειακής ενότητας βρίσκεται η πεδιάδα της Άρτας, η οποία είναι και η μεγαλύτερη πεδιάδα της Ηπείρου. Η πεδιάδα της Άρτας απαριθμεί 160.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης με κύριες καλλιέργειες τα πορτοκάλια, τα μανταρίνια, τα ακτινίδια αλλά και φυτά μεγάλης καλλιέργειας όπως το καλαμπόκι και βιομηχανικά φυτά όπως το βαμβάκι.[18] Τα χωριά του κάμπου υπήρξαν για αιώνες παραγωγοί και τροφοδότες της γύρω περιοχής αλλά και ολόκληρης της χώρας με τα εκλεκτά πορτοκάλια της και τα γεωργικά προϊόντα.[19] Οι καλλιέργειες, εναλλάσσονται με θαμνοφράχτες και διάσπαρτα δασύλλια από αιωνόβιες βελανιδιές, φράξους και φτελιές, σχηματίζοντας μαζί με τη βλάστηση των καναλιών, ένα πολύτιμο δίκτυο φυσικών φραχτών όπου καταφεύγει η άγρια ζωή.[20] Κατά την τουρκοκρατία, οι εκτάσεις της πεδιάδας ανήκανε στη Βαλιδέ σουλτάνα, δηλαδή τη μητέρα του ηγεμονεύοντος σουλτάνου και ονομαζόταν "γλυκιά πεδιάδα".
Ο Άραχθος είναι ο όγδοος μεγαλύτερος ποταμός της Ελλάδας. Έχει μήκος 110 χιλιόμετρα. Πηγάζει από τη βόρεια Πίνδο σε υψόμετρο 1.700 μ. και εκβάλλει στον Αμβρακικό κόλπο. Διατρέχει ένα τμήμα της περιφερειακής ενότητας Ιωαννίνων, νότια της κωμοπόλεως του Μετσόβου, όπου ονομάζεται Μετσοβίτικος και ολόκληρη την περιφερειακή ενότητα Άρτας και εκβάλλει στον Αμβρακικό κόλπο όπου σχηματίζει το δέλτα του Αράχθου. Δέχεται τα νερά από τους παραποτάμους Καλεντίνη, Λοζίτσι, Μετσοβίτικο, Διπόταμο και Καλαρρύτικο. Στον Άραχθο έχουν κατασκευαστεί δύο φράγματα, το Πουρνάρι 1, με ωφέλιμη χωρητικότητα 303 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό και το Πουρνάρι 2, ωφέλιμης χωρητικότητας 4,1 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό.
Ο Λούρος πηγάζει από το όρος Τόμαρος σε υψόμετρο 600 μέτρων, κοντά στην περιοχή του μαντείου της Δωδώνης, διασχίζει την Π.Ε Πρέβεζας, την πεδιάδα της Άρτας και εκβάλλει στο Μιχαλίτσι, στον όρμο Σαλαώρας, του Αμβρακικού Κόλπου όπου σχηματίζει το δέλτα Λούρου. Οι εκβολές του βρίσκονται υπό την προστασία της Σύμβασης Ραμσάρ. Η περιοχή αποτελεί ένα από τα καλύτερα διατηρημένα οικοσυστήματα, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Με εξαίρεση το δέλτα του Αχελώου και το σύμπλεγμα των δέλτα που βρίσκονται κοντά στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, η συγκεκριμένη ζώνη αποτελεί το μεγαλύτερο δελταϊκό σύμπλεγμα σε όλη την Ελλάδα. Η μεγάλη περιοχή των καλαμώνων κατά μήκος του Λούρου μπορεί να θεωρηθεί μία από τις μεγαλύτερες συνεχόμενες ζώνες καλαμώνων στην Ελλάδα.
Ο Αχελώος, ο δεύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας, πηγάζει από την οροσειρά της Πίνδου και συγκεκριμένα από το όρος Λάκμος (Περιστέρι) και στη διαδρομή του διασχίζει τον ορεινό όγκο της δυτικής Στερεάς Ελλάδας, διέρχεται από τα όρια των Π.Ε Άρτας και Καρδίτσας και εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος. Ονομάζεται και Ασπροπόταμος από τη λευκή λάσπη που μεταφέρει έως τις εκβολές του. Η επικρατέστερη ερμηνεία του ονόματός του προκύπτει από το πρώτο συνδετικό της ρίζας «αχ» ή «αχα» (λατινικό aqua) που σημαίνει νερό και το συγκριτικό επίθετο «λώων» που έχει και την έννοια του ποσοτικά μεγαλύτερου.[21] Τα οικοσυστήματα του Αχελώου περιλαμβάνουν πολλά είδη φυτών αλλά και ζώα όπως αρκούδες, ζαρκάδια, λύκοι και αετοί. Ο Αχελώος είναι ένας ποταμός, ο οποίος λατρευόταν ως Θεός, την αρχαία εποχή, από τους κατοίκους των περιοχών που διέσχιζε. Στη νεοελληνική ιστορία η περιοχή έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821 και στην Εθνική Αντίσταση.[22]
Ο χείμαρρος Σαραντάπορος διατρέχει την περιοχή κοντά στο Παλαιοκάτουνο Άρτας.[23] Η συνολική έκταση των ποταμών που διατρέχουν την Π.Ε Άρτας αντιστοιχεί σε 128 χιλιόμετρα.[24]
Η τεχνητή λίμνη του Πουρναρίου βρίσκεται στα βορειοανατολικά του δήμου Αρταίων, στη δημοτική ενότητα Ξηροβουνίου, έχει έκταση 20.500 στρέμματα και δημιουργήθηκε μετά την κατασκευή του ομώνυμου υδροηλεκτρικού φράγματος, του οποίου η κατασκευή ξεκίνησε το 1981 και ολοκληρώθηκε το 1997. Το συγκεκριμένο φράγμα είναι το δεύτερο σε μέγεθος στην Ελλάδα, ύψους 107 μέτρων.[25] Η περιοχή πέριξ της λίμνης Πουρναρίου είναι μια περιοχή παρθένα και παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία πανίδας (ασβοί, λαγοί, κουνάβια, ζαρκάδια, αρκούδες, λύκοι), μικροπανίδας (σκαθάρια, πεταλούδες, έντομα) και ορνιθοπανίδας (πέρδικες, κίσσες, σταυραετοί, γεράκια, γύπες). Η ιχθυοπανίδα της λίμνης αποτελείται από κυπρίνους, στρωσίδι, μουστακάτο, άγρια πέστροφα, χέλια. Η χλωρίδα της περιοχής συμπεριλαμβάνει αγριολούλουδα και βότανα όπως ορχιδέες, φασκόμηλο, μέντα, ρίγανη. Κοντά στη λίμνη μπορεί κανείς να παρατηρήσει ένα δάσος κωνοφόρων, καθώς και ένα περιορισμένης έκτασης και πολύ σπάνιο δάσος βουνοκυπάρισσων.[26]
Η τεχνητή λίμνη της Άρτας (πίσω από το ΚΤΕΛ), η οποία καλύπτει μια έκταση περίπου 90 στρεμμάτων και στην οποία υπάρχει τοξωτή μεταλλική γέφυρα. Τον Οκτώβριο του 2012, με πρωτοβουλία του δήμου Αρταίων, η λίμνη εμπλουτίστηκε με γόνους κυπρίνου από το κρατικό κυπρινοτροφείο στο Ψαθοτόπι, το οποίο είναι η μόνη κρατική μονάδα στην Ελλάδα που εμπλουτίζει δωρεάν τα εσωτερικά νερά της χώρας.
Στον Αμβρακικό υπάρχουν τουλάχιστον 20 λιμνοθάλασσες. Η συνολική έκτασή τους ξεπερνάει τα 70 τετ. χιλιόμετρα και οι περισσότερες χωρίζονται από τη θάλασσα με μια μακρόστενη λωρίδα γης. Οι μεγαλύτερες λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού, είναι η Λογαρού, η οποία έχει έκταση 25,75 τετ. χιλιόμετρα, το Τσουκαλιό με 16,5 τετ. χιλιόμετρα, η Ροδιά με 13,5 τετ. χιλιόμετρα και η Παλιομπούκα με επιφάνεια 2 τετ. χιλιόμετρα.[27] Ένα βασικό χαρακτηριστικό των λιμνοθαλασσών του Αμβρακικού είναι η μεγάλη τους βιολογική παραγωγικότητα και λειτουργούν ως φυσικά εκτροφεία ψαριών.
Στα ανοίγματα που υπάρχουν στις λουρονησίδες και τα οποία επιτρέπουν την επικοινωνία των λιμνοθαλασσών με τη θάλασσα, έχουν εγκατασταθεί τα λεγόμενα "ιβάρια" ή "διβάρια". Τα ιβάρια είναι κατασκευές με καλάμια, οι οποίες ενώ επιτρέπουν την ελεύθερη είσοδο ψαριών από τη θάλασσα, τα εμποδίζουν να επιστρέψουν, με αποτέλεσμα να παγιδεύονται. Στον Αμβρακικό η βιομηχανική αλιεία απαγορεύεται δεδομένου ότι πρόκειται για εθνικό πάρκο.[28] Ο Αμβρακικός κόλπος αποτελεί τη μοναδική περιοχή στην Ελλάδα όπου πραγματοποιείται συστηματικά χρήση δορυφορικών πομπών σε χελώνες για την κατανόηση των μετακινήσεων που πραγματοποιούν στο θαλάσσιο περιβάλλον. Στον Αμβρακικό κόλπο επιβιώνει ένας από τους τελευταίους πληθυσμούς ρινοδέλφινων της Μεσογείου (περίπου 150 δελφίνια). Υπάρχει ένα πλήθος μορφών ζωής στον Αμβρακικό όπως ο λευκοτσικνιάς, ο αργυροτσικνιάς, ο κορμοράνος, το φοινικόπτερο, ο αγριόκυκνος και ο αργυροπελεκάνος, ο οποίος είναι ο μεγαλύτερος από όλα τα είδη πελεκάνων. Ο Αμβρακικός είναι ο πρώτος υγρότοπος όπου αποδεδειγμένα φωλιάζουν ελάχιστοι ήταυροι. Τα αλιεύματα του κόλπου όπως οι γαρίδες και οι σαρδέλες είναι διάσημα στην ελληνική αλλά και ξένη αγορά.[29] Η περιφερειακή ενότητα Άρτας βρίσκεται στη 2η θέση, μετά την Π.Ε Αιτωλοακαρνανίας, από πλευράς συνολικής έκτασης υγροτόπων, με 237.000 τετ.χιλιόμετρα. Επίσης η Π.Ε Άρτας βρίσκεται στις πρώτες θέσεις των περιοχών με τη μεγαλύτερη αλιευτική και κτηνοτροφική χρήση υγροτόπων και κατέχει την 3η θέση στη χρήση υγροτόπων για αναψυχή.
Τα νησιά της Περιφερειακής Ενότητας Άρτας βρίσκονται στον Αμβρακικό κόλπο, με μεγαλύτερο νησί, το Πέρα Νησί (Κορωνησία), το οποίο είναι το μοναδικό κατοικημένο νησί του Αμβρακικού.
Νησιά και Νησίδες της Περιφερειακής Ενότητας Άρτας
Οι παραλίες της Άρτας βρίσκονται στον Αμβρακικό κόλπο, την Κορωνησία και τη Σαλαώρα σε μικρές αποστάσεις από την πόλη της Άρτας, είναι εύκολα προσβάσιμες με το αυτοκίνητο και είναι γενικά ζεστές και ρηχές. Οι παραλίες είναι ιδανικές για κολύμβηση αλλά και για διάφορες θαλάσσιες δραστηριότητες.[30]
Η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων της Περιφερειακής Ενότητας Άρτας είναι γηγενείς όμως στα όρια του πρώην νομού Άρτας κατοικούν και άλλες πληθυσμιακές ομάδες, οι οποίες κατά καιρούς εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Οι ομάδες αυτές είναι οι εξής:
Πόντιοι: Ο ποντιακός πληθυσμός της περιοχής της Άρτας ομιλεί την ποντιακή διάλεκτο και κατοικεί στη Νέα Βίγλα, η οποία αποτελεί τμήμα του χωριού Βίγλα Άρτας, το μοναδικό χωριό που φιλοξενεί Ποντίους σε όλη την περιοχή της Άρτας. Η Νέα Βίγλα είναι ο τόπος καταγωγής του πρώην διεθνή τερματοφύλακα Αντώνη Νικοπολίδη.[31] Η εγκατάσταση στο χωριό έγινε το 1957 όταν ήρθαν εκατό οικογένειες από την κεντρική Ασία.[32]
Βλάχοι: Ενενήντα περίπου οικογένειες βρίσκονται στην περιοχή της Άρτας και συγκεκριμένα στην περιοχή του Πολυδρόσου και στους οικισμούς του Κακόβατου και Παλαιοσκαμιά Άρτας, κοντά στον Αμβρακικό κόλπο. Η εγκατάσταση τους έγινε πριν τη δεκαετία του '60 και η καταγωγή τους είναι από το Συρράκο Ιωαννίνων και το Βαθύπεδο Ιωαννίνων. Μέχρι και τη δεκαετία του 1960 πολλά Συρρακιωτόπoυλα στον κάμπο της Άρτας είχαν ως μητρική τους γλώσσα τα βλάχικα. Όσα πήγαιναν νηπιαγωγείο ήταν τυχερά γιατί εκεί τους δινόταν η ευκαιρία να μάθουν τα ελληνικά. Σήμερα ο τοπικός πληθυσμός γνωρίζει και ομιλεί τη βλάχικη γλώσσα.[33][34]
Ρομά: Στην Άρτα ο καταυλισµός βρίσκεται στην περιφερειακή οδό Άρτας. Υπάρχουν περίπου 10 οικογένειες, µόνιµα εγκατεστηµένες εδώ και πολλά χρόνια, µε εξαίρεση ορισμένες περιπτώσεις όπου μερικοί µετακινούνται προσωρινά. Οι συνθήκες διαβίωσης είναι ικανοποιητικές σε σχέση με άλλες περιοχές της Ελλάδας, καθώς ικανοποιούνται βασικές τους ανάγκες όπως στέγη, νερό και ρεύµα.
Η Ήπειρος υπήρξε ένα γεωγραφικό διαμέρισμα, απρόσιτο μέχρι τις αρχές του προηγούμενου αιώνα και διατήρησε ανόθευτο τον γλωσσικό θησαυρό που κληρονόμησε. Περιοχές όπως τα Ζαγοροχώρια, περιοχή Δωδώνης, Κατσανοχώρια, Ιωάννινα, περιοχή Άρταςαποκόπτουν ακόμη και σήμερα, ειδικά οι γηραιότεροι, τα φωνήεντα ή αλλάζουν τα άτονα (ο) και (ε) και τα προφέρουν ως (ου) και (ι).[35] Η φυλή των Σαρακατσαναίων ομιλεί το ίδιο ιδίωμα μ' αυτό της περιοχής των Τζουμέρκων, των Ραδοβιζίων της Άρτας, του Σακαρετσίου και της περιοχής μέχρι τα Άγραφα.[36] Συγκεκριμένα ισχύουν ορισμένοι κανόνες, κοινοί με το ιδίωμα των Σαρακατσαναίων.[37]
Ιδιωματικός κανόνας
Τοπική απόδοση
Νεοελληνική απόδοση
Συγκοπή των λέξεων
σταρ
κορφή,
σμαδ
σιτάρι
κορυφή,
σημάδι
Αποκοπή του καταληκτικού ει, η, ι, οι των παροξύτονων ρημάτων
Η παρουσία ανθρώπου στα όρια της σημερινής περιφερειακής ενότητας Άρτας μπορεί να πιστοποιηθεί από τα λιγοστά ευρήματα που χρονολογούνται τη νεολιθική εποχή και αντιπροσωπεύονται από ένα λίθινο πέλεκυ που εντοπίσθηκε νότια της ακρόπολης του Αμμότοπου (αρχαίο Όρραον). Στην ίδια θέση βρέθηκαν επίσης και λιγοστά όστρακα αγγείων της εποχής του Χαλκού. Τον 9ο αι. π.Χ. στην περιοχή κοντά στα παράλια κατοικούσαν οι Δρύοπες ενώ το ορεινό βορειοανατολικό τμήμα αποτελούσε τμήμα της επικράτειας των Αμφιλόχων και ενδεχομένως και των Αθαμάνων. Η χώρα των Αθαμάνων, εκτεινόταν μεταξύ Ηπείρου, Θεσσαλίας και δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Οι Αθαμάνες, ηπειρωτικό φύλο που κατοικούσαν στην ορεινή περιοχή των Αθαμανικών Όρεων (Τζουμέρκα) και των βορειοανατολικών Αγράφων, οφείλουν το όνομά τους στο μυθικό βασιλιά Αθάμαντα, που ήρθε από τον Ορχομενό Βοιωτίας, εγκαταστάθηκε και βασίλευσε στην περιοχή. Κατά τους ιστορικούς χρόνους, οι Αθαμάνες αναφέρονται πρώτη φορά το 395 π.Χ., ενισχύοντας την τετραπλή συμμαχία Κορίνθου, Άργους, Αθήνας και Θήβας.[38] Στρατευμένοι ή μισθοφόροι πολεμιστές, εκστρατεύουν στην Ιταλία υπό τον βασιλιά Πύρρο κατά τη δεύτερη περίοδο της βασιλείας του (296-272 π.Χ.). Στις βόρειες περιοχές κατοικούσε ο λαός των Μολλοσσών.
Χάρτης της δυτικής Ελλάδας. Διακρίνεται η περιοχή της σρχαίας Αμβρακίας
Το 625 π.Χ. Κορίνθιοι με αρχηγό τον Γόργο, νόθο γιο του Κυψέλου, τυράννου της Κορίνθου, ίδρυσαν την Αρχαία Αμβρακία.[39]Ετυμολογικά η λέξη Αμβρακία, ή Αμπρακία (Ambracia), ή Ανπρακία, προέρχεται από το αμφί (αμπί) + ρακία (ραχία) = βραχώδης ακτή, πετρώδης γιαλός, από το ρήμα ράττω ή αράττω = κτυπώ με δύναμη, συντρίβω. Από το αμπί και τη ρίζα ράκ προήλθε μάλλον το τοπωνύμιο Αμπ-ρακ-ία και το υδρωνύμιο (όνομα ποταμού) Ά-ραχ-θος, δηλαδή η πετρώδης ακτή που κτυπιέται εκατέρωθεν (αμπί = αμφί).[40] Τον 6ο αι. π.Χ. η πόλη υπήρξε αξιόλογο κέντρο του κορινθιακού εμπορίου στη βορειοδυτική Ελλάδα και σημαντικός σταθμός στα ταξίδια του προς την Κάτω Ιταλία. Η Αμβρακία έλαβε μέρος στους περσικούς πολέμους και συμμετείχε με σημαντική δύναμη (με επτά πλοία στη ναυμαχία της Σαλαμίνος και με 500 οπλίτες στη μάχη των Πλαταιών). Κατά τη διάρκεια του πελοποννησιακού πολέμου έμεινε πιστή στη μητρόπολή της Κόρινθο, την οποία και βοήθησε στις πολεμικές της επιχειρήσεις κατά των Κερκυραίων.
Το έτος 582 π.Χ. η Αμβρακία είχε δημοκρατικό πολίτευμα, μετά την τυραννία του Περίανδρου, 74 χρόνια προγενέστερη της δημοκρατίας του Κλεισθένη στην Αθήνα. Διάσημοι Αμβρακιώτες ήταν ο γλύπτης Πολύστρατος, ο μουσικός Επίγονος, ο ποιητής της μέσης κωμωδίας Επικράτης και ο ολυμπιονίκης Λέων της 96ης Ολυμπιάδας (Παυσανίας). Το 500 π.Χ. κτίσθηκε στην Αμβρακία ο τεράστιος ναός του Απόλλωνος Σωτήρος. Τα ερείπιά του σώζονται κοντά στην πλατεία Κιλκίς της σημερινής Άρτας. Επί βασιλέως Πύρρου, η Αμβρακία γνώρισε μεγαλείο. Κτίστηκε η αρχική μορφή του γεφυριού του Αράχθου, το Μικρό Θέατρο (κοντά στον Άγιο Κωνσταντίνο), το Μεγάλο Θέατρο (κοντά στον ναό του Απόλλωνος), και το Πρυτανείο (δίπλα στον ναό Απόλλωνος).
Το 295 π.Χ. ο Πύρρος της Ηπείρου, βασιλιάς των Μολοσσών, μετέφερε στην Αμβρακία την πρωτεύουσα του κράτους του. Ο Πύρρος έδωσε διεθνή αίγλη στην πόλη, όπως άλλωστε σε ολόκληρη την Ήπειρο και κόσμησε την Αμβρακία με σημαντικά οικοδομήματα. Σύμφωνα με τον γεωγράφο Στράβωνα, ο Πύρρος ήταν εκείνος ο βασιλιάς που κατέστησε την Αμβρακία κέντρο του ηπειρωτικού κράτους, μεταφέροντας εκεί το βασιλικό παλάτι, εγκαταλείποντας τη μακρά παράδοση της διακυβέρνησης από την πόλη της Πασσαρώνας. Η πρωτεύουσά του γνώρισε αξιοσημείωτη ευημερία η οποία διατηρήθηκε μέχρι την εποχή της κατάκτησης της Ελλάδας από τους Ρωμαίους.[41][42] Το 379 π.Χ - 316 π.Χ στην Αμβρακία έζησε η Ολυμπιάδα, μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.[43] Το 167 π. Χ. η Αμβρακία πέφτει στα χέρια των Ρωμαίων και πολλοί θησαυροί της Αμβρακίας μεταφέρθηκαν στη Ρώμη. Με την ίδρυση της Νικόπολης το 31 μ.Χ., η Αμβρακία έπαψε να παίζει αξιόλογο ρόλο στην περιοχή.[εκκρεμεί παραπομπή] Αν και υπαγόταν πια διοικητικά στη Νικόπολη, διατηρούσε όμως το καθεστώς της πόλης (ήταν δηλαδή «περιοικίς πόλις»), όπως εικάζεται από τη μνεία του «Δήμου Αμβρακιωτών» σε αναθηματική επιγραφή στον αυτοκράτορα Τραϊανό.[44]
Το 1082, η Άρτα αναφέρεται για πρώτη φορά με το νέο της όνομα, το οποίο πιθανόν να προέρχεται από τη λατινική λέξη artus ή arta, που σημαίνει στενή ή στενά.[45]
Τα επόμενα χρόνια η Άρτα κυβερνήθηκε από τη δυναστεία των Ιταλών Ορσίνι (1318-1337). Το 1349 μ.Χ. την Άρτα καταλαμβάνει ο Στέφανος Δουσάν και το 1359-1416 η πόλη πέφτει στα χέρια των ηγεμόνων Λιόσα και Σπάτα. Το 1416 μ.Χ. η πόλη κυριεύθηκε από τον κόμη της Κεφαλονιάς Κάρολο Α' Tόκκο.[46]
Στις 24 Μαρτίου 1449, η Άρτα πέφτει στα χέρια των Τούρκων. Παράλληλα όμως οι Αρτινοί ήταν φόρου υποτελείς στην Ενετική Δημοκρατία, στην οποία πλήρωναν κάθε χρόνο 1.500 ρεάλια, προκειμένου να εξασφαλίσουν την ενετική προστασία από τον κίνδυνο ληστών και πειρατών. Το 15ο αι. ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε σημαντικά, γιατί σε αυτή εγκαταστάθηκαν αρκετοί Εβραίοι, που εκδιώχθηκαν από την Απουλία και την Καλαβρία, καθώς και εξορισθέντων από την Ισπανίασεφαραδιτών Εβραίων. Αυτοί αποτέλεσαν μία χωριστή κοινότητα, ίδρυσαν τη συναγωγή "Πουλιέζα", εβραϊκό σχολείο και φιλανθρωπικούς συλλόγους.[47] Η εβραϊκή κοινότητα της Άρτας υπήρξε μία από τις παλαιότερες της Ελλάδος. Τις πρώτες πληροφορίες γι΄ αυτήν τις αντλούμε από το Οδοιπορικό του Ισπανού ραββίνου περιηγητή Βενιαμίν μπεν Γιονά, ο οποίος ταξίδεψε στην Ελλάδα το 1173. Την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου χτίστηκε η πρώτη συναγωγή, η "Γκρέκα", και λειτούργησε το εβραϊκό νεκροταφείο στον λόφος Περάνθη, που παραχωρήθηκε από την Αγία Θεοδώρα, σύζυγο του Μιχαήλ Κομνηνού.[48]
Το 1788 η διοίκηση της πόλης πέρασε στη δικαιοδοσία του Αλή Πασά των Ιωαννίνων και μετά τον αποκεφαλισμό του Αλή Πασά Τεπελενλή το 1822, η Άρτα περιήλθε στην εξουσία του Χουρσίτ Πασά και σύντομα στον Κιουταχή Πασά. Στις 4 Ιουλίου 1822 έγινε δίπλα στην Άρτα η Μάχη του Πέτα.[49][50][51]
Η Άρτα ανέκτησε την ανεξαρτησία της με τη συνθήκη του Βερολίνου το 1881,όμως η περιοχή του κάμπου παρέμεινε υπό τουρκική κατοχή. Το 1883 δημιουργήθηκε ο ομώνυμος νομός.
Ο μόνιμος πληθυσμός της Π.Ε Άρτας, στην απογραφή του 2011 ανήλθε σε 67.877 κατοίκους.
Στην περιφερειακή ενότητα Άρτας ζει το 20% του συνολικού πληθυσμού της περιφέρειας Ηπείρου και το 0,63% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Ο πληθυσμός της περιοχής μετά από χρόνια οριακής αυξομείωσης, το 2011 σημείωσε το χαμηλότερο ποσοστό των τελευταίων εξήντα ετών. Η πρώτη φορά όπου η περιοχή της Άρτας ξεπέρασε τους 80.000 κατοίκους ήταν το 1961, με 82.630 κατοίκους, αριθμός ο οποίος υπήρξε και ο μέγιστος αριθμός κατοίκων.[54][55][56]
Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2001, παρατηρείται μια μετακίνηση του ενεργού δυναμικού από τα ορεινά προς τα πεδινά, όπου υπάρχει το αστικό κέντρο και επομένως περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης. Η απασχόληση είναι βασική αιτία εγκατάλειψης των ορεινών περιοχών αλλά και παράγοντες γεωγραφικοί και κοινωνικοί συμβάλουν εξίσου σ΄αυτή. Ο αστικός πληθυσμός της Π.Ε Άρτας ανέρχεται στο 39,53% περίπου του συνολικού της πληθυσμού ενώ ο αγροτικός πληθυσμός ανέρχεται στο 60,47% του συνόλου.[57]
Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής 2001, οι κάτοικοι με ηλικία πάνω των 65 ετών στην περιφέρεια αντιπροσωπεύουν το 20,40% του συνολικού πληθυσμού, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την Π.Ε Άρτας είναι 22,59%.
Η Π.Ε Άρτας είναι μία κατεξοχήν αγροτική περιοχή καθώς με βάση τα στοιχεία του 2007, το 32,32% των απασχολούμενων εργάζεται στον πρωτογενή τομέα, γεγονός που είναι αναμενόμενο καθώς στην Άρτα μαζί με την Πρέβεζα, συγκεντρώνονται τα πλέον πεδινά τμήματα της περιφέρειας καθώς και η γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας. Ο λιγότερο αγροτικός δήμος υπήρξε το 2007, ο δήμος Αρταίων (σχέδιο Καποδίστριας) όπου μονάχα το 10% των απασχολούμενων είχε κάποια ασχολία σχετική με τον πρωτογενή τομέα ενώ 64,7% εργαζόταν στον τριτογενή τομέα. Αντίθετα, οι πλέον αγροτικοί δήμοι υπήρξαν το 2007, ο πρώην δήμος Αράχθου και η πρώην κοινότητα Κομμένου όπου τα ποσοστά απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα έφθαναν το 62,4% και 66,4% αντίστοιχα. Η Π.Ε Άρτας συνεισφέρει το 0,4% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας.
Αναλυτικά τα στοιχεία σχετικά με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προιόν και το Κατά Κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, στον παρακάτω πίνακα.
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Ακαθάριστο Εγχώριο Προιόν(σε εκατ.ευρώ)
606
665
684
776
756
833
840
903
901
Κατά Κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχ. Προιόν(σε εκατ.ευρώ)
8.206
9.054
9.386
10.721
10.485
11.612
11.774
12.714
12.747
Αναλυτικά, το 2001 ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός αντιστοιχούσε σε 29.526 άτομα από τα οποία οι 7.809 είχαν κάποια ασχολία στον πρωτογενή τομέα, 4.437 στον δευτερογενή τομέα και 10.816 στον τριτογενή τομέα. Στην απογραφή του 2001 δήλωσαν άνεργοι 3.193 άνθρωποι. Σύμφωνα με στοιχεία του Επιμελητηρίου Άρτας η κατανομή ανά κλάδο μελών στην Άρτα είναι:
Βιομηχανικό: 16
Βιοτεχνικό: 977
Εμπορικό: 1212
Επαγγελματικό: 2513
Τουριστικό: 24
Το συνολικό εμπόριο της περιφέρειας Ηπείρου παρουσιάζει καθοδική πορεία κατά τη διάρκεια της περιόδου 2003 – 2005 για να αυξηθεί το 2006. Η Π.Ε Άρτας, το 2006 κατέλαβε την 42η θέση στον τομέα των εξαγωγών και οι εξαγωγές ανήλθαν σε 14.158.873 ευρώ. Σύμφωνα με στοιχεία έρευνας στην Π.Ε Άρτας, 27 επιχειρήσεις δήλωσαν ότι έχουν εξαγωγική δραστηριότητα. Οι πλειονότητα των επιχειρήσεων αυτών ανήκει στον ευρύτερο κλάδο των τροφίμων και ποτών.
Εσπεριδοειδή: Στην Π.Ε. Άρτας η καλλιέργεια εσπεριδοειδών εντοπίζεται κυρίως στο Δήμο Αρταίων και στο Δήμο Νικολάου Σκουφά. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία των διευθύνσεων Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής, το 2010 οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις εσπεριδοειδών αντιστοιχούσαν σε περίπου 55.000 στρέμματα και η συνολική παραγωγή έφτανε τους 190.000 τόνους. Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει και η βιολογική καλλιέργεια εσπεριδοειδών. Οι κυριότερες ποικιλίες πορτοκαλιών που καλλιεργούν οι αγρότες της περιοχής είναι οι εξής: Navelina, W. Navel, Κοινά και Salustiana ενώ οι δύο ποικιλίες μανταρινιών είναι η Reticulata και η ποικιλία Nova. Η Π.Ε Άρτας παρουσιάζει και μικρή παραγωγή λεμονιών της ποικιλίας Eureka. Εντός των ορίων της Π.Ε Άρτας δραστηριοποιούνται αρκετά συσκευαστήρια εσπεριδοειδών και η εξαγωγική δραστηριότητα πραγματοποιείται προς τις παρακάτω χώρες : Φινλανδία, Βόρεια Μακεδονία, Αλβανία, Βουλγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Σερβία, Ουκρανία, Βοσνία, Σλοβακία, Σουηδία, Ουγγαρία, Μολδαβία, Καναδάς, Δανία, Μαυροβούνιο και Λευκορωσία. Με βάση τα στοιχεία του 2010 οι εξαγωγές πορτοκαλιών αντιστοιχούσαν σε περίπου 25.000 τόνους μαζί με περίπου 8.300 τόνους μανταρινιών.
Ακτινίδια: Η καλλιέργεια ακτινιδίου είναι μια σχετικά νέα καλλιέργεια στην περιοχή της Άρτας και καλύπτει συνολική έκταση περίπου 8.900 στρεμμάτων με παραγωγή που φθάνει τους 25.000 τόνους. Η ποικιλία που καλλιεργούν οι αγρότες είναι η Hayward. Από τα συσκευαστήρια της Π.Ε. Άρτας τα ακτινίδια εξάγονται προς τις παρακάτω χώρες: Βόρεια Μακεδονία, Αλβανία, Βουλγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Σερβία, Ουκρανία, Αίγυπτος, Λίβανος, Ουγγαρία, Ιορδανία και Ρωσία και οι συνολικές εξαγωγές αντιστοιχούν σε 4.550 τόνους.
Ιδιαίτερα σημαντική η ελαιοκαλλιέργεια στην περιοχή της Άρτας.
Ελαιοκομία: Η ελαιοκαλλιέργεια κατέχει σημαντική θέση στη γεωργική δραστηριότητα της περιοχής. Σήμερα στην Περιφερειακή Ενότητα Άρτας καλλιεργούνται σχεδόν 1.250.000 δένδρα βρώσιμης ποικιλίας ελίας. Η κυρίαρχη ποικιλία για παραγωγή ελαιολάδου είναι η λιανολιά. Η παραγωγή βρώσιμης ελιάς είναι ιδιαίτερα σημαντική στην Π.Ε. Άρτας όπου καλλιεργούνται 51.900 στρέμματα. Οι περιοχές καλλιέργειας βρίσκονται στη λοφώδη περιοχή της Άρτας (Παντάνασσα, Αμμότοπος, Γραμμενίτσα, Γρίμποβο, Βλαχέρνα, Πέτα, Μεγάρχη, Φωτεινό, Σελλάδες και Δημαριό) και συνολικά καλύπτει το 70% των ελαιώνων. Το 15% βρίσκεται κοντά στις εκβολές του Αράχθου (Νεοχώρι, Κομμένο, Λουτρότοπος, Συκιές, Περάνθη) ενώ το υπόλοιπο 15% βρίσκεται στο ορεινό τμήμα της Π.Ε Άρτας. Η ελιά της Άρτας εμπορεύεται σαν πράσινη, ξανθή αλλά και σαν μαύρη και έχει αναγνωρισθεί ως Προϊόν Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓE) από το 1994.
Κτηνοτροφικά φυτά: Τα κτηνοτροφικά φυτά αποτελούν την επικρατέστερη καλλιέργεια των αρδευόμενων εκτάσεων της Π.Ε Άρτας. Τα κυριότερα είδη που καλλιεργούνται σ’αυτές είναι το καλαμπόκι για καρπό και η μηδική (τριφύλλι) για σανό. Η καλλιέργεια κτηνοτροφικών φυτών είναι μια καλλιέργεια με υψηλές απαιτήσεις σε νερό άρδευσης που κατά κανόνα γίνεται με συστήματα τεχνητής βροχής υπό πίεση. Το 2010 οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις αντιστοιχούσαν σε περίπου 12.500 στρέμματα καλαμποκιού, 42.997 στρέμματα μηδικής και 25.591 στρέμματα λοιπών φυτών και η συνολική παραγωγή όλων την κτηνοτροφικών φυτών έφθανε τους 83.000 τόνους.
Ένα από τα σημαντικότερα αλιεύματα του Αμβρακικού κόλπου είναι τα χέλια.
Στην Περιφερειακή Ενότητα Άρτας οι αλιευτικές δραστηριότητες έχουν ως επίκεντρο τον Αμβρακικό κόλπο όπου η αλιεία γίνεται με χρήση απλών διχτύων, παραγάδια, ιχθυοπαγίδες, συρτή, βολκούς, καλαμωτά δίχτυα. Συνολικά στην ευρύτερη περιοχή της Άρτας εργάζονται 280 σκάφη τα οποία έχουν ως αφετηρία κατά κύριο λόγο τα λιμάνια της Σαλαώρας, της Κόπραινας και της Κορωνησίας.
Σημαντικό ρόλο στην εκμετάλλευση των αλιευμάτων παίζουν οι αλιευτικοί συνεταιρισμοί. Η αλιευτική παραγωγή του νομού Άρτας υποστηρίζεται από διάφορες εγκαταστάσεις μεταποίησης – εμπορίας. Συγκεκριμένα στην περιοχή της Άρτας εδρεύει μία μονάδα μεταποίησης με αντικείμενο το κάπνισμα του χελιού και μία μονάδα μεταποίησης που ασχολείται με την παρασκευή και τη συσκευασία χαβιαριού.[58]
Ο τομέας του τουρισμού είναι ελάχιστα αναπτυγμένος, γεγονός που καθιστά την Άρτα έναν τόπο τουριστικά ανεξερεύνητο. Η μακραίωνη ιστορία της περιοχής, η οποία πιστοποιείται από τα πολυάριθμα κλασικά, βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία αλλά και η χαρακτηριστική γεωμορφολογία της (οικοσυστήματα και τοπία ιδιαίτερης οικολογικής αξίας) σε συνδυασμό με τις τοπικές παραδόσεις και τα έθιμα, προσφέρουν πολλές δυνατότητες για την ανάπτυξη του τουρισμού.
Το λιθόκτιστο γεφύρι της Άρτας του ποταμού Αράχθου, του 17ου αιώνα μ.Χ., στην πόλη της Άρτας, που έγινε πασίγνωστη από το ομώνυμο θρυλικό δημοτικό τραγούδι. Η αρχική κατασκευή του γεφυριού τοποθετείται στα χρόνια της κλασικής Αμβρακίας επί βασιλέως Πύρρου. Το σημερινό μήκος του πέτρινου γεφυριού της Άρτας φτάνει στα 145 μ., και το πλάτος του τα 3,75 μ. Στην αριστερή όχθη του ποταμού Άραχθου, ελάχιστα μέτρα από το γεφύρι, βρίσκεται ο Πλάτανος της Άρτας ή αλλιώς Πλάτανος του Αλή Πασά. Πρόκειται για έναν υπεραιωνόβιο πλάτανο και σύμφωνα με τον θρύλο κάτω από τη σκιά του καθόταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων και επιτηρούσε το κρέμασμα των Ελλήνων. Ο πλάτανος το 1976 ανακηρύχτηκε διατηρητέο μνημείο της φύσης.[59]
Ο ναός Αγίας Θεοδώρας ρίσκεται σε πολύβοη συνοικία της παλιάς κάτω πόλης της Άρτας. Ο αρχικός ναός κτίστηκε το 11ο αι. σε μορφή τρίκλιτης βασιλικής. Το 1270 η βασίλισσα Θεοδώρα ανακαίνισε την εκκλησία, που λειτουργούσε σαν γυναικείο μοναστήρι, και πρόσθεσε τον νάρθηκα και τα δύο αετώματα. Τον 13ο αι. προστέθηκε ο εξωνάρθηκας και οι δύο πεσσοστήρικτοι παρανάρθηκες. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα κειμήλια που φιλοξενούνται στο ναό. Η φορητή εικόνα του Χριστού, που χρονολογείται το 1653, δυο υπέροχες ασημένιες λάρνακες, με ανάγλυφη διακόσμηση, που περιέχουν τα λείψανα της Αγίας Θεοδώρας και η αργυρεπένδυτη εικόνα της, έργο του 17ου αιώνα, της οποίας η δημιουργία έγινε πάνω σε λεπτό στρώμα χρυσού. Αριστερά της νότιας εισόδου του ναού βρίσκεται ο τάφος της Αγίας Θεοδώρας.[60]
Το Κάστρο της Άρτας είναι το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα της μεσαιωνικής φυσιογνωμίας της Άρτας. Το σχήμα του κάστρου είναι ένα ακανόνιστο πολύγωνο (μεγίστου μήκους 280μ. και πλάτους 175μ.) το οποίο σε διαστήματα 25μ. διακόπτεται από ημικυκλικούς, τριγωνικούς ή πολυγωνικούς πύργους. Εξαίρεση αποτελεί το ανατολικό τμήμα, το οποίο στηρίζεται πάνω σε αρχαίο τείχος και στο οποίο δεν υπάρχουν πύργοι.[62]
Ο ναός της Παναγίας των Βλαχερνών στο χωριό Βλαχέρνα βρίσκεται στην απέναντι όχθη του Αράχθου, πολύ κοντά στην πόλη της Άρτας και έλαβε την ονομασία του από την Παναγία των Βλαχερνών της Κωνσταντινούπολης. Ιδρύθηκε στις αρχές του 10ου αιώνα, ως τρίκλιτη θολωτή βασιλική και ανακατασκευάστηκε περίπου στα μέσα του 13ου αιώνα. Σήμερα από το παλιό μοναστήρι σώζεται ακέραιος μόνο ο ναός, ενώ γύρω μπορεί κανείς να παρατηρήσει τα κελιά της μονής. Το τέμπλο του ναού είναι ξύλινο και αντικατέστησε το μαρμάρινο που προϋπήρχε και το οποίο καταστράφηκε επί Τουρκοκρατίας. Αξιοσημείωτη είναι η τετράγωνη πλάκα σε ένα από τα παράθυρα του ναού στην οποία μπορεί κανείς να παρατηρήσει την ανάγλυφη παράσταση του αρχαγγέλου Μιχαήλ, ο οποίος ήταν ο προστάτης των δεσποτών της Άρτας.[63]
Είναι το αρχαιότερο μνημείο της βυζαντινής Άρτας και βρίσκεται στο χωριό Πλησιοί Άρτας, πολύ κοντά στην πόλη της Άρτας και η χρονολογία κατασκευής του τοποθετείται στα τέλη του 9ου ή στις αρχές του 10ου αιώνα. Ο ναός είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο και ανατολικά καταλήγει σε τρεις ημικυκλικές κόγχες. Ο ναός παρουσιάζει τις αρχαιότερες βυζαντινές τοιχογραφίες της περιοχής της Άρτας.[64]
Η Μονή Σέλτσου είναι ένας μεταβυζαντινός ναός στις Πηγές Άρτας. Ο ναός ιδρύθηκε το 1697 όπως μαρτυρεί επιγραφή στο εσωτερικό του ναού και είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Πρόκειται για μονόκλιτη βασιλική αθωνίτικου τύπου. Η Μονή Σέλτσου είναι χτισμένη σε μία από τις πιο ορεινές και απροσπέλαστες περιοχές του πρώην νομού Άρτας, προσιτή ακόμη και σήμερα μόνο από το χωριό Πηγές. Ο ναός έγινε γνωστός το 1804 όταν εκεί εγκλωβίστηκαν πάνω από χίλιοι Σουλιώτες με αρχηγό τον Κίτσο Μπότσαρη, οι οποίοι μετά από πολύμηνη πολιορκία επιχείρησαν ηρωική έξοδο με αποτέλεσμα να σωθούν ελάχιστοι ενώ τα γυναικόπαιδα για να μη βρεθούν στα χέρια των Τουρκαλβανών, προτίμησαν να πέσουν στο γκρεμό και εξαιτίας αυτού του γεγονότος, η περιοχή στην οποία βρίσκεται ο ναός, αναφέρεται σήμερα και ως "Ζάλογγο της Άρτας".[65][66][67]
Ο ναός της Παναγίας της Ροδιάς βρίσκεται στις όχθες της ομώνυμης λιμνοθάλασσας του Αμβρακικού, πολύ κοντά στο χωριό Βίγλα. Ο σημερινός ναός χτίστηκε πάνω στα ερείπια παλαιότερου ναού, ο οποίος κατεδαφίστηκε το 1860 και είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Η αρχική χρονολογία κατασκευής του ναού παραμένει άγνωστη αλλά σύμφωνα με πληροφορίες του μητροπολίτη Άρτας Σεραφείμ Ξενόπουλου, στη θέση του σημερινού ναού είχε ιδρυθεί σταυροπηγιακό μοναστήρι το έτος 970 μ.Χ. Σύμφωνα με πήγες, ο σημερινός ναός αλλά και η λιμνοθάλασσα, πήραν την ονομασία τους από το "Ρόδον το Αμάραντον", όνομα με το οποίο ήταν γνωστή η εικόνα της Παναγίας στον αρχικό ναό. Στο εσωτερικό του ναού υπάρχουν τοιχογραφίες που διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Κοντά στο ναό υπάρχει το σπήλαιο του Αγίου Βλασίου της Σεβαστείας.[68]
Η γέφυρα της Πλάκας βρίσκεται στα όρια της περιφερειακής ενότητας Άρτας και Ιωαννίνων, στον ποταμό Άραχθο. Κατασκευάστηκε το 1866 από τον μάστορα Κώστα Μπέκα και έχει συνολικό μήκος 61 μέτρα και ύψος 19 μέτρα. Η γέφυρα υπήρξε έργο τεράστιας σημασίας για τους κατοίκους της περιοχής μέχρι το 1881, χρονολογία κατά την οποία ορίστηκε πρώτα με τη Συνθήκη του Βερολίνου και μετά με τη Συμφωνία της Κωνσταντινούπολης, ο ποταμός Άραχθος ως σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα, οι Τούρκοι να κλείσουν ερμητικά το πέρασμα από τη γέφυρα. Η πρόσβαση έγινε και πάλι ελεύθερη το 1912 με την απελευθέρωση της Ηπείρου. Στις 29 Φεβρουαρίου του 1944, την περίοδο που η Ελλάδα βρισκόταν υπό τριπλή γερμανοϊταλοβουλγαρική κατοχή, υπογράφηκε στη γέφυρα της Πλάκας, η Συμφωνία της Πλάκας - Μυρόφυλλου μεταξύ των δύο κυριοτέρων ελληνικών και ταυτόχρονα αντιμαχομένων αντιστασιακών οργανώσεων, των ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ.[69] Η γέφυρα έπεσε από τα ορμητικά νερά του ποταμού την 1 Φεβρουαρίου 2015 μετά από πολυήμερες ισχυρές βροχοπτώσεις και αφού δεν είχε συντηρηθεί από τους αρμόδιους φορείς για αρκετά χρόνια. Πολλοί ιδιώτες προσφέρθηκαν άμεσα να χρηματοδοτήσουν την αναστήλωση του σε συνεργασία με την περιφέρεια Ηπείρου και το Υπουργείο Πολιτισμού.[70] Μετά την ολοκλήρωση του έργου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο οργανισμός Europa Nostra για την πολιτιστική κληρονομιά βράβευσαν τη νέα γέφυρα ως υπόδειγμα αποκατάστασης.[71]
Η σπηλιά του Αι - Βλάση: Βρίσκεται στον παραθαλάσσιο δρόμο μετά το μοναστήρι της Παναγίας της Ροδιάς. Εκεί λέγεται ότι μόνασε ο Άγιος Βλάσιος εκ Σεβαστείας. Σήμερα έχει εύκολη πρόσβαση με πλακόστρωτο μονοπάτι.
Η Άρτα έχει να παρουσιάσει μια τεράστια ιστορία και το πέρασμα των αιώνων έχει χαρίσει στην περιοχή μία σημαντική πολιτιστική κληρονομιά. Η περιοχή έχει να παρουσιάσει πλούσια δραστηριότητα σε όλους τους τομείς της πολιτιστικής ζωής, όπως το θέατρο, τη μουσική, το χορό, τον αθλητισμό και άλλα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολιτιστικής δραστηριότητας της περιοχής είναι οι πολυάριθμες εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο και περιλαμβάνουν παραστάσεις θεάτρου, μουσικής, χορού, με συγκροτήματα και καλλιτέχνες υψηλού κύρους. Κύριοι εκφραστές της πολιτιστικής δραστηριότητας είναι οι πολιτιστικές υπηρεσίες των δήμων της περιοχής και οι πολυάριθμοι σύλλογοι, οι οποίοι προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανά τα ήθη και έθιμα του τόπου.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Άρτας βρίσκεται στη θέση Τρίγωνο, κοντά στο ιστορικό γεφύρι της Άρτας και το κτίριο διοίκησης του ΤΕΙ Ηπείρου και άνοιξε για το κοινό το φθινόπωρο του 2009. Τα ευρήματα από την πόλη της Άρτας προέρχονται από τις ανασκαφές στα δύο νεκροταφεία που διέθετε η Αμβρακία εκτός τειχών, το ανατολικό και το νοτιοδυτικό, από τα δημόσια κτήρια, που έχουν αποκαλυφθεί ως τώρα, όπως το Μικρό και το Μεγάλο Θέατρο, ο ναός του Απόλλωνα και το Πρυτανείο αλλά και κεραμικά ή κοροπλαστικά εργαστήρια, που έχει φέρει στο φως κατά καιρούς η αρχαιολογική έρευνα.[72]
Το Λαογραφικό Μουσείο Άρτας βρίσκεται δίπλα στο ιστορικό γεφύρι της Άρτας. Το κτίριο που στεγάζει το μουσείο είναι ένα διώροφο νεοκλασικό οίκημα, χτισμένο το 1864, το οποίο χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως φυλάκιο της γέφυρας και αργότερα ως μεθοριακός σταθμός των Τούρκων.
Η Δημοτική Πινακοθήκη Άρτας «Γ. Μόραλης» εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 2010 και στεγάζεται στο ανακαινισμένο κτίριο όπου πριν στεγαζόταν η Πυροσβεστική Υπηρεσία Άρτας.
Το Μουσείο Κλασικών Αρχαιοτήτων Άρτας στεγάζεται στην τράπεζα(εστιατόριο) της άλλοτε μονής της Παρηγορήτισσας, όπου παρουσιάζονται ευρήματα που προέρχονται κυρίως από τις ανασκαφές της αρχαίας Αμβρακίας αλλά και αντικείμενα από άλλες περιοχές της Άρτας.
Το Ιστορικό Μουσείο "Σκουφά" βρίσκεται στην πλατεία Σκουφά. Στο χώρο του μουσείου έχουν δημιουργηθεί σκηνογραφικές συνθέσεις, με τη βοήθεια των οποίων ο επισκέπτης παρακολουθεί κατά χρονολογική σειρά και μαθαίνει την ιστορία της Άρτας.
Το Λαογραφικό Μουσείο Πέτα ιδρύθηκε το 1980. Στεγάζεται στο κέντρο του Πέτα, σε ένα παραδοσιακό, πετρόκτιστο κτήριο, το οποίο έχει παραχωρηθεί στον Πολιτιστικό Σύλλογο Πέτα. Στα εκθέματα που φιλοξενεί, πολλά από τα οποία χρονολογούνται από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, συμπεριλαμβάνονται γεωργικά εργαλεία, αντικείμενα οικιακής χρήσης, ολοκληρωμένες συλλογές επαγγελματικών εργαλείων και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.[73]
Το μουσείο της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Τζουμέρκων (Ι.Λ.Ε.Τ) βρίσκεται στα Άγναντα, κοντά στο γεφύρι της Πλάκας. Στο μουσείο παρουσιάζονται εκθέματα τα οποία παραπέμπουν τον επισκέπτη στο παρελθόν των Τζουμέρκων.[74]
Η ιδιωτική αυτή συλλογή ιδρύθηκε από τον Χρ. Καραλή, στην Κυψέλη Άρτας. Το υλικό της ξεπερνά τα 1.800 αντικείμενα και περιλαμβάνει σκεύη αγροτικής και οικιακής χρήσης, όπλα και ενδυμασίες, ξυλόγλυπτα, υφαντά, κεντήματα, νομίσματα κ.ά.
Θεατρική Σκηνή του Συλλόγου Μακρυγιάννης. Στεγάζεται στο διατηρητέο αρχοντικό Τζανέτου, (αντιπροσωπευτικό δείγμα αρτινής κατοικίας) στην οδό πριοβόλου 11 στο κέντρο της πόλης
Δημοτικό Θέατρο Κάστρου: Στεγάζεται στο εσωτερικό του κάστρου της Άρτας και κάθε χρόνο φιλοξενεί μεγάλο αριθμό εκδηλώσεων.[75]
Θέατρο Α.Θ.Ο.Α: Βρίσκεται στο κέντρο της Άρτας, στην οδό Κασσοπίτρας δίπλα στην πλατεία Μονοπωλίου, έχει χωρητικότητα 140 θέσεις και στεγάζει την Ανεξάρτητη Θεατρική Ομάδα Άρτας.
Χοροθέατρο Νταμάρι: Βρίσκεται στο Πέτα Άρτας και κάθε χρόνο λαμβάνουν χώρα διάφορες εκδηλώσεις. Κατά καιρούς έχουν φιλοξενηθεί σημαντικοί καλλιτέχνες όπως ο Μάριος Φραγκούλης και ο Θάνος Μικρούτσικος.[26][76]
Δημοτικός θερινός κινηματογράφος "Ορφεύς": Βρίσκεται στο χώρο του εκθεσιακού κέντρου Άρτας "Κ.Βάγιας". Είχε παραμείνει ανενεργός για μεγάλος χρονικό διάστημα. Σήμερα έχει αρχίσει σταδιακά η επαναλειτουργία του και εκτός από την προβολή ταινιών, φιλοξενεί διάφορες εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου.
Σινέ Παλλάς: Βρίσκεται στην οδό βασιλέως Πύρρου, κοντά στο ναό της πολιούχου της Άρτας, Αγίας Θεοδώρας και διαθέτει δύο αίθουσες προβολής.
Η πόλη της Άρτας αλλά και συνολικά η Π.Ε Άρτας, παρουσιάζουν πλούσια πολιτιστική ζωή και κάθε χρόνο λαμβάνουν χώρα στην περιοχή διάφορα καλλιτεχνικά και πολιτιστικά δρώμενα.[78]
Η Αγία Θεοδώρα της Άρτας.
Εορτασμός της πολιούχου της Άρτας: Στις 11 Μαρτίου γιορτάζει η Αγία Θεοδώρα πολιούχος της πόλεως. Επ' ευκαιρία της μεγάλης αυτής θρησκευτικής γιορτής, γίνεται περιφορά της εικόνας και των λειψάνων της Αγίας. Την περιφορά αυτή συνοδεύει παρέλαση στην οποία συμμετέχουν όλα τα σχολεία της Άρτας, ο στρατός, οι πολιτιστικοί σύλλογοι κ.ά.
Εορτασμοί για την απελευθέρωση της Άρτας: Το 3ο δεκαήμερο του Ιουνίου κορυφώνονται οι εκδηλώσεις για την επέτειο της απελευθέρωσης της Άρτας. Πραγματοποιούνται διάφορες πνευματικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις, το ωδείο της πόλης πραγματοποιεί παραστάσεις και γίνονται διάφορες μουσικές και θεατρικές παραστάσεις.
Εμποροπανήγυρη: Στις 27 Σεπτεμβρίου και για μια εβδομάδα οργανώνεται στην Άρτα μεγάλη εμποροπανήγυρη, γνωστή και ως "μπ.χ.ουστ", μια παράδοση που διατηρείται πάρα πολλά χρόνια, από την εποχή της τουρκοκρατίας. Η εκδήλωση γίνεται στο εκθεσιακό κέντρο Άρτας «Κώστας Βάγιας».
Το γυναικείο Καρναβάλι: Την Τετάρτη μεταξύ των δύο Κυριακών των Αποκρεών οι γυναίκες της Άρτας πραγματοποιούν καρναβαλική παρέλαση, παράδοση που επιβιώνει από την εποχή της βενετικής κατοχής της πόλης. Το Καρναβάλι των Γυναικών Άρτας ξεκίνησε το 1982 όταν μια ομάδα γυναικών διοργάνωσε την πρώτη γυναικεία καρναβαλική παρέλαση στην πόλη της Άρτας.
Οι εκδηλώσεις μνήμης στο μαρτυρικό Κομμένο: Στο διάστημα από 10 έως 16 Αυγούστου, λαμβάνουν χώρα στο Κομμένο Άρτας καλλιτεχνικά και πολιτιστικά δρώμενα για να τιμηθεί η μνήμη των θυμάτων που βρήκαν τραγικό θάνατο από τα ναζιστικά στρατεύματα. Η σφαγή του Κομμένου ήταν μια από τις μεγαλύτερες σφαγές αμάχων στην ιστορία της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα και διαπράχθηκε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, στις 16 Αυγούστου 1943.
Εκδηλώσεις μνήμης μονής Σέλτσου: Επταήμερες εκδηλώσεις,στις Πηγές Άρτας, οι οποίες κορυφώνονται στις 23 Αυγούστου, για να τιμηθεί η μνήμη των 500 γυναικοπαίδων που το 1804 έπεσαν από το μοναστήρι στον Αχελώο ποταμό για να γλιτώσουν από τους Τουρκαλβανούς.
Σκουφαϊκά: Εκδηλώσεις οι οποίες λαμβάνουν χώρα την τελευταία εβδομάδα του Ιουλίου στο Κομπότι και οι οποίες διεξάγονται προς τιμήν του πρωτεργάτη της Φιλικής ΕταιρείαςΝικολάου Σκουφά.
Φιλελλήνια: Εκδηλώσεις στο Πέτα, αφιερωμένες στη μνήμη των αγωνισθέντων και ηρωικώς πεσόντων Ελλήνων και Φιλελλήνων στη μάχη του Πέτα της 4ης Ιουλίου 1822.
Καραϊσκάκεια: Kάθε χρόνο το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Ιουλίου γιορτάζονται στη Σκουληκαριά της Άρτας, τα Καραϊσκάκεια προς τιμήν του Γεωργίου Καραϊσκάκη.
Εκδηλώσεις στο Βουργαρέλι: Λαμβάνουν χώρα στις 5 Μαΐου και είναι αφιερωμένες στον Στρατηγό Ζέρβα αλλά και στο βομβαρδισμό από τους Γερμανούς στις 5 Μαίου του 1943.
Εκδηλώσεις στη Μεσούντα: Κάθε χρόνο, γύρω στις 15 Ιουνίου, γίνονται εκδηλώσεις στο χωριό Μεσούντα από την πολιτεία και άλλες αντιστασιακές οργανώσεις στη μνήμη του Άρη Βελουχιώτη που έπεσε νεκρός στις 16 Ιουνίου 1945 στο Φάγγο Μεσούντας και έχει ανεγερθεί μνημείο.[79]
Φεστιβάλ Αραχθείου Θεάτρου Τζουμέρκων: Πολιτιστικές εκδηλώσεις, οι οποίες λαμβάνουν χώρα από το 2006 στο Παλαιοχώρι Σκούπας Άρτας. Οι εκδηλώσεις πραγματοποιούνται στις αρχές Αυγούστου στο τοπικό θέατρο της περιοχής.
Γιορτή Κάστανου και Τσίπουρου: Εκδηλώσεις στη Ροδαυγή Άρτας, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στα μέσα του Οκτώβρη. Οι επισκέπτες απολαμβάνουν ψημένα κάστανα, τσίπουρο και άλλα τοπικά εδέσματα.[80]
Θρησκευτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις στα διάφορα χωριά της Άρτας.
Πολλά από τα ήθη και τα έθιμα της περιοχής της Άρτας έχουν τις ρίζες τους στην εποχή της Τουρκοκρατίας και είναι στενά συνδεδεμένα με με τις δραστηρίοτητες και τη ζωή των ανθρώπων του τόπου.
Το έθιμο της φωτιάς στην Αγία Θεοδώρα: Ενορίτες και παιδιά της Αγίας Θεοδώρας Άρτας, ανάβουν μια μεγάλη φωτιά στο προαύλιο της εκκλησίας, το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης κατά τη διάρκεια του πέμπτου Ευαγγελίου. Τα παλαιότερα χρόνια, τα παιδιά πήγαιναν στον ποταμό Άραχθο και μάζευαν τα ξύλα που κατέβαζε ο ποταμός και με αυτά άναβαν τη φωτιά. Το έθιμο συμβολίζει τις φωτιές που άναψαν οι μαθητές του Ιησού, μπροστά από το Κυβερνείο του Πόντιου Πιλάτου, το βράδυ της σύλληψής του. Το έθιμο του αναμμένου πουρναριού είναι ένα από τα πιο γνωστά έθιμα της Άρτας[81]
Το αναμμένο πουρνάρι: Σε πολλά χωριά της Άρτας υπάρχει η συνήθεια κατά τη διάρκεια των εορτών, όταν κάποιος πηγαίνει να επισκεφθεί τα αγαπημένα του πρόσωπα να κρατά ένα κλαρί από πουρνάρι το οποίο ανάβει στον δρόμο. Το έθιμο συμβολίζει του βοσκούς, οι οποίοι το βράδυ της γέννησης του Ιησού, πήγαν να προσκυνήσουν το θείο βρέφος και για να φωτίσουν το δρόμο τους, έκοψαν κλαδιά από πουρνάρι και τα άναψαν.[82]
Το έθιμο της Μπαρμπαρούσας: Στο Πέτα της Άρτας, τους θερινούς μήνες που έβρεχε ελάχιστα ή καθόλου και υπήρχε κίνδυνος να καταστραφούν οι σοδειές, οι άνθρωποι σκαρφίζονταν αυτό το αστείο έθιμο για να φέρουν βροχή. Ένας άνθρωπος ντυνόταν με ψάθες, φτέρες, μυρτιές και ότι άλλο διαθέτει η φύση. Μετά τον έδεναν με ένα σχοινί και τον γύριζαν στις γειτονιές του χωριού. Οι χωρικοί τον ακολουθούσαν με κανάτια νερό, τα οποία άδειαζαν επάνω του. Το ίδιο έκαναν και οι νοικοκυρές όταν περνούσε έξω από τα σπίτια τους. Το νερό που έριχναν πάνω στις φτέρες της «Μπαρμπαρούσας» (έτσι ονόμαζαν το μασκαρεμένο άνθρωπο) συμβόλιζε το νερό της βροχής που θα έπεφτε για να ποτίσει τα δέντρα και τις καλλιέργειες των κατοίκων. Κάποιοι, αντί για νερό πετούσαν χρήματα και η «Μπαρμπαρούσα» πηδούσε ψηλά και τα έπιανε.[83]
Το αμίλητο νερό: Τα παλαιότερα χρόνια, το πρωί των Χριστουγέννων, οι νοικοκυρές πριν ξημερώσει, πηγαίνανε σε κάποια ξένη βρύση και έκλεβαν νερό και έλεγαν: «όπως τρέχει το νερό στη βρυσούλα μου, έτσι να τρέχει και η σοδειά μου». Το «αμίλητο νερό» όπως το έλεγαν πήρε την ονομασία του επειδή η νοικοκυρά κατά τη διαδρομή δεν μιλούσε σε κανέναν. Από το νερό αυτό έπιναν όλοι για το καλό του σπιτιού. Η γυναίκα πηγαίνοντας στη βρύση έπαιρνε μαζί της διάφορα εδέσματα για να «ταΐσει τη βρύση», όπως έλεγαν. Στην πραγματικότητα το έκαναν για να πάρει αυτά τα εδέσματα κάποιος φτωχός που δεν μπορούσε να απολαύσει τα χριστουγεννιάτικα φαγητά.[84]
Σκυλοκούνια ή σκυλοκνιά: Την Καθαρά Δευτέρα στην Καμπή Άρτας λάμβανε χώρα ένα έθιμο του οποίου οι ρίζες χάνονται μέσα στα χρόνια και έχει τουρκική προέλευση. Οι κάτοικοι του χωριού έπαιρναν ένα άγριο σκυλί και το τοποθετούσαν σε ένα αυτοσχέδιο μηχανισμό, πάνω από μια λακκούβα με νερό και το γύριζαν κυκλικά μέχρι να πέσει μέσα στη λακκούβα. Με αυτό το έθιμο οι άνθρωποι πίστευαν ότι προστάτευαν τα σκυλιά από την ασθένεια της λύσσας και πως ο σκύλος που έπαιρνε μέρος στη σκυλοκούνια δε θα ερχόταν ποτέ σε επαφή με την ασθένεια. Το έθιμο, λόγω της ιδιαιτερότητας του, έχει σταματήσει εδώ και πολλά χρόνια.[85]
Λεχνικό ή Λιχνοκό: Ένα από τα παλιότερα έθιμα στα χωριά της Άρτας ήταν το Λεχνικό ή Λιχνοκό. Όταν γεννούσε μια γυναίκα και πριν ακόμη κλείσει 40 ημέρες, οι συγγενείς και οι γείτονες κάνανε μια επίσκεψη στη γυναίκα που είχε γεννήσει (λεχώνα) για να δουν το μωρό και να του δώσουν ευχές και να το ασημώσουν (το ασήμωμα γινόταν με κάποιο κέρμα) και για να πάνε φαγητό στη λεχώνα, το οποίο συνήθως ήταν ένας κόκορας. Η έλλειψη ψυγείου τους ανάγκαζε να πάνε τον κόκορα ζωντανό και όχι σφαγμένο.
Τα Λαζαρούδια: Το Σάββατο του Λαζάρου, σε πολλά χωριά της Ηπείρου, τα παιδάκια γύριζαν σε μικρές ομάδες και έλεγαν το "Λάζαρο". Υπήρχε ολόκληρη ιεροτελεστία. Το πρωί τα παιδάκια με τη βοήθεια της μητέρας τους στόλιζαν τα καλαθάκια τους με λουλούδια όπως κρίνα και τριαντάφυλλα και στο εσωτερικό τοποθετούσαν πράσινα φύλλα ή χορταράκια. Στη συνέχεια βγαίνανε στους δρόμους και πηγαίνανε στα σπίτια όπου οι άνθρωποι του έδιναν αυγά (σημαντικό δώρο τα παλαιότερα χρόνια), γλυκά, καραμέλες και χρήματα.[86]
Η εκκλησία της Παρηγορίτισσας - Θεμελιώθηκε το 1285
Η Άρτα πρωτοτιμήθηκε με επισκοπική έδρα το 12ο αιώνα και από το 13ο αιώνα υπήρξε έδρα μητροπολίτου, ο οποίος έφερε τον τίτλο «Άρτης και Ναυπάκτου, υπερτίμου και εξάρχου πάσης Αιτωλίας». Με τη δημιουργία του πρώτου ελληνικού κράτους η μητρόπολη Ναυπάκτου-Άρτης διασπάται με αποτέλεσμα το ελεύθερο τμήμα να αποτελέσει τη μητρόπολη Αιτωλίας και Ακαρνανίας ενώ το υπόλοιπο υπό κατοχή τμήμα, τη μητρόπολη Άρτης και Πρεβέζης. Μετά την απελευθέρωση της πόλης της Άρτας και του ορεινού τμήματος του νομού, το 1882, η εκκλησιαστική περιφέρεια Άρτης και Πρεβέζης διχοτομήθηκε και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία της μητρόπολης Άρτας στην οποία υπαγόταν τα ελεύθερα ελληνικά εδάφη ενώ η τουρκοκρατούμενη περιοχή του κάμπου υπαγόταν στην ανασυσταθείσα μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης. Σήμερα το όριο που χωρίζει τις δύο μητροπόλεις είναι ο ποταμός Άραχθος. Η μητρόπολη Άρτας αριθμεί συνολικά 96 ενορίες ενώ η περιφέρεια Κάμπου της μητρόπολης Νικοπόλεως και Πρεβέζης στην οποία υπάγονται τα χωρία του νομού Άρτας, δυτικά του Αράχθου, αριθμεί 31 ενορίες. Στην κεφαλή της μητροπόλεως Άρτης σήμερα είναι ο μητροπολίτης Καλλίνικος (κατά κόσμον Κωνσταντίνος Κορομπόκης, από το 2016) και της μητροπόλεως Νικοπόλεως και Πρεβέζης ο μητροπολίτης Χρυσόστομος, κατά κόσμο Γεώργιος Τσιρίγκας.
Ο μητροπολιτικός ναός της Άρτας είναι ο Άγιος Δημήτριος, ο οποίος βρίσκεται στην κεντρική πλατεία της πόλης και η πολιούχος της Άρτας είναι η Αγία Θεοδώρα.[87][88][89][90][91]
Η Θεοδώρα, βασίλισσα της Άρτας και κατοπινή Αγία, γεννήθηκε το 1210 στα Σέρβια της Κοζάνης. Το κοσμικό της όνομα ήταν Θεοδώρα Πετραλίφαινα. Ήταν κόρη του Ιωάννου Πετραλίφα, σεβαστοκράτωρος και διοικητού της Θεσσαλίας και Μακεδονίας και τη μητέρα της την έλεγαν Ελένη και ανήκε σε αριστοκρατική οικογένεια της Κωνσταντινούπολης. Με τον θάνατο του πατέρα της μεταξύ 1224-1230, ανέλαβε την προστασία της ο δεσπότης της ΗπείρουΘεόδωρος Κομνηνός Δούκας, τον οποίο μετά την ήττα του από τους Βουλγάρους το 1230, διαδέχτηκε ο ανιψιός του Μιχαήλ Β΄. Περνώντας από τα Σέρβια ο Μιχαήλ, συναντά τη Θεοδώρα, εντυπωσιάζεται από την ομορφιά της παντρεύονται τον ίδιο χρόνο και τη φέρνει μαζί του στη Ήπειρο. Μετά τον θάνατο του Μιχαήλ και σχεδόν σαράντα χρόνια έγγαμου βίου, η Θεοδώρα περιβάλλεται το μοναχικό σχήμα, ζώντας για μια δεκαετία ως μοναχή στη μονή του Αγίου Γεωργίου, που κατά παράδοση ίδρυσε η ίδια και σήμερα φέρει το όνομά της. Πέθανε πιθανόν το 1280 σε ηλικία 70 ετών και ετάφη στον νάρθηκα του ναού του Αγίου Γεωργίου, που είναι ο σημερινός ναός της Αγίας Θεοδώρας. Η μνήμη της τιμάται στις 11 Μαρτίου.[92]
Ο Αγιορείτης Μάξιμος (1475-1556), κατά κόσμο Μιχαήλ Τριβώλης, γεννήθηκε στην Άρτα και εκπαιδεύτηκε στο Παρίσι, στη Φλωρεντία και τη Βενετία. Επέλεξε τον μοναχικό βίο και μόνασε στο Άγιο Όρος, στη Μονή του Βατοπεδίου. Ο Μάξιμος μετέφρασε στη σλαβονική γλώσσα πολλά βιβλία, διόρθωσε λάθη στα χειρόγραφα και ο ίδιος συνέγραψε πολλά, θεολογικής προπάντων ύλης. Εκατόν τριάντα τέσσερα συγγράμματά του βρίσκονται στη μονή της Αγίας Τριάδας στη Ρωσία. Έχει χαρακτηριστεί διαφωτιστής των Ρώσων. Η μνήμη του τιμάται στις 21 Ιανουαρίου.[93]
Ο νεομάρτυρας Ζαχαρίας γεννήθηκε στην περιοχή της Άρτας. Ασπάστηκε τη μουσουλμανική θρησκεία και μετακόμισε στην Πάτρα όπου εξασκούσε το επάγγελμα του γουναρά. Ο Ζαχαρίας όμως ένιωθε τύψεις για το ότι απαρνήθηκε τον Χριστό και μελετούσε κρυφά χριστιανικά βιβλία. Μην αντέχοντας πλέον να ζει ως μουσουλμάνος, ομολόγησε δημόσια τη χριστιανική του πίστη. Οι Τούρκοι τον οδήγησαν στο δικαστήριο και ο δικαστής διέταξε να τον μαστιγώσουν. Οδηγήθηκε στη φυλακή όπου βρήκε μαρτυρικό θάνατο το 1782. Η μνήμη του τιμάται στις 20 Ιανουαρίου.
Γεννήθηκε στο χωριό Βατσουνιά της Καρδίτσας στις αρχές του 18ου αιώνα. Παιδί αγροτικής οικογένειας, ο Άγιος Παρθένιος μόνασε από σχετικά νεαρή ηλικία και στη συνέχεια χειροτονήθηκε διάκονος και πρεσβύτερος και ορίστηκε επίσκοπος στην περιοχή του Ραδοβιζίου. Πέθανε στις 21 Ιουλίου 1777 και ετάφη πίσω από το ιερό βήμα του επισκοπικού ναού των Αγίων Αναργύρων. Η μνήμη του τιμάται στις 21 Ιουλίου.
Γεννήθηκαν στην Άρτα και ήταν τέκνα του Γεωργίου Ντούια, ιερέα στον ναό της αγίας Σοφίας. Είχαν και έναν αδελφό με το όνομα Κωνσταντίνος. Ο Θεοχάρης διέθετε μεγάλη έφεση για τα γράμματα και φοίτησε στην περίφημη σχολή Μανολάκη Καστοριώτη στην Άρτα. Μετά το θάνατο των γονιών τους, τα δύο αδέλφια φρόντισαν το μικρότερο αδελφό τους μέχρι την ημέρα του γάμου του και μετά αποσύρθηκαν σε ένα μικρό σπίτι κοντά στο ναό της αγίας Σοφίας. Ο Θεοχάρης άρχισε να διδάσκει και να μαθαίνει γραφή και ανάγνωση τα μικρά παιδιά της Άρτας στο εκκλησάκι της Παναγιάς της Κασσωπίτρας μέχρι το 1818. Μαθητής του υπήρξε και ο ιδρυτής της Φιλικής ΕταιρείαςΝικόλαος Σκουφάς. Ο Θεοχάρης πέθανε το 1828 και ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο των Αγίων Αναργύρων. Ο αδελφός του Απόστολος συνέχισε να ζει μοναχικά και ασκητικά αλλά πάντα κοντά στην εκκλησία. Πέθανε το 1845 και ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο του ναού της αγίας Σοφίας. Η μνήμη τους τιμάται την Κυριακή των Μυροφόρων.[94]
Ελάχιστες είναι οι πληροφορίες σχετικά με τον βίο του Οσίου Ονουφρίου. Μόνασε σε ένα μοναστήρι στο νησί της Κορωνησίας, στον Αμβρακικό κόλπο. Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες σχετικά με τον θάνατό του. Η μνήμη του τιμάται στις 12 Ιουνίου μαζί με τον άγιο Ονούφριο της Αιγύπτου και θεωρείται ο προστάτης της Κορωνησίας.[95]
Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση καλύπτεται σήμερα 49 νηπιαγωγεία μαζί με ένα ειδικό νηπιαγωγείο και 55 δημοτικά σχολεία μαζί με ένα ειδικό δημοτικό.[96][97] Όσον αφορά τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στην Π.Ε Άρτας λειτουργούν 16 γυμνάσια μαζί με ένα εσπερινό γυμνάσιο και 10 λύκεια μαζί με ένα εσπερινό λύκειο. Επίσης στην περιοχή της Άρτας λειτουργεί ένα μουσικό σχολείο και διάφορες σχολές ΕΠΑ.Λ και ΕΠΑ.Σ.[98] Η ανώτερη τριτοβάθμια εκπαίδευση καλύπτεται τοπικά από το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου με έδρα την Άρτα.[99] Οι σχολές που λειτουργούν στην Άρτα είναι:
Τμήμα Τεχνολογίας Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών
Οι χιονοπτώσεις είναι ένα συχνό φαινόμενο στα ορεινά της Άρτας.
Η Π.Ε Άρτας αποτελείται από περιοχές παράκτιες με χαμηλό υψόμετρο και ορεινές περιοχές. Το γεγονός αυτό προσφέρει στην κάθε περιοχή ιδιαίτερα κλιματολογικά χαρακτηριστικά. Οι παράκτιες περιοχές εμφανίζουν ήπιο μεσογειακό κλίμα και έχουν πιο ήπιους χειμώνες και θερμοκρασίες που σπάνια κατεβαίνουν κάτω από το μηδέν, ενώ τα καλοκαίρια παρουσιάζουν αρκετά υψηλές θερμοκρασίες με σπάνιες βροχοπτώσεις ενώ στις ημιορεινές περιοχές το κλίμα χαρακτηρίζεται ως μεταβατικό από μεσογειακό σε εύκρατο, διατηρώντας τα χαρακτηριστικά του μεσογειακού τύπου, περισσότερο στα χαμηλά υψόμετρα και λιγότερο στις ορεινές περιοχές. Στις ορεινές περιοχές του νομού επικρατεί το ηπειρωτικό κλίμα, το οποίο χαρακτηρίζεται από ψυχρό έως δριμύ χειμώνα ενίοτε παρατεταμένο και από σχετικά δροσερό καλοκαίρι με αρκετές τοπικές βροχές.[100]
Το κλίμα της περιοχής επηρεάζεται από τις υγρές αέριες μάζες που έρχονται από το Ιόνιο στα δυτικά και η εκφόρτωσή τους γίνεται στον ορεινό όγκο της Πίνδου στα ανατολικά. Το μικρότερο ύψος βροχόπτωσης στη διάρκεια του έτους παρατηρείται στα δυτικά προς τις ακτές του Ιονίου και δεν υπερβαίνει τα 1.200 mm, προς τις περιοχές του δέλτα Αράχθου φτάνει μέχρι 16.00 mm, ενώ ανατολικότερα και βορειότερα στους ορεινούς όγκους των Τζουμέρκων το ύψος της βροχόπτωσης ξεπερνάει τα 2.600 mm. Οι απόλυτες μέγιστες και ελάχιστες θερμοκρασίες για τους σταθμούς Ακτίου και Άρτας σε ετήσια βάση είναι 37 °C και 41 °C κατά το θέρος και -3,6 °C και -7,2 °C κατά το χειμώνα αντίστοιχα. Η εξάτμιση και η υγρασία έχουν υψηλές τιμές σε όλη τη διάρκεια του έτους.[101] Σύμφωνα με τις καταγραφές του δικτύου αυτόματων σταθμών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, το 2010 στην περιφερειακή ενότητα Άρτας σημειώθηκαν αρκετές βροχοπτώσεις και δύο δημοτικά διαμερίσματα βρέθηκαν ανάμεσα στις πέντε περιοχές με το μεγαλύτερο ύψος βροχόπτωσης σε όλη την Ελλάδα, τα Θεοδώριανα με 2.887 mm και ο Καταρράκτης με 2.750 mm.[102]
Η πρόσβαση στην περιφερειακή ενότητα Άρτας γίνεται κατά κύριο λόγο οδικώς. Οι μετακινήσεις στο εσωτερικό της περιφερειακής ενότητας Άρτας πραγματοποιούνται με τα δρομολόγια του ΚΤΕΛ Άρτας και τα ραδιοταξί Άρτας.
Από Ιωάννινα: Μέσω της εθνικής οδού Ιωαννίνων-Αντιρρίου .
Από Θεσσαλονίκη: Mέσω της Εγνατίας Οδού δηλαδή του αυτοκινητοδρόμου με μήκος 670 χλμ., ο οποίος ξεκινάει από την Ηγουμενίτσα, διασχίζει ολόκληρη τη βόρεια Ελλάδα, και καταλήγει στα ελληνοτουρκικά σύνορα στους Κήπους. Στο ύψος των Ιωαννίνων, ακολουθούμε την Εθνική οδό Ιωαννίνων-Αντιρρίου και φθάνουμε στην Άρτα.
Οι μετακινήσεις στο εσωτερικό της περιφερειακής ενότητας Άρτας γίνονται με τα δρομολόγια του αστικού ΚΤΕΛ Άρτας και καλύπτουν μία περιοχή από το Πέτα και το Κομπότι έως το Νεοχώρι, τη Φιλοθέη, τη Βίγλα και την Κορωνησία. Επίσης, το αστικό ΚΤΕΛ Άρτας, εκτελεί καθημερινά δρομολόγια από και προς το Τ.Ε.Ι και το νοσοκομείο της πόλης.[105] Οι ορεινές περιοχές εξυπηρετούνται από το υπεραστικό ΚΤΕΛ Άρτας, ο σταθμός του οποίου βρίσκεται στην περιφερειακή όδο Άρτας, μπροστά από την τεχνητή λίμνη Άρτας και σε απόσταση μόλις 1 χλμ. από το κέντρο της πόλης. Το υπεραστικό ΚΤΕΛ Άρτας εκτελεί καθημερινά δρομολόγια από και πρός τα Ιωάννινα, Πρέβεζα, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Λάρισα.[106]
Στην πόλη της Άρτας υπάρχουν για την εξυπηρέτηση του επιβατικού κοινού και σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους για τον σκοπό αυτό, επτά καθορισμένοι σταθμοί ταξί που βρίσκονται διάσπαρτοι σε διάφορα σημεία έτσι ώστε να είναι εύκολα προσβάσιμοι από το επιβατικό κοινό.[107] Οι σταθμοί βρίσκονται:
Στον σταθμό του Υπεραστικού ΚΤΕΛ Άρτας.
Στην πλατεία Διαμάντη, στην οδό Βλαχερνών.
Στην πλατεία Μονοπωλίου, στην οδό Φιλελλήνων.
Στην πλατεία Κιλκίς, στην οδό Βασ.Πύρρου.
Στην πλατεία Κιλκίς, στην οδό Ανεξαρτησίας.
Στην περιοχή "Τρίγωνο", στην οδό Ι. Παπαβασιλείου.
Στην Π.Ε Άρτας δραστηριοποιούνται δεκάδες αθλητικά σωματεία καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα αθλητικών δραστηριοτήτων. Ο πιο γνωστός σύλλογος της περιοχής είναι ο Γ.Α.Σ. Αναγέννηση Άρτας, ο οποίος έχει ιδρυθεί το 1960. Τα χρώματα του συλλόγου είναι το μαύρο και το άσπρο και έχει ως έμβλημα το γεφύρι της Άρτας.
Η διασημότερη ομάδα της περιοχής είναι η γυναικεία ομάδα χάντμπολ της Αναγέννησης Άρτας. Ιδρύθηκε το 1987 και αγωνίζεται στην Α1 κατηγορία και τα τελευταία χρόνια πρωταγωνιστεί στο πρωτάθλημα και το κύπελλο Ελλάδος. Κατέχει το ρεκόρ της μοναδικής γυναικείας ομάδας που έχει 12 σερί τίτλους σε όλα τα ελληνικά γυναικεία ομαδικά αθλήματα και είναι η 2η ομάδα σε όλα τα ελληνικά ομαδικά αθλήματα ανδρών και γυναικών (μετά τον Εθνικό Πειραιώς στην υδατοσφαίρηση) που έχει πετύχει κάτι ανάλογο. Οι τίτλοι που έχει κατακτήσει η γυναικεία ομάδα της Αναγέννησης είναι οι εξής:
Πύρρος Α' (318 π.Χ. - 272 π.Χ.), ή Πύρρος της Ηπείρου (318 - 272 π. Χ.), συγγενής του Μέγα Αλέξανδρου, ένας από τους σπουδαιότερους Βασιλιάδες της πρώιμης Ελληνιστικής περιόδου καθώς και Βασιλιάς των Μολοσσών.
Πολύστρατος, γλύπτης που έζησε τον 6ο αι. π.Χ. στην Αμβρακία.
Επίγονος, μουσικός από την Αμβρακία, ο οποίος ζούσε μόνιμα στη Σικυώνα, στην οποία είχε ιδρύσει σχολή μουσικής.
Νικηφόρος Α΄ Κομνηνός Δούκας (1240 - 1297) από τον Οίκο των Αγγέλων ήταν Δεσπότης της Ηπείρου από το (1268 - 1297).
Η Άρτα ως πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου, ήταν ακμάζων εμπορικό και οικονομικό κέντρο. Μέλη του ηγεμονικού οίκου των Αγγέλων Δουκών ανέπτυξαν ιστορικά δημόσια κτίρια.Φωτογραφία: Κάστρο της ΆρταςΙωάννης Α΄ Ορσίνι και Νικόλαος Ορσίνι (1295 - 1323) ήταν Δεσπότης της Ηπείρου (1318 – 1323), μέλη της Οικογένειας Ορσίνι.
Μάξιμος ο Γραικός, λόγιος του 16ου αιώνα. Έχει ονομαστεί από πολλούς ως ο Λούθηρος της Ανατολής και ο Διαφωτιστής των Ρώσων. Το κοσμικό του όνομα ήταν Μιχαήλ Τριβώλης και είχε γεννηθεί το 1475 στην Άρτα.[111]
Γεώργιος Καραϊσκάκης (1782 - 1827), ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και Αρχιστράτηγος.[112]
Μακρυγιάννης (1797 - 1864), ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και στρατηγός.
Γώγος Μπακόλας (1751 - 1823), οπλαρχηγός του 1821, αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του 1821.
Πύργος του Ρολογιού Άρτα - 17ος αιώναςΝικόλαος Σκουφάς (1779 - 1818), ιδρυτικό μέλος της Φιλικής Εταιρείας.
Αδερφοί Ζάρρα (Γεώργιος και Αλέξανδρος) ευεργέτες, διέθεσαν οικόπεδό τους τριάντα δύο στρεμμάτων στην πόλη της Άρτας, όπου και με δικά τους έξοδα κτίστηκε το φερώνυμο νοσοκομείο, Ζάρρειο.
Βενιαμίν Ζεέβ Μπεν Ματαθίας, Ραββίνος γεννηθείς στην Άρτα στα τέλη του 15ου ή στις αρχές του 16ου αιώνα και υπήρξε μέλος του τοπικού Μπεθ Ντιν (εβραϊκού θρησκευτικού δικαστηρίου).
↑Κατανομή των υγροτόπων στους νομούς της Ελλάδας.Έκταση Ποταμών ανά νομό (Km) και Συνολική έκταση υγροτόπων (Εμβαδόν-Km2).Πηγή: Ζαλίδης Χ.Γ. και Α.Λ. Μαντζαβέλας 1994.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης
↑Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ ΛΟΥΡΟΥ ΚΑΙ ΑΡΑΧΘΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΙΖΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΕΔΙΑΔΑΣ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΓΕΩΧΗΜΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ, Δ. Βρυνιώτης 1 και Κ. Παπαδοπουλου 2,1 Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών, 2 Τομέας Γεωγραφίας Κλιματολογίας, Τμήμα Γεωλογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών.
↑Μήτσος Αλεξάνδρου, Σκηνές από το βίο του Μάξιμου Γραικού, 2002 εκδ. ελληνικά γράμματα ISBN 960-406-258-1
↑Ο Γ.Καραϊσκάκης γεννήθηκε στη Σκουληκαριά Άρτας σύμφωνα με τους: Παπαρρηγόπουλος, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Κυρομάνος 1990, σ.23 : «Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης εγεννήθη τω 1782 είς Σκουλυκαρύαν (ή Σκωληκοκαρυάν) της επαρχίας Άρτης». – Γαζής, Βιογραφία των ηρώων Μάρκου Μπότσαρη και Καραϊσκάκη, 1828, σ.17 : «Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης κατήγετο από την Άρταν (εξ Αμφιλοχίας), από χωρίον Σκουληκαρυιάν». – Karl Mendelssohn Bartholdy, Geschichte Griechenlands, Volume 1, 1828, σ.430 : «Georg Karaiskakis*), 1782 zu Skuli Karia in der Provinz Arta». –Gustav Friedrich Hertzberg, Geschichte Griechenlands: Th. Von der Vollendung der osmanischen Eroberung bis zur Erhebung der Neugriechen gegen die Pforte (1470-1821), 1878, σ.367 : «Georg Karaiskakis, ein Epirote aus Skylikaria, einige Meilen östlich von Arta». – Camillo Ugoni, Vita e scritti di Giuseppe Pecchio, 1836, σ.161 : «Pecchio, descritte le visite e conversazioni da sè fatte in compagnia del generale Roche al generale Giorgio Caraiscachi, Epirota nativo di Arta» αλλά υπάρχουν και πηγές που υποστηρίζουν ότι γεννήθηκε στο Μαυρομάτι Καρδίτσας: Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Π. Δρανδάκη, τ. ΙΓ'
Ελλάδα
_course.png)
. Η πρόσβαση θα γίνει ακόμη πιο εύκολη μετά την ολοκλήρωση της Ιονίας Οδού 
, ο οποίος είναι ένας σχεδιασμένος και υπό κατασκευή αυτοκινητόδρομος στην Ελλάδα. Θα ξεκινάει από την Πάτρα, κοντά στο Ρίο Αχαΐας, θα διέρχεται από Μεσολόγγι, Αγρίνιο, Αμφιλοχία, Άρτα και θα καταλήγει στα Ιωάννινα όπου θα συνδέεται με την Εγνατία. Είναι τμήμα της Ευρωπαϊκής Οδού 55.
δηλαδή του αυτοκινητοδρόμου με μήκος 670 χλμ., ο οποίος ξεκινάει από την Ηγουμενίτσα, διασχίζει ολόκληρη τη βόρεια Ελλάδα, και καταλήγει στα ελληνοτουρκικά σύνορα στους Κήπους. Στο ύψος των Ιωαννίνων, ακολουθούμε την Εθνική οδό Ιωαννίνων-Αντιρρίου 
.
και λίγα χιλιόμετρα πριν την πόλη της Πρέβεζας ακολουθούμε την εθνική οδό Πρέβεζας-Φιλιππιάδας 
. Με αφετηρία τα Τρίκαλα ακολουθούμε τη διαδρομή που περνάει από Πύλη, Στουρναρέικα, Βαθύρρευμα, Μεσοχώρα, Κάψαλα, Αθαμάνιο, Βουργαρέλι, Κάτω Αθαμάνιο, Μελάτες, Πέτα και φθάνουμε στην Άρτα.[103]
