Βικιπαίδεια

Θεοδώρα (9ος αιώνας)

αυτοκράτειρα του Βυζαντίου, σύζυγος του Θεόφιλου (829-842)
Αυτό το λήμμα τεκμηριώνεται κυρίως με πρωτογενείς πηγές. Παρακαλούμε βελτιώστε το προσθέτοντας δευτερογενείς ή τριτογενείς πηγές.

Η Θεοδώρα (815 - μετά το 867) ήταν αυτοκράτειρα του Βυζαντίου, σύζυγος του Θεόφιλου (829-842). Γεννήθηκε το 815 μ.Χ στην Έβεσσα της Παφλαγονίας, από τους γονείς της Μαρίνο και Θεοκτίστη, οι οποίοι διακρίνονταν για την προσήλωσή τους στην ορθόδοξη πίστη. Το 830 μ.Χ. παντρεύτηκε τον εικονομάχο αυτοκράτορα Θεόφιλο αλλά παρά το κλίμα που επικρατούσε συνέχισε να λατρεύει τις εικόνες.[6] Μετά τον θάνατο του συζύγου της, αναστήλωσε τις εικόνες και επέφερε οριστικό τέλος στην Εικονομαχία. Τιμάται ως αγία Θεοδώρα η Αυγούστα από την Ορθόδοξη Εκκλησία και η μνήμη της εορτάζεται στις 11 Φεβρουαρίου.[7] Τα λείψανα της φυλάσσονται άθικτα στον Ναό της Παναγίας της Σπηλαιώτισσας στην Κέρκυρα.[6]

Θεοδώρα
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Θεοδώρα (Ελληνικά)
Γέννηση815 (περίπου)
Παφλαγονία
Θάνατος867
Κωνσταντινούπολη
Τόπος ταφήςΜητροπολιτικός Ναός Παναγίας Σπηλαιώτισσας
Χώρα πολιτογράφησηςΒυζαντινή Αυτοκρατορία
Θρησκείαχριστιανός[1]
Eορτασμός αγίου11 Φεβρουαρίου
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταμοναχή
Οικογένεια
ΣύζυγοςΘεόφιλος[2]
ΤέκναΜιχαήλ Γ΄
Μαρία
Αναστασία
ΓονείςΜαρίνος[3][4] και Θεοκτίστη Φλωρίνα[3][4]
ΑδέλφιαΚαλομαρία
Βάρδας
Πετρωνάς
Σοφία
ΟικογένειαΜαμικονιάν[3][5]
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΑξίωμαΒυζαντινή Αυτοκράτειρα (830–842)
αντιβασιλιάς (842–856)
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Η σύζυγος του Θεόφιλου

Επεξεργασία

Καταγόταν από την Έβισσα της Παφλαγονίας στη Μικρά Ασία και ήταν κόρη των εικονόφιλων Μαρίνου, ανώτερου αξιωματικού, και της Θεοκτίστης.[8] Όταν η μητρυιά του Θεόφιλου Ευφροσύνη κάλεσε νέες από όλη την αυτοκρατορία για να επιλέξει ο Θεόφιλος σύζυγο, η Θεοδώρα προτιμήθηκε από την έχουσα ισχυρότερη προσωπικότητα Κασσιανή.[9]

Η συζυγική ζωή του αυτοκρατορικού ζεύγους δεν ήταν εντελώς ανέφελη, γιατί οι αδελφοί της Θεοδώρας Βάρδας και Πετρωνάς, και ειδικά ο τελευταίος τον πρώτο καιρό, έκαναν κατάχρηση της συγγένειάς τους με τον αυτοκράτορα, αλλά και η ίδια η Θεοδώρα ασχολήθηκε με κερδοσκοπικές επιχειρήσεις προς όφελος της Αυτοκρατορίας αλλά προς μεγάλη δυσαρέσκεια του Θεόφιλου, διότι ήταν πολύ ικανότερη από αυτόν (βλ. σχετικά στο λήμμα Θεόφιλος, κεφ. Η δικαιοσύνη του Θεόφιλου).

Πέραν αυτών -κι από μια περιπέτεια που είχε ο Θεόφιλος με μια κυρία της αυλής χωρίς συνέχεια-[10] το μεγάλο πρόβλημα ήταν τα θρησκευτικά φρονήματα της Θεοδώρας και της μητέρας της Θεοκτίστης.

Η Θεοκτίστη λάτρευε τις εικόνες –όπως και πολλές άλλες γυναίκες της αυτοκρατορίας. Αναγκάστηκε να φύγει από το παλάτι αλλά στο μοναστήρι που πήγε κατηχούσε τις εγγονές της, τις κόρες του Θεόφιλου, στην εικονολατρεία. Δεδομένου ότι ο Θεόφιλος δεν είχε ακόμη αποκτήσει τον Μιχαήλ και είχε κάνει συμβασίλισσά του την μεγαλύτερη κόρη του Θέκλα, απαγόρευσε τις επισκέψεις στο μοναστήρι και η πεθερά του άρχισε να τον κατηγορεί φανερά.[11]

Το χειρότερο για τον Θεόφιλο ήταν ότι και η Θεοδώρα λάτρευε τις εικόνες.[12] Συνελήφθη επ’ αυτοφώρω από τον γελωτοποιό της αυλής να τις ασπάζεται αλλά όταν την κατηγόρησε ο Θεόφιλος, είπε πως κοιταζόταν στον καθρέφτη της.[13] Δεν αντιδρούσε φανερά όπως η μητέρα της, τελικά όμως ήταν αυτή που ανέτρεψε την εκκλησιαστική πολιτική του συζύγου της και αναστήλωσε τις εικόνες.

Στις αρχές του 842 ο Θεόφιλος αρρώστησε βαριά. Προβλέποντας το τέλος του, ζήτησε από την Θεοδώρα και τους μεγάλους αξιωματούχους να ορκιστούν ότι τίποτα δεν θ’ ανέτρεπαν απ’ όσα θέσπισε και ότι θα διατηρούσαν τον Ιωάννη τον Γραμματικό στον πατριαρχικό θρόνο.[14]

Η μητέρα του Μιχαήλ Γ΄

Επεξεργασία

Μετά τον θάνατο του Θεόφιλου η Θεοδώρα ανέλαβε την επιτροπεία του γιου τους Μιχαήλ Γ΄, με συνεπιτρόπους τον αδελφό της Βάρδα, τον μάγιστρο Μανουήλ και τον λογοθέτη Θεόκτιστο. Οι δύο τελευταίοι ήταν δεδηλωμένοι εικονομάχοι και μάλιστα τον Θεόκτιστο όρκισε προ παντός ο Θεόφιλος μαζί με την Θεοδώρα. Αλλά ήταν αυτοί που εισηγήθηκαν στην Θεοδώρα την αθέτηση των όρκων της προς τον Θεόφιλο και την αναστήλωση των εικόνων –για την οποία βέβαια κάθε άλλο παρά απρόθυμη ήταν.[15]

Με βασιλική διαταγή ο πατριάρχης Ιωάννης ο Γραμματικός απομακρύνθηκε βίαια από το πατριαρχείο.[16] Σύνοδος μοναχών κυρίως η οποία συνήλθε εκ των υστέρων εξέλεξε πατριάρχη τον εικονόφιλο Μεθόδιο και αναθεμάτισε τον Ιωάννη και τους ομόφρονές του.[17] Η Θεοδώρα ζήτησε να εξαιρεθεί ο Θεόφιλος από τον αναθεματισμό, παίρνοντας όρκο ότι στις τελευταίες του στιγμές μεταμελήθηκε και ασπάστηκε τις εικόνες. Ο Μεθόδιος «επείσθη» και έδωσε στην Θεοδώρα έγγραφη απαλλαγή του Θεόφιλου.[18] Και στις 11 Μαρτίου 843, Α΄ Κυριακή των Νηστειών, τελέσθηκε η Εορτή της Ορθοδοξίας για να πανηγυριστεί η αναστήλωση των εικόνων.[19]

Ο Ιωάννης ο Γραμματικός εξορίστηκε και μαστιγώθηκε.[20] Ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Λέων ο Μαθηματικός, ο λογιότερος της εποχής του, καθαιρέθηκε. Το χειρότερο όλων ήταν ο ολοκληρωτικός πόλεμος που αποφάσισε η Θεοδώρα κατά των Παυλικιανών της Μικράς Ασίας, «για να τους επαναφέρει στην ευσέβεια». Κατά τους ίδιους τους εικονόφιλους χρονογράφους, εκατό χιλιάδες ήταν τα θύματα αυτού του πολέμου του κράτους προς υπηκόους του.[21] Κατά το διάστημα της εξουσίας της Θεοδώρας δύο εκστρατείες υπό τον Θεόκτιστο κατά της αραβοκρατούμενης Κρήτης απέτυχαν,[22] οι κτήσεις στην Απουλία και Καλαβρία υποτάχθηκαν στους Φράγκους, η Σικελία υποτάχθηκε σχεδόν ολόκληρη στους Μουσουλμάνους και οι επιδρομές των Αράβων στην Μικρά Ασία έγιναν συχνότερες και καταστρεπτικότερες,[23] υποστηριζόμενες τώρα και από τους εναπομείναντες Παυλικιανούς.[24]

Η αδελφή του Βάρδα

Επεξεργασία

Ο Μιχαήλ Γ΄ μεγάλωσε υπό την επιμέλεια του αδελφού της Θεοδώρας Βάρδα και πήρε -κατά τους χρονογράφους πάντοτε- την χειρότερη ανατροφή που μπορούσε να δοθεί: παραδομένος από μικρή ηλικία στα ποτά (εξ ου και η προσωνυμία Μέθυσος), στις ερωμένες και στις αρματοδρομίες.[25]

Ο Βάρδας φιλοδοξούσε να μείνει μόνος επίτροπος της βασιλείας. Προκάλεσε ένταση στις σχέσεις των άλλων δύο συνεπιτρόπων με αποτέλεσμα ο Μανουήλ να αποσυρθεί. Ύστερα ο Βάρδας παρόξυνε τον ανεψιό του εναντίον του Θεόκτιστου λέγοντας ότι αυτός ήταν που συμβούλευε την Θεοδώρα να μη του δίνει χρήματα για τις ακολασίες του.[26] Τελικά με την έγκριση του Μιχαήλ ο Βάρδας δολοφόνησε τον Θεόκτιστο το 854.[27]

Ο θάνατος του πιστότερου συμβούλου της συντάραξε την Θεοδώρα.[28] Βλέποντας ότι οι ενέργειες του αδελφού της αποσκοπούσαν στην εξουδετέρωσή της και για ν’ αποφύγει τα χειρότερα συγκάλεσε το 856 την Σύγκλητο, απέδωσε λογαριασμό της επιτροπείας της και έφυγε από τα ανάκτορα με τις θυγατέρες της. Άφησε ένα υπέρογκο ποσό στο δημόσιο ταμείο.[29]

Αλλά ο Βάρδας δεν αρκέστηκε σ’ αυτό. Υπέβαλε στον Μιχαήλ τον φόβο ότι θα είχε την τύχη του Κωνσταντίνου ΣΤ΄ που τον τύφλωσε η μητέρα του Ειρήνη η Αθηναία,[30] και ο πατριάρχης Ιγνάτιος -που είχε διαδεχτεί το 846 τον Μεθόδιο- διατάχθηκε να κουρέψει μοναχές την Θεοδώρα και τις κόρες της. Ο Ιγνάτιος αρνήθηκε[31] αλλά εκάρησαν μοναχές από τον άλλο αδελφό, τον Πετρωνά.[32] Η Θεοδώρα έζησε από τότε περιορισμένη και φτωχικά στα ανάκτορα του Καριανού, απ’ όπου είδε την δολοφονία του αδελφού της και εν συνεχεία του γιου της από τον Βασίλειο τον Μακεδόνα.[33]

Το λείψανο της Θεοδώρας βρίσκεται σήμερα στην Κέρκυρα, στο ναό της Θεοτόκου Σπηλαιωτίσσης. Η μνήμη της τιμάται στις 11 Φεβρουαρίου.

Απολυτίκιο

Επεξεργασία

(Ήχος πλάγιος α') Δωρεῶν τῶν ἐνθέων οὖσα ἐπώνυμος, τὴν Ἐκκλησίαν φαιδρύνεις βασιλικαὶς δωρεαίς, ὡς θεόγλυπτος εἰκὼν θείας φρονήσεως, τῶν γὰρ Εἰκόνων τῶν σεπτῶν, τὴν τιμὴν ὡς σχετικήν, ἐτράνωσας Θεοδώρα, τῶν Βασιλίδων ἄκρατης, τῶν Ὀρθοδόξων ἐγκαλλώπισμα.

Πηγές

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ encyklopedia.pwn.pl/haslo/Teodora;3986452.html.
  2. ↑ «Феодора, супруга императора Феофила» (Ρωσικά)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Κιρίλ Τουμάνοφ: «Les dynasties de la Caucasie chrétienne de l'Antiquité jusqu'au xixe siècle» (Γαλλικά) Ρώμη. 1990. σελ. 334.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Κριστιάν Σετιπανί: «Continuité des élites à Byzance durant les siècles obscurs» (Γαλλικά) Παρίσι. 2006. σελ. 167-172. ISBN-13 978-2-7018-0226-8. ISBN-10 2-7018-0226-1.
  5. ↑ Κριστιάν Σετιπανί: «Continuité des élites à Byzance durant les siècles obscurs» (Γαλλικά) Παρίσι. 2006. σελ. 310. ISBN-13 978-2-7018-0226-8. ISBN-10 2-7018-0226-1.
  6. ↑ 6,0 6,1 «Αγία Θεοδώρα η Βασίλισσα». Ορθοδοξία News Agency. 11 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2022. 
  7. ↑ Αγία Θεοδώρα η Αυγούστα και το άφθαρτο λείψανό της στην Κέρκυρα, corfuland.gr
  8. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους σελ. 89
  9. ↑ Συμεών Μάγιστρος 625. Γεώργιος Μοναχός 790
  10. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 95
  11. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 90 : «αριδήλως σκώπτουσα και διελέγχουσα επί τε τοις καθ’ ημέραν των ομολογητών διωγμοίς και τη δηλωθείση αιρέσει». Συμεών Μάγιστρος 628
  12. ↑ Συμεών Μάγιστρος 647 : «λάθρα τας αγίας εικόνας ετίμα και εσέβετο»
  13. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 91
  14. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 122. Ιωσήφ Γενέσιος 148
  15. ↑ Ιωσήφ Γενέσιος 165 : «μάλα χαρείσα, το δοκούν αυτοίς επαφίηση». Συνεχισταί Θεοφάνους 149
  16. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 150-151
  17. ↑ Συμεών Μάγιστρος 651
  18. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 154 : «δι’ εγγράφου ασφαλείας την πίστιν τούτου τη δεσποίνη εδίδοσαν».
  19. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 154
  20. ↑ Ιωσήφ ο Γενέσιος 170 : «σ΄ λώροις εμάστιξεν». Συμεών Μάγιστρος 647 : «μαστίζει αυτό διακοσίοις λώροις»
  21. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 165 : «ωσεί δέκα μυριάδες ο ούτως απολλύμενος ηριθμείτο λαός».
  22. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 203. Συμεών Μάγιστρος 654
  23. ↑ Συμεών Μάγιστρος654. Γεώργιος Μοναχός 815
  24. ↑ Παπαρρηγόπουλος βιβλίον δέκατον, κεφ. Ζ΄, υποκεφ. 7
  25. ↑ Ιωσήφ ο Γενέσιος 183, 202. Συνεχισταί Θεοφάνους 172, 207, 244 επ. Συμεών Μάγιστρος 659 επ.
  26. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 171-172 : «τον υιόν τε της αφειδούς δαπάνης κωλύουσα».
  27. ↑ Ιωσήφ ο Γενέσιος 177-179. Συνεχισταί Θεοφάνους 167-170. Γεώργιος Μοναχός 822
  28. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 171
  29. ↑ Ιωσήφ ο Γενέσιος183. Συνεχισταί Θεοφάνους 171-172
  30. ↑ Ιωσήφ ο Γενέσιος 177. Συνεχισταί Θεοφάνους 169. Κεδρηνός 1041
  31. ↑ Νικήτα, Βίος Ιγνατίου 505
  32. ↑ Συνεχισταί Θεοφάνους 174
  33. ↑ Συμεών Μάγιστρος 686. Γεώργιος Μοναχός 838
Ανακτήθηκε από "https://el.wiki.x.io/w/index.php?title=Θεοδώρα_(9ος_αιώνας)&oldid=10670621"