Βικιπαίδεια

Διώξεις ειδωλολατρών στην ύστερη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία

(Ανακατεύθυνση από Διώξεις των παγανιστών στην ύστερη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία)
Αυτό το λήμμα τεκμηριώνεται κυρίως με πρωτογενείς πηγές. Παρακαλούμε βελτιώστε το προσθέτοντας δευτερογενείς ή τριτογενείς πηγές.
Η ακρίβεια του λήμματος αμφισβητείται.
Λόγος: Έχει ψευδείς παραπομπές Παρακαλούμε δείτε και τη σχετική συζήτηση στη σελίδα συζήτησης του λήμματος.

Οι διώξεις των ειδωλολατρών (παγανιστών) στην ύστερη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία ξεκίνησαν προς το τέλος της βασιλείας του Μεγάλου Κωνσταντίνου όταν διέταξε τη λεηλασία και τις κατεδαφίσεις κάποιων ναών.[2][3][4] Οι πρώτοι αντιπαγανιστικοί νόμοι από το χριστιανικό κράτος ξεκίνησαν με τον γιο του Κωνσταντίνου Α΄, τον Κωνστάντιο Β´ ο οποίος ήταν αντίπαλος του παγανισμού.[5][6] Αυτοί οι διωγμοί στρέφονταν και κατά χριστιανικών ομάδων που θεωρούνταν ότι ήταν αιρετικές.[7] Διέταξε να κλείσουν όλοι οι παγανιστικοί ναοί, απαγόρευσε τις παγανιστικές θρησκείες με την ποινή του θανάτου,[3] και απομάκρυνε το παραδοσιακό Βωμό της Νίκης από τη Σύγκλητο.[8] Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, οι χριστιανοί πολίτες ξεκίνησαν να βανδαλίζουν παγανιστικούς ναούς, τάφους και μνημεία.[9][10] Αυτές οι διώξεις άρχισαν μετά από μια περίοδο διωγμών των Χριστιανών στην Αυτοκρατορία.

Η Ελληνίδα νεοπλατωνική φιλόσοφος και αστρονόμος Υπατία (370-415) ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου από όχλο Χριστιανών με ηγέτη τον Κύριλλο Α΄ στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ήταν δείγμα της έλλειψης ανεκτικότητας στον πρώιμο Χριστιανισμό.[1]

Από το 361 έως το 375, ο παγανισμός ήταν σχετικά ανεκτός. Τρεις αυτοκράτορες, ο Γρατιανός, ο Βαλεντινιανός Β΄ και ο Θεοδόσιος Α΄ ήταν αρκετά επηρεασμένοι από τον επίσκοπο του Μιλάνου, Αμβρόσιο. Με την εισήγηση του, οι κρατικές αντιπαγανιστικές πολιτικές αποκαταστάθηκαν[11][12] Υπό την επίβλεψη του Αμβρόσιου, ο Θεοδόσιος Α΄ επηρεάστηκε στο να εκδώσει τον «θεοδοσιανό κώδικα» το 391.[12][13] Ο Γρατιανός αφαίρεσε τον Βωμό της Νίκης για δεύτερη φορά. Οι Εστιάδες Παρθένες απαγορεύτηκαν και διαλύθηκαν και η πρόσβαση σε παγανιστικούς ναούς απαγορεύτηκε.

Κατά την διάρκεια της ζωής του, ο Κωνσταντίνος σταδιακά πλησίαζε όλο και περισσότερο τον Χριστιανισμό και απομακρύνθηκε από τις συγκρητικές τάσεις που κατά καιρούς υποστήριζε, επιδεικνύοντας, σύμφωνα με τους βιογράφους, ότι «ο Θεός των Χριστιανών είναι πράγματι ένας ζηλόφθονος θεός, ο οποίος δεν ανέχεται άλλους θεούς δίπλα του. Η Εκκλησία δεν θα μπορούσε ποτέ να αποδεχτεί ότι στέκεται στο ίδιο βάθρο με άλλα θρησκευτικά σώματα και κατακτούσε για τον εαυτό της τον ένα χώρο μετά τον άλλο».[14]

H σύγχρονη ιστοριογραφία (λεγόμενη και "αναθεωρητική") αμφιβάλλει αν εφαρμόζονταν οι διάφοροι νόμοι κατά των παγανιστών.[15] Δεν έγιναν δίκες και εκτελέσεις παγανιστών, οι δε ποινές αναφέρονται αόριστα ως "θείες και ανθρώπινες τιμωρίες". Ακόμα και για τα βαριά πρόστιμα που προβλέπονταν για τους αξιωματούχους, δεν υπάρχουν αναφορές ότι εφαρμόστηκαν τον 4ο και 5ο αιώνα. Η εξιστόρηση ότι ο Ιουστινιανός έκλεισε την Ακαδημία του Πλάτωνος θεωρείται ότι δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια.[16]

Κατά την άποψη του Perez Zagorin, οι διώξεις απο την Χριστιανική εκκλησία εναντιον των ειδωλολατρών (αλλά και άλλων θρησκειών ή ακόμη και χριστιανικών αιρέσεων) λόγω της πρωτοφανούς έλλειψης ανεκτικότητας, ηταν ενας από τους λόγους που οδήγησαν την Ευρώπη στον μεσσαίωνα.[17] Κατά τον ίδιο, η σύγχρονη αξία της ανεκτικότητας πηγάζει από τον Χριστιανισμό κατά την εποχή της Μεταρρύθμισης.[18] O καθηγητής Alan Cameron (1938 – 2017) υποστήριξε ότι η αντίληψη περί θρησκευτικής σύγκρουσης παγανισμού-χριστιανισμού στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία είναι μια καθαρά ιστοριογραφική κατασκευή, που παρουσίασε τον Μεγάλο Κωνσταντίνο σαν Χριστιανό σε αδιάλλακτη σύγκρουση με την παγανιστική Ρώμη.[19]

Θρησκευτική πολιτική του Μεγάλου Κωνσταντίνου

Επεξεργασία

Ο Κωνσταντίνος Α΄ (272 - 22 Μαΐου 337) ήταν αυτός που επί της βασιλείας του (306 έως το 337) η Χριστιανική εκκλησία απέκτησε προνόμια και έγινε κυρίαρχη θρησκεία, ενώ οι υπόλοιπες θρησκείες καταπιέστηκαν. Το αν ο Κωνσταντίνος ήταν πραγματικός χριστιανός ή αν απλά εκμεταλλεύτηκε τους χριστιανούς για την πολιτική του ανέληξη, είναι ακόμη συζητήσιμο.[20] Κατά τον Errington (1998), o Barnes πιστεύει ότι κατά τη διάρκεια της εξουσίας του, εξαπέλυσε επίθεση κατά άλλων χριστιανικών ομάδων και κατά του παγανισμού, όπου προκάλεσε οξείες αντιδράσεις από τους παγανιστές της αυτοκρατορίας. [21] Ο Κωνσταντίνος ήθελε να εκχριστιανίσει την αυτοκρατορία, όμως επειδή η πλειονότητα στον στρατό και τον γενικό πληθυσμό ήταν παγανιστές, ήταν αναγκασμένος να κινηθεί με αργά και προσεκτικά βήματα.[22]

Τα πρώτα επεισόδια δίωξης του παγανισμού στην ιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ξεκίνησαν προς το τέλος επί της βασιλείας του Κωνσταντίνου με την εντολή του να καταστρέψουν και να κατεδαφίσουν παγανιστικούς ναούς.[2][4] Οι αντιπαγανιστικές πολιτικές του Μεγάλου Κωνσταντίνου εξελίχθηκαν από την αρχική απαγόρευση κατασκευής νέων ναών[23] και την ανοχή παγανιστικών θυσιών, μέχρι σε διαταγές για τη λεηλασία και την κατεδάφιση των παγανιστικών ναών στο τέλος της βασιλείας του.[2][3][4] Νωρίτερα, είχε απαγορεύσει την κατασκευή νέων ναών[23] αλλά είχε ανεχθεί την πρακτική των παγανιστικών θυσιών.

Απαγόρευση παγανιστικών θυσιών

Επεξεργασία

Σύμφωνα με την διήγηση του συγγραφέα και συμβούλου του Ευσέβιου (βιογράφος του Κωνσταντίνου, ο οποίος εξυμνούσε συνεχώς τον αυτοκράτορα)[24], αναφέρεται εμφατικά, ότι μετά τη νίκη του Κωνσταντίνου με τον Λικίνιο, εξέδωσε ένα διάταγμα που απαγόρευε τις παγανιστικές θυσίες. Άλλωστε, δεν ήταν μυστικό ότι ο Κωνσταντίνος αντιπαθούσε τις συγκεκριμένες θυσίες. Για παράδειγμα, σε ένα γράμμα στον βασιλιά της Περσίας, ο Κωνσταντίνος έγραψε πως απέφευγε το αποτρόπαιο αίμα και τις μισητές οσμές των παγανιστικών θυσιών και πως, αντίθετα, λάτρευε τον Χριστιανικό θεό, «κλίνοντας το γόνυ» δηλαδή με έναν σχετικά Ρωμαϊκό τρόπο·[25][26] στην καινούργια πρωτεύουσα που έχτισε, ο Κωνσταντίνος έκανε σίγουρο πως δεν θα κατασκευαστούν παγανιστικοί ναοί.[23]

Ωστόσο, το αν πράγματι εξέδωσε τέτοια διαταγή εναντίον των θυσιών ο Κωνσταντίνος, παραμένει αμφιλεγόμενο θέμα ανάμεσα στους ιστορικούς. Μια μερίδα ιστορικών, ισχυρίζεται ότι ήταν ο γιος του, ο Κωνστάντιος Β' που απαγόρευσε πρώτος τις θυσίες. Κατά πάσα πιθανότητα το 324 όντως εξέδωσε νόμο με τον οποίο απαγορεύονταν οι αιματηρές θυσίες. Αυτό που είναι σίγουρο, είναι πως δεν έκρυβε την απέχθεια του για αυτό το ειδωλολατρικό έθιμο.[27] Κατά τον Peter Brown, o Κωνσταντίνος σποραδικά απαγόρευε τις δημόσιες θυσίες και έκλεινε παγανιστικούς ναούς· ωστόσο, οι παγανιστές σαν άτομα πιέστηκαν πολύ λίγο και δεν υπήρξαν παγανιστές μάρτυρες.[28]

Σε ανάλυση φρασεολογίας επιστολής του Κωνσταντίνου προς τις ανατολικές επαρχίες, την οποία παραθέτει και ο Ευσέβιος, αναφέρεται ότι δεν υπήρχε καμία απαγόρευση θυσιών, αλλά υπήρχε κάλεσμα για την ισότιμη μεταχείριση Χριστιανών και παγανιστών. Ο ίδιος ο Ευσέβιος δεν αναφέρει ότι ετέθη σε εφαρμογή ο νόμος του 324 που απαγόρευε τις παγανιστικές θυσίες. Ο Λιβάνιος επίσης, σύγχρονος του Κωνσταντίνου, δεν αναφέρει τέτοια απαγόρευση. Πιστεύεται ότι ο επίσκοπος Ευσέβιος σκόπιμα συνεισέφερε στη δημιουργία του μύθου του Κωνσταντίνου ως καταπιεστή του παγανισμού.[29]

Λεηλασίες και καταστροφές ναών

Επεξεργασία
 
Προσωπο[νεκρός σύνδεσμος] της Αφροδίτης, αντίγραφο πρωτότυπου του Πραξιτέλη του 1ου αιώνα μ.Χ. Ο χριστιανικός σταυρός στο πηγούνι και το μέτωπο προοριζόταν για να «αποσυρθώσει» ένα ιερό ειδωλολατρικό τεχνούργημα. Βρέθηκε στην Αγορά της Αθήνας. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα.

Ο Ευσέβιος αναφέρει την καταστροφή τεσσάρων ναών, τριών της θεάς Αφροδίτης και ένα του Ασκληπιού. Από τους ναούς της Αφροδίτης, ο ένας ήταν κοντά σε ιερό για τους Χριστιανούς τόπο και στους άλλους δυο, γινόταν άσκηση της ιερής πορνείας. Έτσι οι επιθέσεις κατά των ναών φαίνεται να έγιναν για να ανακτηθεί ένας χριστιανικός ιερός χώρος ή για να σταματήσει απρεπής σεξουαλικότητα.[30] Ο A.L Lee, o οποίος επικαλείται τον Ευσέβιο, αναφέρει την καταστροφή 5 ναών: της Αφροδίτης στην Ιερουσαλήμ, την Ηλιούπολή και την Αphaca (στον Λίβανο), τον ναο του Ασκληπίου στο Αιγείο της νοτιοανατολικής ανατολίκας και τον ναο του Mamre στην Παλαιστίνη.[31] Σύμφωνα με τον ιστορικό Ramsay MacMullen, [Σημ 1] ο Κωνσταντίνος επιθυμούσε να εξαλείψει τους μη Χριστιανούς αλλά επειδή δεν είχε τα μέσα, έμεινε ικανοποιημένος με την ληστεία των ναών τους κατά τα τελευταία χρόνια της εξουσίας του.[33] Κατέφυγε στη χρήση υποτιμητικών και περιφρονητικών σχολίων για την παλιά θρησκεία, γράφοντας για «πραγματική ισχυρογνωμοσύνη» των παγανιστών, για τις «εσφαλμένες τελετές και τελετουργίες» καθώς και τους «ναούς του ψέματος» σε αντίθεση με το «μεγαλείο των οίκων της αλήθειας».[3] Ο Κωνσταντίνος νομοθέτησε κατά της μαγείας και της ιδιωτικής μαντείας, πιθανόν ένας λόγος ήταν ότι ο ίδιος φοβόταν ότι οι άλλοι θα κερδίσουν δύναμη μέσω της μαγείας.[εκκρεμεί παραπομπή]

O Κωνσταντίνος, πέραν από το ότι νομοθέτησε προνόμια και εξουσίες στους χριστιανούς επισκόπους, προώθησε πολιτική για να οικειοποιηθεί τον πλούτο των παγανιστικών ναών, ο οποίος μέσα από τα δημόσια ταμεία, θα μπορούσε να προωθηθεί στις χριστιανικές Εκκλησίες.[34]. Αντιπρόσωποι του Κωνσταντίνου αφαίρεσαν αγάλματα, πόρτες, ακόμη και οροφές από παγανιστικούς ναούς, για να κοσμήσει με αυτά τον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης.[35]. Τέχνη από πολύτιμα μέταλλα αφαιρέθηκε από ναούς στη Ρώμη, Αθήνα, Νικομήδεια, Καισαρεία, Σαρδηνία, Σεβάστεια, Κρήτη, Κύπρο, Ρόδο, Χίο, Αττάλεια, Ικόνιο, Σμύρνη, Σελευκία, Νίκαια, Σικελία, Αντιόχεια και αλλού[36] Ο Κωνσταντίνος χρηματοδότησε το χτίσιμο της Κωνσταντινούπολης και χριστιανικών εκκλησιών από παγανιστικούς ναούς και ταυτόχρονα έδωσε τεράστια προνόμια -διοικητικά και οικονομικά- στην χριστιανική εκκλησία. [37]

Ο Κωνσταντίνος δίωξε πέρα από παγανιστές και αιρετικούς χριστιανούς, για να επιβάλει θρησκευτική ενότητα.[38] Αυτός διέταξε τη διάλυση εκκλησιών, εξόρισε επισκόπους και έκαψε βιβλία. Αυτά τα μέτρα είχαν περιορισμένη επιτυχία, αλλά μέχρι και τις αρχές του 5ου αιώνα ορισμένες χριστιανικές κοινότητες υφίσταντο διώξεις καθώς το κράτος επέβαλε τους ορθοδόξους ή "καθολικούς" επισκόπους. Πριν από την εποχή του Κωνσταντίνου οποιοδήποτε χριστιανικό δόγμα αυτοπροσδιοριζόταν ως "ορθόδοξο", ισχυριζόμενο δηλαδή ότι είχε τη σωστή άποψη. Με το σταδιακό εκχριστιανισμό της κυβέρνησης και την "κυβερνοποίηση" της εκκλησίας, συνεχίστηκαν οι διώξεις που γίνονταν στους προηγούμενους αιώνες, στοχεύοντας τόσο τους λεγόμενους αιρετικούς Χριστιανούς όσο και τους παγανιστές. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, είτε παγανιστές είτε χριστιανοί, εφάρμοζαν θρησκευτικές διώξεις για τον ίδιο λόγο: Πίστευαν ότι συνέβαιναν κακά γεγονότα επειδή οι καλοί θεοί (ή καλός θεός) ήταν θυμωμένοι.[39]

Η συνήθης θεώρηση της βασιλείας του Κωνσταντίνου ως ένα αποφασιστικό βήμα για την μετατροπή της αυτοκρατορίας σε "επίσημα" χριστιανική, φαίνεται αρκετά προβληματική στη σύγχρονη ιστοριογραφία, σε βαθμό που μια ειδικός έγραψε για στροφή προς μια "μινιμαλιστική οπτική" της δυνατότητας της ρωμαϊκής κυβέρνησης να επιφέρει θρησκευτικές αλλαγές.[40]

Αντιπαγανιστική πολιτική του Κωνστάντιου Β'

Επεξεργασία
 
Ένα άγαλμα του αυτοκράτορα Αύγουστου, με χαραγμένο στο μέτωπο του ένα χριστιανικό σταυρό.

Η αντιπαγανιστική πολιτική του γιου του Μεγάλου Κωνσταντίνου, Κωνστάντιου Β', διήρκεσε από το 327 μέχρι το 361. Χαρακτηρίστηκε από νόμους και διατάγματα τα οποία τιμωρούσαν τις παγανιστικές λατρευτικές τελετές.[5][6] Νόμοι που χρονολογούνται από το 350 συνιστούν τη θανατική ποινή σε όσους πραγματοποιούν ή παρίστανται σε παγανιστικές θυσίες, καθώς και για λατρεία ειδώλων.[5][41][42] Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Κωνστάντιου, ναοί έκλεισαν και λεηλατήθηκαν,[3][6] ενώ ο «Βωμός της Νίκης» απομακρύνθηκε από τη Σύγκλητο.[8]

Ο παγανισμός ήταν ακόμη δημοφιλής ανάμεσα στον πληθυσμό την εποχή. Οι πολιτικές του αυτοκράτορα συνάντησαν την παθητική αντίσταση πολλών κυβερνητών σε διάφορες επαρχίες.[3][43][44][45]

Αρχικά μέτρα

Επεξεργασία

Τα πρώτα μέτρα του Κωνστάντιου Β΄ ήταν η απαγόρευση των παγανιστικών θυσιών κατά τη διάρκεια των τελετών.[5][5][6][6][41] Αυτός ο νόμος ήταν συμβατός με το ρηθέν "Cesset superstitio; sacrificiorum aboleatur insania" (Αφήστε την δεισιδαιμονία να σταματήσει. Αφήστε τις ασεβείς θυσίες να καταργηθούν).[46] Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του Λιβάνιου σε επιστολή του στον αυτοκράτορα Θεοδόσιο, o Κωνστάντιος ήταν υπό την επιρροή άλλων, οι οποίοι του ενέπνευσαν να τερματίσει τις παγανιστικές θυσίες.[47]

Με την κατάρρευση των τελετουργιών, μικρές ιδιωτικές λατρείες προσπάθησαν να διεισδύσουν στους ναούς. Το 353 ο Κωνστάντιος απαγόρευσε όλες τις παγανιστικές θυσίες υπό την ποινή του θανάτου. Έκλεισε ναούς, απαγόρευσε την πρόσβαση σε αυτούς και τους αφαίρεσε φοροελαφρύνσεις.[3][6]

Οπως επίτασσε η Χριστιανική θεολογία[εκκρεμεί παραπομπή], ο Κωνστάντιος προχώρησε σε εκστρατεία εναντίον μάγων, αστρολόγων και άλλων επαγγελμάτων που σχετίζονταν με την παγανιστική θρησκεία.[εκκρεμεί παραπομπή]

Ο Herbermann το 1911, ισχυρίστηκε πως η αντιπαγανιστική νομοθεσία του Κωνστάντιου είχε αρνητική επίδραση στον Μεσαίωνα και υπήρξε η βάση της Ιεράς Εξέτασης.[46][43][44][45]

Αντίσταση Παγανιστών

Επεξεργασία

Η κυβερνητική πολιτική δεν μπορούσε να εφαρμοστεί με αυστηρότητα, εξ αιτίας του μεγάλου αριθμού των παγανιστών.[3][43][44] Ανεξάρτητα από τα διατάγματα, η παθητική αντίσταση των κυβερνητών και ιερατείων κατέστησε αρκετούς νόμους ανεφάρμοστους. Ωστόσο η πολιτική είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξει ένα διαδεδομένο ρεύμα με παγανιστές να στρέφονται προς τον Χριστιανισμό, αν και ο παγανισμός δεν εξαφανίστηκε.[3][νεκρός σύνδεσμος][45] .

Αντιπαγανιστικές δράσεις από Χριστιανούς

Επεξεργασία

Χριστιανοί ενθάρρυναν τον Κωνστάντιο να πάρει πιο σκληρά μέτρα για να εξαφανίσει τον παγανισμό, μετά την απαγόρευση των θυσιών.[3] Ο Firmicus Maternus συνέστησε: «Ο παγανισμός, αυτοκράτορες μου, πρέπει να καταστραφεί ...για να μην λεκιάζει αυτή η η θανατηφόρα αυταπάτη τον ρωμαϊκό κόσμο» και «Πόσο τυχεροί είστε, που ο Θεός, του οποίου είστε το μέσο, σας έχει επιλέξει για να καταστρέψετε την ειδωλολατρεία και να γκρεμίσετε τους ναούς τους.»[5]

Περίοδος αποκατάστασης και ανοχής από τον Ιουλιανό εώς τον Βαλεντινιανό Α (361–378)

Επεξεργασία
 
Εικόνα από ελεφαντόδοντο, η οποία παριστάνει μια ιέρεια της ρωμαίας θεάς Ceres, σε πλήρες κλασσικό στυλ. Βανδαλίστηκε το κεφάλι της ιέρειας και ρίχτηκε σε πηγάδι στο Montier-en-Der.[48]

Η περίοδος του Ιουλιανού (361–363)

Επεξεργασία

Ο Ιουλιανός, είχε αποκλειστικά την εξουσία για 18 μήνες μόνο, από το 361 τo 363. Ήταν ανιψιός του Κωνσταντίνου Α και είχε λάβει χριστιανική εκπαίδευση. Μετά την ενηλικίωση του, έλαβε επιπλέον μόρφωση από τους νεοπλατωνιστές. Έχοντας παρακολουθήσει τη δολοφονία του πατέρα του, του αδελφού του και άλλων μελών της οικογένειας του από την αυτοκρατορική φρουρά, έριξε το βάρος της ευθύνης στον Κωνστάντιο, ενώ ανέπτυξε αντιχριστιανικό συναίσθημα, όταν ο Κωνστάντιος δολοφόνησε τον εναπομείναντα αδελφό του.[49] Ο Ιουλιανός θρησκευτικά, πίστευε στον συγκρητισμό, δηλαδή επέλεξε τρεις θεούς από ένα πάνθεον.[3][50] προσπαθώντας να αποκαταστήσει την παραδοσιακή θρησκεία.[3][51][52] Ως αυτοκράτορας, επέτρεψε θρησκευτική ελευθερία.[εκκρεμεί παραπομπή]

Θρησκευτική ανοχή (363-378)

Επεξεργασία

Με τον θάνατο του Ιουλιανού, ο διάδοχός του Ιοβιανός φαίνεται πως υιοθέτησε μια πολιτική θρησκευτικής ανεκτικότητας η οποία απέφευγε τις αρκρότητες[εκκρεμεί παραπομπή] του Κωνστάντιου και του Ιουλιανού. Υπό τον Βαλεντινιανό και τον Βάλενα, η θρησκευτική ανοχή συνεχίστηκε. Οι παγανιστές συγγραφείς επαινούν τους δύο αδερφούς αυτοκράτορες για την φιλελεύθερη θρηκευτική τους τακτική. Οι Βαλεντινιανός και Βάλης εδωσαν πληρη ελευθερία σε ολες τις θρησκείες στις αρχές της βασιλείας τους το 364.[εκκρεμεί παραπομπή] Ο Βαλεντινιανός επέτρεψε ακόμα και την τέλεση νυχτερινών θυσιών, επίσης επιβεβαίωσε τα προνόμια των παγανιστών ιερέων, να ειναι οι αποκλειστικά υπεύθυνοι για τους ναους τους.[53] Ο Βάλης, κυβερνήτης της Ανατολής, ήταν Αρειανός και ήταν πολύ απασχολημένος με την καταπολέμηση των Ορθοδόξων Χριστιανών, ώστε δεν μπορούσε να ασχοληθεί με τους παγανιστές.[εκκρεμεί παραπομπή] Τόσο στην ανατολή όσο και στη δύση, θεσπίστηκαν αυστηροί νόμοι που απαγόρευαν μαντεία, αστρολογία, μαγεία[54]

Αντιπαγανιστική πολιτική από τον Γρατιανό, Βαλεντίνιο Β' και Θεοδόσιο Α'

Επεξεργασία

Οι αυτοκράτορες Γρατιανός, Βαλεντίνιανός Β΄ και Θεοδόσιος Α' εφάρμοσαν αντι-παγανιστική πολιτική , οι οποίοι πιστεύεται ότι ήταν υπό την επίδραση του Επισκόπου του Μιλάνου, Αμβρόσιου.[11][12][55][56] Ο Θεοδόσιος, έκδοσε τα διάσημα- με αρνητική έννοια, «Θεοδοσιανά διατάγματα» του 391[12][13]

 
Ο Επίσκοπος Αμβρόσιος και ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος.Anthony van Dyck.

Αντιπαγανιστική πολιτική του Γρατιανού

Επεξεργασία

Ο Γρατιανός πήρε αρκετά μέτρα για να καταπιέσει τον Παγανισμό.[2][57][58][59] Το 382, ο Γρατιανός οικιοποιήθηκε το εισόδημα των παγανιστών ιερέων και των Εστιάδων Παρθένων, κατασχέθηκαν τα υπάρχοντα των παγανιστικών ιερατικών σχολών και το άγαλμα της Νίκης απομακρύνθηκε πάλι από τη Σύγκλητο.[60][61] Οι παγανιστικές σχολές έχασαν τα προνόμια και την ασυλία τους, ενώ ο Γρατιανός ανακοίνωσε πως η περιουσία τους θα εντασσόταν στο ταμείο του κράτους.[62]

Αντιπαγανιστική πολιτική του Βαλεντίνιου Β΄

Επεξεργασία

Όταν το 388 Βαλεντίνιος ανέβηκε στην εξουσία, συνέχισε την πολιτική του Γρατιανού, παρόλες τις παρακλήσεις να ανακαλέσει τους αντιπαγανιστικούς νόμους.ο Βαλεντινιανός απαγόρευσε τις θυσίες και τις επισκέψεις σε παγανιστικούς ναούς. Τον επόμενο χρόνο, εξέδωσε διάταγμα με το οποίο κήρυττε πως οι παγανιστικοί ναοί έπρεπε να κλείσουν, ουσιαστικά έθετε τον παγανισμό εκτός νόμου.[εκκρεμεί παραπομπή]

Αντιπαγανιστική πολιτική του Θεοδόσιου Α΄

Επεξεργασία

Οι αντιπαγανιστικές πολιτικές του Θεοδόσιου Α' ξεκίνησαν το 381 μΚΕ, λίγο μετά την κυριαρχία του επί της Ανατολικής Αυτοκρατορίας. Ο Θεοδόσιος επανέλαβε τις διώξεις του Κωνστάντιου, αρχικά απαγορεύοντας τις παγανιστικές θυσίες και τη μαντεία υπό την ποινή του θανάτου. Πρώτος ο Θεοδόσιος, θεωρούσε εγκληματίες τους δικαστές που δεν προωθούσαν την αντιπαγανιστική νομοθεσία. Διέλυσε παγανιστικές οργανώσεις και κατέστρεψε παγανιστικούς ναούς.

Μεταξύ 289-391, έκδοσε τα διάσημα Θεοδοσιανά διατάγματα με τα οποία απαγόρευε ουσιαστικά τον παγανισμό. Επισκέψεις σε ναούς απαγορεύτηκαν[63][64] εναπομείναντες παγανιστικές γιορτές γιορτές καταργήθηκαν, οι Εστιάδες Παρθένες διαλύθηκαν και η άσκηση μαγείας ποινικοποιήθηκε.

Το 392 ο Θεοδόσιος έγινε αυτοκράτορας όλης της Αυτοκρατορίας διέταξε ή συμμετείχε στην εκτέλεσε παγανιστών ιερέων, καταστροφή αρκετών ναών και ιερών τόπων, εικόνων και αντικειμένων σε όλη την αυτοκρατορία.[2][65][66][67][68] και συμμετείχε στις δράσεις χριστιανών πολιτών κατά παγανιστικών χώρων..[69] Τα τελευταία διατάγματα του έχουν χαρακτηριστεί ως κήρυξη πολέμου στις παραδοσιακές θρησκευτικές τελετές,[12][13] και για κάθε παγανιστή που συλλαμβανόταν, η απόφαση ήταν θανατική ποινή και ταυτόχρονα κατάσχεση περιουσίας, ακόμη και των οικογενειακών κημηλίων εντός της οικείας. Πάντως, κατά την άποψη του Gibbon το 1776 φαίνεται ότι αρκετοί παρέμειναν παγανιστές, ακόμη και με κίνδυνο των οικείων τους.[70] Οι Ολυμπιακοί Αγώνες τελέστηκαν για τελευταία φορά στην αρχαία Ρώμη το 393.[71]

Αντιπαγανιστικές πολιτικές μετά τον Θεοδόσιο Α' εως την πτώση της Δυτικής Αυτοκρατορίας

Επεξεργασία
Το λήμμα πιθανόν να περιλαμβάνει πληροφορίες που αποτελούν πρωτότυπη έρευνα, που δεν έχουν προηγουμένως δημοσιευτεί ή δεν έχουν ελεγχθεί από ειδικούς. Εάν δεν συμβαίνει αυτό παραθέστε τις πηγές που επιβεβαιώνουν την επαληθευσιμότητα του λήμματος, διαφορετικά αφαιρέστε ό,τι αποτελεί προσωπική γνώση ή έρευνα του συντάκτη.
Παρακαλούμε δείτε τις σχετικές παρατηρήσεις στη σελίδα συζήτησης.

Οι αντιπαγανιστικές πολιτικές συνεχίστηκαν από τους διαδόχους του Θεοδόσιου Α΄εώς την πτώση της δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Επανέλαβαν τους νόμους οι Αρκάδιος[72][73][74][75][76] , Ονώριος[77][78][79] , Θεοδόσιος Β΄,[80][81],Μαρκιανός[εκκρεμεί παραπομπή] και Λεων Α΄ ο Θραξ. Αυξήθηκαν οι ποινές για τις παγανιστικές τελετουργίες. Η ανάγκη για κάτι τέτοιο δείχνει πως η παλιά θρησκεία είχε ακόμη αρκετούς ακόλουθους.[82][83] Υποστήριξη για τον παγανισμό υπήρχε ανάμεσα σε Ρωμαίους ευγενείς,[84] γερουσιαστές, δικαστές,[85] αξιωματούχους,[86] και άλλους γραφειοκράτες και επίσημους[85] οι οποίοι δεν εφαρμόζαν τα διατάγματα.

Η εξάσκηση του παγανισμού, γινόταν μυστικά.[70] Ορισμένοι υποκρίνονταν ότι είχαν γίνει Χριστιανοί, ώστε να συνεχίσουν τις παγανιστικές πρακτικές χωρίς να κινούν υποψίες.[87] Όταν Χριστιανοί ξεκίνησαν να αποστατούν και να επιστρέφουν στην παγανιστική θρησκεία, αρκετοί νόμοι κατά της αποστασίας εκδόθηκαν.[88][89][90][91] Παγανιστές εξέφρασαν την ανυσηχία τους για την καταστροφή κειμένων καθώς και για το ότι οι χριστιανοί και απειλούσαν να κόψουν τα χέρια σε όσους έφτιαχναν αντίτυπα.[92][93]

Υπήρχαν νόμοι ότι οικίες ή άλλα κτίσματα, τα οποία άνηκαν σε παγανιστές και αιρετικούς, θα κατάσχονταν από την Εκκλησία.[94][95][96] O Άγιος Αυγουστίνος ο Ιππώνος, προέτρεψε το ποίμνιο του στην Καρχηδόνα να καταστρέψει όλα τα σύμβολα του παγανισμού που μπορούσαν να φτάσουν με τα χέρια τους.[95]

Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

Επεξεργασία

Το 476, ο τελευταίος αυτοκράτορας της Ρώμης, Ρωμύλος Αυγουστύλος εκχώρησε την κυριαρχία της Ιταλίας στον Οδόακρο ο οποίος έγινε ο πρώτος «βάρβαρος» βασιλιάς της Ιταλίας. Οι παγανιστές χρησιμοποίησαν την ευκαιρία να αναβιώσουν παλιές λατρείες. Το 484, ο Ίλλος επαναστάτησε κατά του αυτοκράτορα Ζήνωνα, και υποσχέθηκε θρησκευτικές ελευθερίες στους παγανιστές, οι οποίοι εντάχθηκαν στο στράτευμα του. Ωστόσο ο Ζήνων επικράτησε και επανέφερε σκληρούς αντιπαγανιστικούς νόμους. Μετά την επανάσταση, αρκετοί παγανιστές στράφηκαν στον χριστιανισμό (ή το υποκρίθηκαν) ώστε να αποφύγουν τις διώξεις.

Ιστοριογραφικές απόψεις

Επεξεργασία

Με εξαίρεση την πιο πρόσφατη βιβλιογραφία, τουλάχιστον για τα τελευταία 200 χρόνια, οι ιστορικοί ακολούθησαν ένα εννοιολογικό σχήμα στο οποίο η δίωξη των μεσογειακών θρησκειών που σήμερα ονομάζουμε «παγανισμό» θεωρήθηκε αποτέλεσμα θρησκευτικής μισαλλοδοξίας[εκκρεμεί παραπομπή]. Η κλασική έκφραση αυτής της άποψης εμφανίζεται στο έργο του Edward Gibbon “Η Παρακμή και η Πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας” (1776 - 1789).[97] Ο ιστορικός Herbert Drake αμφισβητεί την ιστοριογραφία του Γκίμπον, υποστηρίζοντας ότι ενώ οι διώξεις σίγουρα έγιναν για θρησκευτικούς λόγους, το υποκείμενο κίνητρο ήταν η παγίωση της εξουσίας της δυναστείας του Κωνσταντίνου, η οποία πραγματοποιήθηκε με την προώθηση της λατρείας του Χριστιανισμού και τον αποκλεισμό των άλλων.

Ο Drake αμφισβητεί τρεις υποθέσεις της παλαιότερης ιστοριογραφίας: Πρώτον ότι ο πρώιμος Χριστιανισμός ήταν μονολιθικός, δεύτερον, ότι η μη ανοχή ήταν θεσμική για τους Χριστιανούς, και τρίτον, ότι ο παγανισμός ήταν το πρώτο και μεγαλύτερο αντικείμενο της μη ανοχής. Αυτά τα τρία λάθη κάνουν τους ιστορικούς να ορίζουν Χριστιανούς και παγανιστές πάνω στη βάση της αμοιβαίας εχθρότητας και αξεπέραστων διαφορών, και να υποτιμούν τη σημασία μακρών περιόδου ειρηνικού διαλόγου και συνύπαρξης κατά τους πρώτους τρεις αιώνες. Κατ' αυτόν η χρήση καταναγκασμού τον 4ο αιώνα ήταν επακόλουθο μάλλον πολιτικών παρά θεολογικών καταστάσεων και οφείλεται σε μια εσωτερική αιτία που δεν υπάρχει μόνο στο Χριστιανισμό αλλά και σε όλες τις οργανώσεις της ίδια κατηγορίας, δηλ. των μαζικών κινημάτων [98]

Ο Dem. Constantelos, αφού απαριθμεί διάφορες αναφορές για διώξεις παγανιστών και αιρετικών μέχρι και τον 6ον αιώνα, αναφέρει ότι οι πηγές είναι βασικά δύο: Ο Προκόπιος (500 - 565) και ο Ιωάννης της Εφέσου (6ος αι.), τους οποίους θεωρεί μη αξιόπιστους. Αυτοί οι δύο Βυζαντινοί ιστορικοί είχαν προσωπικούς λόγους να προβάλλουν ως κακή τη θρησκευτική πολιτική των αυτοκρατόρων της εποχής τους, και να υπερβάλλουν τον ηρωισμό αυτών που υπέφεραν από αυτές. Οι αντιπαγανιστικοί νόμοι που αναφέρουν δεν εφαρμόζονταν και οι διώξεις ήταν σποραδικές. Συχνά οι διώξεις είχαν πολιτικά κίνητρα, καθώς η Βυζαντινή αυτοκρατορία είχε εξωτερικούς κινδύνους και οι αυτοκράτορες επιδίωκαν εσωτερική ειρήνη και ενότητα.[99]

Πρόσφατες (δεκαετία 2010) δημοσιεύσεις αμφισβητούν ως ξεπερασμένο το παλαιό μοντέλο της σύγκρουσης μεταξύ παγανιστών και χριστιανών και προκρίνουν νέες πιο περίπλοκες προσεγγίσεις.[100]

Δείτε επίσης

Επεξεργασία

Σημειώσεις

Επεξεργασία
  1. ↑ O Ramsay MacMullen είναι καθηγητής ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Yale[32]

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ Drake 1996, σελ. 3.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 R. MacMullen, "Christianizing The Roman Empire A.D.100-400, Yale University Press, 1984, (ISBN 0-300-03642-6)
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 Hughes, Philip (1949), «6», A History of the Church, I, Sheed & Ward, http://www.ewtn.com/library/CHISTORY/HUGHHIST.TXT, ανακτήθηκε στις 2018-04-05 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Eusebius Pamphilius and Philip Schaff (Editor) and McGiffert, Rev. Arthur Cushman, Ph.D. (Translator) NPNF2-01. Eusebius Pamphilius: Church History, Life of Constantine, Oration in Praise of Constantine Αρχειοθετήθηκε 2018-04-17 στο Wayback Machine. quote: "he razed to their foundations those of them which had been the chief objects of superstitious reverence"
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Kirsch, J. (2004) God against the Gods, pp. 200-1, Viking Compass
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 "The Codex Theodosianus On Religion", XVI.x.4, 4 CE
  7. ↑ P. Fredriksen, σ. 601
  8. ↑ 8,0 8,1 Sheridan, J.J. (1966) The Altar of Victor – Paganism's Last Battle. in L'Antiquite Classique 35 : 186-187.
  9. ↑ Theodosian Code 16.10.3
  10. ↑ Theodosian Code 9.17.2
  11. ↑ 11,0 11,1 Byfield (2003) pp. 92-4 quote:

    In the west, such [anti-pagan] tendencies were less pronounced, although the enemies of paganism had an especially influential advocate. No one was more determined to destroy paganism than Ambrose, bishop of Milan, a major influence on both Gratian and Valentinian II. [...] p. 94 The man who ruled the ruler - Whether Ambrose, the senator-bureaucrat-turned-bishop, was Theodosius's mentor or his autocrat, the emperor heeded him--as did most of the fourth-century church.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 MacMullen (1984) p. 100 quote:

    The law of June 391, issued by Theodosius [...] was issued from Milan and represented the will of its bishop, Ambrose; for Theodosius--recently excommunicated by Ambrose, penitent, and very much under his influence43--was no natural zealot. Ambrose, on the other hand, was very much a Christian. His restless and imperious ambition for the church's growth, come what might for the non-Christians, is suggested by his preaching.

    See also note 43 at p.163, with references to Palanque (1933), Gaudemet (1972), Matthews (1975) and King (1961)
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 King (1961) p.78
  14. ↑   «Constantine the Great». Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 1913. 
  15. ↑ Averil Cameron, "Christian conversion in late antiquity: some issues", σ. 14, 15. Παραπέμπει και στο Peter Brown, ‘Christianization and Religious Conflict’, CUP, 1997, και σε σειρά αναθεωρητικών ιστορικών. Βλ. παραπομπή 29, σ. 15. Επίσης δημοσιεύεται στο , Arietta Papaconstantinou, Daniel L. Schwartz, "Conversion in Late Antiquity: Christianity, Islam, and Beyond", Routledge, 3 Μαρ 2016, σ. 11, 12.
  16. ↑ Gillian Clark,E. Gillian Clark, Christianity and Roman Society, Cambridge University Press, 2004 p. 113: "pagans were not tried and executed for their insistence on sacrificing or for their refusal to worship the Christian god. The laws forbidding traditional religious practice are vague about 'divine and human penalties', and even the heavy fines prescribed for officials are not known to have been imposed in the fourth and fifth centuries. [...] and the story that Justinian closed the Academy of Plato is as much a misrepresantation as the story that Julian forbade Christians to teach or to be taught.".
    Παραπέμπει και στο Peter Brown, ‘Christianization and Religious Conflict’, CUP, 1997, και σε σειρά άλλων αναθεωρητικών ιστορικών. Βλ. παραπομπή 29, σ. 15.
  17. ↑ How the Idea of Religious Toleration Came to the West Perez Zagorin 2013, p=1-2, Book Published by: Princeton University Press ISBN 9781400850716 Related ISBN 9780691121420 MARC Record Download OCLC 864138737 Pages 392 Launched on MUSE 2016-01-01 Language English
  18. ↑ Reviewed by: Sarah Covington, ανασκόπηση του βιβλίου P. Zagorin "How the Idea of Religious Toleration Came to the West". Renaissance Quarterly, vol. 58 no. 1, 2005, pp. 276-278. Project MUSE. Αρχειοθετήθηκε 2019-05-31 στο Wayback Machine. Παραπέμπει και στη σ. 289 του βιβλίου. "Zagorin argues that toleration in the west 'was itself very largely inspired by religious values and was fundamentally religious in character' (289)".
  19. ↑ Rita Lizzi Testa et al., Introduction, στο Marianne Sághy, Rita Lizzi Testa, "Pagans and Christians in Late Antique Rome: Conflict, Competition, and Coexistence in the Fourth Century", Cambridge University Press, 2015 (https://doi.org/10.1017/CBO9781316274989), σ. 1, 2
  20. ↑ Drake 2007, σελ. 111.
  21. ↑ Errington 1988:Barnes has drawn a picture of Constantine at this time as an ideological Christian: "Christianity is the emperor's religion, and Christians can expect him to give them preferential treatment." But not just this: he launched, it seems, a vigorous attack on the religious practices of paganism, the high point of which was to ban sacrifices to the gods "under any circumstances," and which was so effective in practice that it caused protests and shocked reaction from the affected pagans.
  22. ↑ Digeser 2000, σελ. 169.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Gerberding, R. and J. H. Moran Cruz, Medieval Worlds (New York: Houghton Mifflin Company, 2004) p. 28.
  24. ↑ MacMullen, σελ. 25.
  25. ↑ brown 2003, σελ. 30.
  26. ↑ Eusebius, Life of Constantine 4.10.
  27. ↑ Bradbury 1994, σελ. 120.
  28. ↑ Brown,Peter: "The Rise of Christendom", 2003, σελ. 74"
  29. ↑ R. Malcolm Errington (1988) "Constantine and the Pagans", Greek, Roman and Byzantine Studies, 29 σ.309- 315
  30. ↑ Bradbury 1994, σελ. 123:2 Eusebius actually cites, however, only four examples, three of which involve temples of Aphrodite. One of these temples stood on the site of the Lord's resurrection-it polluted a Christian holy site. At the other two temples of Aphrodite, ritual prostitution was practiced.13 Only the attack on the Temple of Asclepius at Aegae eludes easy explanation. 14 Thus, all but one of the known attacks on temples appear to have been motivated by a desire to recover a Christian site or to suppress indecent sexuality
  31. ↑ Lee 2007, σελ. 174.
  32. ↑ «Ramsay MacMullen». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Οκτωβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2018. 
  33. ↑ MacMullan 1984:96.
  34. ↑ Paradis 2017, σελ. 36:Constantine had legislated powers and privileges to the bishops when he controlled the West. After gaining control of the East, and thus the rest of the empire, in 324, Constantine continued his program of legislation, but he also engineered a new policy of seizing the wealth of pagan temple estates. This resulted in the loss of wealth, as well as the power and prestige that accompanied it, of the pagan temple priests, contributing to the overall decline in temple use over the course of the century. This also created a vast supply of wealth in public and private property, which could and would be funneled into the Church
  35. ↑ Paradis 2017, σελ. 37:Imperial representatives stripped temples of their doors, roofs, and valuable statues, several of which, if they were famous or valuable enough, Constantine displayed in the Hippodrome of Constantinople. Regarding those statues not deemed valuable enough as art, imperial representatives “scraped off the material which seemed to be usable, purifying it by smelting with fire; as much useful material as was deemed to belong to them they collected
  36. ↑ Paradis 2017:O Papadis αναφέρει Rome, Nicomedia, Athens, Cyzicus, Caesarea, Tralles, Sardis, Mocissus, Sebasteia, Satala, Antioch, Cyprus, Crete, Rhodes, Chios, Attaleia,Smyrna, Seleucia, Tyana, Iconium, Nicaea, and Sicily. και παραπέμπει στο έργο Patria Constantinopoleos 2.73
  37. ↑ Paradis 2017, σελ. 68:Indeed, Constantine took many actions that resulted in an unprecedented degree of wealth and privileges being bestowed on Christians. Bishops and ecclesiastics were given civic privileges and an increased role in the civic landscape. Constantine ransacked pagan temples and used the profits to fund numerous churches as well as lavish endowments. And the churches were given the new civic duty of distributing grain, a privileged job which Constantine justified on the basis of Christian principles of charity and care for the poor.
  38. ↑ "There is No Crime for Those who Have Christ: Religious Violence in the Christian Roman Empire", Michael Gaddis, p55-56, University of California Press, 2005, (ISBN 0-520-24104-5)
  39. ↑ Paula Fredriksen, Christians in the Roman Empire in the First Three Centuries CE, σ. 587, 588, 601-603
  40. ↑ Averil Cameron (2016) "Christian conversion in late antiquity: some issues", σ. 7. Εισαγωγικά του συγγραφέα. Παραπέμπει στα Kate Cooper, ‘Christianity, Private Power and the Law from Decius to Constantine: The Minimalist View’, Journal of Early Christian Studies 19/3 (2011): pp. 327–43, και Peter Brown and Rita Lizzi Testa (eds), Pagans and Christians in the Roman Empire: The Breaking of a Dialogue (IVth–VIth Century A.D.), Proceedings of the International Conference at the Monastery of Bose (October 2008) (Münster, 2011).
  41. ↑ 41,0 41,1 The Codex Theodosianus On Religion, 16.10.2
  42. ↑ Theodosian Code 16.10.6
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 Catholic Encyclopedia (1914) Flavius Julius Constantius
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 Ammianus Marcellinus Res Gestae 9.10, 19.12. quote summary: Ammianus describes pagan sacrifices and worship taking place openly in Alexandria and Rome. The Roman Calendar of 354 cites many pagan festivals as though they were still being openly observed. See also the descriptions of pagan worship in the following works: Firmicius Maternus De Errore Profanorum Religionum; Vetus Orbis Descriptio Graeci Scriptoris sub Constantio.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 Bowder, D. (1978) The Age of Constantine and Julian
  46. ↑ 46,0 46,1 Herbermann 1911.
  47. ↑ "Libanius Oration" 30.7, For the Temples Αρχειοθετήθηκε 2011-07-19 στο Wayback Machine.
  48. ↑ Hans Kung, "The Catholic Church", Ch3 The Imperial Catholic Church", p45, 2001, Weidenfiled & Nicolson, (ISBN 0-297-64638-9)
  49. ↑ "FLAVIUS CLAUDIUS JULIANUS", Karl Hoeber, Catholic Encyclopedia 1910, retrieved 1 May 2007.[1]
  50. ↑ "Julian the Apostate and His Plan to Rebuild the Jerusalem Temple", Jeffrey Brodd, Biblical Archaeology Society, Bible Review, October 1995.
  51. ↑ Pope Benedict XVI (2006) Deus Caritas Est (Encyclical)
  52. ↑ Julian's training in Christianity influenced his ideas concerning the revival and organisation of the old religion, shaping it into a more coherent body of doctrine, ritual and liturgy with a hierarchy under the supervision of the emperor.: "FLAVIUS CLAUDIUS JULIANUS", Karl Hoeber, Catholic Encyclopedia 1910, retrieved 13 May 2007.[2] Julian organised elaborate rituals and attempted to set forth a clarified philosophy of Neo-Platonism that might unite all pagans.(Ammianus Res Gestae 22.12)
  53. ↑ Theodosian Code 17.1.60, 17.1.75, 16.1.1
  54. ↑ Theodosian Code 9.16.7, 9.16.8, 9.16.10, 9.38.3, 9.38.4
  55. ↑ Roldanus (2006) p.148
  56. ↑ Hellemo (1989) p.254
  57. ↑ "Gratian," Catholic Encyclopedia, 1909
  58. ↑ "Letter of Gratian to Ambrose," The Letters of Ambrose Bishop of Milan, 379 AD.[3]
  59. ↑ Theodosian Code 2.8.18-2.8.25, 16.7.1-16.7.5
  60. ↑ Sheridan, J.J., "The Altar of Victory – Paganism's Last Battle." L'Antiquite Classique 35 (1966): 187.
  61. ↑ Ambrose Epistles 17-18; Symmachus Relationes 1-3.
  62. ↑ Theodosian Code 16.10.20; Symmachus Relationes 1-3; Ambrose Epistles 17-18.
  63. ↑ Theodosian Code 16.10.10
  64. ↑ Routery, Michael (1997) The First Missionary War. The Church take over of the Roman Empire, Ch. 4, The Serapeum of Alexandria Αρχειοθετήθηκε 2008-05-16 στο Wayback Machine.
  65. ↑ Grindle, Gilbert (1892) The Destruction of Paganism in the Roman Empire, pp.29-30. Quote summary: For example, Theodosius ordered Cynegius (Zosimus 4.37), the praetorian prefect of the East, to permanently close down the temples and forbade the worship of the deities throughout Egypt and the East. Most of the destruction was perpetrated by Christian monks and bishops.
  66. ↑ «Life of St. Martin». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Σεπτεμβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2018. 
  67. ↑ Gibbon, Edward  The Decline and Fall of the Roman Empire, ch28
  68. ↑ Catholic Encyclopedia (1912) article on Theophilus, New Advent Web Site.
  69. ↑ Ramsay McMullan (1984) Christianizing the Roman Empire A.D. 100–400, Yale University Press, p.90.
  70. ↑ 70,0 70,1 Gibbon, Edward The Decline and Fall of the Roman Empire, ch28
  71. ↑ Kotynski, p.3. For more information about the question of this date, see Kotynski.
  72. ↑ Theodosian Code 2.8.22
  73. ↑ Theodosian Code 16.10.13
  74. ↑ Theodosian Code 16.10.14
  75. ↑ Theodosian Code 16.10.16, 15.1.36
  76. ↑ Theodosian Code 15.6.1, 15.6.2
  77. ↑ Gibbon, Edward The Decline and Fall of the Roman Empire, ch28, note 54.
  78. ↑ Theodosian Code 16.5.42
  79. ↑ Theodosian Code 16.10.19
  80. ↑ Theodosian Code 16.5.63
  81. ↑ Constitutiones Sirmondianae 6
  82. ↑ Theodosian Code 16.7.7
  83. ↑ Justinian Code 1.11.8
  84. ↑ Sidonius Epistle 1.11.6
  85. ↑ 85,0 85,1 Theodosian Code 16.5.46
  86. ↑ Zosimus 5.46
  87. ↑ The existence of (Theodosian Code 16.10.24) implies the recognition by the state that there were some people who only pretended to be Christian.
  88. ↑ Theodosian Code 16.5.51
  89. ↑ Theodosian Code 16.7.1, 16.7.2, 16.7.3, 16.7.4, 16.7.5, 16.7.6
  90. ↑ Justinian Code 1.7.2.
  91. ↑ Theodosian Code 16.10.25
  92. ↑ MacMullen, Ramsay (1997) Christianity & Paganism in the Fourth to Eighth Centuries, Yale University Press, p.4 quote: "non Christian writings came in for this same treatment, that is destruction in great bonfires at the center of the town square. Copyists were discouraged from replacing them by the threat of having their hands cut off
  93. ↑ Kirsch, R. (1997) God Against the Gods, p.279, Viking and Compass
  94. ↑ Constitutiones Sirmondianae 12.
  95. ↑ 95,0 95,1 MacMullen, R. Christianizing The Roman Empire A.D.100-400, Yale University Press, 1984, (ISBN 0-300-03642-6)
  96. ↑ Theodosian Code 16.5.43
  97. ↑ H.A.Drake, "Lambs into Lions: Explaining Early Christian Intolerance", Past and Present, 153 (1996) p. 4, 5.
  98. ↑ Drake, σ. 6
  99. ↑ Demetrios J. Constantelos, "Paganism and the State in the Age of Justinian", The Catholic Historical Review, Vol. 50, No. 3 (1964), σ. 372, 379
  100. ↑ Pagans and Christians in the Late Roman Empire: New Evidence, New Approaches (4th–8th centuries), Marianne Sághy και Edward M. Schoolman, Series: CEU Medievalia, Copyright Date: 2017, Published by: Central European University Press σελίδα 1

Βιβλιογραφία

Επεξεργασία
Ανακτήθηκε από "https://el.wiki.x.io/w/index.php?title=Διώξεις_ειδωλολατρών_στην_ύστερη_Ρωμαϊκή_αυτοκρατορία&oldid=10401141"