Ο Ποταμός Δειραδιώτης ή Ποταμός Δειραδιωτών ή Ποταμός Δειράδων ή Ποτάμιοι ή Ποτάμιοι Δειραδιώτες ή Ποτάμιοι Δειράδες ή Ποταμοί Δειράδες ή Ποταμοί (αρχαία ελληνικά: Ποταμός Δειραδιῶται‎‎), (ο δήμος: Ποταμού Δειραδιωτών) ήταν αρχαίος οικισμός - πόλη και δήμος της Λεοντίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας).

Ποταμός Δειραδιώτης
Γενικά στοιχεία
ΟνομασίαΠοταμός Δειραδιῶται
Άλλες ονομασίεςΠοταμός Δειραδιωτών ή Ποταμός Δειράδων ή Ποτάμιοι ή Ποτάμιοι Δειραδιώτες ή Ποτάμιοι Δειράδες ή Ποταμοί Δειράδες ή Ποταμοί
Κύριος οικισμόςΠοταμός Δειραδιώτης
Διοικητικά στοιχεία
Ταυτότηταδήμος της αρχαίας Αττικής
Ονομασία δήμουΔήμος Ποταμού Δειραδιωτών
Ονομασία δημότηΠοτάμιος Δειραδιώτης
ΦυλήΛεοντίδα
Αντιγονίδα
ΤριττύςΠαραλίας
Σύστημα εξουσίαςΠόλη–κράτος
Πολιτικό σύστημαΑθηναϊκή Δημοκρατία
Τίτλος ηγέτηδήμαρχος
Λήψη αποφάσεωνΑρχαία Βουλή & Δήμος
Αριθμός βουλευτών
1η περίοδος
508 – 307/306 π.Χ.
2
2η περίοδος
307/306–224/223 π.Χ.
2
3η περίοδος
224/223–201/200 π.Χ.
2
4η περίοδος
201/200 π.Χ.– 126/127
άγνωστος
5η περίοδος
126/127–3ος αιώνας
άγνωστος
Ιστορική εξέλιξη
Ίδρυση508 ΠΚΕ
Λήξη3ος αιώνας
Αντικαταστάθηκε απόΔήμος Λαυρεωτικής, Δήμος Σαρωνικού Αττικής
Λατρευτικές παραδόσεις
Αρχαιολογία
Περιοχή
Αρχαία Αττική
Σήμερα: θέση στην κοιλάδα του Ποταμού, βόρεια του Θορικού Αττικής
Οι δήμοι της αρχαίας Αττικής

Ονομασία

Επεξεργασία

Ο δήμος, όπως αντίστοιχα και οι δήμοι Ποταμός Καθύπερθεν, Ποταμός Υπένερθεν και Δειραδιώτες, πήρε όνομά του από τις λέξεις «ποταμός» και «δειράς» (αρχαία ελληνικά: δειράς‎‎), δηλαδή «κορυφογραμμή οροσειράς»,[1] λόγω του ότι βρισκόταν μετά από μια μικρή προσχωσιγενή πεδιάδα, που αναπτύχθηκε κατά μήκος της ακτής, με τη θέση του στους λόφους κοντά στις εκβολές του ποταμού, που εκβάλει στη θάλασσα βόρεια του Θορικού.

Τοποθεσία του αρχαίου δήμου

Επεξεργασία

Ο δήμος του Ποταμού Δειραδιωτών, ήταν δήμος της Παραλίας.[2][3] Βρισκόταν κοντά στην ανατολική ακτή στα νοτιοανατολικά της Αθήνας και τοποθετείται σε θέση στην κοιλάδα του Ποταμού, βόρεια του Θορικού[4] και νότια των Πρασιών,[5] ανατολικά της Κερατέας στην περιοχή Κουβαράς του Δήμου Σαρωνικού Αττικής και κοντά στο σημερινό Δασκαλειό, του πρώην Δήμου Κερατέας[6] στη θέση Άγιος Γιάννης-Φοβόλες, η οποία υπάγεται στον Δήμο Λαυρεωτικής, παράλληλα με τον αρχαίο δήμο των Δειραδιωτών.

Ο Κουβαράς αργότερα αποκαλείτο "Επτάλοφος" λόγω των επτά λόφων που περιβάλλουν το χωριό. Στη σύγχρονη ιστορία στην περιοχή έζησε ο "Κούβας", μεγαλοκτηματίας ο οποίος μετά την αναγγελία του θανάτου του δάνεισε το όνομά του στο σημερινό οικισμό. Συγκεκριμένα, η ονομασία "Κουβαρά" αποτελείται από τα συνθετικά "Κούβα" + "ρα", δηλαδή "πτώση" του "Κούβα" στα αρβανίτικα.[7].

Στους παλαιότερους ερευνητές υπήρξε σχετική σύγχυση μεταξύ των τριών δήμων με την ονομασία «Ποταμός» και το κατά πόσο, ο καθύπερθεν ή ο υπένερθεν, αφορούσαν στους δυο δήμους του άστεως ή τον έναν της Παραλίας με το επίνειό του (=λιμάνι), δηλαδή το Δασκαλειό, αλλά και για το σε ποιον δήμο ήταν ο τάφος του Ίωνα, προγόνου των Ιώνων.[8]

Σε διάφορες περιοχές, οι οποίες υπάγονταν παλαιότερα στον πρώην Δήμο Κερατέας, ο οποίος έχει ενσωματωθεί σήμερα στον Δήμο Λαυρεωτικής, βρίσκονταν οι αρχαίοι δήμοι των Δειραδιωτών, του Ποταμού Δειραδιωτών (θέση Άγιος Γιάννης-Φοβόλες), της Αμφιτροπής (Μητροπήσι), της Βήσας (Μπαρμπαλιάκη), της Αιγιλίας (Όλυμπος), των Κυρτιαδών ή Κυρτειδών (κοντά στη Κακή Θάλασσα ή το Δασκαλειό), του Θορικού, των Φρεαρίων (Αρί ή Μαρκάτι ή Όλυμπος) και της Κεφαλής (περιοχή Αγίου Σεραφείμ Ρουτζέρι Μεσοχώρι).[9]

Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή

Επεξεργασία

Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[10] ως μέλος αρχικά της Λεοντίδας φυλής, συμμετείχε με 2 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) ως και την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) ο δήμος ενσωματώθηκε στην Αντιγονίδα φυλή με 2 βουλευτές στη Βουλή των 600. Μετά την κατάργηση και διάλυση των «μακεδονικών φυλών» (Αντιγονίς και Δημητριάς) ο δήμος επανήλθε στην Λεοντίδα φυλή, κατά την τέταρτη (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) με άγνωστο αριθμό βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.

Οι κάτοικοι των Ποτάμιων Δειραδιωτών

Επεξεργασία

Ο δημότης των αρχαίων Ποτάμιων Δειραδιωτών ονομαζόταν Ποτάμιος Δειραδιώτης. Σύμφωνα με τον Παυσανία στον δήμο ήταν ο τάφος του Ίωνα, προγόνου των Ιώνων. Ο Ίωνας ήταν γιος του Ξούθου και εγγονός του Έλληνα ή κατά άλλη εκδοχή γιος του Απόλλωνα και της Κρέουσας, της κόρης του Ερεχθέα και γυναίκας του Ξούθου. Βοήθησε τους Αθηναίους στον πόλεμο κατά της Ελευσίνας και πέθανε στη μάχη. Η λατρεία του συνδέθηκε με εκείνη του Πατρίου Απόλλωνα. Μαζί με τον Ίωνα, λατρευόταν και ο Ξούθος σε αυτόν τον δήμο. Οι κάτοικοι των Ποτάμιων Δειραδιωτών είχαν τη φήμη ότι ήταν πολύ φιλελεύθεροι στην αποδοχή εισδοχής στα μητρώα των πολιτών, αρκετών απελευθερωμένων σκλάβων και ξένων. Ο δήμος διετέλεσε επίσης σκηνικό της κωμωδίας του Στάττιδος «Ποτάμιοι», το οποίο σύμφωνα με τον Σχολιαστή του Αριστοφάνους, παρουσιάσθηκε πριν τις «Εκκλησιάζουσες», δηλαδή πριν το 392 π.Χ.

Δείτε επίσης

Επεξεργασία

Παραπομπές - σημειώσεις

Επεξεργασία
  1. [...] δειράς: η (Α δειράς) κορυφογραμμή οροσειράς («οι δειράδες τού Ολύμπου», «ὑπὸ δειράσι νιφοβόλοις Παρνασσοῡ») αρχ. 1. (για ζώα) τράχηλος, λαιμός 2. φρ. «τέγγει δ' ὑπ' ὀφρύσι δειράδας» — μουσκεύει με τα δάκρυα της τα κορφοβούνια / για την απολιθωμένη μορφή τής Νιόβης στο Σίπυλο τής Φρυγίας (Σοφ., Αντιγ.)". [...], δειράς
  2. [...] "Potamus: (Ποταμός/Potamós). Name borne by three Attic demes of the phyle Leontis: (1) and (2) were asty demes in the upper Ilissus valley, divided into Upper P. (Π. καθύπερθεν/P. kathýperthen) at the Kaisariani monastery with two bouleutaí and Lower P. (Π. ὑπένερθεν/P. hypénerthen) in modern Panepistemioupolis with one or two bouleutaí, from 307/6 to 201/200 BC in Demetrias [2]. Boundary-rock inscriptions on Alepovouni [1; 2] presumably marked the border between Upper and Lower P. [3. 117]. (3) P. Deiradiôtai (Π. Δειραδιῶται) . Paralia deme, from 307/6 to 201/0 BC." [...], Lohmann, Hans (Bochum), Potamus
  3. [...] "Deiradiotae: (Δειραδιῶται; Deiradiôtai). Attic paralia deme of the Leontis phyle, from 307/6 to 201/0 BC of the Antigonis ( Potamos Deiradiotae). Two bouleutai . Finds of a gravestone and a mortgage marker stone (IG II2, 2650, 5965) at Daskalio locate D. on the south-east coast of Attica east of Keratea". [...], Lohmann, Hans (Bochum), Deiradiotae
  4. John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 132.
  5. Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, "Τα Ελληνικά, ήτοι περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική και στατιστική της αρχαίας και νέας Ελλάδος. Συνταχθείσα υπό Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, εις τρεις τόμους. Ων ο Α' διαλαμβάνει την Στερεάν, Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδα, ο Β' την Πελοπόννησον και ο Γ' τας νήσους τας τε ελευθέρας και μη, και τον πίνακα, και εκδοθείσα υπό Κωνσταντίνου Αντωνιάδου."... τόμοι 1-3, Εκ του τυπογραφείου Κ. Αντωνιάδου. Εν Αθήναις 1853-1854, Ta Hellenkika: etoi perigraphe, geographike, historike, archaiologike, kai statistike tes archaias kai neas Hellados, Iakobos R. Rankabes, Ek tou typ. K. Antoniadou, 1853, Τόμος 1, σελ. 264: [...] "Ποταμός, δήμος φυλής Λεοντίδος (3 = Αρποκρατ. εις λ. Ποταμός), κατά την ανατολικήν παραλίαν, προς το βόρειον του Θορικού και το νότιον των Πρασιών• οι δημόται ελέγοντο Ποτάμιοι (4 = Σταβ. β. 9, σ. 398, 399). Ο Παυσανίας ονομάζει τον δήμον τούτον Ποταμούς, και λέγει ότι εις τους Ποταμούς τούτους ην ο τάφος Ίωνος του Ξούθου, ος ώκησε παρά τοις Αθηναίοις και επολεμάρχησεν επί του των Αθηνών κατά των Ελευσινίων πολέμου (5 = Παυσ. Αττ. κ. 31 - Αχ. κ. 1. 12.)• ο Σουΐδας ονομάζει ωσαύτως τον δήμον τούτον Ποταμούς• κατά τον σχολιαστήν του Ομήρου ήσαν εν Αττική δύο δήμοι Ποταμοί ων ο μεν καθύπερθεν, ο δε υπένερθεν ωνομάζοντο (6 = Σχολιαστ. Ομηρ. Ιλ. Ω. ς. 545). Κατά τον Πλίνιον πριν κατασταθή δήμος εν τω τόπω τούτω ην φρούριον μόνον (7 = Πλιν. Φυσ. Ιστ. β. 4. 7.)• οι Ποτάμιοι εκωμωδούντο ως ευκόλως δεχόμενοι τους παρεγγράπτους (τους κρυφίως ή αδίκως καταγεγραμμένους εν τω καταλόγω τών πολιτών• τους νόθους πολίτας), ως καί εξ άλλων και εκ του Μενάνδρου εν Διδύμαις φαίνεται (8 Αρποκρατ. εις λ. Ποταμός). - Ο λιμήν ο ονομαζόμενος σήμερον Δασκαλιό ην, φαίνεται, το πάλαι ο λιμήν του Δήμου Ποταμού ή Ποταμών• ο δε δήμος και η κώμη ήσαν ένθα η τανύν Κερατιά (9 = Ληκ. Δημ.)". [...]
  6. «Δήμος Κερατέας, η ιστορική εξέλιξη του δήμου». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Ιουνίου 2011. Ανακτήθηκε στις 4 Οκτωβρίου 2016. 
  7. Ιστορικά Ιστοτόπου Κουβαρά Αρχειοθετήθηκε 2008-05-31 στο Wayback Machine., ανάκτηση 16/12/2007
  8. Διονύσιος Σουρμελής, "Αττικά: ή περί δήμων Αττικής εν οις και περί τινων μερών του Άστεως". Υπό Διονύσιου Σουρμελή. Έκδοσις πρώτη. Τύποις Αλεξάνδρου Κ. Γκαρπολά, Εν Αθήναις 1854 και "Attika hē peri dēmōn Attikēs en hois kai peri tinōn merōn asteōs", Dionysios Surmelēs, Gkarpola, 1854, σελ. 55: [...] "Ποταμός και Ποταμοί, ο δημότης Ποτάμιος• ωνομάσθη από Ποταμού ήρωος ή Θεού• διότι κατά τινας υπήρχε και Θεός Ποταμός καλούμενος. Και ο δήμος ούτος ήτον διηρημένος εις υπένερθεν και καθύπερθεν, όπερ εστί καθ' ημας επάνω ποταμός, και κάτω ποταμός• κατά τον Σχολιαστήν του Ομήρου (εν Ιλ. Ω. ς. 545) λέγοντα «Παρ' Αθηναίοις εισί δύο δήμοι ποτάμιοι, ων ο μεν καθύπερθεν, ο δε υπένερθεν ονομάζεται»• νυν δε λέγεται Δασκαλειό και ο τόπος και ο λιμήν αυτού. Εις τον δήμον τούτον απέθανε και ετάφη ο του Ξούθου και της Κρεούσης ένδοξος υιός, ο Ίων, ένθα ην και το μνήμα αυτού μέχρι του Παυσανίου (Αχαΐ. β. ζ'. κ. ά. § 5.)". [...]
  9. Κερατέα Ιστορική Αναδρομή Αρχειοθετήθηκε 2016-03-14 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: hpolhmas.com
  10. Ποτάμιοι Δειραδι Attica (IG I-III), στην ιστοσελίδα: epigraphy.packhum.org

Πηγές – βιβλιογραφία

Επεξεργασία

Πρωτογενείς πηγές

Δευτερογενείς πηγές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία