Κάρολος ΙΒ΄ της Σουηδίας

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Κάρολος (αποσαφήνιση).

Ο Κάρολος ΙΒ΄ (Karl XII, 17 Ιουνίου 1682 - 30 Νοεμβρίου 1718) ήταν βασιλιάς της Σουηδίας (1697-1718). Η αρίθμησή του ως ΙΒ΄ βασίζεται στη μυθική ιστορία της χώρας· στην πραγματικότητα είναι ο Κάρολος ΣΤ΄.

Κάρολος ΙΒ΄ της Σουηδίας
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Karl XII (Σουηδικά)
Γέννηση	27  Ιουνίου 1682 The Royal Court Parish
Θάνατος	11  Δεκεμβρίου 1718 Χάλντεν
Αιτία θανάτου	πεσών σε μάχη
Συνθήκες θανάτου	θάνατος στη μάχη
Τόπος ταφής	d:Q28379916
Παρατσούκλι	Alexander of the North και Demirbaş
Χώρα πολιτογράφησης	Σουηδία
Θρησκεία	Λουθηρανισμός
Ύψος	176 cm
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Σουηδικά
Σπουδές	Πανεπιστήμιο της Ουψάλα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	στρατιωτικός ηγέτης μονάρχης
Οικογένεια
Γονείς	Κάρολος ΙΑ΄ της Σουηδίας και Ουλρίκα Ελεονόρα της Δανίας
Αδέλφια	Ουλρίκα Ελεωνόρα της Σουηδίας Εδβίγη Σοφία της Σουηδίας
Οικογένεια	House of Palatinate-Zweibrücken
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Μονάρχης της Σουηδίας (1697–1718)
Υπογραφή
Θυρεός
Σχετικά πολυμέσα

Ο Κάρολος όταν ενθρονίσθηκε, σε ηλικία 15 ετών. Πίνακας του Ντάβιντ Κλέκερ Έρενστραλ, 1697.

Ανέβηκε στον θρόνο στα δεκαπέντε του χρόνια και οδήγησε στα δεκαοκτώ του τη Σουηδία στον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο εναντίον όλων των γειτόνων της, που διαμφισβήτησαν την κυριαρχία της στη Βαλτική. Νίκησε τους Δανούς, τους Ρώσους, τους Πολωνούς και τους Σάξονες, ανεβοκατέβαζε βασιλείς στην Πολωνία, νίκησε και πάλι τους Ρώσους στο έδαφός τους και υπέστη τελικά συντριπτική ήττα από τους τελευταίους στην Πολτάβα. Κατέφυγε στην Οθωμανική αυτοκρατορία και μετά από περιπετειώδη διαμονή πέντε ετών επέστρεψε στη Σουηδία. Συνέχισε τους πολέμους και στα τριάντα έξι του σκοτώθηκε ενώ πολιορκούσε ένα φρούριο στη Νορβηγία.

Επανέλαβε τους άθλους του Γουσταύου Αδόλφου στην Ευρώπη, και μολονότι ή ήττα του στην Πολτάβα σήμανε το τέλος της Σουηδικής Αυτοκρατορίας, θεωρήθηκε και θεωρείται έως και σήμερα από πολλούς συμπατριώτες του εθνικός ήρωας και μαζί με τον προκάτοχό του Γουσταύο Αδόλφο ως οι καλύτεροι μονάρχες στην ιστορία της Σουηδίας.

Ανατροφή και ανάρρηση

Ο Κάρολος ΙΒ΄ ήταν γιος του Καρόλου ΙΑ΄ της Σουηδίας και της Ουλρίκας Ελεωνόρας της Δανίας. Ανήκε στον οίκο του Παλατινάτου-Τσβάιμπρύγκεν, νεότερο κλάδο της δυναστείας των Βίττελσμπαχ.

Ψηλός και δυνατός, με εξαίρετη σωματική κατασκευή, εκπαιδεύτηκε αποκλειστικά για τον πόλεμο. Κυνηγούσε αρκούδες με μόνο όπλο ένα ξύλινο δίκρανο, κολυμπούσε σε παγωμένα νερά, έσκαζε τα άλογά του στο τρέξιμο και διοργάνωνε ψευτομάχες όπου τόσο αυτός όσο και οι φίλοι του κινδύνευαν να σκοτωθούν. Περιφρονούσε τον κίνδυνο και τις στερήσεις και απαιτούσε την ίδια στάση από τα στρατεύματά του. Ακόμα και η θεωρητική εκπαίδευσή του είχε σχέση με τον πόλεμο. Έμαθε μαθηματικά, που του χρειάζονταν για το πυροβολικό του, και λατινικά για να εμπνευστεί από το έργο του Κόιντου Κούρτιου Ρούφου για τον Αλέξανδρο. Είχε μεγάλη ικανότητα αντίληψης αλλά μικρή υπομονή και η ακλόνητη πίστη του στο θεόδοτο βασιλικό του αξίωμα του στέρησε εν μέρει τη δυνατότητα κάποιων πιθανών ελιγμών. Ποτέ δεν έδωσε όρκο που θα περιόριζε τις απόλυτες εξουσίες του και φόρεσε μόνος του το στέμμα κατά την τελετή της στέψης του, ύστερα από επτάμηνη μόνο επιτροπεία.

Ο Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος

Ο συνασπισμός και οι πρώτες επιχειρήσεις κατά της Σουηδίας

Όταν ο δεκαπενταετής Κάρολος ανέβηκε στο θρόνο (1697) η Σουηδία ήταν η μεγαλύτερη δύναμη της ΒΑ Ευρώπης, διαθέτοντας ένα υπερσύγχρονο (για τα δεδομένα της εποχής) στράτευμα, χάρη στο οποίο είχε προσαρτήσει ολόκληρη τη Φινλανδία και διάφορα γερμανικά, δανικά και ρωσικά εδάφη.

Οι γείτονές της είδαν στο νεαρό της ηλικίας του Καρόλου την ευκαιρία να επωφεληθούν. Ένας Λεττονός ευγενής, ο Γιόχαν φον Πάτκουλς, οργάνωσε την όλη κίνηση κατά της Σουηδίας. Όταν ο Κάρολος ΙΒ΄, στηριζόμενος στις υπόλοιπες τάξεις του βασιλείου, περιέστειλε τις καταχρήσεις των ευγενών και κατάσχεσε κτήματά τους, ο Πάτκουλς, Σουηδός υπήκοος ων, διαμαρτυρήθηκε εντονότατα και κατηγορήθηκε για προδοσία. Διέφυγε στην Πολωνία, ζήτησε συγχώρηση από τον νεαρό Κάρολο ΙΒ΄, δεν του δόθηκε, και το 1698 υπέβαλε στον βασιλιά της Πολωνίας σχέδιο για τον διαμελισμό της Σουηδικής αυτοκρατορίας. Αυτός το υιοθέτησε και το Νοέμβριο του 1699 το βασίλειο Δανίας-Νορβηγίας υπό τον Φρειδερίκο Δ΄, η Σαξονία-Πολωνολιθουανική Κοινοπολιτεία υπό τον Αύγουστο τον Ισχυρό και η Ρωσία του Μεγάλου Πέτρου, υπέγραψαν τη μυστική Συνθήκη του Πρεομπραζένσκογιε, με την οποία δεσμεύονταν ότι θα αναλάμβαναν κοινή δράση για να εκδιώξουν τους Σουηδούς από τα εδάφη τους. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις ξεκίνησαν στις αρχές του 1700, διήρκεσαν 21 έτη και έμειναν στην ιστορία ως ο Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος.

Στα τέλη του 1699 ο δεκαοκτάχρονος Κάρολος έστειλε ένα στρατιωτικό απόσπασμα για να ενισχύσει τον εξάδελφο και επ’ αδελφή γαμπρό του Δούκα του Χόλσταϊν-Γκόττορπ στην αναμενόμενη εναντίον του επίθεση από τη Δανία, που εκδηλώθηκε αμέσως μετά. Ταυτόχρονα σαξονικός στρατός εισέβαλε στη Λιβονία και τον Φεβρουάριο του 1700 πολιόρκησε την πολυπληθέστερη πόλη της σουηδικής επικράτειας, τη Ρίγα. Τον Αύγουστο η Ρωσία κήρυξε τον πόλεμο στη Σουηδία και επιτέθηκε στις κτήσεις της στην Ίνγκρια (η περιοχή όπου λίγο αργότερα ιδρύθηκε η Αγία Πετρούπολη) και στην Εσθονία.

Ο πόλεμος κατά Δανίας και Ρωσίας. Νάρβα

Όταν οι ειδήσεις για τις εχθρικές ενέργειες έφτασαν στη Στοκχόλμη, στο ανακτοβούλιο ακούστηκαν διάφορες απόψεις για την αντιμετώπιση της κατάστασης, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν υπέρ της διάσπασης της εναντίον της Σουηδίας συμμαχίας με χωριστές διαπραγματεύσεις. Ο Κάρολος, αφού άκουσε πολλή ώρα σιωπηλός, είπε: «Κύριοι, έχω αποφασίσει να μη αναμιχθώ ποτέ σε ένα άδικο πόλεμο αλλά και να μη τερματίσω ένα δίκαιο παρά μόνο με την καταστροφή των εχθρών μου».

Ο Κάρολος εξεστράτευσε πρώτα κατά της Δανίας. Εισέβαλε με 8.000 άντρες και σύντομα υποχρέωσε τον επίσης εξάδελφό του Φρειδερίκο Δ΄ σε συνθηκολόγηση με την Ειρήνη του Τράβενταλ που εξασφάλισε την ακεραιότητα του Χόλσταϊν (Αύγουστος 1700) και απέφερε στον Κάρολο 200.000 τάλληρα. Στην επίθεσή του κατά της Δανίας είχε τη ναυτική υποστήριξη Βρετανών και Ολλανδών που ενδιαφέρονταν να παραμείνουν ανοιχτά τα στενά του Όρεσουντ.

Ύστερα στράφηκε κατά της Ρωσίας αφού πρώτα ο Σουηδός στρατηγός Ντάλμπεργκ υποχρέωσε τους Σάξονες να λύσουν την πολιορκία της Ρίγας. Βάδισε μέσα από έλη και επικίνδυνα περάσματα και εμφανίστηκε στα νώτα του ρωσικού στρατού, που είχε έρθει για να ανακουφίσει τους Σάξονες, στη Νάρβα της Εσθονίας. Το Νοέμβριο του 1700 ο Κάρολος με οκτώ χιλιάδες άντρες επιτέθηκε, ενώ μαινόταν η χιονοθύελλα, σε ρωσικό στρατό σαράντα χιλιάδων αντρών, τον διέσπασε και κατήγαγε μεγάλη νίκη. Οι στρατηγοί του τον πίεσαν να βαδίσει κατά της Μόσχας και να συντρίψει οριστικά τον Πέτρο. Αλλά μπροστά τους ήταν ο ρωσικός χειμώνας και η ρωσική απεραντοσύνη. Ο Κάρολος φέρθηκε αυτή τη φορά συνετά –και το μετάνιωσε.

Ο πόλεμος κατά του Αύγουστου του Ισχυρού

Έπειτα ήρθε η σειρά της Πολωνίας, βασιλιάς της οποίας και μέγας δούκας της Λιθουανίας ήταν ο Αύγουστος Β΄ ο Ισχυρός, εκλέκτορας της Σαξονίας (εξάδελφος κι αυτός όλων). Ο Κάρολος βάδισε εναντίον της και η Πολωνία -τυπικά ουδέτερη μέχρι στιγμής γιατί ο Αύγουστος είχε αρχίσει τον πόλεμο ως εκλέκτορας της Σαξονίας μόνο- ζήτησε διαπραγματεύσεις αλλά ο Κάρολος αγνόησε το πολωνικό αίτημα παρά το ότι η σουηδική Δίαιτα (Ρίκσνταγκ) το υποστήριξε. Εισέβαλε στην Πολωνία, κατέλαβε τη Βαρσοβία τον Μάιο του 1702, νίκησε τους Σάξονες και Πολωνούς στη μάχη του Κλίσοβ τον Ιούλιο, πήρε την Κρακοβία, νίκησε πάλι τους αντιπάλους του στη μάχη του Πουλτούσκ τον Απρίλιο του 1703 και πήρε το Τόρουν.

Το 1704 ο Κάρολος εγκατέστησε στον θρόνο της Πολωνίας τον Στανίσλαο Λεστσύνσκι με αποτέλεσμα να ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος στη χώρα. Ο Αύγουστος πραγματοποίησε μία εκστρατεία αντιπερισπασμού, απέτυχε όμως, και στη μάχη του Φράουσταντ Σάξονες, Πολωνοί και οι σύμμαχοί τους Ρώσοι νικήθηκαν από τους Σουηδούς υπό τον Καρλ Γκούσταφ Ρένχιολντ (Σεπτέμβριος 1706). Ο Κάρολος εισέβαλε εν συνεχεία στη Σαξονία, κατέλαβε τη Δρέσδη και τη Λειψία, και ο Αύγουστος υποχρεώθηκε να παραιτηθεί από τον θρόνο της Πολωνίας και να παραδώσει στους Σουηδούς τον Πάτκουλ ο οποίος βασανίστηκε στον τροχό και αποκεφαλίστηκε. Καθένας ξεχωριστά από τους εχθρούς της Σουηδίας είχε ηττηθεί.

Ο πόλεμος κατά Ρωσίας. Πολτάβα

Μετά την ήττα στη Νάρβα, ο Πέτρος προχώρησε σε ριζική αναδιοργάνωση του ρωσικού στρατού, υιοθετώντας ευρωπαϊκά, και μάλιστα σουηδικά, πρότυπα. Οι ρωσικές δυνάμεις, τις οποίες ο Κάρολος δεν είχε φροντίσει να καταδιώξει και να εκμηδενίσει, επωφελούμενες από τις επιχειρήσεις του Καρόλου κατά τις Πολωνίας, εισέβαλαν και πάλι στην Ίνγκρια, όπου ο Πέτρος ίδρυσε το 1703 την Αγία Πετρούπολη. Το 1704 οι Ρώσοι ανακατέλαβαν τη Νάρβα. Παρά ταύτα ο Πέτρος έκανε απελπισμένες προτάσεις ειρήνης μέχρι και το 1708, που απορρίφθηκαν όμως από τον Κάρολο, ο οποίος επέμενε στα σύνορα του 1700.

Ο Κάρολος αποφάσισε να επιτεθεί στην ίδια τη Ρωσία έχοντας εξασφαλίσει τη συμμαχία του αταμάνου των Κοζάκων της Ουκρανίας, Ιβάν Μαζέπα. Εισέβαλε με ανεπαρκείς σχετικά δυνάμεις (35.000 άνδρες και άλλες 12.500 που ερχόταν από τη Λιβονία υπό τον Λέβενχάουπτ), καθώς ήταν υποχρεωμένος να αφήσει ισχυρές φρουρές στη Σουηδία, Πολωνία, Φινλανδία και σε όλες τις σουηδικές κτήσεις.

Τον Ιούλιο του 1708 νίκησε τριπλάσιες ρωσικές δυνάμεις στη μάχη του Χολοβτσίν (σήμερα στη Λευκορωσία), την οποία μάχη ο ίδιος θεωρούσε ως τη σημαντικότερη νίκη του. Βάδισε ύστερα προς τη Μόσχα, νικώντας όποτε συναντούσε ρωσικό στρατό, όχι όμως σε αποφασιστική μάχη. Ο Πέτρος συνάντησε τον Λέβενχάουπτ στη Λέσναγια (σήμ. στη Λευκορωσία) τον Σεπτέμβριο του 1708 και του προξένησε σοβαρότατες απώλειες σε άντρες αλλά κυρίως στα εφόδια που προοριζόταν για τον Κάρολο. Οι τύχες του πολέμου άρχισαν να αλλάζουν. Ο Στανίσλαος είχε μεγάλα προβλήματα στην Πολωνία και δεν μπορούσε να στείλει ενισχύσεις, η δε εξέγερση των Κοζάκων του Μαζέπα κατεπνίγη από τους Ρώσους. Ο τρομερός χειμώνας εκείνης της χρονιάς (πάγωσαν μέχρι και ο Ροδανός και τα κανάλια της Βενετίας), οι ασθένειες και οι στερήσεις είχαν μειώσει τον στρατό του Καρόλου σε 23.000 και η γραμμή εφοδιασμού του είχε καταστραφεί. Επί τόπου δεν υπήρχε τίποτε γιατί οι Ρώσοι εφήρμοζαν την τακτική της «καμένης γης».

Παρ’ όλα αυτά ο Κάρολος αποφάσισε να επιτεθεί στην Πολτάβα (σημ. στην Ουκρανία), όπου βρισκόταν οχυρωμένος ο Πέτρος με 45.000 άντρες (κατ’ άλλους 80.000). Ήταν μια παρακινδυνευμένη απόφαση γιατί εκτός των άλλων ο Κάρολος είχε πληγωθεί άσχημα στο πόδι πριν λίγες μέρες και δεν μπορούσε να σταθεί όρθιος. Η επίθεση, που την οδήγησε ο στρατηγός Ρένχιολντ στις 27 Ιουνίου 1709, άρχισε καλά αλλά κατέληξε σε πλήρη καταστροφή του σουηδικού στρατού από το αναδιοργανωμένο επί σουηδικών προτύπων προβολικό των Ρώσων. Ο Κάρολος, που είχε μεταφερθεί στο πεδίο της μάχης πάνω σε φορείο, κατόρθωσε ν΄ανεβεί σ’ ένα άλογο και να διαφύγει με χίλιους άντρες αλλά ο Λέβενχάουπτ με ό,τι απέμεινε από τον σουηδικό στρατό παραδόθηκε σε λίγες μέρες.

Γκούσταφ Σέντερστρομ: Ο Κάρολος ΙΒ΄ (με επιδέσμους στο αριστερό του πόδι) και ο Μαζέπα στον ποταμό Δνείπερο μετά τη μάχη της Πολτάβα.

Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία

Ο Κάρολος κατέφυγε στο Μπέντερ της Μολδαβίας, στην οθωμανική επικράτεια. Σχηματίστηκε εκεί μια σουηδική παροικία, το Κάρλσταντ, αποτελούμενη από όσους έφυγαν μαζί του, από άλλους που κατέφθαναν διαρκώς και από γυναικόπαιδα των Σουηδών αιχμαλωτισμένα από τους Ρώσους, που εξαγόρασε ο Σουλτάνος χάριν του Καρόλου. Μόλις θεραπεύτηκε το τραύμα του, ο Κάρολος άρχισε τις στρατιωτικές ασκήσεις του μικρού στρατού του.

Με την παρότρυνση και τις συμβουλές του Καρόλου, οι Τούρκοι διεξήγαγαν ένα επιτυχή πόλεμο κατά της Ρωσίας το 1710-1711. Ο Πέτρος, παγιδευμένος στον ποταμό Προύθο, σώθηκε δωροδοκώντας τον Μεγάλο Βεζύρη. Δέχθηκε όλους τους βαρείς όρους των Τούρκων, ένας από τους οποίους ήταν και η ακώλυτη επιστροφή του Καρόλου στη Σουηδία. Αυτός, που ερχόταν να λάβει μέρος στη μάχη, βρέθηκε προ συμφωνίας και εξεμάνη. Έπεισε τον Σουλτάνο να καθαιρέσει τον Βεζύρη αλλά νέα δωροδοκία του νέου βεζύρη επικύρωσε τη συμφωνία.

Η πίεση που ασκούσε ο Κάρολος στην Πύλη και η εν γένει συμπεριφορά των Σουηδών, κούρασαν τον σουλτάνο που τους ζήτησε να εγκαταλείψουν την επικράτειά του. Ο Κάρολος αρνήθηκε και σώμα 12.000 γενιτσάρων στάλθηκε για να τον εξαναγκάσει. Αμύνθηκε απεγνωσμένα, σκοτώνοντας ιδιοχείρως δέκα Τούρκους, τελικά όμως απήχθη στο Διδυμότειχο. Έμεινε εκεί είκοσι μήνες σε κατάσταση ημιαιχμαλωσίας.

Εν τω μεταξύ ο Αύγουστος επανήλθε στον πολωνικό θρόνο, ο Στανίσλαος κατέφυγε στην Αλσατία, η Ρωσία κατέλαβε τη Φινλανδία και προσήρτησε την Ουκρανία και όλοι οι γείτονες της Σουηδίας της αποσπούσαν εδάφη.

Το τέλος

Ο Κάρολος έφυγε τελικά από το Διδυμότειχο το Σεπτέμβριο του 1714 και μετά 15 μόλις ημερών ιππασία έφτασε στο Στράλσουντ, ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα προπύργια της Σουηδίας στην ηπειρωτική Ευρώπη. Εκεί πολιορκήθηκε από τον βρετανικό και δανικό στόλο και δύναμη 36.000 ανδρών, ενώ η Σουηδία ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση και με το Αννόβερο, την Πρωσία, τη Σαξονία και τη Ρωσία. Όταν η πόλη και τα τείχη κατέρρευσαν από τις βολές του πυροβολικού, ο Κάρολος μπήκε σ’ ένα πλοιάριο και πέρασε υπό το εχθρικό πυρ στη Σουηδία, στην Κάρλσκρουνα (Δεκέμβριος 1715).

Τον υποδέχτηκε ο Γκέοργκ φον Γκαιρτς, ένας διπλωμάτης του δουκάτου του Χολσατάιν-Γκόττορπ, που εξελίχθηκε σε υπερυπουργό του Καρόλου, σε «μεγάλο βεζύρη» όπως τον επονόμασαν οι Σουηδοί. Ο Γκαιρτς ανέλαβε να πραγματοποιήσει τα σχέδια του βασιλιά για τη συνέχιση του πολέμου από την οποία ο Κάρολος δεν παραιτούνταν. Επιστρατεύτηκαν μέχρι και δεκαπεντάχρονοι έφηβοι, συγκεντρώθηκαν όλα τα σιδηρά αντικείμενα για τις πολεμικές ανάγκες, φορολογήθηκαν τα πάντα. Ο Γκαιρτς υποτίμησε το νόμισμα εκδίδοντας ομόλογα πληρωτέα «εν ευθέτω χρόνω» με καταστρεπτικές συνέπειες για τη σουηδική οικονομία, και προσπάθησε με διπλωματικές ενέργειες να διασπάσει τη συμμαχία των εχθρών της Σουηδίας. Τα σχέδιά του όμως απέτυχαν γιατί προσέκρουσαν, εκτός των άλλων, και στην ισχυρογνωμοσύνη του Καρόλου.

Το 1716 και το 1717 ο Κάρολος εισέβαλε στη Νορβηγία, που ήταν τότε δανικό έδαφος, αλλά αποκρούστηκε με σοβαρές απώλειες και τις δύο φορές. Το 1718 επανέλαβε την επίθεση και στις 11 Δεκεμβρίου, ενώ πολιορκούσε το Φρέντρικσχαλντ (σήμ. Χάλντεν) σκοτώθηκε στα τριάντα έξι του από μια σφαίρα που διαπέρασε το κρανίο του.

Από τη νεκροψία του Καρόλου, το 1916.

Αποτίμηση

Ο θάνατος του Καρόλου, αν όχι η εν γένει πολιτεία του, σήμανε το τέλος της Σουηδικής αυτοκρατορίας. Η αδελφή του Ουλρίκα Ελεονώρα και ο σύζυγός της Φρειδερίκος Α΄ που τον διαδέχτηκαν (ο Κάρολος ποτέ δεν παντρεύτηκε), αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν όλες τις σουηδικές κτήσεις στη Βαλτική και στη Γερμανία. Ο Γκαιρτς δικάστηκε για την «τυραννία» που επέβαλε στους Σουηδούς εν ονόματι του Καρόλου και εκτελέστηκε. Η Σουηδία ήταν η μεγάλη χαμένη.

Η σαρκοφάγος του Καρόλου ΙΒ΄ απέναντι από αυτήν του Γουσταύου Β΄ Αδόλφου στη Riddarholmskyrkan της Στοκχόλμης.

«Ο βασιλιάς ονειρεύεται μόνο πόλεμο», έγραψε ένας Γάλλος απεσταλμένος. Φιλόδοξος στο έπακρο και αφοσιωμένος στον πόλεμο, και φύσει ασκητικός και ολιγαρκής άνθρωπος (ένα πραγματικό υπόδειγμα στρατιώτη-μοναχού, καθώς ήταν εξαιρετικά ευλαβής Λουθηρανός και απείχε συνειδητά από το αλκοόλ και τις γυναίκες με τον θρύλο να λέει πως "παντρεύτηκε τη Σουηδία" λόγω της φιλοπατρίας του και της αφιέρωσης της ζωής του στην προάσπιση της εδαφικής ακεραιότητας και του γοήτρου της Σουηδίας) και υπεράνθρωπα ανθεκτικός (στην Πολτάβα έβγαλε ο ίδιος τη σφαίρα από το πόδι του με ένα μαχαίρι), ο Κάρολος κέρδισε την προσωνυμία «ο τελευταίος των Βίκινγκ». Ωστόσο δίνοντας συνεχώς ο ίδιος το παράδειγμα πατριωτισμού και αυταπάρνησης για το καλό της Σουηδίας περίμενε και απαιτούσε την ίδια στάση και από τον λαό του ενίοτε ζητώντας όντως υπέρμετρες θυσίες, και μολονότι δεν άρχισε αυτός τον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο, δεν τον σταμάτησε όταν υπήρξαν κάποιες ευκαιρίες φαινομενικά ευνοϊκές για τη Σουηδία καθώς φλεγόμενος από την αγάπη για τη χώρα, την ιδέα της διατήρησης και επέκτασης όσων είχε ήδη βρει από τους προγόνους του και από το άδικο σύρσιμο της Σουηδίας στον πόλεμο δεν δέχτηκε να κάνει την παραμικρή παραχώρηση εδαφών ή γοήτρου, ακόμη κι όταν του έκαναν ειρηνευτικές προτάσεις οι Ρώσοι πριν από τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1710-11 ενώ ήταν ηττημένος και φυγάς. Υπερεκτίμησε όχι τόσο τις ικανότητές του αλλά κυρίως του στρατού του, ο οποίος, αν και εξαίρετα οργανωμένος και αξιόμαχος, ήταν αριθμητικά κατά πολύ υποδεέστερος των στρατών των συνασπισμένων αντιπάλων του και ιδίως της Ρωσίας. Το ακατασίγαστο πάθος του για πόλεμο και οι επακόλουθες ταλαιπωρίες των Σουηδών, συνέβαλαν ώστε να γεννηθούν διάφορες θεωρίες δολοφονίας του από κάποιους λιγόψυχους και αργυρώνητους συμπατριώτες του.

Κατά τον 19ο αιώνα, στην εποχή του ρομαντικού εθνικισμού, ο Κάρολος θεωρήθηκε εθνικός ήρωας της Σουηδίας.

Λογοτεχνική ανάπλαση της εποχής, και ειδικά των πρώτων φάσεων του Μεγάλου Βορείου Πολέμου, με ψυχολογικά πορτραίτα του Πέτρου και του Καρόλου, περιέχονται στη μυθιστορηματική βιογραφία του Αλεξέι Τολστόι «Πέτρος Α΄» (ελλην. μετάφρ. Κώστα Μερτβάγου, εκδ. «Χαραυγή», 1956)

Δείτε επίσης

• Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος
• Μάχη της Νάρβα
• Μάχη της Λέσναγια
• Μάχη της Πολτάβας
• Εκστρατεία του Προύθου
• Πέτρος Α΄ της Ρωσίας