Αρχαία Νικόπολη

Η Αρχαία Νικόπολη ήταν πόλη της Ηπείρου που ιδρύθηκε από τους Ρωμαίους στη νοτιοδυτική Ήπειρο κοντά στην σημερινή Πρέβεζα. Ο αρχαιολογικός της χώρος αποτελεί σήμερα την μεγαλύτερη σε έκταση αρχαία πόλη της Ελλάδας (Χ.Γκούβας, 2009). Η Αρχαία Νικόπολη βρίσκεται ακριβώς δίπλα στην ομώνυμη κοινότητα Νικόπολη, στο πιο στενό σημείο του ισθμού της χερσονήσου της Πρέβεζας, επαρκώς προστατευμένη νομοθετικά από τη δόμηση, με αρχαιολογικό νόμο, και είναι επισκέψιμη. Εργασίες αναστήλωσης και ανάδειξης είναι συνεχώς σε εξέλιξη σε διάφορα σημεία του αρχαιολογικού χώρου. Την τελευταία δεκαετία καθαρίστηκαν και αναδείχθηκαν τα Τείχη, το Στάδιο και οι δύο Βασιλικές Αλκίσωνος και Δουμετίου. Το 2006-2009 ανασκάφηκε και αναδείχθηκε το Μνημείο Αυγούστου. Το έτος 2012-2013 ανακατασκευάζεται η δυτική Κεντρική Πύλη των παλαιοχριστιανικών Τειχών και καθαρίζεται το Θέατρο Οκταβιανού, με πρωτοβουλία του συλλόγου «ΔΙΑΖΩΜΑ» κλπ. Η Νικόπολη πληθυσμιακά σύμφωνα με νεότερες μελέτες του Κωνσταντίνου Ζάχου υπολογίζεται να είχε πληθυσμό περί τις 150.000 άτομα, και προήλθε από την βίαιη πληθυσμιακή μετοίκηση άλλων Ηπειρωτικών πόλεων της Θεσπρωτίας, της Πρέβεζας, της Άρτας και της Ακαρνανίας. Αυτές ήταν οι εξής (με σημερινή γεωγραφική ταξινόμηση):

• Νομός Θεσπρωτίας: Αρχαία Ελέα Θεσπρωτίας, Αρχαία Γίτανα, Αρχαία Ελίνα (Δυμόκαστρο), Αρχαία Φανοτή (Ντόλιανη),
• Νομός Πρέβεζας: Αρχαία Εφύρα, Αρχαίο Όρραον, Αρχαία Κασσώπη, Πανδοσία (Ήπειρος), Αρχαίο Βουχέτιο, Αρχαίες Βατίες
• Νομός Αιτωλοακαρνανίας: Αρχαία Καλυδών, Αμφιλοχικόν Άργος, Αρχαίο Ανακτόριον, Αρχαία Κεκροπία, Αρχαία Αλυζία,Αρχαίο Θύρρειο,
• Νομός Άρτας: Αμβρακία,κλπ

Νικόπολη
Νικόπολις
Είδος	αρχαιολογική θέση, ομάδα κατασκευών ή κτιρίων και αρχαία πόλη
Γεωγραφικές συντεταγμένες	39°0′34″N 20°44′1″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Πρέβεζας
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	28 π.Χ.
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα και ενδεικτικός κατάλογος Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς (από 2014)
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Η Βασιλική του Αλκίσωνος στη Νικόπολη

Παλαιοχριστιανικά Τείχη Νικόπολης

Η σήραγγα του Ρωμαϊκού Υδραγωγείου Νικόπολης

Το Ρωμαϊκό Στάδιο της Νικόπολης

Το Θέατρο Οκταβιανού

Ψηφιδωτό Έπαυλης Μάνιου Αντωνίνου

Ανάγλυφη Βάση αγάλματος Ευτύχιου και Νίκωνα, Μουσείο Νικόπολης

Ο Μικρός Τυμπανιστής στη Μάχη της Νικόπολης, Χρωμολιθογραφία του 1900 από τη Γαλλία

Ιστορία

Ρωμαϊκή περίοδος

Ίδρυση της πόλης

Η Νικόπολη (πόλη της νίκης), χτίστηκε κατ΄ εντολήν του αυτοκράτορα Αύγουστου Οκταβιανού (ή Οκτάβιου), πρώτου αυτοκράτορα της Ρώμης, για να τιμήσει τους θεούς, κυρίως τον Απόλλων ή «Άκτιο Απόλλωνα» ή, όπως λένε άλλοι, τον Ποσειδώνα (θεός της θάλασσας) και τον Άρη (θεός του πολέμου) για τη νίκη που του έδωσαν κατά του Μάρκου Αντωνίου και της Κλεοπάτρας στη μεγάλη Ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ.. Μετά την Ναυμαχία του Ακτίου και την αυτοκτονία του Μάρκου Αντωνίου και της ερωμένης του Κλεοπάτρας Ζ', τελευταίας βασίλισσας των Πτολεμαίων της Αιγύπτου, επήλθε το τέλος της Ελληνιστικής Εποχής και η αρχή της Ρωμαϊκής περιόδου και φυσικά η πλήρης επικράτηση του Αυγούστου Οκταβιανού. Η ίδρυση είναι συνέχεια μιας μακρινής παράδοσης από τον Μέγα Αλέξανδρο, την ξεκίνησε ο Πομπήιος που ίδρυσε την Νικόπολη στην Μικρή Αρμενία (63 π.Χ.). Είναι γνωστό ότι ο Ρωμαίος στρατηγός Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος Μακεδονικός – ως αντίποινα για τις επιθέσεις του Ηπειρώτη Βασιλιά Πύρρου - όταν ξέσπασε ο Τρίτος Μακεδονικός Πόλεμος το 168 π.Χ. είχε καταστρέψει εβδομήντα πόλεις της Ηπείρου, των οποίων οι κάτοικοι διέφυγαν στα ορεινά ως περιφερόμενοι νομάδες. Ο Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας προκάλεσε νέες καταστροφές (87-86 π.Χ.). Σε έναν λόφο βόρεια από την Νικόπολη ο Οκταβιανός Αύγουστος άφησε τα προσωπικά του ίχνη, ένα μνημείο και ιερό στον θεό προστάτη του Απόλλων με πολλά τρόπαια επιπλέον στον Ποσειδώνα και τον Άρη που τον βοήθησαν να νικήσει. Τα μνημεία αυτά τα διακόσμησε με τα κριάρια από τα πλοία που λεηλάτησε. Για να τιμήσει περισσότερο τους θεούς καθιέρωσε τα Άκτια προς τιμήν του Απόλλωνος Ακταίου. Αργότερα (27 π.Χ.) ο Οκταβιανός Αύγουστος έκανε νέα μεγάλη κυβερνητική μεταρρύθμιση με στόχο να μετατρέψει την Νικόπολη σε μητρόπολη ολόκληρης της Ηπείρου. Οι κάτοικοι από τις γύρω περιοχές όπως η Αμβρακία στα ανατολικά και η Ακαρνανία στα νότια μεταφέρθηκαν (ακόμα και με την βία) σε μεγάλα κύματα από πόλεις όπως η Αρχαία Κασσώπη, η Πάλαιρος, το Αμφιλοχικόν Άργος, η Καλυδώνα και η Λυσιμάχεια, από Κόρινθο και Ιταλία ακόμα. Η Νικόπολις απέκτησε 5 εκπροσώπους στην Αμφικτυονία και το δικαίωμα να κόβει τα δικά της χάλκινα νομίσματα (268 π.Χ.). Τα πρώτα πέντε χρόνια μετά την ίδρυση της Νικόπολης οι αρχές της πόλης επέβλεψαν τα πρώτα μεγάλα δημόσια έργα όπως Θέατρο, Στάδιο, Γυμνάσιον, ωδείο και το υδραγωγείο. Η δυτική πύλη της πόλης συνδέθηκε με το Ιόνιο λιμάνι Κάμαρος, η συνολική έκταση της πόλης ήταν 375 στρέμματα. Άν και υπάρχουν διαφωνίες με το νομικό καθεστώς της Νικόπολης σε αντίθεση με άλλες πόλεις όπως Πάτρα, Φίλιπποι ή Βουθρωτό και Επίδαμνος στην Ήπειρο το βέβαιο είναι ότι σύμφωνα με το Ρωμαικό δίκαιο δεν ήταν αποικία αλλά ελεύθερη Πόλις.

Απ' όλες λοιπόν τις πόλεις, κατεστραμμένες ή όχι ήρθαν να στεγασθούν στην καινούργια πόλη, στην οποία ο Αύγουστος Οκταβιανός είχε χορηγήσει ένα σωρό προνόμια, φορολογική ατέλεια και ισοπολιτεία με τους Ρωμαίους πολίτες. Η θέση όπου ιδρύθηκε η Νικόπολη συγκέντρωσε αξιόλογα πλεονεκτήματα ως προς την οικονομία το εμπόριο και τη στρατηγική σημασία της. Παρόλο που στην Νικόπολη τα τείχη κρίνονταν ως περιττή πολυτέλεια κάτω από την ασπίδα της Ρωμαϊκής Ειρήνης (Pax Romana), κατασκευάστηκαν για ψυχολογικούς λόγους κυρίως. Η ίδρυση της Νικόπολης δεν υπαγορεύτηκε μόνο από την ανάμνηση της νίκης του Οκταβιανού, αλλά αποσκοπούσε κατά κύριο λόγο στο στρατιωτικό έλεγχο της δυτικής Ελλάδας από τους Ρωμαίους, καθώς και στην οικονομική ενίσχυση της περιοχής η οποία είχε περιέλθει σε κατάσταση πλήρους ερήμωσης μετά την καταστροφή από τον Αιμίλιο Παύλο. Η Νικόπολη είχε δικό της νομισματοκοπείο το οποίο παρήγε εξαίρετης ποιότητας χαλκά νομίσματα (για την εσωτερική αγορά) από τους χρόνους του Αυγούστου έως τους χρόνους του αυτοκράτορα Γαλλιηνού. Η Νικόπολη, άκμασε πολύ σύντομα και σύμφωνα με κάποιες απόψεις ιστορικών έφθασε να έχει πληθυσμό 300.000 κατοίκους, στο έτος 293 μ.Χ., όταν ήταν πρωτεύουσα της Ηπείρου. «Πόλις ευανδρούσα, λαμβάνουσα καθ ημέραν επίδοσιν», γράφει ο Στράβων αναφερόμενος στην Νικόπολη. Οι σημερινές απόψεις των αρχαιολόγων είναι διαφορετικές. Συγκλίνουν σε πληθυσμό 60.000-100.000 κατοίκων, όπως προκύπτει από τη μελέτη της χαρτογραφίας του πολεοδομικού σχεδίου της πόλης. Η Νικόπολη πολύ γρήγορα εξελίχθηκε σε πλούσια, πολυάνθρωπη, μεγάλη πόλη και πρωτεύουσα της Ηπείρου, η μεγαλύτερη πόλη όλης ίσως της χερσονήσου του Αίμου.

Η «χώρα» της Νικόπολης

Σύμφωνα με την πληροφορία του Στράβωνα (VII,7,6: «Η μεν ουν Νικόπολις...χώραν τε έχουσα πολλήν»), η Νικόπολη είχε εκτεταμένη επικράτεια («χώρα»), που τα όριά της όμως δεν είναι δυνατό να καθοριστούν επακριβώς, γιατί λείπουν οι άμεσες φιλολογικές και επιγραφικές μαρτυρίες (όπως π.χ. οροθετικές επιγραφές κ.ά.). Έτσι, μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν με βάση έμμεσες πληροφορίες και ιστορικογεωγραφικά κριτήρια (μελέτη του εδαφικού ανάγλυφου κ.ά.). Εικάζεται λοιπόν ότι ο ζωτικός της χώρος θα εκτεινόταν κυκλικά γύρω από τον Αμβρακικό κόλπο. Λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη τη ρωμαϊκή πρακτική στις οριοθετήσεις, σύμφωνα με την οποία συνήθως γίνονταν σεβαστά τα όρια των αρχαίων φυλετικών περιοχών, η «χώρα» της θα είχε συμπεριλάβει μέσα στα όριά της την αρχαία Κασσωπαία, την Αμβρακία με την επικράτειά της, την αρχαία Αμφιλοχική και το μεγαλύτερο μέρος της Ακαρνανίας. Με βάση δηλαδή τη σύγχρονη διοικητική διαίρεση, εκτεινόταν στο μεγαλύτερο μέρος των σημερινών νομών Πρέβεζας και Άρτας, καθώς και σ' ένα μέρος του νομού Αιτωλοακαρνανίας (επαρχίες Βάλτου και Βόνιτσας-Ξηρομέρου). Η συνολική της έκταση εκτιμάται ότι θα έφτανε περίπου τα 1500 τετρ. μίλια (= 4000 τετρ. χλμ.), όταν ο μέσος όρος των «χωρών« (territoria) των πόλεων της Γαλατίας και της Μ. Ασίας ήταν γύρω στα 600 τετρ. μίλια. Από τη σύγκριση αυτή φαίνεται καθαρά η μεγάλη έκταση που είχε η «χώρα» της Νικόπολης, όπως ακριβώς μαρτυρεί ο Στράβωνας. Μέσα σε αυτή την έκταση έχουν επισημανθεί ως τώρα πάνω από πενήντα (50) αρχαιολογικές θέσεις, που ανήκουν σε «περιοικίδες» πόλεις και κώμες εξαρτώμενες διοικητικά από τη Νικόπολη. Επίσης, έχουν βρεθεί αρκετές επιγραφές, οι οποίες, μαζί με τις επιγραφές του αστικού κέντρου (αναθηματικές, τιμητικές, επιτύμβιες κ.ά.), φτάνουν συνολικά τον αριθμό των διακοσίων (200) περίπου επιγραφών.

Μεγάλα Δημόσια έργα στη Νικόπολη (29-27 π.Χ.)

Λόγω της ιστορικής της σημασίας, η Νικόπολη ήταν μια «πόλις αίγλη» για τους Ρωμαίους. Γι αυτό και κατασκεύασαν εκεί σημαντικότατα δημόσια έργα. Ρωμαϊκά τείχη με αμυντικούς πύργους, Βουλευτήριο, Εμπορικά Κτίρια, Αμφιθέατρο, Λουτρά (Θέρμες), Μνημείο Αυγούστου Οκταβιανού με ενσωματωμένα 36 έμβολα πλοίων της Κλεοπάτρας, Θέατρο Αυγούστου Οκταβιανού (2.000 θέσεων), Ρωμαϊκό Στάδιο (10.000 θέσεων), Ρωμαϊκό Ωδείο (800 θέσεων), αλλά το κυριότερο τεχνικό έργο είναι το Ρωμαϊκό υδραγωγείο μήκους 50 χλμ. με το οποίο έφερναν πόσιμο νερό από τις πηγές του Αγίου Γεωργίου - πιό πάνω από τη Φιλιππιάδα - στη Νικόπολη. Για να γίνει αυτό το γιγαντιαίο έργο ύδρευσης προφανώς πέρασαν κάποιες δεκαετίας, λέγεται δε ότι εργάσθηκαν δεκάδες χιλιάδες δούλοι. Το αρχικό του τμήμα περιλαμβάνει τοξωτό εναέριο σύστημα μεταφοράς (γέφυρα) για να παρακαμφθεί η χαράδρα Λούρου (επισκέψιμο), στη συνέχεια υπάρχει σκαφτή σήραγγα στο λόφο απέναντι (σώζεται και είναι επισκέψιμη), και το έργο συνεχίζει μέχρι το χωριό Αρχάγγελος όπου υπάρχει επίσης εναέρια τοξωτή γέφυρα μεταφοράς (επισκέψιμο) και στη συνέχεια μέσα από τους λόφους της Νέας Σαμψούντας και του Καναλίου Πρέβεζας το νερό έφτανε στο Νυμφαίον Νικοπόλεως, ένα κομψοτέχνημα Υδραγωγείου – Ναού, που ευτυχώς σώζεται σε καλή κατάσταση σήμερα (επισκέψιμο). Ο γεωγράφος Στράβων πραγματοποίησε ταξίδι εξ Ανατολής προς την Ιταλία το καλοκαίρι του έτους 29 π.Χ.. Από τα συμφραζόμενα στό βιβλίο του συμπεραίνεται ότι μάλλον διήλθεν της Νικοπόλεως, και αναφέρει το λιμένα Κόμαρος και Ανακτορίου. Γράφει επακριβώς ο Στράβων, 7, 324: «Μετά δε γλυκύν λιμένα εφεξής εισί δύο άλλοι λιμένες ο μέν εγγυτέρω και ελάττων Κόμαρας ισθμόν ποιών εξήκοντα σταδίων προς τον Αμβρακικόν Κόλπον και το του Σεβαστού Καίσαρος κτίσμα την Νικόπολιν…». Αποκαλεί όμως τον Οκταβιανό «Σεβαστόν Καίσαρα», πράγμα που σημαίνει ότι το βιβλίο του γράφηκε μετά το 27 π.Χ., διότι τότε έλαβε ο Οκταβιανός αυτό τον τίτλο. Όσο για τον δεύτερο λιμένα μάλλον εννοεί το Βαθύ στη Μαργαρώνα, του οποίου αγνοούσε το όνομα (Πέτρος Φουρίκης, 1930). Μετά τη Ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.) ο Αύγουστος έδωσε εντολή να κτισθεί η Νικόπολις (Nicopolis, Nikopolis, Πόλη της Νίκης). Οι Ρωμαϊκές Λεγεώνες υπό τον στρατηγό Ακίνιο (Anikius), καταλαμβάνουν όλη την Ήπειρο και εξαναγκάζουν τους κατοίκους των πόλεων πλησίον του Ακτίου να συνοικίσουν τη νέα πόλη Νικόπολις. Πολλά δημόσια έργα αρχίζουν να δημιουργούνται στη Ρωμαϊκή Νικόπολη όπως τα ρωμαϊκά Τείχη (σώζονται), το ρωμαϊκό Ωδείο (με αρχική χωρητικότητα 1500 θεατών, σήμερα 700, σώζεται), το Θέατρο Οκταβιανού στολισμένο με τουλάχιστον 30 αγάλματα (5000 θέσεις θεατών, σώζεται σήμερα, μη λειτουργικό), το Μνημείο Αυγούστου (Augustus Monument, σώζονται τα θεμέλια), το ρωμαϊκό Στάδιο (5000 θέσεις θεατών, σώζεται), το Βουλευτήριο», το ρωμαϊκό Υδραγωγείο (μήκος 60 χιλιόμετρα, σώζονται τμήματα), το Νυμφαίον (αποθήκες ύδατος με μορφή ιερού των Νυμφών», σώζεται), οι ρωμαϊκές Θέρμες (σώζονται δύο συγκροτήματα), πολλά Μαυσωλεία (σώζονται), κ.λπ. Στο ρωμαϊκό Στάδιο τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια αγώνες ισάξιοι των Ολυμπιακών, τα Άκτια, αγώνες αθλημάτων στίβου, αρματοδρομίες, αλλά και αγώνες λόγου και τέχνης. Λέγεται ότι αργότερα έλαβε μέρος εδώ σε αρματοδρομίες, ο αυτοκράτωρ «Νέρων». Ο γεωγράφος Στράβων περιγράφει ορισμένα από τα έργα αυτά ως εξής: «…Η μέν ούν Νικόπολις ευανδρεί και λαμβάνει καθ’ ημέραν επίδοσιν, χώραν τε έχουσα πολλήν και τον των λαφύρων κόσμον, το τε κατασκευασθέν τέμενος εν των προαστείω το μέν εις τον αγώνα τον πεντετηρικόν εν άλσει έχοντι γυμνάσιον τε και στάδιον, το δ’ εν τω υπερκειμένω του άλσους ιερώ λόφω του Απόλλωνος» (Στράβων 7,325). Στον επίλογο του βιβλίου «Νικόπολις Πρέβεζα» ο Πέτρος Φουρίκης (1930) τελειώνει με το εξής συμπέρασμα για την Νικόπολη: «… Και περί μεν του έτους του συνοικισμού δύναται να λεχθεί ότι τούτο στρέφεται περί το 29 π.Χ., περί δε του χρόνου της βαθμιαίας καταστροφής αυτής, ότι ούτος κείται εντός του δεκάτου αιώνος». Η Νικόπολη είχε επίσης δικό της νομισματοκοπείο, το οποίο ‘’έκοβε’’ νομίσματα από την εποχή του Αυγούστου έως την εποχή του αυτοκράτορα Γαλληϊνού (253-268 μ.Χ.). Πολλά από αυτά τα νομίσματα σώζονται και ήδη εκτίθενται στο Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Νικοπόλεως, εντός της Πρέβεζας. Ορισμένα από αυτά εκτίθενται στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών.

Αναβίωση και μεταφορά των Ακτίων στη Νικόπολη (28 π.Χ.)

Οι αθλητικοί αγώνες Άκτια γίνονταν στο στάδιο του Ακτίου, δίπλα στο ναό του Ακτίου Απόλλωνος κάθε δύο χρόνια. Δεν είναι ακριβώς γνωστό αν και πότε σταμάτησαν, γιατί το Ανακτόριον υπήρχε ως πόλη το έτος 31 π.Χ. που έγινε η Ναυμαχία του Ακτίου. Πάντως, με απόφαση του Οκταβιανού Αυγούστου τα Άκτια μεταφέρονται πλέον στο στάδιο Νικοπόλεως και ορίζεται να γίνονται κάθε 2α Σεπτεμβρίου, με έναρξη το έτος 28 π.Χ.. Τα Άκτια αυτά περιλάμβαναν αθλήματα στίβου, μουσικούς αγώνες, αρματοδρομίες, λεμβοδρομίες στη θάλασσα, μικρές ναυμαχίες, κλπ, ορίσθηκε δε να τελούνται κάθε πέντε χρόνια και η χρονική περίοδος αυτή απεκαλείτο Ακτιάς. Το έπαθλο των νικητών ήταν ένα στεφάνι από λεπτά καλάμια που αφθονούσαν στην περιοχή. Η φήμη των Ακτίων ξεπέρασε τα ελλαδικά σύνορα και οι νικητές αποκαλούνταν ακτιονίκες κατά το ολυμπιονίκες. Είναι ενδιαφέρον, ότι ο Αύγουστος Οκταβιανός ανέθεσε τη διοργάνωση των Ακτίων στους Λακεδαιμόνιους, γιατί όλοι οι Έλληνες είχαν προσχωρήσει στον Μάρκο Αντώνιο, και μόνο οι Σπαρτιάτες σε αυτόν. Αργότερα οι Ρωμαίοι αλλοίωσαν τον Ελληνικό χαρακτήρα των Ακτίων, και προσέθεσαν θηριομαχίες, μονομαχίες και άλλα αιματηρά αγωνίσματα που έτερπαν το φιλοθεάμον ρωμαϊκό κοινό. Τελικά τα Άκτια παρήκμασαν από το έτος 391-395 μ.Χ., οπότε και καταργήθηκαν με το διάταγμα απαγόρευσης των Ολυμπιακών αγώνων και των Ακτίων, κλπ του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α. Σύμφωνα όμως με έρευνες νεωτέρων βυζαντινολόγων (Howell, Robinson, κλπ), δεν απαγόρευσε ο Μέγας Θεοδόσιος τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αλλά απλώς απαγόρευσε τις θυσίες κατά την διάρκειά τους. Μάλιστα, οι Αγώνες συνεχίστηκαν για περίπου 30 χρόνια ακόμη και ο λόγος που έσβησαν, όχι διεκόπησαν, οι συγκεκριμένοι ιστορικοί ομιλούν για φθορά και σβήσιμο, ήταν η έλλειψη χρημάτων (χορηγών) και κάποιες φυσικές καταστροφές, όπως η πυρκαγιά στον ναό στης Ολυμπίας. Στην Πρέβεζα τα Άκτια αναβιώνουν ξανά το έτος 1949.

Ο Νίκων και ο Ευτύχιος

Είναι γνωστό ότι το 168 π.Χ. ο Ρωμαίος Αιμίλιος Παύλος (Aemilius Paulus) είχε επιτεθεί την Ήπειρο και τις γύρω πόλεις τις οποίες κατάστρεψε, συνέλαβε δε 150.000 ομήρους πού οδήγησε ως δούλους στη Νότια Ιταλία. Όμως πολλοί κάτοικοι των πόλεων πού κατάστρεψε ο Αιμίλιος Παύλος γλύτωσαν φεύγοντας στα βουνά – ως συνήθως – και επέστρεψαν αργότερα και κατοίκησαν πάλι τις πόλεις. Το Ανακτόριον και η Βερενίκη είναι δύο από αυτές τις πόλεις πού κατοικήθηκαν πάλι και προφανώς εκατοικούντο κατά την περίοδο της Ναυμαχίας του Ακτίου. Στον Πλούταρχο () υπάρχει και το εξής χαρακτηριστικό εδάφιο: Κατά τη διάρκεια της στρατοπέδευσης του Οκταβιανού στο λόφο της Σμυρτούλας Πρέβεζας, ένας γεωργός – προφανώς κάτοικος της διπλανής πόλης Βερενίκη - πέρασε κοντά στον μετέπειτα Αυτοκράτορα Οκταβιανό ο οποίος τον ρώτησε - «Πώς λέγεσαι;». - «Νίκων» απαντά ο γεωργός. - «Και ο γάιδαρος;» - «Ευτύχιος». Αυτές οι απαντήσεις θεωρήθηκαν αίσιος οιωνός για τον Γάιο Οκταβιανό και μετά την ‘’ευτυχή’’ κατάληξη με ‘’νίκη’’ της Ναυμαχίας και προς τιμήν τους, διέταξε και κατασκευάσθηκαν τα δύο ορειχάλκινα (μπρούτζινα) αγάλματα του «Νίκωνα» (γεωργός) και του «Ευτύχιου» (γάϊδαρος) τα οποία τοποθετήθηκαν σε βάθρα στο Μνημείο Αυγούστου. Είναι βεβαιότατο ότι υπήρξαν αυτά τα ορειχάλκινα αγάλματα, τα οποία όμως αργότερα μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, και τοποθετήθηκαν στο στάδιο της πόλης, όπου και καταστράφηκαν κατά τη «Στάση του Νίκα».

Η Νικόπολη πρωτεύουσα Ρωμαϊκής Επαρχίας (22-19 π.Χ.)

Το έτος 22 π.Χ. ο Οκταβιανός Αύγουστος δείχνων το μεγάλο του ενδιαφέρον για το κτίσμα του, υπογράφει διάταγμα με το οποίο εισάγει νέο σύστημα επαρχιακής διοίκησης και «καθιστά την Νικόπολη οιονεί πρωτεύουσαν και μητρόπολιν της Νοτίου Ηπείρου και Ακαρνανίας». Επίσης είναι σημαντικό ότι ο ιστορικός Πλίνιος αποκαλεί το Άκτιον αποικίαν του Αυγούστου, ενώ την Νικόπολη την αποκαλεί ελευθέραν Νικοπολιτανήν Πολιτείαν, ή στα λατινικά «Civitate Libera Nicopolitana».

Ο Γερμανικός στη Νικόπολη (17 π.Χ.)

Τον αυτοκράτορα Αύγουστο Οκταβιανό τον διαδέχθηκε ως γνωστόν ο Τιβέριος. Ο γιος του Τιβέριου λεγόταν Γερμανικός και το έτος 17 π.Χ. επισκέφθηκε την Νικόπολη. Ο Λατίνος ιστορικός Τάκιτος μας αναφέρει επακριβώς σε μετάφραση «Ο γενναίος και γλυκύς Γερμανικός, ότε το δεύτερον εξελέγη ύπατος, ευρίσκετο παρά την Νικόπολιν και παρ αυτήν περιεβλήθη την υπατικήν τήβεννον».

Γότθοι στη Νικόπολη (30 μ.Χ.)

Η πρώτη επιδρομή Γότθων πολεμιστών κατά της Νικόπολης, αποκρούεται επιτυχώς από δυνάμεις των Ρωμαίων

Επέκταση της Νικόπολης (50 μ.Χ.)

Η Νικόπολη επεκτείνεται εκτός του πολεοδομικού της ιστού και εκτός των Ρωμαϊκών τοιχών. Ρωμαϊκές Επαύλεις αξιωματούχων κατασκευάζονται στο νησί «Κέφαλος» και «Γάιδαρος» του Αμβρακικού Κόλπου. Ρωμαϊκός οικισμός, με Ρωμαϊκή έπαυλη, Ρωμαϊκά Λουτρά, Ρωμαϊκό τοξωτό λίθινο γεφύρι και Ρωμαϊκό Ελαιοτριβείο έχουν ανακαλυφθεί στο χωριό Στρογγυλή του Δήμου Φιλοθέης Αρτας. Είναι επισκέψιμα.

Πιθανή επίσκεψη του Απόστολου Παύλου στη Νικόπολη (65 μ.Χ.)

Τριάντα χρόνια μετά τη σταύρωση του Ιησού από την Ναζαρέτ ο Χριστιανισμός εξαπλώνεται σιωπηρά στην Ελλάδα. Ο Απόστολος Παύλος γεννήθηκε το 5-15 μ.Χ., και θανατώθηκε με αποκεφαλισμό το 66-68 μ.Χ. Το έτος 64 μ.Χ. στέλνει επιστολή στον φίλο του Τίτο σχετικά με επικείμενη επίσκεψή του στη Νικόπολη. Η επιστολή διασώθηκε. Το ακριβές κείμενο στα Ελληνικά γράφει: «Ὅταν πέμψω Ἀρτεμᾶν πρός σε ἢ Τυχικόν, σπούδασον ἐλθεῖν πρός με εἰς Νικόπολιν• ἐκεῖ γὰρ κέκρικα παραχειμάσαι». Μετάφραση: «Όταν σου στείλω τον Αρτεμά ή τον Τυχικό, έλα γρήγορα να με βρείς στη Νικόπολη. Εκεί θα ξεχειμωνιάσω».. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι πρόκειται για την Νικόπολη της Ηπείρου. Ιστορικές αποδείξεις για την επίσκεψη αυτή του Απόστολου Παύλου δεν διασώθηκαν. Στο 2ο Διεθνές Συμπόσιο για τη Νικόπολη που έγινε 11-14 Σεπτεμβρίου 2002, ο Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης Μελέτιος, πραγματοποίησε διάλεξη με θέμα «Η επίσκεψη και παραμονή του Αποστόλου Παύλου στη Νικόπολη», πράγμα που υποδηλώνει ότι η επίσημη εκκλησία θεωρεί ως «πραγματοποιηθείσα» την επίσκεψη αυτή. Ο αξιόπιστος σε γενικές γραμμές Πέτρος Φουρίκης γράφει χαρακτηριστικά: «Εκ του χωρίου τούτου της επιστολής προς Τίτον μανθάνομεν ότι ο Παύλος είχεν αποφασίσει να μεταβή εις την Νικόπολιν και να παραχειμάσει εκεί. Αν όμως τω όντι μετέβη και διεχείμασεν, ως προυτίθετο, ουδαμόθεν μανθάνομεν. Επομένως τα περί της θρησκευτικής καταστάσεως της Νικοπόλεως προ της εκεί αφίξεως του Παύλου και περί της εν αυτή διδασκαλίας αυτού, ως και τα περί της εν αυτή ιδρύσεως της πρώτης εκκλησίας, δε δύνανται να θεωρηθώσιν ως βάσιμα». Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι στην πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας που έγινε το έτος 325 μ.Χ. δεν υπάρχει σαφώς αναφερόμενος αντιπρόσωπος της εκκλησίας Νικοπόλεως, ενώ επρόκειτο για σημαντική πόλη, αναφέρεται απλώς από τον Ευσέβιο «…αλλά και Θράκες και Μακεδόνες, Αχαιοί τε και Ηπειρώται…». Όμως, μετά από 22 χρόνια, το έτος 347 μ.Χ. στην εν Σαρδική Σύνοδο, συμμετείχε ο εκ Νικοπόλεως επίσκοπος Ηλιόδωρος. Για τη χρονική περίοδο της πιθανής επισκέψεως του απ. Παύλου στην Νικόπολη δεν έχουμε πολλά στοιχεία. Η αλληλουχία των γεγονότων της επισκέψεως του απ. Παύλου στην Νικόπολη πρέπει να είναι η παρακάτω μετά την πρώτη φυλάκισή του στην Ρώμη. Ο Καίσαρ Νέρων κήρυξε τον Απόστολο αθώο και τον άφησε ελεύθερο την άνοιξη του 64 μ.Χ.. Αμέσως ο Απόστολος Παύλος ξεκίνησε τη Δ περιοδεία ξεκινώντας από την Ισπανία. Στη συνέχεια πήγε στην Κρήτη, το έτος 64 μ.Χ. (Καλοκαίρι) και 65 μ.Χ. (Χειμώνας). Μετά από την Κρήτη πήγε στην Έφεσο (65 μ.Χ.) και από την περιοχή της Ασίας έστειλε την πρώτη επιστολή στον Τιμόθεο όπου του λέει «πορευόμενος εις Μακεδονίαν, παρακάλεσά σε προσμείναι εν Εφέσω» (Α Τιμ. 1:3). Πηγαίνοντας στην Μακεδονία πρώτα πέρασε από την Μίλητο όπου και άφησε τον Τρόφιμο «ασθενούντα» (Β Τιμοθέου 4:20) και μετά από τη Κόρινθο όπου έμεινε ο Έραστος (Β Τιμοθέου 4:20). Έπειτα πήρε τον δρόμο για την Μακεδονία, πιθανώς το καλοκαίρι του 65 μ.Χ.. Τότε είναι που γράφει και στον Τίτο ότι σκοπεύει να ξεχειμωνιάσει στη Νικόπολη το χειμώνα του 65-66 μ.Χ..

Ενας νικητής στα Άκτια (68 μ.Χ.)

Το έτος 1988-1991 βρέθηκαν στην περιοχή του σταδίου Νικοπόλεως δύο επιγραφικές στήλες με αθλητικές πληροφορίες. Η μία αφορά τα Άκτια και γράφει σε κεφαλαία γράμματα «Η Πόλις η Νικοπόλει, τον Νικομήδην Νικομήδου, Νικήσαντα Άκτια τα Μεγάλα, Παίδας Σταδίου Ακτιάδι ΙΘ», που σημαίνει ότι η στήλη αφιερώνεται στον Νικομήδη του Νικομήδου, που νίκησε στα Μεγάλα Άκτια, στον αγώνα δρόμου σταδίου, κατά την 19η Ακτιάδα. Επειδή τα Άκτια γίνονταν κάθε 5 χρόνια εύκολα υπολογίζουμε το έτος 19Χ5=95 χρόνια, αφαιρούμε 27 π.Χ. το χρόνο έναρξης και έχουμε το έτος 95-27=68 μ.Χ.. Επίσης σημειώνεται ότι στάδιο είναι το 1/10 του ναυτικού μιλίου, δηλαδή περίπου 185,20 μ.

Ο φιλόσοφος Επίκτητος στη Νικόπολη (90-94 μ.Χ.)

Ο Ελληνας φιλόσοφος Επίκτητος (55-135 μ.Χ., ή 50-138 μ.Χ.) γεννήθηκε στην Ιεράπολη της Φρυγίας στη σημερινή Τουρκία. Αρχικά υπήρξε σκλάβος στη Ρώμη στον Επαφρόδιτο, που ήταν απελεύθερος του Νέρωνα, από το 75 μ.Χ. μέχρι το 90 μ.Χ.. Αυτό δεν τον εμπόδισε να μελετήσει τις φιλοσοφικές αρχές του Στωϊκισμού και όταν απέκτησε την ελευθερία του (=απελεύθερος), ο Ρωμαίος Αυτοκράτωρ Δομιτιανός φοβούμενος τα αποτελέσματα της φιλοσοφίας των Στωϊκών, εξόρισε τον «Επίκτητο» και ορισμένους άλλους φιλοσόφους εκτός Ρώμης. Ο Ελληνας φιλόσοφος εγκαταστάθηκε τότε μόνιμα στην Αρχαία Νικόπολη, όπου ίδρυσε φιλοσοφική Σχολή κατά το έτος μεταξύ 90-94 μ.Χ.. Λέγεται ότι ο Επίκτητος είχε φιλική σχέση με τον Αδριανό. Οι βάσεις της φιλοσοφίας του Επίκτητου η οποία ονομάσθηκε Στωικισμός (στωϊκοί φιλόσοφοι) δίνουν έμφαση στην ελευθερία, την ηθική και τον ανθρωπισμό. Οι πληροφορίες λένε ότι ο «Επίκτητος» είχε κάποια σωματική αναπηρία πιθανώς από τραυματισμό του κατά την περίοδο της δουλείας του. Γραπτά έργα του δεν άφησε ο ίδιος, αλλά διεσώθησαν οι απόψεις του από τις σημειώσεις των μαθητών του και κυρίως του μετέπειτα διάσημου ιστορικού και φιλόσοφου Φλάβιου Αρριανού. Ο Αρριανός μας άφησε τα βιβλία Εγχειρίδιον που διασώθηκε πλήρως και το Διαλέξεις του Επίκτητου αποτελούμενο από οκτώ βιβλία, εκ των οποίων διεσώθησαν τα τέσσερα.

Η Έπαυλη του Μάνιου Αντωνίνου (100 μ.Χ. - 200 μ.Χ.)

Το οικιστικό συγκρότημα που βρίσκεται δυτικά των παλαιοχριστιανικών τειχών και βόρεια 20 μ. της Μεγάλης Δυτικής Πύλης στη Νικόπολη, ονομάσθηκε Έπαυλη του Μάνιου Αντωνίνου, μετά την ανεύρεση αφιερωματικής επιγραφής με το όνομα αυτό. Η κατασκευή της Ρωμαϊκής Επαύλεως του Μάνιου Αντωνίνου (Manius Antoninus, Roman Villa) στη Νικόπολη χρονολογείται στον 2ο αιώνα μ.Χ.. Ανασκάφηκε το έτος 2003-2006 από την ΙΒ Εφορεία Αρχαιοτήτων (Καθηγητής Δρ. Κωνσταντίνος Ζάχος), έχει πολλά δωμάτια, κουζίνα, αίθριον, φανταστικά ψηφιδωτά και ένα άρτιο και εντυπωσιακό υδρευτικό και αποχετευτικό σύστημα. Ένα νόμισμα με τον Μάνιο Αντωνίνο τον εμφανίζει καθιστό με ένα σκύλο και με φόντο ένα καράβι (φωτογραφία διαθέσιμη). Πιθανολογείται, ότι ο Μάνιος Αντωνίνος είναι ο Κυβερνήτης (έπαρχος) της Νικοπόλεως. Υπενθυμίζεται ότι ο συνώνυμος Αντωνίνος Ευσεβής διετέλεσε αυτοκράτωρ στη Ρώμη τα έτη 138-161 μ.Χ., και συνεπώς η χρονολόγηση της επαύλεως συμβαδίζει με την εποχή αυτή. Βιβλιογραφία:

Ο Φλάβιος Αρριανός (95 μ.Χ. - 175 μ.Χ.) στη Νικόπολη (115 μ.Χ.)

Ο Φλάβιος Αρριανός (Flavian Arrian, ή Flavius Arrianus) είναι Ελληνας ιστορικός γεννημένος στη Νικομήδεια της Βιθυνίας, τη σημερινή πόλη Ιζμίτ της Τουρκίας, κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Κατά τη νεανική του ηλικία (20 ετών) περί το 115 μ.Χ. εγκαταστάθηκε για σπουδές στη Νικόπολη της Ηπείρου (σημερινή Πρέβεζα), όπου σπούδασε ως μαθητής του Στωϊκού φιλόσοφου Επίκτητου. Αργότερα διετέλεσε Κυβερνήτης της Καππαδοκίας (131-137 μ.Χ.) και αργότερα διετέλεσε Άρχων στην Αθήνα (το 148 μ.Χ.). Τα έργα του Αρριανού είναι επηρεασμένα από εκείνα του Ξενοφώντος. Πέθανε το 175 μ.Χ. στην Αθήνα. Ο Αρριανός μας άφησε τα βιβλία «Εγχειρίδιον» (Encheiridion) που διασώθηκε πλήρως και το «Διαλέξεις του Επίκτητου» αποτελούμενο από οκτώ βιβλία, εκ των οποίων διεσώθησαν τα τέσσερα. Στα έργα του συμπεριλαμβάνονται η «Αλεξάνδρου Ανάβασις» μια αυθεντική βιογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και το έργο «Ινδική» όπου περιγράφει το ταξίδι του Μεγάλου Αλεξάνδρου στις Ινδίες.

Θάνατος Επίκτητου (135-138 μ.Χ.)

Ο στωϊκός φιλόσοφος Επίκτητος (55-135 μ.Χ., ή 50-138 μ.Χ.) πεθαίνει στη Νικόπολη, σε μεγάλη ηλικία, περίπου 80-88 ετών.

Επιδρομή Ερούλων κατά της Νικόπολης (267 μ.Χ.)

Οι Έρουλοι ήταν αρχαίος βαρβαρικός λαός, μερικά βιβλία ιστορίας τους αποκαλούν «γερμανικό φύλο». Κατά μία εκδοχή, ήταν αρχικά κλάδος των Γότθων της νοτιοδυτικής περιοχής της Σκανδιναβίας. Η επιδρομή τους στην Ελλάδα (267 μ.Χ.) ήταν τρομακτική. Η Αθήνα πυρπολήθηκε ολόκληρη. Μόνο η Ακρόπολη σώθηκε από τον αφανισμό και μεμονωμένα οικοδομήματα. Μετά την Αθήνα, οι Έρουλοι συνέχισαν τις επιδρομές τους και σε άλλα μέρη της Ελλάδας όπως η αρχαία Κόρινθος, η αρχαία Ολυμπία και η αρχαία Νικόπολις. Το 268 μ.Χ. ο ρωμαϊκός στρατός αποφάσισε να τους αντιμετωπίσει στη Θράκη κοντά στον ποταμό Νέστο και στη μάχη που διεξήχθη οι Ερούλοι όχι απλώς ηττήθηκαν αλλά ο αρχηγός τους Ναουλομπάτους (Naulobatus) παραδόθηκε στους Ρωμαίους.

Υστερορωμαϊκή περίοδος

Πρωτεύουσα της Περιφέρειας Παλαιάς Ηπείρου (293 μ.Χ.)

Κατά την υστερορωμαϊκή περίοδο, η Νικόπολη συνέχισε να ακμάζει. Τα έτη 285-305 μ.Χ., ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Διοκλητιανός πραγματοποίησε διοικητική μεταρρύθμιση, με την οποία η Ήπειρος διαιρέθηκε σε δύο επαρχίες, την Παλαιά Ήπειρο (Epirus Vetus) και τη Νέα Ήπειρο (Epirus Nova). Η Νικόπολις ορίσθηκε σαν η πρωτεύουσα της Παλαιάς Ηπείρου, η οποία περιλάμβανε την Ήπειρο, την Ακαρνανία, την Κέρκυρα, τη Λευκάδα και την Ιθάκη.

Κωνσταντίνεια δυναστεία

Την εποχή του Διατάγματος των Μεδιολάνων άρχισε η προετοιμασία κατασκευής των παλαιοχριστιανικών Βασιλικών της Νικόπολης, που θεωρούνται από τους πιο παλιούς χριστιανικούς ναούς σε ευρωπαϊκό έδαφος. Κατά την περίοδο του Αυτοκράτορα Ιουλιανού (361 μ.Χ.-363 μ.Χ.), αναδιοργανώθηκαν τα Άκτια και επισκευάσθηκε το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο και άλλα δημόσια οικοδομήματα.

Ο μεγάλος σεισμός του 375 μ.Χ.

Δώδεκα χρόνια μετά τον θάνατο του Ιουλιανού, ένας φοβερός σεισμός προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στη Νικόπολη. Σε χρονικό της εποχής αναγράφεται «Τούτου του Ουαλεντινιανού τελευτήσαντος και σεισμός δε έν τισιν συνενήθησαν τόποις. Εσείσθη και και Κρήτη σφοδρότερον και η Πελοπόννησος με της άλλης Ελλάδος, πλήν της Αθηναίων πόλεως και της Αττικής». Η περιοχή της Λευκάδας και Πρέβεζας είναι συνηθισμένη σε σεισμούς. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει τουλάχιστον 10 σεισμικές δονήσεις άνω των 5 ρίχτερ, ενώ δύο ήταν πάνω από 6,5 ρίχτερ. Ο συγκεκριμένος σεισμός του 375 μ.Χ. θα πρέπει να ήταν πάνω από 7 ρίχτερ διότι τεράστια κομμάτια των παλαιοχριστιανικών τειχών αποκολλήθηκαν και βρίσκονται σε απόσταση 3–5 μ. μακριά, σε αντίθεση με τους πρόσφατους σεισμούς όπου δεν προκλήθηκε ουδεμία βλάβη στα τείχη.

Επιδρομή Βησιγότθων κατά της Νικόπολης (395 μ.Χ.)

Κατά την παλαιοχριστιανική εποχή (300 μ.Χ. – 400 μ.Χ.), και ιδίως επί αυτοκράτορος «Θεοδοσίου Α» (379-395μ.Χ.), η «Νικόπολις» δέχθηκε Βαρβαρικές επιδρομές, περιορίστηκαν οι εμπορικές της δραστηριότητες και οι κάτοικοι στράφηκαν στον αγροτικό τομέα και κατασκεύασαν ένα νέο τείχος (Παλαιοχριστιανικό Τείχος) που περιόρισε χωροταξικά την πόλη ως εμβαδόν. Εξακολούθησε όμως να είναι πρωτεύουσα μιας τεράστιας επαρχίας που ονομάστηκε επί Διοκλητιανού «Παλαιά Ήπειρος». Για την περίοδο αυτή πού ονομάζεται και «μετανάστευση των λαών» οι ιστορικές πηγές είναι ελλιπείς αλλά και συγκεχυμένες. Είναι βέβαιο ότι το έτος 395 μ.Χ. η Νικόπολη κατελήφθη από τους «Βησιγότθους» υπό τον βασιλιά «Αλάριχο Α΄». Οι «Βησιγότθοι» ήταν ο δυτικός κλάδος του εθνικού κορμού των «Γότθων» που πήραν αυτό το όνομα, επειδή κατοικούσαν προς τα δυτικά του ποταμού «Βορυσθένη» (Δνείπερος, Dniper, σήμερα Κίεβο Ουκρανίας) για να ξεχωρίζουν από τους «Οστρογότθους» που κατοικούσαν στα ανατολικά του ποταμού.

Οι Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές της «Νικόπολης» (450–600 μ.Χ.)

Αυτή την περίοδο κατά προσέγγιση, χτίστηκαν οι μεγάλες Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές της Νικόπολης.

Επιδρομή Βανδάλων κατά της Νικόπολης (475 μ.Χ.)

Το έτος 475 μ.Χ., κατά τη βασιλεία του αυτοκράτορα Ζήνωνα (της δυναστείας Λέοντος) η Νικόπολη κατελήφθη από τους Βανδάλους. Οι Βάνδαλοι είχαν ιδρύσει κράτος στη Βόρεια Αφρική και, διαθέτοντας πειρατικό στόλο, έκαναν επιδρομές που έφταναν μέχρι και την Ελλάδα.

Επισκευή Παλαιοχριστιανικών Τειχών Νικόπολης (540 μ.Χ.)

Το 540 μ.Χ. ο Βυζαντινός αυτοκράτωρ «Ιουστινιανός» εγκρίνει και χρηματοδοτεί την επισκευή των υπαρχόντων παλαιοχριστιανικών τειχών για προστασία από τις εχθρικές επιδρομές. Αυτά τα τείχη (βυζαντινά) σώζονται σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση, με 35 τετράγωνους, πεντάγωνους, εξάγωνους και κυκλικούς πύργους. Αυτή την περίοδο χτίστηκαν οι έξι μεγάλες Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές της Νικόπολης. Το «Επισκοπικό Μέγαρο», η πεντάκλιτη «Βασιλική Β του Αλκίσωνος», n τρίκλιτη «Βασιλική Α του Δουμετίου» (με εξαίρετα ψηφιδωτά), η «Βασιλική Δ» στη θέση Ανάληψη (επίσης με ψηφιδωτά), κλπ, είναι μερικά από τα μνημεία που έχουν αποκαλυφθεί και μαρτυρούν την ακμή της Νικοπόλεως κατά τον 6ο μ.Χ. αιώνα.

Επιδρομή Οστρογότθων πολεμιστών κατά της Νικοπόλεως (551 μ.Χ.)

Το 551 μ.Χ., επί αυτοκράτορος Βυζαντίου Ιουστινιανού, και κατά τη διάρκεια του Γοτθικού πολέμου στην Ιταλία, ανακληθέντος του στρατηγού Βελισαρίου, ανέλαβε την στρατηγία των βυζαντινών στρατευμάτων και του ναυτικού ο ευνούχος Ναρσής. Στο μεταξύ, ο Οστρογότθος βασιλιάς της Ιταλίας Τωτίλας (Totila, βασιλιάς των Οστρογότθων από 541-552 μ.Χ., έτος θανάτου του), αφού εξασφάλισε την επικράτησή του στη Ρώμη, επάνδρωσε τριακόσια μακρά πλοία με Γότθους πολεμιστές και τα έστειλε κατά της Ελλάδας με την εντολή «όπως λεηλατήσωσιν αυτήν πάση δυνάμει». Γράφει επακριβώς ο βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος: «Τωτίλας δε, πλοία μακρά ες τριακόσια Γότθων πληρώσας ες την Ελλάδαν εκέλευσεν ιέναι, ληίζεσθαί τε τους παρεμπίπτοντας επιστείλας δυνάμει τη πάση». Ετσι, ο στόλος του Τωτίλα έφτασε στήν Κέρκυρα, και αφού λεηλάτησε τα Σύβοτα και «τας παρακειμένας νήσους, αιφνιδίως επέπεσεν κατά της Ηπείρου, ής ελεηλάτησεν τα περί την Δωδώνην χωρία και διαφερόντως την Νικόπολιν και την Άγχισον, συλλαβών δε και πολλά πλοία πλήρη επιτηδείων της στρατιάς του Ναρσού απέπλευσεν». Η λεηλασία και καταστροφή της Νικοπόλεως από τα στρατεύματα του Τωτίλα ήταν τρομακτική ισοδυναμώντας με παντελή αφανισμό της πόλης.

Μεσοβυζαντινή περίοδος

Πρώτη επιδρομή Βουλγάρων κατά της Νικοπόλεως (829 μ.Χ.)

Σύμφωνα με τη χρονογραφία «Γενεσίου Βασιλειών» η οποία γράφηκε κατ εντολήν του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου, και την οποία χρησιμοποιεί ως πηγή ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος (1815-1891), κατά το τελευταίον έτος της βασιλείας του Μιχαήλ Β΄ του Τραυλού, το έτος 829 μ.Χ., βουλγαρικά φύλα, πιθανώς δε και σλαβικά μαζί, εισέβαλαν στον Ελλαδικό χώρο και ειδικότερα στη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Θράκη. Κατέλαβαν την Νικόπολη όπως και τμήμα της Ηπειρωτικής γης όπου και εγκαταστάθηκαν. Κατά τον Πέτρο Φουρίκη, «…είναι άγνωστον επί πόσον παρετάθη αυτή η βουλγαρική κατοχή της Νικοπόλεως, όπως επίσης άγνωστον είναι και αν τα βουλγαρικά αυτά φύλα εγκατεστάθησαν οριστικώς εν τη υπαίθρω χώρα ή μετεκινήθησαν προς άλλα τμήματα του βυζαντινού κράτους, όπερ ατυχώς, ου μόνον ηνείχετο, αλλ’ ενίοτε και υπέθαλπεν εξ ανάγκης τας τοιαύτας μετακινήσεις». Βιβλιογραφία:

Δεύτερη επιδρομή Βουλγάρων κατά της Νικόπολης (919 μ.Χ.)

Μια δεύτερη επιδρομή Βουλγάρων κατά της Νικοπόλεως αναφέρεται να έγινε το έτος 919 μ.Χ. επί αυτοκράτορος Ρωμανού Λακαπηνού (919-944), με αρχηγό τον Συμεών Πέτρου. Και για την επιδρομή αυτή δεν υπάρχουν πληροφορίες αν τα Βουλγαρικά στίφη εγκαταστάθηκαν οριστικώς περί την Νικόπολη ή όχι. Βιβλιογραφία:

Τρίτη επιδρομή Βουλγάρων κατά της Νικόπολης (927 μ.Χ.)

Ο ιστορικός Κεδρηνός αναφέρει και μια τρίτη επιδρομή Βουλγάρων κατά της Νικόπολης. Το έτος 927 μ.Χ. πεθαίνει ο βασιλιάς των Βουλγάρων Συμεών Πέτρου και σύντομα επέρχεται μια σύγκρουση μεταξύ των δύο γιων του, Πέτρου και Μιχαήλ, για την κατάληψη της εξουσίας. Ο Πέτρος ήταν παιδί από τη δεύτερη γυναίκα του Συμεώνος, ενώ ο Μιχαήλ ήταν παιδί της πρώτης τον οποίο είχε στείλει ο Συμεών σε μοναστήρι μοναχό. Σε μικρό χρονικό διάστημα ο Μιχαήλ αποβιώνει (ή σκοτώνεται, δεν είναι σαφές) και τα στρατεύματά του φοβούμενα την οργή του Πέτρου Πέτρου, στρέφονται προς την Δύση, εισέρχονται στη Μακεδονία, μετά στην Ήπειρο και φάνουν στην Νικόπολη την οποίαν κυριεύουν και λεηλατούν σε ότι βρίσκουν στα πόδια τους. Γράφει επακριβώς ο ιστορικός Κεδρηνός: «Ού τελευτήσαντος (Συμεώνος) την των Βουλγάρων αρχήν Πέτρος κατέσχεν ο εκ της δευτέρας αυτού γυναικός… Μιχαήλ γάρ τον εκ της προτέρας αποτεχθέντα παίδα αυτώ έτι ζών ο Συμεών απέκειρε μοναχόν…». Και συνεχίζει για τα γεγονότα μετά τον θάνατο του Μιχαήλ «…Μετά καιρόν δε τούτου αποθανόντος, δεδιότες οι προσρυέντες την του Πέτρου αγανάκτησιν, επήλθον ταις Ρωμαϊκαίς χώραις διά Μακεδονίας και Στρυμώνος και Ελλάδος, καταλαβόντες την Νικόπολιν πάντα τα εν ποσί ληϊσάμενοι και τέλος εν αυτή σαββατίσαντες». Βιβλιογραφία:

Τέταρτη επιδρομή Βούλγαρου Σαμουήλ κατά της Νικοπόλεως (977-986 μ.Χ.)

Ένα μόλις χρόνο από την αναρρίχηση στό θρόνο του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου, ο γιος του βούλγαρου ηγέτη αρμενικής καταγωγής Σισμάν, με το όνομα Σαμουήλ, συγκροτεί ένα μικρό Βουλγαρικό κράτος στα βορειοδυτικά της Μακεδονίας και καταφέρνει να το διοικήσει επί τριάντα επτά χρόνια (977-1041) μέχρι να τον διαλύσει ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος. Με επιδρομές που πραγματοποιεί ο Σαμουήλ καταφέρνει να αυξήσει την έκταση του κράτους του και μάλιστα αργότερα έκανε την περιοχή Πρέσπας πρωτεύουσα. Από την Πρέσπα, ο Συμεών εξόρμησε κατά της Νικόπολης όπου βρήκε ομοφύλους του, οι οποίοι είχαν ήδη εγκατασταθεί εκεί από την εποχή του Ρωμανού Λακαπηνού. Οι πληροφορίες περί ολικής καταστροφής της Νικοπόλεως υπό του Συμεών, δεν έχουν κατά τον Πέτρο Φουρίκη ιστορική βάση. Βιβλιογραφία:

Σκληρή φορολογία και εξέγερση (1041 μ.Χ.)

Κατά τα έτη 1034-1041 μ.Χ. διετέλεσε αυτοκράτωρ του Βυζαντίου ο Μιχαήλ Δ΄ Παφλαγών. Την εξουσία ουσιαστικά ασκούσε ο πανίσχυρος αδελφός του Ιωάννης ο Ορφανοτρόφος. Ο Ιωάννης αύξησε σημαντικά τη φορολογία, με σκοπό να καλύψει τις αμυντικές ανάγκες, αλλά και για την επανόρθωση ζημιών από θεομηνίες, όπως ένας σεισμός που κατέστρεψε τη Σμύρνη. Η σκληρή του φορολογική πολιτική όμως είχε άσχημες συνέπειες στις σχέσεις του Βυζαντίου με γειτονικούς λαούς, κυρίως με τους Βουλγάρους, από τους οποίους ζητήθηκε να πληρώνουν τους φόρους τους σε χρήμα, και όχι πλέον σε είδος, κάτι που τους δημιούργησε οικονομικά προβλήματα. Αναφέρεται ότι το έτος 1041 μ.Χ. ξέσπασε κάποια επανάσταση στό «Θέμα Νικοπόλεως» (διοικητική περιφέρεια) με επικεφαλής τον Βούλγαρο ηγέτη Πέτρο Δελεάνο, ο οποίος είχε επικρατήσει διά λιθοβολισμού του αντιπάλου του Τειχομηρού. Στην επανάσταση αυτή φαίνεται να πήραν μέρος και οι κάτοικοι της Νικοπόλεως οι οποίοι ευχαρίστως προσεχώρησαν στον Πέτρο Δελεάνο, για να αποφύγουν τον σκληρό βυζαντινό φοροεισπράκτορα Ιωάννη Κουτζομύτη εκπρόσωπο του Ιωάννου Ορφανοτρόφου. Όπως περιγράφει ο Πέτρος Φουρίκης, βασιζόμενος στό χρονικόν του Κεδρηνού, «Ο Πέτρος Δελεάνος κυριεύσας το Δυρράχιον εστράφη προς το Θέμα Νικοπόλεως, ού εγένετο ευχερώς κύριος, διότι οι κάτοικοι αυτού πλήν της Ναυπάκτου, προσεχώρησαν (ευχαρίστως) εις αυτόν, μη δυνάμενοι να υποφέρωσι την απληστίαν του εισπράκτορος των δημοσίων φόρων Ιωάννου Κουτζομύτου, προθυμουμένου ίσως να κορέση την ακόρεστον απληστίαν του Ιωάννου του Ορφανοτρόφου». Βιβλιογραφία:

Στασιαστές στη Νικόπολη (1195-1203 μ.Χ.)

Επί του αυτοκράτορος Αλεξίου Γ Κομνηνού (1195-1203) εστάλη έπαρχος στο «Θέμα Νικοπόλεως» ο Σεναχηρείμ, σύγαμβρος (= μπατζανάκης) του Μιχαήλ Κομνηνού, του νόθου γιου του σεβαστοκράτορος. Φαίνεται ότι δεν τα πήγε καλά ο έπαρχος με τους Νικοπολίτες, μάλλον ήταν αυταρχικός, οι οποίοι στασίασαν εναντίον του και αναγκάσθηκε να καλέσει σε βοήθεια δυνάμεις υπό τον Μιχαήλ Κομνηνό. Μόλις έφτασε η βοήθεια από την Πελοπόννησο στη Νικόπολη, ο Σεναχηρείμ βρέθηκε νεκρός από τους στασιαστές οι οποίοι τον είχαν ήδη δολοφονήσει. Ετσι ο Μιχαήλ Κομνηνός βρήκε την ευκαιρία να σφετερισθεί την περιουσία του Σεναχηρείμ και φυσικά την κηδεμονία του «Θέματος Νικοπόλεως». Βιβλιογραφία:,

Υστεροβυζαντινή περίοδος

Η Νικόπολη περιέρχεται στη Βενετία (1204 μ.Χ.)

Κατά το έτος 1204 μ.Χ., μεταξύ των Φράγκων συνήφθη συνθήκη περί διανομής του Βυζαντινού κράτους. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι «εις τας χώρας αίτινες έλαχον εις την Βενετίαν, συγκαταλέγοντο και τα Νικοπόλεως». Ο χρονικογράφος Tafel αναφέρει επίσης ότι «την Επαρχία Νικοπόλεως αποτελούσαν τον 12ο αιώνα η Αιτωλία, η Ακαρνανία και ότι κεφαλή αυτής ήτο η Άρτα». Περί δε της Νικοπόλεως ο Tafel γράφει ότι «κατά τον μεσαίωνα ήτο κωμόπολις υπό το όνομα Πρέβεζα». Συνεπώς η άποψη ότι στη βιβλιογραφία το όνομα Πρέβεζα πρωτοεμφανίζεται στό Χρονικόν του Μορέως το έτος 1292 μ.Χ., ΔΕΝ ευσταθεί, διότι προηγείται ο Tafel το έτος 1204 μ.Χ.. Βιβλιογραφία:

Το τέλος της Νικόπολης (1204 μ.Χ.)

Όπως παρατηρούμε, από τον 6ο έως τον 11ο αιώνα μ.Χ., η Νικόπολη συνεχίζει να επιβιώνει παρά τις διαδοχικές επιδρομές, τις λεηλασίες, τις καταστροφές και την παρακμή που επέφεραν στη διοίκηση και την οικονομία της. Τη Νικόπολη τελικά κατέστρεψαν τον 10ο και 11ο αιώνα ολοκληρωτικά οι Βούλγαροι, όχι τόσον κτιριακά και πολεοδομικά, αλλά πληθυσμιακά, προφανώς αναγκάζοντας τους κατοίκους να μεταναστεύσουν σε ορεινό περιβάλλον λόγω των συχνών επιδρομών τους. Πιθανολογείται ότι ορισμένοι από αυτούς παρέμειναν μονίμως στην περιφέρεια της Νικοπόλεως, ή μετακινήθηκαν στην νέα πόλη Πρέβεζα ή στις γύρω περιοχές. Οι κάτοικοι της Νικόπολης, όσοι μπόρεσαν να σωθούν, πήραν τα βουνά ως νομάδες κτηνοτρόφοι και προφανώς δημιούργησαν πολλούς οικισμούς σε ορεινό περιβάλλον, στους νομούς Πρέβεζας, Αρτας, Θεσπρωτίας και Ιωαννίνων, οικισμοί οι οποίοι υπήρχαν μέχρι και τις αρχές του εικοστού αιώνα. Ορισμένοι κάτοικοι της Νικοπόλεως πιθανώς επέστρεψαν και εγκαταστάθηκαν αργότερα σε πρόχειρες καλύβες σε ένα από τα λιμάνια της Πρέβεζας, ζώντας από την αλιεία, την κτηνοτροφία και τη γεωργία. Σεισμοί, επιδρομές, πυρκαγιές, ερήμωσαν τελικά τη Νικόπολη τον 10ο-11ο αιώνα, και την μετέτρεψαν σε ένα απέραντο ερειπιώνα.

Ιδρυση της Πρέβεζας (1292 μ.Χ.)

Είναι άγνωστο τι μεσολαβεί μεταξύ 1000-1292 μ.Χ. στην έρημη περιοχή πλέον της Νικόπολης. Στο Χρονικό του Μωρέως το 1292 μ.Χ. αναγράφεται η φράσις «επέζεψαν την Πρέβεζαν, κουρσεύουν τα χωρία» αναφερόμενο προφανώς σε κάποια επιδρομή Γενουατών στην περιοχή. Συνεπώς ήδη είχε δημιουργηθεί οργανωμένη μικρή πόλη το έτος αυτό (πολίχνιο). Η σημερινή Πρέβεζα με την δική της πλέον ιστορία.

Νεότερα χρόνια

Η Μάχη της Νικόπολης (1797 μ.Χ.)

Μεγάλη θέση στην ιστορία έχει η «Μάχη της Νικόπολης» μεταξύ της Γαλλικής Φρουράς Πρέβεζας υπό τον Στρατηγό La Salchette, Πρεβεζάνων Πολιτοφυλάκων, Σουλιωτών Αγωνιστών, εναντίον 7000 Τουρκαλβανών υπό τον Αλή Πασά Τεπελενλή. Η μάχη έγινε ακριβώς δίπλα στα παλαιοχριστιανικά Τείχη της Νικόπολης. Όλη η Γαλλική φρουρά σφαγιάσθηκε, η Πρέβεζα κατελήφθη και πέρασε πια στον Οθωμανικό ζυγό μέχρι το 1912.

Απελευθέρωση Ηπείρου- Οι πρώτες ανασκαφές (1912 μ.Χ.)

Όπως είναι γνωστό η Ηπειρος και φυσικά η περιοχή Πρέβεζας, απελευθερώθηκε από τους Οθωμανούς το έτος 1912. Ετσι το έτος 1916 στην ερειπωμένη αρχαία Νικόπολη, άρχισαν ανασκαφές, που έγιναν εκεί από τον αρχαιολόγο Αλέξανδρο Φιλαδελφέα και που αποκάλυψαν τα ερείπια της ρωμαικής εποχής, αλλά και πολλά σπουδαία μνημεία και μωσαϊκά των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο της Νικόπολης βρίσκεται πλήθος από ερείπια οικιών, δημόσιων οικοδομημάτων και ναών. Στο λεγόμενο «Εν άλσει προάστειο» που βρίσκεται στην κοινότητα Νικόπολης (τ. Σμυρτούλα) με το λόφο της, υπάρχει το γυμνάσιο, το θέατρο Οκταβιανού (επί της Εθνικής οδού Πρέβεζας Άρτας) που σώζεται και η σκηνή του και 25 σειρές εδωλίων του κοίλου, η αγορά, το στάδιο (στην είσοδο αριστερά της κοινότητας Νικόπολης) και το εντυπωσιακό υδραγωγείο με 4 αγωγούς που έφερνε νερό από τις πηγές του ποταμού Λούρου στον Άγιο Γεώργιο, οι Βόρειες και οι Νότιες Θέρμες.

Νέες Ανασκαφές και αναστηλώσεις στη Νικόπολη (1965 μ.Χ.)

Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν από τον αρχαιολόγο Αναστάσιο Ορλάνδο τη δεκαετία του 1960, οπότε έγιναν και πολλές επισκευές και στερεωτικές εργασίες. Σημαντική εργασία έκανε ο Ορλάνδος στό «Ρωμαϊκό Ωδείο» Νικοπόλεως και στη «Βασιλική Β του Αλκίσωνος».

Νέες ανασκαφές στην αρχαία Νικόπολη (1997-2005 μ.Χ.)

Έξω από τα τείχη της «Νικοπόλεως» υπάρχουν δύο νεκροπόλεις. Η «Νότια Νεκρόπολη» βρίσκεται παρά την οδό Πρέβεζας-Αρτας δεξιά στη θέση προς «Ασύρματο» και είναι επισκέψιμη (θα δείτε επίγειους κεραμοσκεπείς τάφους) και η «Βόρεια Νεκρόπολη» βρίσκεται δυτικά της ταβέρνας «Αριστείδη Ακρίβη» και βόρεια των τειχών. Αυτή η δεύτερη έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια από την ΙΒ Εφορεία Αρχαιοτήτων (Δρ. Κων. Ζάχος), και επίσης είναι επισκέψιμη. Την τελευταία δεκαετία (1997-2005) με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ΙΒ Εφορεία Αρχαιοτήτων πραγματοποίησε αρκετές εργασίες στη «Νικόπολη», συμπεριλαμβανομένων καθαρισμών, ανασκαφών, συντήρησης και έργων προστασίας των Τειχών. Σημαντικότατο έργο έγινε στο Ρωμαϊκό Στάδιο και ατό Μνημείο Αυγούστου. Ετσι αρκετά από τα οικοδομήματα της Νικόπολης είναι σήμερα επισκέψιμα. Εάν υλοποιηθεί το σχέδιο μετατροπής της σε «Αρχαιολογικό Πάρκο Νικόπολης», σε συνδυασμό με τη λειτουργία του «Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Νικοπόλεως» (άνοιξε το έτος 2009) με τη βοήθεια του Δ Κοινοτικού Πλαίσιου Στήριξης όπως έχει ανακοινωθεί, η «Νικόπολις» θα γίνει η μεγαλύτερη επισκέψιμη αρχαία πόλη στην Ελλάδα.

Ο αρχαιολογικός χώρος σήμερα

Η Νικόπολη βρίσκεται σε ισθμό του οποίου το πλάτος στο σημείο αυτό δεν ξεπερνά τα 2,5 χλμ. Το Ιόνιο πέλαγος βρίσκεται στο δυτικό μέρος (παραλία Μονολίθι) ενώ στο ανατολικό μέρος είναι το τμήμα εκείνο του Αμβρακικού κόλπου που λέγεται Μάζωμα και είναι ένα είδος λιμνοθάλασσας, που ήταν άλλοτε ιχθυοτροφείο. Η περιοχή αυτή έχει χαρακτηρισθεί με νόμο ως «αρχαιολογική ζώνη Α». Ουδεμία δραστηριότητα επιτρέπεται σε αυτή, πέραν των ήπιων επιφανειακών αγροτικών καλλιεργειών. Στο μέγεθός της τη Νικόπολη συναγωνίζονται το αρχαίο Βουθρωτόν στη σημερινή Αλβανία και το αρχαίο Δίον στο Νομό Πιερίας. Πολλά από τα ερείπια κτίρια της Νικόπολης ήταν εμφανή ακόμα και επί εποχής Αλή Πασσά, άλλα ανασκάφτηκαν από τον Αλέξανδρο Φιλαδελφέα το 1916, αρκετές εργασίες έγιναν από τον Αναστάσιο Ορλάνδο τα έτη 1960-1965, αλλά η πιο συστηματική εργασία ανάδειξης έγινε από την ΙΒ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων (έδρα Ιωάννινα) τα τελευταία χρόνια (1995-2005), υπό την επίβλεψη του καθηγητή Δρ. Κωνσταντίνου Ζάχου.

Συνιστώμενη σειρά επίσκεψης είναι η εξής: Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Νικοπόλεως στην Πρέβεζα (5ο χιλιόμετρο), Ρωμαϊκά τείχη και Νεκροταφείο (Ασύρματος), Παλαιοχριστιανικά Τείχη, και Ωραία Πύλη, «Αραπόπορτα», Βασιλική Δομετίου, Υδατοδεξαμενές, Νότιες Θέρμες, Βασιλική Αλκίσσονος, Ωδείο (κλειδωμένο), Νυμφαίον, Επαυλη του Μάνιου Αντωνίνου (κλειδωμένη), Ρωμαϊκό Στάδιο, Θέατρο Οκταβιανού, Μνημείο Αυγούστου (κλειδωμένο). Από τη σημερινή υποδομή της Νικόπολης λείπει οργανωμένος πεζόδρομος και σήμανση, ενώ δεν υπάρχει φροντίδα για τη βλάστηση. Ορισμένοι χώροι είναι κλειδωμένοι και μη επισκέψιμοι (Ωδείον και Μνημείο Αυγούστου) ή δύσκολα επισκέψιμοι λόγω βλάστησης (Νυμφαίον). Πέραν αυτού, λόγω του τεράστιου χώρου απαιτείται τροχοφόρο για τη μετακίνηση. Ο αρχαιολογικός χώρος της Νικόπολης διασχίζεται παρανόμως από την επαρχιακή οδό Πρέβεζας – Άρτας και έχει ανακοινωθεί η μεταφορά του όταν αρχίσουν τα έργα κατασκευής του «αρχαιολογικού πάρκου Νικόπολης». Την τελευταία δεκαετία, χάρις στις προσπάθειας του Δρ. Κων. Ζάχου, έγιναν αρκετές εργασίες ανάδειξης στην Νικόπολη και έγιναν επισκέψιμα κάποια μνημεία.

Το Μνημείο Αυγούστου

Το Μνημείο Αυγούστου στη Νικόπολη

Στο λόφο του χωριού Σμυρτούλα Πρέβεζας, 1.500 μ. βόρεια της Αρχαίας Νικόπολης, ανακαλύφθηκε από τις αρχές του εικοστού αιώνα από τον Αλέξανδρο Φιλαδελφέα, το κρηπίδωμα του «Βωμού» ή «Μνημείου του Αυγούστου», γνωστό ήδη από τα αρχαία κείμενα. Το σημαντικότατο αυτό αρχαίο Μνημείο ανασκάπτεται και μελετάται συνεχώς από το έτος 1995 μέχρι σήμερα (2007) από την ΙΒ΄ ΕΠΚΑ (Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων) Ιωαννίνων, υπό την εποπτεία του καθηγητή Δρ. Κωνσταντίνου Ζάχου. Το «Μνημείο Αυγούστου», ήταν ένα μεγαλοπρεπές κλιμακωτό «πιόσχημο» κτίριο μήκους 62 μ. και πλάτους 45 μ., όπου, ο Οκταβιανός Αύγουστος είχε δώσει εντολή, μετά τη νικηφόρα Ναυμαχία του Ακτίου (2 Σεπτεμβρίου 31 π.Χ.), να τοποθετηθούν 36 πραγματικά ακρόπρωρα (χάλκινα έμβολα) διαφόρων μεγεθών από εχθρικές τριήρεις της βασίλισσας Κλεοπάτρας Ζ΄ και του Μάρκου Αντώνιου, σε ειδικές λαξευτές λίθινες «θήκες». Τα μεταλλικά αυτά χάλκινα έμβολα έχουν συληθεί ή αφαιρέθηκαν μεταγενέστερα για να κοπούν νομίσματα ή να κατασκευασθούν άλλα μεταλλικά αντικείμενα, επί αυτοκράτορος Θεοδοσίου. Το «Μνημείο Αυγούστου» στη Νικόπολη, Τρόπαιο της Ναυμαχίας του Ακτίου: Στους αρχαιολόγους και τους ιστορικούς το Μνημείο ήταν ήδη γνωστό από τον Δίωνα Κάσσιο (51.1.3) ότι ‘’ο Οκταβιανός ανήγειρε Μνημείο το οποίο κόσμησε με τα χάλκινα έμβολα των αιχμαλωτισθέντων πλοίων, στο χώρο όπου είχε στρατοπεδεύσει’’. Επίσης ο Στράβων (7.7.6) μνημονεύει το λόφο της Σμυρτούλας, ως ‘’ιερό λόφο του Απόλλωνα’’. Πριν από εκατό περίπου χρόνια (1911), περίπου 1.500 μ. βόρεια από την Νικόπολη, σε μια πλαγιά κάτω από τους λόφους της σημερινής κοινότητας Νικόπολη (Σμυρτούλα) βρέθηκε το κρηπίδωμα του ‘’Βωμού’’, ή Μνημείου του Αυγούστου, πού χτίστηκε αφιερωμένο στους θεούς Άρη και Ποσειδώνα. Το Μνημείο ανασκάφτηκε το έτος 1911 από τον Αλέξανδρο Φιλαδελφέα. Κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, δυστυχώς τα Ιταλικά στρατεύματα λεηλάτησαν το χώρο αυτό, είτε με σκοπό την κατασκευή οχυρωματικών έργων στο λόφο, είτε με σκοπό την αρχαιοκαπηλία. Ο κύριος Ιωάννης Γκαρτζονίκας (1935- ) διαβεβαίωσε ότι είδε με τα μάτια του το 1942-1943, ενώ έβοσκε πρόβατα στην περιοχή, Ιταλούς στρατιωτικούς να φορτώνουν αρχαία αντικείμενα σε στρατιωτικά τζιπ και να τα φυγαδεύουν προς το λιμάνι της Πρέβεζας. Πέραν αυτού, πολλές αμμοληψίες πού έγιναν στην περιοχή, είχαν σαν αποτέλεσμα να υποστεί καθίζηση όλο το ‘’Μνημείο Αυγούστου’’. Πρόσφατα, τα έτη 1995-2007, με τη χρηματοδότηση Ευρωπαϊκών προγραμμάτων όπως το Interreg ΙΙ, η ΙΒ Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων υπό την εποπτεία του καθηγητή Δρ. Κων. Ζάχου πραγματοποίησε στο Μνημείο Αυγούστου σημαντικότατο έργο ανασκαφών, αναστήλωσης και τεκμηρίωσης. Το ‘’Μνημείο Αυγούστου’’ ήταν κτίριο μήκους 62 μ. και πλάτους 45 μ., όπου, σε ειδικά λαξευμένες ‘’θήκες’’, ο Αύγουστος είχε δώσει εντολή να τοποθετηθούν 36 πραγματικά ακρόπρωρα (έμβολα, Rams) διαφόρων μεγεθών από εχθρικές τριήρεις της Κλεοπάτρας και του Αντώνιου. Σύμφωνα με αρχαίες πηγές, η διακόσμηση μνημείων με έμβολα πλοίων ύστερα από νικηφόρα ναυμαχία, αποτελούσε παλαιά συνήθεια των Ρωμαίων. Το πιο φημισμένο μνημείο αυτού του είδους ήταν το Βήμα της Αγοράς (Forum) στην Αρχαία Ρώμη γνωστό ως Rostra (έμβολοι). Το μνημείο αυτό στη Ρώμη, είχε ανακαινισθεί πολλές φορές και είχε μετακινηθεί από την αρχική του θέση, έφερε δύο παράλληλες σειρές εμβόλων. Επίσης πέραν του Μνημείου Αυγούστου πού είχε 36 έμβολα, υπάρχουν αρχαίες πηγές πού αναφέρουν ότι έμβολα από τη Ναυμαχία του Ακτίου τοποθετήθηκαν από τον Αύγουστο και μπροστά από τον Ναό του Ιουλίου Καίσαρα στη Ρώμη (Rostra Aedis Divi Julii). Επίσης στο Μνημείο Αυγούστου βρέθηκε μαρμάρινη κεφαλή αγάλματος του Οκταβιανού. Το έτος 2001, στο άνω άνδηρο του Μνημείου, ‘’βρέθηκε μονολιθικό ημικυκλικό μαρμάρινο βάθρο, το οποίο φέρει ανάγλυφη αρχαϊστική παράσταση δέκα ηρώων και θεών του ελληνικού πανθέου και επίστεψη από εναλλασσόμενα άνθη λωτού και ανθέμια Μεταξύ των μορφών στην ημικυκλική επιφάνεια, διακρίνονται ο Απόλλωνας, η Άρτεμις, ο Ερμής, συνοδευόμενος από τρεις Χάριτες, ο Ηρακλής, και η Αθηνά. Πιθανολογείται η ύπαρξη και δεύτερου τέτοιου βάθρου’’ (Κων. Ζάχος, 2001). Το εύρημα θεωρείται πολύ σημαντικό, είναι σχεδόν βέβαιο ότι πρόκειται για το βάθρο του αγάλματος του Νίκωνα, και δημοσιεύθηκε σε Ελληνικά και ξένα περιοδικά Αρχαιολογίας. Το βάθρο αυτό συντηρήθηκε και ήδη εκτίθεται στο Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Νικοπόλεως, στην Πρέβεζα. Οι αρχαιολογικές εργασίες στο «Μνημείο Αυγούστου» συνεχίζονται, και η επίσκεψή του χώρου είναι δύσκολη. Καλό είναι για να τον επισκεφθείτε, να συνεννοηθείτε πρώτα με τον αρχιφύλακα του Αρχαιολογικού Μουσείου Νικόπολης, ή με την ΛΓ΄ ΕΠΚΑ Πρέβεζας, ή την ΙΒ΄ ΕΠΚΑ Ιωαννίνων.

Το Ρωμαϊκό Ωδείο

Το «Ρωμαϊκό Ωδείο» της Νικόπολης (30-27 π.Χ.) βρίσκεται δυτικά της σειράς των παλαιοχριστιανικών τειχών επί της επαρχιακής οδού Πρέβεζας - Αρτας, στο κέντρο της ρωμαϊκής πόλης, σε απόσταση 200 μ. από τό παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο της «Νικόπολης». Δεν είναι ακριβώς γνωστό πότε χτίστηκε και πόσο κράτησε η κατασκευή του από τους Ρωμαίους.

Το Ρωμαϊκό Ωδείο Νικόπολης

Η αρχιτεκτονική του προκαλεί το θαυμασμό. Εχει αναστηλωθεί το έτος 1965 από τον αρχαιολόγο Αναστάσιο Ορλάνδο. Μέχρι το έτος 1997 γίνονταν εκεί παραστάσεις μουσικές και θεατρικές, στά πλαίσια των «Νικοπόλειων», οπότε απαγορεύτηκαν για λόγους στατικής ασφαλείας. Η «ΙΒ Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων», απαγόρευσε τις παραστάσεις κάθε είδους στο Ωδείο Νικοπόλεως λόγω «κινδύνων κατάρρευσης και ανάγκης αναστηλωτικών εργασιών». Το έτος 2001 ομάδα ειδικών αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων, επισκέφθηκε το Ωδείο και μελέτησε σχέδιο για την αναστήλωσή του με ένταξη των εξόδων στο 3ο Κοινοτικό πλαίσιο στήριξης. Το Ρωμαϊκό Ωδείο Νικοπόλεως κτίστηκε κατ εντολήν του Αυτοκράτορα Αύγουστου Οκταβιανού, και η χωρητικότητά του είναι 700-1000 άτομα. Σε αυτό έχουν δώσει μεταξύ άλλων παραστάσεις, ο μουσικός Ρός Ντέϊλυ (1992), ο αείμνηστος κλαρινίστας Βασίλης Σούκας (1992), και ο πιανίστας Δημήτρης Σγούρος (1996) και πολλές χορωδίες από όλο τον Κόσμο. Το έτος 2005, ο Δήμος και άλλοι φορείς ζήτησαν την επαναλειτουργία του Ωδείου Νικοπόλεως, και ο Αρχαιολόγος κ. Κωνσταντίνος Ζάχος τάχθηκε επιφυλακτικώς θετικά πάνω στο θέμα.

Το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο

Αρχικά η ύδρευση πρέπει να γινόταν από τις εκβολές του Λούρου ποταμού (με βαρέλια), από τοπικές μικρές πηγές και φυσικά από πολλά πηγάδια. Ένα τέτοιο πηγάδι φαίνεται σήμερα μπροστά από τα παλαιοχριστιανικά τείχη δίπλα στην επαρχιακή οδό Πρέβεζας – Ιωαννίνων. Όμως οι ανάγκες της νέας πόλης σε νερό ήταν τεράστιες. Ετσι δόθηκε η εντολή από τον Οκταβιανό και σταδιακά κατασκευάσθηκε ένα εντυπωσιακό και κολοσσιαίο έργο, με το οποίο μεταφέρθηκε άφθονο νερό από τις πηγές Β του Λούρου ποταμού που βρίσκονται στο χωριό Αγιος Γεώργιος Πρέβεζας, μέχρι το Νυμφαίον και τις υδατοδεξαμενές του υδραγωγείου (βαγένια) που σώζονται σήμερα στην Νικόπολη. Το μεγαλειώδες αυτό έργο έχει μήκος 45-50 χλμ. και αποτελείται από εναλλασσόμενα συστήματα εναέριου υδραγωγείου με αψίδες, από σήραγγα στο βουνό, δίπλα στό σύγχρονο φράγμα της ΔΕΗ, και επίγεια συστήματα αυλακοσωλήνων. Κατά τις πλέον αισιόδοξες απόψεις, υπολογίζεται ότι η κατασκευή του Ρωμαϊκού Υδραγωγείου Νικοπόλεως να κράτησε περί τα τριάντα χρόνια και συνεπώς πρέπει να παραδόθηκε σε χρήση την περίοδο που γεννήθηκε ο Ιησούς Χριστός, ενώ κατά τις πλέον απαισιόδοξες απόψεις, πρέπει να αποπερατώθηκε στο δεύτερο ήμισυ του 2ου μ.Χ. αιώνα (150-200 μ.Χ.).

Δεν υπάρχουν διαθέσιμα γραπτά κείμενα σχετικά με αυτό έργο. Η διαδρομή του Υδραγωγείου: Η διαδρομή που ακολούθησε το ρωμαϊκό υδραγωγείο Νικόπολης ήταν: Πηγές Αγίου Γεωργίου - εναέριο υδραγωγείο Αγ. Γεώργιος - επίγειοι αυλακοσωλήνες, σήραγγα στο βουνό έναντι φράγματος ΔΕΗ στην Παντάνασσα – αυλακοσωλήνες στο Ριζοβούνι παρά την λίμνη Ζηρού - Αυλακοσωλήνες Στεφάνης – αυλακοσωλήνες «Σκάλας» Λούρου – αυλακοσωλήνες Ωρωπού (ΒΔ άκρη, σήμερα στάνη, κοντά στό δασάκι), - αυλακοσωλήνες Σφηνωτού – αυλακοσωλήνες Πολύβρυσου (Σέσοβο) – αυλακοσωλήνες κάμπου Καμαρίνας - εναέριο υδραγωγείο αψίδων Αρχάγγελου - αυλακοσωλήνες Νέας Σινώπης – αυλακοσωλήνες Καναλίου – Εναέριο υδραγωγείο στους πρόποδες των λόφων Κούκου Νικοπόλεως – Εναέριοι Σωλήνες χωραφιών στη Νικόπολη - Νυμφαίον («Μπούφι»). Από το Νυμφαίον το νερό φαίνεται ότι διαμοιράζονταν σε αυλακοσωλήνες εδάφους αλλά και σε εναέριους αυλακοσωλήνες προς το Νότιο και Ανατολικό τμήμα του πολεοδομικού ιστού της Νικόπολης, προς τις Υδατοδεξαμενές της Νικόπολης και προς τις δύο Ρωμαϊκές Θέρμες (Μπεντένια). Η αρχαιολογική Υπηρεσία (ΙΒ και ΛΓ εφορείες αρχαιοτήτων) έχει αποτυπώσει και χαρτογραφήσει όλα τα εναπομείναντα στοιχεία του Ρωμαϊκού Υδραγωγείου, και τα έχει οριοθετήσει ως απαγορευμένο αρχαιολογικό χώρο. Το ρωμαϊκό υδραγωγείο της αρχαίας Νικόπολης ξεκινάει από το βόρειο άκρο της κοιλάδας του Λούρου, κοντά στο χωριό Αγ. Γεώργιος, βόρεια της Φιλιππιάδας. Κατασκευάστηκε μετά την ίδρυση της Νικόπολης από τον Οκταβιανό-Αύγουστο, για να εξασφαλίσει την υδροδότηση της νέας πόλης. Ο αγωγός του υδραγωγείου μήκους 50 χλμ. περίπου, μετέφερε πόσιμο νερό από τις πηγές του ποταμού Λούρου στη Νικόπολη. Οι Ρωμαίοι αρχιτέκτονες, για να αντιμετωπίσουν την υψομετρική διαφορά (περίπου 80 μέτρων) που υπάρχει ανάμεσα στις πηγές του ποταμού και τη Νικόπολη κατασκεύασαν τον αγωγό με κλίση προς τη θάλασσα. Ο αγωγός περνούσε από το λόφο Κοκκινόπηλο και διέσχιζε πλαγιές λόφων, ποταμούς και πεδιάδες. Για να παρακάμψουν την ανάγλυφη διαμόρφωση του εδάφους χρησιμοποίησαν 3 τρόπους για την κατασκευή του: α) τη δημιουργία αύλακα κατά μήκος της πλαγιάς των λόφων με τοξωτή στεγανοποιημένη κάλυψη και τετράγωνα ανοίγματα εξαερισμού, β) τη διάνοιξη σήραγγας στην περιοχή του Κοκκινόπηλου με πυργοειδή ανοίγματα εξαερισμού, γ) κατασκευή πεσσοστοιχιών με εναέριους σκεπαστούς αυλακοσωλήνες, που γεφύρωναν τα τμήματα μεταξύ των λόφων και οδηγούσαν το νερό στις δεξαμενές της Νικόπολης. Στην αρχή του δικτύου ο αγωγός βρίσκεται πάνω σε δύο γέφυρες, τις οποίες στήριζαν πεσσοί, μεταφέροντάς τον στην απέναντι όχθη του ποταμού. Από εκεί με λαξευτή σήραγγα, δια μέσου των λόφων, βγαίνει στην πεδιάδα του Θεσπρωτικού και κατευθύνεται νότια, περνώντας δίπλα από το χωριό Στεφάνη.

Υδατοδεξαμενές Υδραγωγείου Νικόπολης

Έπειτα παρακάμπτει το χωριό του Ζαλόγγου, διέρχεται κοντά από το χωριό Αρχάγγελος και από εκεί στηριζόμενος σε πεσσοστοιχίες καταλήγει στο Νυμφαίο (κεντρική δεξαμενή της πόλης). Οι πεσσοί που στήριζαν τις γέφυρες έχουν διαστάσεις 3,80x3,60 μ. και είναι ενισχυμένοι με αντηρίδες (διαστάσεων 2,40x1,80 μ.). τα κενά που σχηματίζονται μεταξύ τους έχουν μήκος 3,80μ. και συνδέονται με επάλληλα τόξα. Στο ύψος που σχηματίζονται τα τόξα υπάρχει ένα είδος γείσου, που περιτρέχει τον κυρίως πεσσό και τις αντηρίδες. Το τμήμα του λαξευτού αγωγού που έχει αποκαλυφθεί (ν. πλευρά του λόφου Ίσιωμα), φτάνει τα 230 μ. μήκος ενώ το πλάτος του είναι 0,75 μ. και το ύψος 1,20 μ. Σε ορισμένα σημεία επικαλύπτεται με τούβλα που σχηματίζουν μια καμάρα.

Το Νυμφαίον της Νικόπολης

Εκεί διαμορφώνεται ένα άνοιγμα (πιθανώς φρεάτιο εξαερισμού και καθαρισμού του νερού), ενώ σε δύο σημεία επικοινωνεί με τις γέφυρες που συνέδεαν τις όχθες του ποταμού. Λείψανα του υδραγωγείου σώζονται σε αρκετά σημεία της διαδρομής του, όπως στον Άγιο Γεώργιο (σώζονται πεσσοστοιχίες σε αρκετό ύψος), στην κοινότητα Ριζοβουνίου και στην κοινότητα Αρχαγγέλου. Επίσης στην περιοχή της Νικόπολης, εντοπίστηκαν 14 πεσσοί από την πεσσοστοιχία του (Δυτική Πύλη). Ένας διπλός γωνιαίος πεσσός σε απόσταση 18 μ. από το Νυμφαίο Πβ φαίνεται πως χρησιμοποιήθηκε για να συνδεθεί ο αγωγός με τη βόρεια δεξαμενή, ο οποίος στη συνέχεια περνούσε πάνω από την Πύλη έως το Νυμφαίο Πα, φτάνοντας έτσι στη δεύτερη νότια δεξαμενή.

Έμβολα αρχαίων πολεμικών Πλοίων

Σήμερα σώζονται παγκοσμίως τρία έμβολα αρχαίων πλοίων, εκ των οποίων μόνο το ένα είναι ακέραιο. Είναι αυτό του Αθλίτ του Ισραήλ που έχει βρεθεί το 1985 από δύτες, στην παραθαλάσσια πόλη Αθλίτ του Ισραήλ (Περιοδικό Αρχαιολογία 2000, και William Murray, 2004) και σήμερα φυλάσσεται στο Μουσείο της Χάϊφας του Ισραήλ. Το έμβολο αυτό ταιριάζει ακριβώς σε μία από τις οπές της Μνημείου Αυγούστου στην Πρέβεζα. Κατά τον William Murray καθηγητή εναλίων αρχαιοτήτων του Πανεπιστημίου της Φλόριντα των ΗΠΑ, πρέπει να κατασκευάσθηκε στην Κύπρο περί τον 2ο αιώνα π.χ. και φαίνεται ότι το ίδιο ακριβώς είδος πλοίου και εμβόλου κατασκευάζονταν και την εποχή του 31 π.Χ. πού έγινε η Ναυμαχία του Ακτίου. Το δεύτερο έμβολο θραύσμα είναι αυτό της Πρέβεζας: Κατά τις εργασίες αποκατάστασης του Μνημείου Αυγούστου, βρέθηκε από την ομάδα Κων. Ζάχου ένα υπόλειμμα μεταλλικού εμβόλου περί τα 50 Kg το οποίο αφαιρέθηκε προσεκτικά και εκτίθεται στο Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Νικοπόλεως (βλέπε σχετικό λήμμα Βικιπαίδειας). Το τρίτο μεταλλικό έμβολο επίσης θραύσμα περίπου 50-100 Kg εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς και αποτελεί δωρεά ιδιώτη δύτη.

Το Έμβολο του Αθλίτ, Ισραήλ

Υποδοχές Εμβόλων Κλεοπάτρας και Αντωνίου στο Μνημείο Αυγούστου

Η αναθηματική λατινική επιγραφή

Στο «Μνημείο Αυγούστου» έχουν βρεθεί αρκετά θραύσματα μιας τεράστιας λίθινης αναθηματικής επιγραφής στα Λατινικά. Μετά από χρόνια ερευνών τελικά η επιγραφή συναρμολογήθηκε και σήμερα το κείμενο έχει ως εξής:

Vacat Imp. Caesar Divi Juli f Victoriam Consecutus Bello Quod Pro Republica Gessit In Hac Regione Consul Quintum Imperator Septimum Pace Parta Terra Marique Neptuno et Marti Castra ex Quibus Ad Hostem Insequendum Egressus Est Navalibus Spoliis Exornata Consacravit Vacat

Η Λατινική επιγραφή με κεφαλαία γράμματα όπως είναι στο λίθινο πρωτότυπο:

VACAT IMP. CAESAR DIVI JULI F VICTORIAM CONSECUTUS BELLO QUOD PRO REPUBLICA GESSIT IN HAC REGIONE CONSUL QUINTUM IMPERATOR SEPTIMUM PACE PARTA TERRA MARIQUE NEPTUNO ET MARTI CASTRA EX QUIBUS AD HOSTEM INSEQUENDUM EGRESSUS EST NAVALIBUS SPOLIIS EXORNATA CONSACRAVIT VACAT

Η Λατινική Επιγραφή στο Μνημείο Αυγούστου

Μετάφραση:

Ο αυτοκράτωρ στρατηγός Καίσαρ, γιος του θεϊκού Ιουλίου, μετά τη νικηφόρα έκβαση του πολέμου πού διεξήγαγε υπέρ της δημοκρατίας σε αυτή την περιοχή, όταν ήταν ύπατος για πέμπτη φορά και στρατηγός για έβδομη, μετά την εδραίωση της ειρήνης στην στεριά και τη θάλασσα, αφιέρωσε στον Ποσειδώνα και στον Άρη το στρατόπεδο από όπου εφόρμησε κατά του εχθρού, το οποίο τώρα κοσμείται με λάφυρα των πλοίων

Ανάγλυφη πλάκα: Επίσης, πέραν της λατινικής επιγραφής, και του μαρμάρινου βάθρου του Νίκωνα, στο «Μνημείο Αυγούστου» η αρχαιολογική σκαπάνη τα τελευταία δέκα χρόνια έχει αποκαλύψει εκατοντάδες θραύσματα, εκ των οποίων μέχρι στιγμής το κυριότερο είναι ένα ‘’σύνολο πέντε συνανηκόντων μαρμάρινων θραυσμάτων μιας ανάγλυφης πλάκας της ζωοφόρου του βωμού μήκους 282 εκ. με πολύ ενδιαφέρουσες απεικονίσεις’’. Φυσικά η αρχαιολογική έρευνα στο χώρο συνεχίζεται.

Οι Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές

Οι μεγάλες Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές της Νικόπολης (450–600 μ.Χ.) ήταν όλες ξυλόστεγες, έφεραν αψίδα ενισχυμένη εξωτερικά με αντηρίδες, ήταν εφοδιασμένες με λειτουργικά προσκτίσματα και έφεραν εγκάρσιο κλίτος με παστοφόρια (Πρόθεση και Διακονικό). Για λόγους ταξινόμησης έχουν αριθμηθεί αλφαβητικά από τους αρχαιολόγους ως εξής:

• «Βασιλική Α του Δουμετίου» (525-575 μ.Χ.): Είναι τρίκλιτη και βρίσκεται δίπλα στο παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο, εντός των παλαιοχριστιανικών τειχών, με εξαίρετα ψηφιδωτά. Τα τελευταία χρόνια αναδείχθηκε πλήρως με αρκετή εργασία. Είναι επισκέψιμη, δίπλα στο παλιό Μουσείο.
• «Βασιλική Β του Αλκίσωνος» (450 μ.Χ.): Είναι πεντάκλιτη και βρίσκεται εντός των παλαιοχριστιανικών τειχών. Έχει ανασκαφεί και συντηρηθεί μερικώς από τον Αναστάσιο Ορλάνδο (1965). (είναι επισκέψιμη, δίπλα στο δρόμο).
• «Βασιλική Γ» (576-600 μ.Χ.): Βρίσκεται εντός των παλαιοχριστιανικών τειχών, κοντά στο βόρειο σκέλος. Είχε ανασκαφεί από τον Αναστάσιο Ορλάνδο, αλλά βομβαρδίστηκε από τους Ιταλούς στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι τρίκλιτη με τρεις αψίδες ατά ανατολικά. Είναι δύσκολα επισκέψιμη.
• «Βασιλική Δ» (500-525 μ.Χ.): Θέση Ασύρματος, Ανάληψη, λόφος καραούλι, επίσης με ψηφιδωτά. Είναι επισκέψιμη.
• «Βασιλική Ε Αγίου Μηνά»: Ερειπωμένη, στη θέση Ψαθάκι. Δεν έχει ανασκαφεί. Επισκέψιμος ο χώρος.
• «Βασιλική ΣΤ»: Βρίσκεται εντός των παλαιοχριστιανικών τοιχών, βορειοανατολικά της Βασιλικής του Δουμετίου. Δυστυχώς είναι μη επισκέψιμη, γιατί καλύπτεται από το … οδόστρωμα της εθνικής οδού Πρέβεζας Ιωαννίνων.
• «Βασιλική στη θέση Μαργαρώνα»: Είναι ερειπωμένη, και δεν έχει ανασκαφεί καθόλου. Είναι επισκέψιμη.
• «Επισκοπικό Μέγαρο» ή «Βασιλόσπιτο»: Δεν πρόκειται για ναό, αλλά για ανάκτορο. Ανασκάφηκε μερικώς από τον Αλέξανδρο Φιλαδελφέα. Βρίσκεται δυτικά της Βασιλικής Α του Δουμετίου. Είναι επισκέψιμο, μετά τις εργασίες των ετών 2006-2009.

«Ναός Αναλήψεως»: Βρίσκεται στη θέση Μάζωμα νοτιοανατολικά της Νικόπολης, σε λόφο, κοντά στην έπαυλη της Φτελιάς. Είναι δύσκολα επισκέψιμη.

Αρχαιολογικό Πάρκο Νικόπολης

Στις 12-11-2011 ανακοινώθηκε από το ΥΠΠΟ ότι «Προχωράει το σχέδιο ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου της Νικόπολης στην Πρέβεζα, έκτασης 13.500 στρεμμάτων, που αποτελεί σήμερα τη μεγαλύτερη αρχαία πόλη της Ελλάδας. Με την έγκριση της τροποποιημένης πρότασης συγκοινωνιακών έργων ανάδειξης του αρχαιολογικού πάρκου της Νικόπολης από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, υποβαθμίζονται και βελτιώνονται οδοί, με στόχο την ενοποίηση του αρχαιολογικού χώρου, ενώ δημιουργούνται τέσσερις προσβάσεις, χώροι στάθμευσης και ισόπεδοι κόμβοι, καθώς και μια υπόγεια διάβαση πεζών.Μεταξύ άλλων, θα υποβαθμιστεί το τμήμα της εθνικής οδού που διέρχεται από τον αρχαιολογικό χώρο, σε αντίθεση με την παραλιακή οδό που αναβαθμίζεται, ενώ βελτιώνεται η νότια σύνδεση με τη βιομηχανική περιοχή και συνδέεται η πρόσβαση Δ, που βρίσκεται δίπλα στο Μνημείο του Αυγούστου, με την περιοχή της Σμυρτούλας. «Πρόκειται για ένα καλό παράδειγμα συνεργασίας του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού με την Περιφέρεια σε επίπεδο χάραξης και όχι εκτέλεσης του έργου. Η πρόληψη φέρνει το καλύτερο αποτέλεσμα, καθώς δεν γίνεται σε βάρος του τελικού έργου», δήλωσε η Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού Λίνα Μενδώνη. Η αρχαία Νικόπολη ήταν η πόλη που χτίστηκε από τον Αύγουστο, τον πρώτο αυτοκράτορα της Ρώμης, για να τιμήσει τους θεούς που τον βοήθησαν στην νίκη του επί του Μάρκου Αντώνιου και της Κλεοπάτρας στη μεγάλη Ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ. Περιλαμβάνει πολύ σημαντικά ρωμαϊκά δημόσια έργα, όπως τείχη με αμυντικούς πύργους, Βουλευτήριο, εμπορικά κτίρια, αμφιθέατρο, λουτρά, το Μνημείο του Αυγούστου Οκταβιανού με ενσωματωμένα 36 έμβολα πλοίων της Κλεοπάτρας, Θέατρο, Στάδιο, Ωδείο και ένα γιγάντιο έργο ύδρευσης, το Ρωμαϊκό υδραγωγείο, μήκους 50 χλμ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ»

Δείτε επίσης

• Αρχαιολογικό Μουσείο Νικόπολης

Πηγές (Χρονολογικά)

• Στράβωνας («Γεωγραφικά») (64 π.Χ. -23 μ.Χ.)
• Βιργίλιος (Ρωμαίος ποιητής) (70-19 π.Χ.)
• Απόστολος Παύλος (Επιστολή προς Τίτον) (10-67 μ.Χ.)
• Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Naturalis Historia) (23-79 μ.Χ.)
• Φίλιππος ο Θεσσαλονικεύς (1ος μ.Χ. αι.)
• Πλούταρχος («Αντώνιος») (1ος-2ος μ.Χ. αι.)
• Τάκιτος («Annales») (1ος-2ος μ.Χ. αι.)
• Αρριανός (2ος μ.Χ. αι.)
• Παυσανίας (2ος μ.Χ. αι.)
• Σουητώνιος (Ρωμαίος ιστορικός) (2ος μ.Χ. αι.)
• Δίων Κάσσιος (2ος-3ος μ.Χ. αι.)
• Ωριγένης (2ος-3ος μ.Χ. αι.)
• Ευσέβιος («Εκκλησιαστική ιστορία ») (3ος μ.Χ. αι.)
• Επιγραφές (Δ. Κ. Σαμσάρης, Η 'Ακτια Νικόπολη, 1994, σ. 149-261 : Κατάλογος επιγραφών Νικόπολης)

Βιβλιογραφία (Αλφαβητικά)

• Ιστοσελίδα Μηχανικών Πολυτεχνείου: «Αρδευτικά έργα αρχαιότητας» http://www.geocities.com/sfetel/gr/plumb_waters_g.htm Αρχειοθετήθηκε 2003-04-08 στο Wayback Machine..
• Εγκυκλοπαίδεια: «Britannica»
• Εγκυκλοπαίδεια: «Microsoft Encarta».
• Εγκυλοπαίδεια: «Δομή»
• Εκκλησία της Ελλάδος: «Παύλος Πρώτος μετά τον Ένα», Εκδόσεις: Κλάδος Εκδόσεων Επικοινωνιακής και Μορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 2001, σελ. 73. Εγκυκλοπαίδεια
• Ζάχος Κωνσταντίνος: «Η Έπαυλη του Μάνιου Αντωνίνου στη Νικόπολη», έκδοση ΙΒ Εφορείας Αρχαιοτήτων, 2005.
• Νικόπολις: Δύο περίπατοι, Αθηνά Κωνσταντάκη, Μαρία Σκανδάλη, Ελένη Συνεσίου. Επιμέλεια: Βούλα Γ. Σοφοπούλου. Φωτογράφηση: Νίκος Δ. Καράμπελας, Αθηνά Κωνσταντάκη, Χάρης Μπίλιος. Πρέβεζα, Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις, 2000, ISBN 960-7660-08-0, ISBN 978-960-7660-08-4
• Κορομηλά Μαριάννα: «Εν τω Σταδίω», εκδόσεις Άγρα, 2004.
• Μπαχαρνίκου Μιλένα: «Ρωμαϊκό Υδραγωγείο Νικόπολης».
• Παπαδήμας Γεώργιος: «Άκτια», έκδοση 1992,
• Πρακτικά 2ου Διεθνούς Συμποσίου για τη Νικόπολη, που έγινε 11-14 Σεπτεμβρίου 2002 στην Πρέβεζα.
• Σαμσάρης Κ. Δημήτρης: Η Άκτια Νικόπολη και η «χώρα» της (Νότια Ήπειρος - Ακαρνανία). Ιστορικογεωγραφική και επιγραφική συμβολή, Θεσσαλονίκη 1994
• Υπουργείο Πολιτισμού: Ιστοσελίδα «Οδυσσέας»: «Ρωμαϊκό Υδραγωγείο Νικόπολης».
• Υπουργείο Πολιτισμού: Ιστοσελίδα «Οδυσσέας: «Αρχαία Νικόπολη»
• Φουρίκης Πέτρος: «Νικόπολις Πρέβεζα», έκδοση 1930, επανέκδοση Δωδώνης 2007,
• Χυτήρη Τάνια: «Νικόπολις», ιδία έκδοση 2007
• G.F.Hertzberg – Καρολίδου: «Ιστορία της Ελλάδος επί της Ρωμαϊκής Κυριαρχίας», Αθήναι 1902.
• Le Quien: «Oriens Christianus», Parisiis, 1740, τόμος ΙΙ, σελίδα 134.
• Runciman Steven Sir: «Βυζαντινός πολιτισμός», εκδόσεις Γαλαξίας-Ερμείας.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• «Η Αρχαία Νικόπολη αποκαλύπτεται» Αρχειοθετήθηκε 2013-04-19 στο Wayback Machine., εφημερίδα Καθημερινή, 18 Απριλίου 2013.
• Με το βλέμμα στη Νικόπολη, Πρέβεζα 2020, ψηφιακή έκδοση της ΕΦΑ Πρέβεζας, σε επιμέλεια Ανθής Αγγέλη και Μαρίας Καραμπά.