Δυναστεία των Δουκών
Η Δυναστεία των Δουκών ήταν αυτοκρατορική δυναστεία που κυβέρνησε τη Βυζαντινή αυτοκρατορία 28 χρόνια (1059 - 1087), το όνομα της προέρχεται από τον Λατινικό τίτλο «dux» που μεταφράζεται "ηγέτης" ή "στρατηγός". Ένας κλάδος της οικογένειας, οι Κομνηνοδούκες, κυβέρνησε από τον 13ο αιώνα το Δεσποτάτο της Ηπείρου και τη Θεσσαλία. Το επώνυμο Δούκας εμφανίζεται με πολλές παραλλαγές στο Βυζάντιο μετά τον 12ο αιώνα.
Η καταγωγή της οικογένειας είναι ασαφής, οι ιστορικοί αναγνωρίζουν πολλές οικογένειες με το επώνυμο Δούκας που δεν είναι απαραίτητο να έχουν μεταξύ τους συγγένεια. Ο ιστορικός Δημήτριος Ι. Πολέμης γράφει "Θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε ε ότι όλες αυτές οι ομάδες ανθρώπων που χαρακτηρίζονται με το επίθετο Δούκας αποτελούν μία μεγάλη οικογένεια".[1]
Προέλευση
ΕπεξεργασίαΚάποιες μετέπειτα πηγές όπως ο ιστορικός Νικηφόρος Βρυέννιος ο Νεότερος αναφέρουν ότι γενάρχης της οικογένειας ήταν κάποιος ξάδελφος του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Μεγάλου που μετανάστευσε στην Κωνσταντινούπολη και κυβέρνησε την πόλη με τον τίτλο του Δούκα. Η πληροφορία αυτή πιθανότατα είναι μετέπειτα εφεύρεση του 11ου αιώνα, την εποχή που ανέβηκε η οικογένεια στον θρόνο.[2][3] Το μόνο βέβαιο είναι ότι το επώνυμο της οικογένειας έχει σχέση με τον στρατιωτικό τίτλο του Δούκα.[4] Πολλοί συγγραφείς γράφουν ότι η οικογένεια καταγόταν από την Αρμενία, το βέβαιο είναι ότι η ιδιαίτερη πατρίδα της την εποχή που ανέβηκε στον θρόνο ήταν η Παφλαγονία όπου ήταν τα πατρικά της κτήματα.[3][5]
Πρώτος κλάδος
Επεξεργασία
Η οικογένεια εμφανίζεται για πρώτη φορά τον 9ο αιώνα την εποχή της αυτοκράτειρας Θεοδώρας, ένα μέλος της οικογένειας απεστάλη για να προσηλυτίσει τους Παυλικιανιστές στην Ορθοδοξία. Το μέλος αυτό έμεινε γνωστό σαν "Ο γιος του Δούκα", ο Ιωάννης Σκυλίτζης καταγράφει το όνομα του σαν Ανδρόνικος, πιθανότατα όμως τον συγχέει με τον Ανδρόνικο Δούκα, το πρώτο γνωστό μέλος της οικογένειας. Το ίδιο όνομα εμφανίζεται σε σύγχρονες πηγές όπως την Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit.[6][7] Ο πρώτος κλάδος της οικογένειας εμφανίζεται τον 10ο αιώνα, εκπρόσωποι του ήταν ο Ανδρόνικος Δούκας και ο γιος του Κωνσταντίνος Δούκας την εποχή του αυτοκράτορα Λέων ΣΤ΄. Ο Ανδρόνικος μετά από απειθαρχία σε αυτοκρατορική διαταγή δραπέτευσε με τους Άραβες στη Βαγδάτη όπου και πέθανε γύρω στο 910.
Ο γιος του Κωνσταντίνος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, ο Λέων ΣΤ΄ τον διόρισε σε ψηλά αξιώματα όπως Δομέστικος των σχολών. Ο Κωνσταντίνος σκοτώθηκε με τον γιο του Γρηγόριο και τον ανεψιό του Μιχαήλ στην αποτυχημένη προσπάθεια που έκανε να σφετεριστεί τον θρόνο τον Ιούνιο του 913 όταν ανέβηκε στον θρόνο ο ανήλικος Κωνσταντίνος Ζ΄ γιος του Λέων ΣΤ΄.[8][9] Ο μικρότερος γιος του Κωνσταντίνου ευνουχίστηκε ενώ ένα άλλο μέλος της οικογένειας ο Νικόλαος Δούκας έπεσε στη "μάχη των Κατασυρτών" (917), το όνομα εξαφανίζεται κατόπιν από τις Βυζαντινές πηγές. Είναι αβέβαιη η σχέση των μετέπειτα Δουκών που ανέβηκαν στον Βυζαντινό θρόνο με τους παλιότερους, ο ιστορικός Ιωάννης Ζωναράς γράφει ότι η καταγωγή τους ήταν από κάποιον μητρικό κλάδο.[6][8][10]
Δεύτερος κλάδος
ΕπεξεργασίαΟ δεύτερος κλάδος της οικογένειας εμφανίζεται στα τέλη του 10ου αιώνα, έμειναν γνωστοί σαν "Δούκες Λυδοί" υποδηλώνοντας την καταγωγή τους από τη Λυδία. Τα μέλη της οικογένειας ήταν ο Ανδρόνικος Δούκας Λυδός και οι γιοι του Χριστόφορος και Βάρδας που έμειναν γνωστοί με το προσωνύμιο "Βραχνοί". Είναι ασαφές αν πρόκειται για το επώνυμο τους ή για στρατιωτικό τίτλο όπως είναι επίσης ασαφής η σχέση τους με τον τρίτο κλάδο που ανέδειξε τους αυτοκράτορες. Η οικογένεια ενεπλάκη στις επαναστάσεις που έκανε ο Βάρδας Σκληρός απέναντι στον αυτοκράτορα Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο (976 - 979) αλλά οι γιοι του αργότερα συγχωρέθηκαν και αποκαταστάθηκαν στα αξιώματα τους. Ο Βάρδας Βραχνός συνελήφθη στα τέλη του 1017 ενώ ήταν αρχηγός εκστρατείας εναντίον των Χάζαρων.[6][11][12]
Αυτοκράτορες
Επεξεργασία
Ο τρίτος κλάδος της οικογένειας ήταν και ο σπουδαιότερος, ανέδειξε διακεκριμένους στρατηγούς, αυτοκράτορες και Συναυτοκράτορες που κυβέρνησαν τη Βυζαντινή αυτοκρατορία την περίοδο 1059 - 1081, η καταγωγή του τρίτου κλάδου ήταν από την Παφλαγονία. Είναι ασαφής η σχέση του με τους δύο προηγούμενους, ο Μιχαήλ Ψελλός και ο Νικόλαος Καλλικλής γράφει ότι ήταν απόγονοι τους αλλά ο Ζωναράς το αμφισβητεί.[6][13][14] Τα σημαντικότερα μέλη του τρίτου κλάδου της οικογένειας ήταν ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ι΄ Δούκας, ο αδελφός του Καίσαρας Ιωάννης Δούκας, οι γιοι του αυτοκράτορας Μιχαήλ Ζ΄ Δούκας, Κωνστάντιος Δούκας και Ανδρόνικος Δούκας, ο γιος του Μιχαήλ Ζ΄ Κωνσταντίνος Δούκας και ο γιος του Καίσαρα Ανδρόνικος Δούκας.[6]
Η οικογένεια πραγματοποίησε γάμους με μεγάλες Βυζαντινές οικογένειες, ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ι΄ Δούκας παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο μία Δαλασσηνή και σε δεύτερο την Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα ανιψιά του πατριάρχη Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριου. Η οικογένεια προχώρησε σε γαμήλιες συμμαχίες και με άλλες ισχυρές οικογένειες όπως η Δυναστεία των Παλαιολόγων.[15] Η σημαντικότερη γαμήλια συμμαχία ήταν με τη Δυναστεία των Κομνηνών, ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός παντρεύτηκε την Ειρήνη Δούκαινα εγγονή του Καίσαρα Ιωάννη Δούκα, η οικογένεια χρησιμοποιούσε από τότε το όνομα "Κομνηνοδούκες".[6] Ο γάμος αυτός στάθηκε αιτία να ανέβει ο Αλέξιος Α΄ στον Βυζαντινό θρόνο με τη στήριξη των Δουκών παρά το γεγονός ότι ήταν μικρότερος γιος και ο μεγαλύτερος αδελφός του Ισαάκιος Κομνηνός ζούσε.[16]
Κομνηνοί
ΕπεξεργασίαΤην εποχή των Κομνηνών τα μέλη της οικογένειας είχαν τα υψηλότερα αξιώματα στη Βυζαντινή αυτοκρατορία χάρη στη συγγένεια με τους αυτοκράτορες.[17] Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός όρισε διάδοχο του τον Κωνσταντίνο Δούκα, η επιλογή ακυρώθηκε όταν γεννήθηκε ο γιος του Ιωάννης Β΄ Κομνηνός. Οι αδελφοί της Ειρήνης Δούκαινας Πρωτοστάτωρ Μιχαήλ Δούκας και Μέγας Δουξ Ιωάννης Δούκας ήταν επιφανή μέλη στη Βυζαντινή αριστοκρατία τον 11ο αιώνα.[18] Τον 12ο αιώνα το κύρος της οικογένειας Δούκα ήταν τόσο μεγάλο που πολλές άλλες οικογένειες το οικειοποιήθηκαν σαν δεύτερο επώνυμο, είναι ασαφείς οι συγγενικές σχέσεις που είχαν μεταξύ τους. Οι απόγονοι του Κωνσταντίνου Ι΄ Δούκα πέθαναν πρόωρα και ξεκληρίστηκαν, οι απόγονοι του Καίσαρα Ιωάννη Δούκα αντίθετα επέζησαν τον 12ο αιώνα. Η πλειοψηφία των ευγενών με το επώνυμο Δούκας προέρχονταν από κάποιον γάμο με τον τρίτο κλάδο της οικογένειας.[6][19][20] Απόγονος της οικογένειας ήταν επίσης ο αυτοκράτορας Αλέξιος Ε΄ Δούκας ή "Μούρτζουφλος"
Νεώτερα χρόνια
ΕπεξεργασίαΣτη συνέχεια πολλές ακόμα Βυζαντινές οικογένειες ευτελούς καταγωγής ενώθηκαν με επιγαμίες με την οικογένεια Δούκας και ασπάστηκαν το επώνυμο που ήταν διαδεδομένο ευρύτατα τα τελευταία χρόνια του Βυζαντίου.[21][22] Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ήταν οι "Κομνηνοδούκες" που κυβέρνησαν το Δεσποτάτο της Ηπείρου, ιδρυτής ήταν ο Μιχαήλ Α΄ Κομνηνός Δούκας και οι άλλοι απόγονοι του Σεβαστοκράτορα Ιωάννη Δούκα εγγονού του Αλεξίου Α΄ και της Ειρήνης Δούκαινας μέσω της κόρης τους Θεοδώρας Κομνηνής. Το επώνυμο Δούκας χρησιμοποιούσαν Έλληνες, Σέρβοι και οι κυβερνήτες της Ηπείρου και της Θεσσαλίας μέχρι τον 15ο αιώνα.[23] Άλλα παραδείγματα ήταν ο Αυτοκράτορας της Νίκαιας Ιωάννης Γ´ Δούκας Βατάτζης, ο λόγιος Δούκας τον 15ο αιώνα και ο Παππίας Δημήτριος Δούκας Καβάσιλας τον 14ο αιώνα.[24][25][26]
Το επώνυμο είναι ευρύτατα διαδεδομένο τις μέρες μας στην Ελλάδα και την Αλβανία με πολλές παραλλαγές. Τα γνωστότερα μέλη ήταν ο Κρητικός λόγιος Δημήτριος Δούκας τον 17ο αιώνα, οι κυβερνήτες της Μολδαβίας Γεώργιος Δούκας και Κωνσταντίνος Δούκας, ο ιερέας και λόγιος του 19ου αιώνα Νεόφυτος Δούκας.[27] Το όνομα εμφανίζεται στις μέρες μας σε πολλές μορφές όπως ο πρώην κυβερνήτης της Μασαχουσέτης Μάικλ Δουκάκης, "Δουκόπουλος", "Μακροδούκας", "Δουκαΐτης" και "Δουκίδης".[28]
Τα σημαντικότερα μέλη
ΕπεξεργασίαΟ Ανδρόνικος που έζησε γύρω στα 1020. Νυμφεύτηκε την Ευδοκία (;) κόρη του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ' των Μακεδόνων. Απέκτησε δύο γιους:
- Κωνσταντίνος Ι΄ αυτοκράτορας των Ρωμαίων (1059-1067). Απεβίωσε το 1067. Πρώτη του σύζυγος ήταν η κόρη του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού, δεύτερη σύζυγος πριν το 1050 η Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα (+1096). Από το δεύτερο γάμο του απέκτησε 4 γιους και 3 κόρες:
- Μιχαήλ Ζ΄ ο παραπινάκης, αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1071-1078). Το 1978 κατόπιν ένοπλης στάσης εκάρη μοναχός και αργότερα μητροπολίτης Εφέσου. Απεβίωσε το 1090. Νυμφεύτηκε μετά το 1071 την πριγκίπισσα Μαρία των Βαγρατιδών, με την οποία απέκτησε ένα γιο:
- Κωνσταντίνος ο πορφυρογέννητος. Συναυτοκράτορας του Βυζαντίου (1074-1078) και (1081-1087).
- ένας γιος, πέθανε μικρός 1059.
- Ανδρόνικος. Συναυτοκράτορας του Βυζαντίου (1071-1081). Γεννήθηκε το 1057, πέθανε μετά το 1081. Νυμφεύτηκε το 1068 τη Μαρία των Άρπαντ, κόρη του Μπέλα Α΄ βασιλιά της Ουγγαρίας.
- Κωνστάντιος ο πορφυρογέννητος. Συναυτοκράτορας του Βυζαντίου (1067-1078). Γεννήθηκε το 1060 και πέθανε το 1081.
- Άννα Δούκαινα. Γεννήθηκε πριν το 1057 και πέθανε μετά το 1075.
- Θεοδώρα Άννα. Γεννήθηκε το 1058 και πέθανε το 1083. Παντρεύτηκε το 1071 τον Ντομένικο Σέλβο, Δόγη της Βενετίας.
- Ζωή. Γεννήθηκε το 1062 και πέθανε το 1136. Παντρεύτηκε τον Αδριανό Κομνηνό, αδελφό του Αλεξίου Α' Κομνηνού.
- Μιχαήλ Ζ΄ ο παραπινάκης, αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1071-1078). Το 1978 κατόπιν ένοπλης στάσης εκάρη μοναχός και αργότερα μητροπολίτης Εφέσου. Απεβίωσε το 1090. Νυμφεύτηκε μετά το 1071 την πριγκίπισσα Μαρία των Βαγρατιδών, με την οποία απέκτησε ένα γιο:
- Ιωάννης Καίσαρας. Πέθανε το 1088. Νυμφεύτηκε το 1045 την Ειρήνη Πηγονίτισσα, με την οποία απέκτησε ένα γιο:
- Ανδρόνικος. Πέθανε το 1077. Νυμφεύτηκε πριν το 1066 τη Μαρία Κομητόπουλου της Βουλγαρίας.
- Μιχαήλ πρωτοστράτωρ.
- Ιωάννης μέγας δούκας.
- Άννα, παντρεύτηκε τον Γεώργιο Παλαιολόγο.
- Ειρήνη, παντρεύτηκε τον Αλέξιο Α΄ Κομνηνό.
- Ανδρόνικος. Πέθανε το 1077. Νυμφεύτηκε πριν το 1066 τη Μαρία Κομητόπουλου της Βουλγαρίας.
Γενεαλογία Δουκών
Επεξεργασία
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σσ.1-2
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σ.3
- ↑ 3,0 3,1 Krsmanović, Bojana (11 Σεπτεμβρίου 2003). «Δούκες». Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού - Μικρά Ασία. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2023.
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σ.4
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σσ. 5-6
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Αλεξάντρ Καζντάν (1991), Βυζαντινό Λεξικό της Οξφόρδης, σ.655
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σσ.2,16
- ↑ 8,0 8,1 «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2019.
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σσ. 2, 6–7, 16–25
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σσ. 2, 6–8, 25–26
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σσ. 2, 8, 26–27
- ↑ Krsmanović, Bojana (11 September 2003). "Doukas family", Κεφάλαιο 5
- ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2019.
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σσ. 8-11
- ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2019.
- ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2019.
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σ. 10
- ↑ Αλεξάντρ Καζντάν (1991), Βυζαντινό Λεξικό της Οξφόρδης, σσ.655, 657–658
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σσ. 10–11, 189
- ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2019.
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σ. 189
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σσ. 80–199
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σσ. 85–100
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σ. 107
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σσ. 198–199
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σ. 123
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σσ. 202–203
- ↑ Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία", σσ. 202–211
Πηγές
Επεξεργασία- Αλεξάντρ Καζντάν (1991), Βυζαντινό Λεξικό της Οξφόρδης
- Δημήτριος Ι. Πολέμης (1968), "Οι Δούκες και η συμβολή τους στη Βυζαντινή Προσωπογραφία"
- Cheynet, Jean-Claude (1996). Pouvoir et Contestations à Byzance (963–1210) (Στα Γαλλικά)
- Krsmanović, Bojana (11 September 2003). "Doukas family"