Κάτω Αχαΐα

Η Κάτω Αχαΐα (Αχαγιά), είναι κωμόπολη, που ανήκει στον Νομό Αχαΐας. Βρίσκεται 25 χλμ. δυτικά της Πάτρας. Έχει πληθυσμό 7.689 κατοίκους και είναι το εμπορικό, κοινωνικό και πνευματικό κέντρο της δυτικής Αχαΐας. Αποτελεί έδρα του Δήμου Δυτικής Αχαΐας (παλαιότερα του Δήμου Δύμης).

Κάτω Αχαΐα
Δρόμος στην Κάτω Αχαΐα
Κάτω Αχαΐα Κάτω Αχαΐα
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Αποκεντρωμένη Διοίκηση	Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου
Περιφέρεια	Πελοποννήσου
Περιφερειακή Ενότητα	Αχαΐας
Δήμος	Δυτικής Αχαΐας
Δημοτική Ενότητα	Δύμης
Δημοτική Κοινότητα	Κάτω Αχαΐας
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Πελοπόννησος
Νομός	Αχαΐας
Υψόμετρο	20 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	7.689
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	252 00
Τηλ. κωδικός	2693
Σχετικά πολυμέσα

Ονομασία

Το όνομά της προέρχεται από το όνομα του αρχαίου ελληνικού φύλου Αχαιοί, άγνωστο πως το απέκτησε, ενώ το «Κάτω» προσδιορίζει την αντιδιαστολή με το χωριό Άνω Αχαΐα που αποτελούσαν κάποτε μία κοινότητα. Προεπαναστατικά από περιηγητές αποκαλείται και ως «Παλιά Αχαΐα».

Τοποθεσία

Εκτείνεται σε μια πεδινή τοποθεσία στο δυτικό τμήμα του Νόμου Αχαΐας στην Πελοπόννησο. Λόγω του ότι είναι χτισμένη σε λόφο, δίνει μια υπέροχη εικόνα θέας της Πάτρας, των γύρω περιοχών αλλά και της Αιτωλοακαρνανίας. Κέντρο της πόλης είναι η συμβολή των οδών Αθηνάς και ΠΕΟ Πατρών-Πύργου. Προς τα δυτικά σε απόσταση 22 χλμ. βρίσκεται το δάσος της Στροφυλιάς και η παραλία της Καλογριάς. Ενώ παραθαλάσσια βρίσκονται η Παραλία Κάτω Αχαΐας και οι Αλυκές. Επίσης, κοντινοί οικισμοί είναι τα Νιφοραίικα και η Λακκόπετρα.

Ιστορία

Συγκρότημα Ρωμαϊκών κλιβάνων στην Κάτω Αχαΐα.

Στην Κάτω Αχαΐα θεωρείται ότι βρισκόταν η αρχαία πόλη Δύμη, καθώς έχουν εντοπιστεί ερείπια αρχαίου οικισμού και τοίχους, ερείπια ρωμαϊκών χρόνων ενώ κοντά βρίσκεται και το Τείχος Δυμαίων.

Από τη αρχαία Δύμη ήταν οι Ολυμπιονίκες Οιβώτας και Πάταικος. Ο πρώτος στο αγώνισμα του σταδίου (756 π.Χ.) και ο δεύτερος στο ιππικό άθλημα της κάλπης (496 π.Χ.).

Η σημερινή κωμόπολη είναι άγνωστο πότε κατοικήθηκε ξανά, μετά την εγκατάλειψη της αρχαίας πόλης. Πιθανότατα να συνέχισε να υπάρχει μικρός οικισμός. Το 1205 αλλά και το 1700 αναφέρεται στην περιοχή χωριό Αχαΐα όπου έγινε εγκατάσταση Σλάβων, αλλά υπάρχουν πιθανότητες να επρόκειτο για την Άνω Αχαΐα.

Το 1807 πέρασε από την περιοχή ο Κολοκοτρώνης και πυρπόλησε τον πύργο του Σαίτ Αγά Οθωμανού, ιδιοκτήτη τότε της περιοχής. Η κοντινή παραλία χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές κατά την επανάσταση του 1821 για αποβίβαση στρατευμάτων. Το 1816 ο Πουκεβίλ αναφέρει ότι είχε 30 καλύβες το 1828 αναφέρεται ότι είχε 40 οικογένειες, ενώ 48 το 1851. Μετά την Επανάσταση του 1821 ήρθαν στην Κάτω Αχαΐα πληθυσμοί από την Αρκαδία, τα Επτάνησα, τα Καλάβρυτα και την Κόρινθο.

Από τα μέσα του 19ου αιώνα η Κάτω Αχαΐα έγινε το εμπορικό και συγκοινωνιακό κέντρο της περιοχής με τα προϊόντα παραγόμενα στην ευρύτερη περιοχή να συγκεντρώνονται στο λιμάνι των Αλυκών και από εκεί να μεταφέρονται στην Πάτρα. Έτσι άρχιζε να ανθίζει στην περιοχή και το εμπόριο μέσω της ανάπτυξης και καλλιεργειών, όπως η ελιά και η σταφίδα, που διοχετεύονταν σε μεγαλύτερες αγορές, αλλά και μέσω της έλευσης και μόνιμης εγκατάστασης στην περιοχή πληθυσμών από την περιοχή των Καλαβρύτων. Η εξωτερική μετανάστευση στα τέλη του 19ου αιώνα αλλά και η αντίστοιχη εσωτερική στις αρχές του 20ού ανέστειλαν αυτή τη δυναμική ανάπτυξης που είχε η περιοχή εκείνη την εποχή.

Το 2008 στον φονικό σεισμό της 8ης Ιουνίου του 2008 βρήκαν τραγικό θάνατο 2 κάτοικοι και η περιοχή υπέστη εκτεταμένες ζημιές και καταρρεύσεις κτιρίων.

Αξιοθέατα

Αρχαιολογικοί Χώροι

• Συγκρότημα κλιβάνων ελληνιστικών χρόνων
• Ερείπια λουτρού κοντά στον Ι.Ν. Ζωοδόχου Πηγής (Παναγίτσα)

Ναοί

Η Κάτω Αχαΐα είχε δύο παλαιότατους βυζαντινούς ναούς: αυτόν της Ζωοδόχου Πηγής (ή Παναγίτσα) στην οδό Φαιστού και τον παλαιό ναό του Αγίου Ιωάννη (Αη-Γιάννης) στην Πλατεία Δημοκρατίας

Ι.Ν. Ζωοδόχου Πηγής (Παναγίτσα)

Ο σημερινός ναός της Ζωοδόχου Πηγής (Παναγίτσα) είναι του 12ου αιώνος, όπως υποθέτουν οι ειδικοί μελετητές. Στην άποψη αυτή συνηγορεί το γεγονός ότι τα μοναστήρια της Μόβρης και άλλοι βυζαντινοί ναοί της Δύμης χτίστηκαν την ίδια εποχή (12ος αιώνας). Την εποχή αυτή η Δύμη γενικά και η Κάτω Αχαΐα ειδικότερα παρουσιάζουν οικονομική ανάπτυξη και ακμή σε πληθυσμό. Φαίνεται ότι μεταξύ 12ου και 15ου αιώνα οι Έλληνες συσπειρώνονται γύρω από την Ορθόδοξη Εκκλησία τους και αντιδρούν στους Φράγκους και στον προσηλυτισμό της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας. Τότε χτίστηκαν σε όλη τη Δύμη μοναστήρια και εκκλησίες ή ανακαινίστηκαν παλαιότεροι ναοί. Εκείνα τα χρόνια της Φραγκοκρατίας πιθανόν χτίστηκαν ή ανακαινίστηκαν και αυτοί οι δύο βυζαντινοί ναοί της Κάτω Αχαΐας. Μετά τις σφαγές των κατοίκων από τους Τούρκους κατακτητές το 1458 και το 1460 η Κάτω Αχαΐα σχεδόν ερημώθηκε. Οι περιηγητές μιλούν για τους επόμενους αιώνες της Τουρκοκρατίας για λίγους πτωχούς γεωργούς που κατοικούσαν σε καλύβες. Δεν μπορούσαν τότε 70-80 σκηνίτες να χτίσουν ναούς.

Η Παναγίτσα είναι χτισμένη επάνω στα ερείπια του αρχαίου ναού του Ασκληπιού, θεού της Υγείας. Δίπλα ήσαν τα θαυμάσια λουτρά της αρχαίας Δύμης, δηλαδή όλος ο χώρος ήταν αφιερωμένος στην Υγεία. (Τι πιο φυσικό λοιπόν οι πρώτοι Χριστιανοί να έφτιαξαν τον Ναό τους στον καθιερωμένο ιερό χώρο της Υγείας και να τον αφιέρωσαν στην Ζωοδόχο Πηγή, που ήταν πάροχος υγείας στους Χριστιανούς. Και μη λησμονούμε και τούτο, ότι οι Έλληνες ήσαν θρησκευόμενοι, εδέχθησαν τον Χριστιανισμό, αλλά κράτησαν μερικές παραδόσεις τους, αγνές και ανθρώπινες, μέσα στην νέα θρησκεία τους με τις ευλογίες της Εκκλησίας τους). Οι ξένοι περιηγητές αναφέρουν ύπαρξη κάποιων αρχαίων ερειπίων, κιόνων κ.λ.π. στον αύλειο χώρο του ναού της Παναγίτσας. Κάπως έτσι ξεκίνησε η βυζαντινή Παναγίτσα και ο βυζαντινός Αη-Γιάννης της Κάτω Αχαΐας ως και όλοι σχεδόν οι ναοί των πρώτων Ελλήνων Χριστιανών.

Ο ιερός Ναός της Παναγίτσας πρέπει να υπέστη πολλές ανακαινίσεις και επισκευές δια μέσου των αιώνων. Στις ημέρες μας έγινε ριζική ανακαίνιση το 2008 με προσθήκες και εξωραϊσμούς.

Ι.Ν. Αγίου Ιωάννου Προδρόμου

Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος είναι ο πολιούχος της Κάτω Αχαΐας και της Δύμης από την βυζαντινή εποχή μέχρι και σήμερα. Οι Ευρωπαίοι περιηγητές από την εποχή της τουρκοκρατίας αναφέρουν ότι ο ναός του Αγίου ήταν προσκύνημα για ολόκληρη τη Δύμη και ευρύτερα για την Δυτική Αχαΐα.

Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Ιωάννου (1200; - 1952)

Κτίστηκε προ του 1400, ίσως και παλαιότερα, πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού. Στους τοίχους του είχαν εντοιχιστεί κομμάτια ή και πλάκες μαρμάρινες από τα αρχαία ερείπια. Η γνώμη μερικών ότι ο ναός κτίσθηκε γύρω στο 1700 δεν ευσταθεί, διότι τότε η Κάτω Αχαΐα και η ευρύτερη περιοχή ήταν ερημωμένη από τους Τούρκους κατακτητές (1460) ενώ οι κάτοικοι δεν ξεπερνούσαν τις 10 με 15 οικογένειες που διέμεναν σε καλύβες, όπως αναφέρουν ξένοι περιηγητές. Ο βυζαντινός ιερός ναός του Αγίου Ιωάννου ήταν αρκετά μεγάλος, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι κτίσθηκε σε εποχή που η Κάτω Αχαΐα ήταν πολυάνθρωπος. Τέτοιες εποχές ήσαν η εποχή της Δανιηλίδος, που η Κάτω Αχαΐα ή Μορέας ήταν κέντρο της μεταξοκαλλιέργειας (γύρω στο 900 μ.Χ.), και η εποχή της Φραγκοκρατίας (1205-1427). Επίσης πρέπει να υπογραμμισθεί ότι μεταξύ του 1200 και του 1400 κτίσθηκαν και επισκευάσθηκαν ναοί και μοναστήρια σε όλη τη Δύμη. Το 1853 έγινε μεγάλη επισκευή του βυζαντινού αυτού ναού. Ο ναός κατεδαφίσθηκε το 1952, για να γίνει πλατεία και να ανοίξει η οδός Αποστόλου Ανδρέα. Δίπλα από τον Ι.Ν. του Τιμίου Σταυρού υπάρχει σήμερα περιφραγμένος χώρος που βρισκόταν η Αγία Τράπεζα του βυζαντινού Αγιάννη.

Ο παλαιός ναός του Αγίου Ιωάννου (1928 - 2008)

Ο θεμέλιος λίθος του ναού ετέθη στις 4 Νοεμβρίου 1928 από τον τότε μητροπολίτη Πατρών Αντώνιο. Έκτοτε συνεχίστηκαν οι εργασίες ανεγέρσεως του ναού με βραδύ ρυθμό. Το 1932 συνεχιζόταν η τοιχοποιία. Η στέγαση του ναού (τρούλος) κατά πληροφορίες γερόντων έγινε το 1936-1937. Τα επιχρίσματα έγιναν το 1946-1947. Τα εγκαίνια του Ναού έγιναν το 1947 υπό του τότε Μητροπολίτου Πατρών Θεοκλήτου, οπότε και άρχισε ο Ναός να λειτουργεί κανονικά. Η σπουδαία αγιογράφηση έγινε το 1972 υπό του αγιογράφου Σπύρου Ψαρρού. Ο περικαλλής ναός κατεστράφη στις 8 Ιουνίου 2008 από τον σεισμό.

Άλλοι ναοί

Στην Κάτω Αχαΐα, καθώς και στους γύρω οικισμούς που ανήκουν στην άλλοτε Κοινότητα Κάτω Αχαΐας, υπάρχουν ακόμα οι ναοί της Αναλήψεως (κοιμητηριακός), της Αγίας Άννας, του Αγίου Νικολάου, της Αγίας Παρασκευής και του Τίμιου Σταυρού.

Δημογραφία

Πληθυσμός

Συγκεντρωτικά, η δημογραφική εξέλιξη του οικισμού σύμφωνα με τις εθνικές απογραφές είναι η εξής:

1830	1835	1844	1848-1851	1861	1879	1889	1896	1907	1920	1928	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011
31 οικογ.	25 οικογ. - 117 κατ.	244	48 οικογ. - 249 κατ.	364 κατ.	994	1.343	1.468	1.591	1.514	2.153	2.421	2.675	2.987	3.414	4.936	4.947	5.518	6.618

Ρομά Κάτω Αχαΐας

Στην Κάτω Αχαΐα οι τσιγγάνοι ανέρχονται περίπου στους 1.100. (Απογραφή 1997, σύμφωνα με το Ελληνικό Παρατηρητήριο) Μένουν σε σύγχρονες κατοικίες, κρατώντας όμως κάποιες από τις παραδόσεις και τα έθιμά τους (φανταχτεροί γάμοι σε μικρή ηλικία). Ασχολούνται κυρίως με το εμπόριο οικιακών ειδών (χαλιά/μοκέτες, σκεύη, κουβέρτες κλπ). Σύμφωνα με μελέτη-έρευνα του 1990, στους Ρομά, οι οποίοι αποτελούν σημαντικό τμήμα του πληθυσμού της Κάτω Αχαΐας, οφείλεται η μεγάλη πληθυσμιακή αύξηση που παρατηρήθηκε ανάμεσα στις απογραφές του 1971 και του 1981, αφού οι περισσότεροι εξ αυτών εγκαταστάθηκαν στην Κάτω Αχαΐα την τριετία 1971-1974. Πριν τη μόνιμη εγκατάστασή τους στην περιοχή ταξίδευαν κυρίως στην Πελοπόννησο και τη Θεσσαλία ενώ στην Ελλάδα ήρθαν από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη καταγόμενοι κυρίως από τη Ρουμανία.

Διοικητική εξέλιξη

Την 20/04/1835 (Β.Δ. 8/4/1835) προσαρτάται στον τότε Δήμο Δύμης με έδρα την Άνω Αχαΐα και αποτέλεσε δημοτικό διαμέρισμα του. Κατά άλλους ο δήμος υπήρχε ήδη από το 1832. Με το ΦΕΚ 32Α της 08/12/1845 ορίζεται έδρα του Δήμου Δύμης. Με το ΦΕΚ 256Α της 28/08/1912, βάσει του Ε.τ.Κ. 14/2/1912 και του νόμου ΔΝΖ΄ 4057 με τον οποίο διαλύθηκαν οι δήμοι, αποσπάται από το Δήμο Δύμης ως ανεξάρτητη πλεον κοινότητα και ορίζεται ως έδρα της. Με το ΦΕΚ 244Α της 04/12/1997, σύμφωνα με τη Διοικητική Μεταρρύθμιση «Καποδίστριας», προσαρτάται στο νέο Δήμο Δύμης μέχρι το 2010 που εντάχθηκε στο Δήμο Δυτικής Αχαΐας (ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010) βάσει της Διοικητικής Μεταρρύθμισης "Καλλικράτης".

Μεταφορές - Συγκοινωνίες

Το κτίριο του Σ.Σ. στην Κάτω Αχαΐα (30/5/2008).

Οδικές

Η Κάτω Αχαΐα εξυπηρετείται από την Εθνική Οδό 9 ( βόρειο τμήμα) καθώς και από επαρχιακές οδούς.

Υπεραστικές

Τα Κ.Τ.Ε.Λ. νομού Αχαΐας εκτελούν συχνά δρομολόγια προς Πάτρα και Βάρδα.

Σιδηροδρομικές

Η Κάτω Αχαΐα εξυπηρετείται από τις 29 Φεβρουαρίου 2020 από τη Γραμμή 2 του Προαστιακού Σιδηρόδρομου Πάτρας μέσω του κοντινού τερματικού σταθμού "Κάτω Αχαΐα / Kato Achaia" συνδεόμενη έτσι εκ νέου σιδηροδρομικά με την Πάτρα.

Αεροπορικές

Το αεροδρόμιο Αράξου, που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από την κωμόπολη, εξυπηρετεί αρκετές πτήσεις της πολιτικής αεροπορίας από και προς ευρωπαϊκούς προορισμούς, ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες.

Πολιτισμός

Αθλητικοί σύλλογοι

Η κωμόπολη έχει πληθώρα συλλόγων με τη πλειοψηφία αυτών να ασχολείται με το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ.

Ποδόσφαιρο

• Η Αχαϊκή που υπήρχε ως ανεπίσημο σωματείο από το 1920 και αγωνίζεται στο Δημοτικό (πρώην Εθνικό) Στάδιο Κάτω Αχαΐας

Στο παρελθόν υπήρξαν και άλλα σημαντικά σωματεία τα οποία έκαναν μακροχρόνιες επιτυχίες στο τοπικό πρωτάθλημα. Ο Ολυμπιακός Κάτω Αχαΐας (1991-2004) και ο Αχαϊκός ήταν δυο από αυτές.

Καλαθοσφαίριση

• Αχαγιά 82
• Α.Ο. Αστέρια Αχαΐας
• Α.Ο. Δύμης '07

Άλλοι

• Γ.Σ. Δύμης

Πολιτιστικοί σύλλογοι

·Ο Άγιος ταξιάρχης εκπολιτιστικός σύλλογος

• Δήθεν Αδιάφοροι - καλλιτεχνικά/καρναβάλι
• Ο Οιβώτας - χορός
• Π.Α.ΡΕ.Α. (Πολιτιστικό Αθλητικό Ρεύμα Αχαγιάς) - διάφορες δραστηριότητες
• Καρναβαλική Υποτροπή - καρναβάλι
• Ομάδα Νέων - χορός
• Ι.Δ.Ε.Α. (Ιδέες Δημιουργίας Ενεργών Ατόμων)
• Θεατρική Διαδρομή

Μέσα ενημέρωσης

Έντυπος τύπος

• Αχαγιώτικα Νέα (1990 - σήμερα)

Ηλεκτρονική ενημέρωση

• https://dytikanea.gr/
• https://e-dytikiachaia.gr/ Αρχειοθετήθηκε 2019-05-05 στο Wayback Machine.
• https://westcity.gr/

Αδελφοποιημένες πόλεις

Η Κάτω Αχαΐα είναι αδελφοποιημένη με:

• Ακάια - Ιταλία

Λοιπά στοιχεία

Σήμερα οι κάτοικοι της περιοχής ασχολούνται κυρίως με δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία) καθώς και του τριτογενούς (παροχή υπηρεσιών, τουριστικά επαγγέλματα, διασκέδαση-καφές, υπηρεσίες εστίασης).

Προσωπικότητες

Διατελέσαντες Δήμαρχοι: Παναγιώτης Καράμπελας, Διονύσιος Γκοτσούλιας κ.ά.

Από την Κάτω Αχαΐα κατάγονται οι:

• Γιώργος Καραμπελιάς, εκδότης, συγγραφέας, ιστοριοδίφης, πολιτικός, πολιτικός αναλυτής
• Βασίλης Μπεκίρης, δικηγόρος, πολιτικός επιστήμονας, πολιτικός, πρώην βουλευτής και υφυπουργός
• Νίκος Οικονομόπουλος, τραγουδιστής
• Ευανθία Ρεμπούτσικα, καλλιτέχνης, μουσικός, συνθέτρια
• Θανάσης Αγγ Τούμπουλης, ηθοποιός, σκηνοθέτης, απόστρατος Αστυνομικός
• Άγγελος Τσάμης, καλαθοσφαιριστής
• Έκτορας Σταύρακας, καλλιτέχνης, μουσικός, συνθέτης

Δείτε επίσης

• Άνω Αχαΐα

Πηγές

• Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού-Κατοικιών 2011 που αφορούν στο Μόνιμο Πληθυσμό της Χώρας, Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, τχ. 2ο, φ. 3465 (28 Δεκεμβρίου 2012).
• Ε.Σ.Υ.Ε. - Μόνιμος Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001, Αθήνα 2004. ISBN 960-86704-8-9.
• Παναγιώτης Γ. Καράμπελας, Ιστορία της Κάτω Αχαΐας (από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα), Αθήνα 1987.
• Α.Ι. Κλάδου, Εφετηρίς (Almanach) του Βασιλείου της Ελλάδος δια το Έτος 1837, Εκ της Βασιλικής Τυπογραφίας και Λιθογραφίας, Εν Αθήναις 1837.

Βιβλιογραφία

• Λουλούδης, Θεόδωρος Η. (2010). Αχαΐα. Οικισμοί, οικιστές, αυτοδιοίκηση. Πάτρα: Νομαρχιακή Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ν.Α. Αχαΐας. 
• Βασίλης Οικονομόπουλος (εκδ.), Πατρινό Αθλητικό Πανόραμα, Εκδόσεις «ΠΑΝΟΡΑΜΑ», Πάτρα 1994, σχετικά λήμματα ποδοσφαιρικών ομάδων της Κάτω Αχαΐας.
• Τάσσος Σταθόπουλος, Αχαϊκό Ποδόσφαιρο. Εκατόν είκοσι χρόνια (1891-2010), Εκδόσεις «Γιάννης Πικραμένος», Πάτρα 2010. ISBN 978-960-6628-27-6.
• Κώστας Ν. Τριανταφύλλου, Ιστορικόν Λεξικόν των Πατρών, Τόμος Α΄, Τυπογραφείο Πέτρου Χρ. Κούλη, Πάτρα 1995, Τρίτη Έκδοση, λήμμα «Δύμη».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• «Διοικητικές μεταβολές Κάτω Αχαΐας». Ε.Ε.Τ.Α.Α. Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2017. 
• «Διοικητικές μεταβολές Κοινότητας/Δήμου Κάτω Αχαΐας (1912-1997)». Ε.Ε.Τ.Α.Α. Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2017.