Βικιπαίδεια

Σαντόμιες

πόλη και αστική κοινότητα της Πολωνίας

Συντεταγμένες: 50°41′N 21°45′E / 50.683°N 21.750°E / 50.683; 21.750

Το Σαντόμιες (πολωνικά: Sandomierz, λατινικά: Sandomiria‎‎, γερμανικά: Sandomir‎‎, γίντις: צויזמיר) είναι ιστορική πόλη και η πρωτεύουσα της Κομητείας Σαντόμιες, στο Βοεβοδάτο Τιμίου Σταυρού της νοτιοανατολικής Πολωνίας. Ο πληθυσμός του είναι 22.803 κάτοικοι (2020).[2] Το Σαντόμιες είναι γνωστό για τη διατηρημένη Παλιά Πόλη του, ένα σημαντικό πολιτιστικό και τουριστικό αξιοθέατο που ανακηρύχθηκε Εθνικό Μνημείο της Πολωνίας το 2017. Στο παρελθόν, ήταν ένα από τα σημαντικότερα αστικά κέντρα όχι μόνο της Ελάσσονος Πολωνίας, αλλά και ολόκληρης της χώρας. Ήταν βασιλική πόλη του Πολωνικού Στέμματος και περιφερειακό διοικητικό κέντρο από τον Υψηλό Μεσαίωνα έως τον 19ο αιώνα.

Σαντόμιες

Σημαία
Έμβλημα
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Σαντόμιες
50°41′0″N 21°45′0″E
ΧώραΠολωνία
Διοικητική υπαγωγήΚομητεία Σαντόμιερς
Έκταση28,8 km²
Υψόμετρο200 μέτρα
Πληθυσμός22.189 (31  Μαρτίου 2021)[1]
Ταχ. κωδ.27-600
Ζώνη ώραςUTC+01:00 (επίσημη ώρα)
UTC+02:00 (θερινή ώρα)
ΙστότοποςΕπίσημος ιστότοπος
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Ετυμολογία

Επεξεργασία

Το όνομα της πόλης μπορεί να προέρχεται από το παλαιό πολωνικό Sędomir, που αποτελείται από Sędzi- (από το ρήμα sądzić «κρίνω») και mir («ειρήνη»), ή πιο πιθανό από το απαρχαιωμένο όνομα Sędzimir, κάποτε δημοφιλές σε πολλές σλαβικές γλώσσες.[3]

Ιστορία

Επεξεργασία

Πρώιμη ιστορία

Επεξεργασία
 
Πύλη Οπάτουφ

Το Σαντόμιες είναι μια από τις παλαιότερες και ιστορικά πιο σημαντικές πόλεις της Πολωνίας. Τα αρχαιολογικά ευρήματα γύρω από την πόλη δείχνουν ότι άνθρωποι κατοικούσαν στην περιοχή από τη νεολιθική εποχή. Η πόλη δημιουργήθηκε τον πρώιμο Μεσαίωνα, εκμεταλλευόμενη μια εξαιρετική τοποθεσία στη συμβολή των ποταμών Βιστούλα και Σαν και στο μονοπάτι σημαντικών εμπορικών οδών. Η πρώτη γνωστή ιστορική αναφορά της πόλης προέρχεται από τις αρχές του 12ου αιώνα, όταν ο χρονικογράφος Γάλλος Ανώνυμος την κατέταξε μαζί με την Κρακοβία και το Βρότσουαφ ως μία από τις κύριες πόλεις της Πολωνίας. Η διαθήκη (περίπου 1115–1118) του Μπολέσλαφ Γ΄ του Στραβόστομου, στην οποία μοίρασε την Πολωνία στους γιους του, όριζε το Σαντόμιες ως πρωτεύουσα ενός εκ των προκύπτοντων πριγκιπάτων, του Δουκάτου του Σαντόμιες.

 
Ιστορικό οικόσημο της Επαρχίας Σαντόμιες
 
Εναέρια άποψη της Παλιάς Πόλης το χειμώνα

Στις αρχές του 13ου αιώνα, το δεύτερο παλαιότερο δομινικανό μοναστήρι της Πολωνίας (μετά την Κρακοβία) και ένα από τα παλαιότερα στην Ευρώπη ιδρύθηκε στο Σαντόμιες. Κατά τη διάρκεια του 13ου αιώνα η πόλη υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τις επιδρομές των Μογγόλων το 1241, το 1260 και το 1287. Τα παλιά ξύλινα κτίρια της πόλης καταστράφηκαν ολοσχερώς. Ως αποτέλεσμα, το 1286, ο Ύπατος Δούκας της Πολωνίας Λέσεκ Β΄ ο Μέλας, ουσιαστικά επανίδρυσε την πόλη σύμφωνα με τα Δικαιώματα του Μαγδεβούργου και παραχώρησε το βασικό δικαίωμα.[4] Τα αρχεία της πόλης διασώζουν το ιδρυτικό έγγραφο. (Μια σημαντική σημείωση: το 1260, καθώς οι Τάρταροι εισέβαλαν στον Χριστιανικό Σαντομίρ, μια κοινότητα Δομινικανών προσευχόταν στον Όρθρο, ενώ ένας αρχάριος διάβαζε το μαρτυρολόγιο για την επόμενη μέρα: «οι 49 μάρτυρες του Σαντόμιες»). Όταν οι μοναχοί συνειδητοποίησαν ότι είχαν προειδοποιηθεί για το θάνατό τους, πέρασαν το υπόλοιπο της νύχτας και όλη την επόμενη μέρα προετοιμασμένοι να συναντήσουν τον Κύριο. Τελικά, αφού οι μοναχοί τελείωσαν την προσευχή, και καθώς έψελναν το Salve Regina στην Παναγία, οι Τάρταροι διέρρηξαν την πόρτα της εκκλησίας. Ενώ οι Τάρταροι σκόπευαν να σκοτώσουν τους Δομινικανούς, στην πραγματικότητα τους έφερναν μεγάλα δώρα - στέφανα μαρτυρίου. Από τότε, στον θάνατο κάθε Δομινικανού, τραγουδιέται ένα τραγούδι για την Αγαπημένη του Μητέρα για να τον φέρει στην αγκαλιά της - το Salve Regina (ή Χαίρε, Αγία Βασίλισσα).[5]

Μετά την επανένωση των πολωνικών εδαφών τον 14ο αιώνα, το πρώην πριγκιπάτο έγινε το Βοεβοδάτο Σαντόμιες, ενσωματώνοντας μεγάλες περιοχές της νοτιοανατολικής Πολωνίας. Μέχρι το 1474, ήταν ένα από τα δύο βοεβοδάτα (διοικητική περιοχή/επαρχία) της Ελάσσονος Πολωνίας, μαζί με το Βοεβοδάτο Κρακοβίας (Krakowskie). Το 1474 δημιουργήθηκε το Βοεβοδάτο Λούμπλιν (Lubuskie) από το ανατολικό τμήμα του Βοεβοδάτου Σαντόμιες (Sandomierskie). Εκείνη την εποχή, το Σαντόμιες είχε περίπου 3.000 κατοίκους και ήταν μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της Πολωνίας. Στα μέσα του 14ου αιώνα, η πόλη κάηκε ξανά κατά τη διάρκεια επιδρομής των Λιθουανών. Ξαναχτίστηκε κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Βασιλιά Καζίμιρ Γ΄ του Μέγα, ο οποίος επέκτεινε τα προνόμιά του.[6] Η διάταξη της πόλης έχει επιβιώσει πρακτικά αμετάβλητη από τότε μέχρι σήμερα. Το 1389, στο Σαντόμιες, ο νεοδιορισμένος πρίγκιπας της Δημοκρατίας του Νόβγκοροντ, ο Λιθουανός Πρίγκιπας Λενγκβένις, απέτισε φόρο τιμής στον Πολωνό Βασιλιά Βλαδίσλαο Β΄ Γιαγκέλο, καθιστώντας έτσι το Νόβγκοροντ φέουδο του Στέμματος του Βασιλείου της Πολωνίας.[7]

Μοντέρνα εποχή

Επεξεργασία
 
Μπαρόκ Εκκλησία του Αγίου Μιχαήλ του Αρχαγγέλου

Το 1570, μια συμμαχία μη Καθολικών Πολωνικών Εκκλησιών, των Λουθηρανών, των Μεταρρυθμισμένων και των Βοήμιων Αδελφών, συνέταξε αυτό που είναι γνωστό ως Συμφωνία του Σαντόμιες, δημιουργώντας μια συνομοσπονδία του έργου προκειμένου να αποφευχθεί η ήττα από τη Ρωμαϊκή Εκκλησία. Χάρη στις προσπάθειες του ντόπιου σταρόστα, Χιερόνιμ Γκοστόμσκι, οι Ιησουίτες εγκαταστάθηκαν στην πόλη και ίδρυσαν το Collegium Gostomianum,[6] το παλαιότερο σχολείο της Πολωνίας, στις αρχές του 17ου αιώνα.

Η πρώιμη μοντέρνα περίοδος, που διήρκεσε μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα, ήταν αρκετά ευημερούσα για την πόλη. Τα σημαντικότερα ιστορικά κτίρια χτίστηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Αυτή η χρυσή εποχή έφτασε στο τέλος της το 1655, όταν οι σουηδικές δυνάμεις κατέλαβαν την πόλη κατά τη διάρκεια του Κατακλυσμού. Αφού άντεξαν για λίγο στην πόλη, οι αποσυρόμενοι Σουηδοί ανατίναξαν το κάστρο και προκάλεσαν μεγάλες ζημιές σε άλλα κτίρια. Στα επόμενα 100 χρόνια η οικονομία της Πολωνίας υπέστη παρακμή, η οποία επηρέασε και την πόλη. Μια μεγάλη πυρκαγιά το 1757 και ο πρώτος διαμελισμός της Πολωνίας το 1772, που τοποθέτησε το Σαντόμιες στη Μοναρχία των Αψβούργων, μείωσαν περαιτέρω το καθεστώς του. Ως αποτέλεσμα, το Σαντόμιες έχασε τον ρόλο του ως διοικητική πρωτεύουσα.

Το 1809, κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων, οι μάχες μεταξύ των δυνάμεων της Μοναρχίας των Αψβούργων και του Δουκάτου της Βαρσοβίας προκάλεσαν ζημιές στην πόλη. Έγινε μέρος του βραχύβιου πολωνικού Δουκάτου της Βαρσοβίας και μετά το 1815 βρέθηκε στη Ρωσική Αυτοκρατορία (Πολωνία του Συνεδρίου). Στο σημείο αυτό είχε μόλις 2.640 κατοίκους.

Παγκόσμιοι πόλεμοι

Επεξεργασία
 
1914. Τραυματισμένοι Αυστροούγγροι στρατιώτες στο Σαντόμιες κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Η πόλη υπέστη και πάλι ζημιές κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1918, έγινε και πάλι μέρος της ανεξάρτητης Πολωνίας. Στη δεκαετία του 1930, λόγω του τεράστιου έργου δημοσίων έργων που είναι γνωστό ως Κεντρική Βιομηχανική Περιοχή, το Σαντόμιες άρχισε να αναπτύσσεται γρήγορα. Είχε προβλεφθεί να γίνει πρωτεύουσα του Βοεβοδάτου Σαντόμιες και οι τοπικές αρχές σχεδίαζαν τη γρήγορη ανάπτυξη της πόλης. Το Μείζων Σαντόμιες επρόκειτο να μετατραπεί τη δεκαετία του 1940 σε μια πόλη 120.000 κατοίκων.

Τον Σεπτέμβριο του 1939, μετά τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία, η πόλη καταλήφθηκε από τη Ναζιστική Γερμανία και έγινε μέρος του Γενικού Κυβερνείου. Ο πολωνικός και εβραϊκός πληθυσμός υποβλήθηκαν σε διάφορα εγκλήματα. Οι Πολωνοί που εκδιώχθηκαν από το Ζουότσεφ στα τέλη του 1939 από τους Γερμανούς, το οποίο προσαρτήθηκε άμεσα από τη Γερμανία, απελάθηκαν στο Σαντόμιες.[8] Άλλοι στρατολογήθηκαν για καταναγκαστική εργασία και πολλοί στάλθηκαν σε στρατόπεδα εργασίας. Οι μεγαλύτερες μαζικές συλλήψεις Πολωνών, συμπεριλαμβανομένων δασκάλων, τοπικών αξιωματούχων και ακτιβιστών, πραγματοποιήθηκαν τον Μάρτιο του 1940.[9] Τον Ιούνιο του 1940 στο Δάσος Μπζασκ, Γερμανοί δολοφόνησαν 760 Πολωνούς ως μέρος του γερμανικού AB-Aktion στην Πολωνία, που είχε σκοπό να εξοντώσει την πολωνική ιντελιγκέντσια. Τα πτώματα θάφτηκαν σε ανώνυμο ομαδικό τάφο. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη σφαγή στην Περιοχή Κιέλτσε. Στη συνέχεια, οι Πολωνοί κρατήθηκαν στην τοπική φυλακή και απελάθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.[9] Την ίδια εποχή, στο κοντινό χωριό Γκούρι Βισόκιε, έγινε μια σφαγή 117 Πολωνών από την περιοχή.[10] Παρόλα αυτά, το πολωνικό κίνημα της υπόγειας αντίστασης ήταν ενεργό στο Σαντόμιες και στα τέλη του 1940 ίδρυσε ένα μυστικό τυπογραφείο και εξέδωσε την πολωνική υπόγεια εφημερίδα Odwet, η οποία διανεμήθηκε επίσης σε κοντινά χωριά.[11] Τον Μάρτιο του 1942, οι Γερμανοί πραγματοποίησαν μαζικές συλλήψεις περίπου 150 μελών της πολωνικής αντίστασης.[12] Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν ο ντόπιος Πολωνός συγγραφέας Ρόμαν Κοσέουα, ένας από τους πολλούς Πολωνούς συγγραφείς που δολοφονήθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς.[13]

 
Αναμνηστική πλακέτα στο χώρο του πρώην μυστικού τυπογραφείου του πολωνικού κινήματος αντίστασης

Τον Μάιο του 1942, ο εβραϊκός και πολωνικός πληθυσμός περιορίστηκε σε μια περιοχή γκέτο και εκατοντάδες Εβραίοι και Πολωνοί από όλη την περιοχή μεταφέρθηκαν εκεί, αυξάνοντας τον πληθυσμό σε περισσότερους από 5.000. Τον Οκτώβριο του 1942, περίπου 3.000 κρατούμενοι στάλθηκαν στο στρατόπεδο εξόντωσης Μπέλζεκ, όπου τους εξόντωσαν άμεσα με αέριο. Μετά από εκείνη την απέλαση, εκατοντάδες Εβραίοι βγήκαν από την κρυψώνα τους και άλλοι στάλθηκαν στο Σαντόμιες από άλλες περιοχές. Εκείνη τη στιγμή, ο πληθυσμός ήταν περισσότεροι από 6.000 περιορισμένοι σε ένα άλλο γκέτο, όπου δώδεκα άτομα μοιράζονταν κάθε δωμάτιο και κάποιοι ζούσαν στους δρόμους. Οι συνθήκες υγιεινής ήταν φρικτές και πολλοί αρρώστησαν. Όσοι αναφέρονταν στο νοσοκομείο πυροβολούνταν συνήθως μετά από λίγες μέρες. Μερικοί κρατούμενοι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου στάλθηκαν σε στρατόπεδα εργασίας, αλλά τον Ιανουάριο του 1943, η Σούτσσταφφελ και η γερμανική αστυνομία,  περικύκλωσε το γκέτο, έβαλε φωτιά σε μερικά σπίτια και βομβάρδισε άλλα. Μάζεψαν 7.000 άτομα, έστειλαν μερικές εκατοντάδες σε ένα στρατόπεδο εργασίας και συνόδευσαν τους υπόλοιπους στον σιδηροδρομικό σταθμό, πυροβολώντας εκατοντάδες καθ΄ οδόν. Τα τρένα μετέφεραν τους κρατούμενους στο στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα, όπου δολοφονήθηκαν με αέριο την ίδια μέρα. Πολωνοί που δεν στάλθηκαν σε στρατόπεδα διώχθηκαν επειδή βοήθησαν Εβραίους, μερικοί μάλιστα φυλακίστηκαν επειδή μετά βίας «μετέφεραν παράνομα Εβραίους».[14] Η πόλη καταλήφθηκε από τον Κόκκινο Στρατό τον Αύγουστο του 1944.

Καμία σημαντική βιομηχανική ανάπτυξη δεν σημειώθηκε στο Σαντόμιες κατά τη διάρκεια της κομμουνιστικής εποχής, διατηρώντας έτσι την όψη μιας γοητευτικής, μικρής πόλης, γεμάτη ιστορικά μνημεία ανάμεσα στο παρθένο τοπίο.

Κλίμα

Επεξεργασία

Η πόλη έχει υγρό ηπειρωτικό κλίμα με ιδιαίτερα ζεστά καλοκαίρια (Κέππεν: Dfb), πολύ πιο έντονο από την ανατολική Πολωνία. Οι βροχοπτώσεις συγκεντρώνονται το καλοκαίρι και μειώνονται μέχρι το τέλος του χειμώνα. Το Σαντόμιες έχει τέσσερις καλά καθορισμένες εποχές του χρόνου, ζεστά καλοκαίρια (μερικές φορές), συνήθως ανεκτούς και κρύους χειμώνες αλλά με ελαφρώς μέτρια ακραία επίπεδα.[15]

Κλιματικά δεδομένα Σαντόμιες(Chwałki), elevation: 217 m, 1961-1990 normals and extremes
Μήνας Ιαν Φεβ Μάρ Απρ Μάι Ιούν Ιούλ Αύγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Έτος
Υψηλότερη Μέγιστη °C (°F) 10.5 18.7 23.6 28.3 30.2 34.0 35.9 33.6 30.7 25.2 19.8 16.0 35,9
Μέση Μέγιστη °C (°F) −1.1 1.1 6.3 13.2 18.8 21.8 23.2 22.8 18.6 12.9 5.9 1.0 12,04
Μέση Μηνιαία °C (°F) −3.9 −2.2 2.0 8.0 13.4 16.5 17.8 17.2 13.2 8.3 2.9 −1.4 7,65
Μέση Ελάχιστη °C (°F) −6.8 −5 −1.3 3.6 8.5 11.5 12.8 12.5 9.0 4.6 0.4 −3.8 3,83
Χαμηλότερη Ελάχιστη °C (°F) −27.3 −26.4 −22.1 −4.9 −1.7 0.2 5.4 3.8 −2.3 −7.4 −16.8 −26.4 −27,3
Υετός mm (ίντσες) 29 27 27 38 61 80 86 69 43 37 37 34 568
Μέσες ημέρες κατακρημνίσεων (≥ 1.0 mm) 6.9 6.9 6.8 6.9 9.6 10.3 10.3 8.0 8.0 6.2 8.3 8.8 97
Πηγή: NOAA[16]
 
Πανόραμα του Σαντόμιες, ορόσημα όπως φαίνονται από αριστερά: Βασιλικό Κάστρο, Καθεδρικός Ναός, Οικία του Γιαν Ντουούγκος, καμπαναριό του καθεδρικού ναού, Collegium Gostomianum, Παλιά Πόλη με το Παλιό Δημαρχείο στη μέση και η Πύλη Οπάτουφ στο δεξί άκρο.

Διεθνείς σχέσεις

Επεξεργασία

Αδελφοποιημένες πόλεις

Επεξεργασία

Το Σαντόμιες είναι αδελφοποιημένο με τις:

Εικόνες

Επεξεργασία

Webcams

Επεξεργασία

Εικονικές βόλτες

Επεξεργασία

Δείτε επίσης

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/052615309011-0980926?var-id=1639616&format=jsonapi. Ανακτήθηκε στις 6  Οκτωβρίου 2022.
  2. ↑ «Najwieksze miasta w Polsce pod wzgledem liczby ludnosci» [Οι μεγαλύτερες πόλεις της Πολωνίας από άποψη πληθυσμού]. polskawliczbach.pl (στα Πολωνικά). 
  3. ↑ Στανίσουαφ Ρόσποντ, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Βρότσουαφ 1984, (ISBN 83-04-01090-9).
  4. ↑ Σταν Λεβίτσκι, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Βαρσοβία 1920, σελ. 134 (πολωνικά)
  5. ↑ Blessed Sadoc and Companions "the 49 martyrs of Sandomir" http://www.sistersofmary.org/index.php?option=com_content&view=article&id=105&Itemid=76
  6. ↑ 6,0 6,1 «Sandomierski skład soli». Sandomierz.pl (στα Πολωνικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2019. 
  7. ↑ «Jagiełło». Na stronach ksiąg i Internetu. Bitwa pod Grunwaldem przez wieki (στα Πολωνικά). Ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2019. [νεκρός σύνδεσμος]
  8. ↑ Μάρια Βαρντζίνσκα, Wysiedlenia ludności polskiej z okupowanych ziem polskich włączonych do III Rzeszy w latach 1939-1945, Ινστιτούτο Εθνικής Μνήμης, Βαρσοβία, 2017, σελ. 182-183 (πολωνικά)
  9. ↑ 9,0 9,1 Μάρια Βαρντζίνσκα, Był rok 1939.
  10. ↑ Μάρια Βαρντζίνσκα, Był rok 1939.
  11. ↑ Βουοντίζμιες Γκρουστσίνσκι, Odwet i Jędrusie, Ζάγκνανσκ, 2011, σελ. 32, 215 (πολωνικά)
  12. ↑ Γκρουστσίνσκι, 63-64
  13. ↑ Στανίσουαφ Σιεροτβίνσκι, Kronika życia literackiego w Polsce pod okupacją hitlerowską: próba przeglądu zdarzeń w układzie chronologicznym, "Rocznik Naukowo-Dydaktyczny" Zeszyt 24, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, Κρακοβία, 1966, σελ. 22 (πολωνικά)
  14. ↑ Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Ινστιτούτο Εθνικής Μνήμης, Βαρσοβία, 2014, σελ. 148, 166 (πολωνικά)
  15. ↑ «Sandomierz climate: Average Temperature, weather by month, Sandomierz weather averages - Climate-Data.org». en.climate-data.org. Ανακτήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 2019. 
  16. ↑ «City (12585) - WMO Weather Station». NOAA. Ανακτήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 2010.  Archived December 27, 2018, at the Wayback Machine.
  17. ↑ 17,0 17,1 «Home». newarktwinning.co.uk. 2009. Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2011. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία
Ανακτήθηκε από "https://el.wiki.x.io/w/index.php?title=Σαντόμιες&oldid=10644157"