Βασίλειος Α΄
Ο Βασίλειος Α΄ ο Μακεδών (Χαριούπολη Ανατολικής Θράκης, 811 – 29 Αυγούστου 886) ήταν Βυζαντινός Αυτοκράτορας και ιδρυτής της Μακεδονικής δυναστείας. Ταπεινής καταγωγής, χωρικός από το Θέμα Μακεδονίας εισήλθε στην αυτοκρατορική αυλή χάρη στην εύνοια που του έδειξε ο συγγενής του αυτοκράτορα Θεοφιλίτζης, εισήλθε στις υπηρεσίες του. Απέκτησε σύντομα μεγάλη περιουσία χάρη στην πλούσια χήρα ερωμένη του από την Πάτρα Δανιηλίς, ο Μιχαήλ Γ΄ εκτίμησε τις ικανότητες του και τον έστεψε Συναυτοκράτορα (866). Την επόμενη χρονιά (867) ο Μιχαήλ Γ΄ δολοφονήθηκε υπό τις διαταγές του Βασιλείου που παρέμεινε στη συνέχεια μόνος αυτοκράτορας.[1]. Ο Βασίλειος βασίλεψε μέχρι τον θάνατό του το 886 σε βαθιά γεράματα, τον διαδέχθηκε ο δεύτερος γιος του Λέων ΣΤ΄ ή Λέων ο Σοφός. Η διακυβέρνησή του σημαδεύτηκε από μια σειρά επιτυχίες στην Ανατολή κατά των Αράβων και των Παυλικιανών, και στη Δύση, όπου η Δαλματία και η νότια Ιταλία επανήλθαν υπό βυζαντινή κυριαρχία.
| Βασίλειος Α΄ | |
|---|---|
 Σόλιδος του Βασιλείου Α΄ με τον Κωνσταντίνο και την Ευδοκία. Επιγρ.: BASILIOS AVGUST'b / CONSTANT' S EVDOCIA. | |
| Περίοδος | 867 - 886 |
| Προκάτοχος | Μιχαήλ Γ' ο μέθυσος |
| Διάδοχος | Αλέξανδρος Λέων ΣΤ' ο Σοφός |
| Γέννηση | 811 Χαριούπολη (περιοχή Αδριανούπολης), Θέμα Μακεδονίας |
| Θάνατος | 29 Αυγούστου 886 (75 ετών) |
| Σύζυγος | Μαρία Ευδοκία Ιγγερίνα |
| Επίγονοι | Λέων ΣΤ´ Πατριάρχης Στέφανος Α΄ Αλέξανδρος Μαρία Άννα Ελένη |
| Οίκος | Μακεδονική Δυναστεία |
| Μητέρα | Παγκαλώ |
 Σχετικά πολυμέσα | |
| δεδομένα () | |
Πρώτα χρόνια
ΕπεξεργασίαΉταν άνθρωπος ταπεινής καταγωγής, γεννήθηκε στη Χαριούπολη Ραιδεστού της Θράκης από οικογένεια χωρικών.[2][3] To όνομα του πατέρα του ήταν Βάρδας, το όνομα της μητέρας του Μαριγώ, κόρη κάποιου Λέοντα.[4] Ανήλθε στον θρόνο μετά από μια ανοδική πορεία στη διοικητική ιεραρχία της πρωτεύουσας, έως ότου γίνει ευνοούμενος και φίλος του Αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄, και χρισθεί τελικά Συναυτοκράτορας. Την εποχή που βρισκόταν στον αυτοκρατορικό θρόνο ο ίδιος και η δυναστεία του αναπτύχθηκαν διάφορες θεωρίες, όπως ότι πρόγονοι του ήταν η Δυναστεία των Αρσακιδών της Αρμενίας, ή ο Αλέξανδρος ο Μέγας ή ακόμα και ο Μέγας Κωνσταντίνος. Οι Αρμένιοι ιστορικοί Σαμουήλ Ανέτσι και Στέφανος του Ταρών έγραψαν ότι καταγόταν από το Αρμενικό χωριό Ταρών.[4] Οι Πέρσες ιστορικοί της εποχής του ωστόσο καταγράφουν το όνομα της μητέρας του ως "Σακάλιμπα" ορολογία που παραπέμπει σε Σλαβική καταγωγή, ήταν ένας γενικότερος όρος για τους κατοίκους ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία.[5] Οι απόψεις για την καταγωγή του πατέρα του ποικίλουν σχετικά αν ήταν Αρμένιος, Σλάβος ή Αρμενοσλάβος.[2][3][6][7] Το επίσημο όνομα της μητέρας του "Μαριγώ" δείχνει ξεκάθαρα Ελληνική καταγωγή.[4][8][9] Το μόνο βέβαιο είναι ότι οι περισσότεροι φίλοι του αυτοκράτορα Βασιλείου Α΄ ήταν Αρμένιοι και δίγλωσσοι.[10] Ο βασικός βιογράφος του Βασιλείου Α΄ γράφει ότι δεν είναι τίποτα βέβαιο σχετικά με την καταγωγή του, το γεγονός ότι είχε πολλούς Αρμένιους φίλους δεν αποτελεί απόδειξη ότι ήταν και ο ίδιος Αρμένιος.[11]
Σύμφωνα με μια ιστορία ο Βασίλειος Α΄ πέρασε τα παιδικά του χρόνια στη Βουλγαρία όπου μεταφέρθηκε η οικογένεια του ως αιχμάλωτοι του Κρούμου (813). Παρέμεινε στη Βουλγαρική αυλή πολλά χρόνια μέχρι τη χρονιά που δραπέτευσε στη Βυζαντινοκρατούμενη Θράκη (836).[2] Ο νεαρός Βασίλειος έφτασε στην αυτοκρατορική αυλή και μπήκε στις υπηρεσίες του Θεοφυλίτζη, ενός συγγενούς του Καίσαρα Βάρδα, θείου του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄. Στη διάρκεια των υπηρεσιών του επισκέφτηκε την Πάτρα στην οποία η πλούσια χήρα Δανιηλίς τον ερωτεύτηκε και τον χρηματοδότησε με μεγάλη περιουσία.[12] Ο ίδιος επιπλέον ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ θαύμασε τις ικανότητες αφού νίκησε έναν Βούλγαρο πρωταθλητή της πάλης και τον διόρισε σωματοφύλακα του.[13] Ο Μάγιστρος Συμεών τον περιγράφει ως "ψηλός, γεροδεμένος, με μεγάλα φρύδια, μάτια και καταποντισμένη έκφραση".[14]
Άνοδος στον θρόνο
ΕπεξεργασίαΜε τις οδηγίες του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ ο Βασίλειος χώρισε την πρώτη σύζυγο του Μαρία και παντρεύτηκε την Ευδοκία Ιγγερίνα, ερωμένη του ίδιου του αυτοκράτορα (865).[12] Στην εκστρατεία του εναντίον των Αράβων ο Βασίλειος έπεισε τον Μιχαήλ Γ΄ ότι ο θείος του Βάρδας προσπαθούσε να τον ανατρέψει, με τον τρόπο αυτό πήρε την έγκριση να δολοφονήσει τον Βάρδα (21 Απριλίου 866).[15] Ο Βασίλειος έγινε τότε το κυρίαρχο πρόσωπο της αυτοκρατορικής αυλής και πήρε τον τίτλο του Καίσαρα πριν στεφθεί αυτοκράτορας (26 Μάϊου 866).[15] Η προαγωγή αυτή από έναν άνδρα πολύ νεότερο του άφησε την υποψία στον λαό ότι ο γιος και διάδοχος του Βασιλείου Α΄ Λέων ΣΤ΄ ήταν στην πραγματικότητα γιος του Μιχαήλ Γ΄.[12] Η προαγωγή του Βασιλείου σε Καίσαρα και Συναυτοκράτορα παρείχε στο παιδί μια νομιμότητα στη διαδοχή του θρόνου. Ο Μιχαήλ Γ΄ γιόρτασε το γεγονός με δημόσιες αρματοδρομίες και δήλωσε στον Βασίλειο ότι σαν Συναυτοκράτορας δεν είναι κατώτερος του.[16] Ο Μιχαήλ Γ΄ σταδιακά εγκατέλειψε τον Βασίλειο και άρχισε να ευνοεί έναν άλλον αυλικό τον Βασιλισκιανό, αυτό προκάλεσε την αντίδραση του Βασιλείου. Όταν ο Μιχαήλ Γ΄ απείλησε ότι θα στέψει σαν Συναυτοκράτορα τον Βασιλισκιανό ο Βασίλειος αποφάσισε τη δολοφονία του. Ο Μιχαήλ Γ΄ και ο Βασιλισκιανός ήταν βαριά μεθυσμένοι ύστερα από ένα γεύμα, ο Βασίλειος εισήλθε με μια ομάδα οπαδών του και τους δολοφόνησε με το ξίφος, κατόπιν ανακηρύχτηκε μοναδικός αυτοκράτορας.[17] Η πρόβλεψη της μητέρας του Μιχαήλ Γ΄ Θεοδώρας ότι ο Βασίλειος θα είναι το τέλος της δυναστείας της οικογένειας της είχε επαληθευτεί.
Με τη δεύτερη σύζυγο του Ευδοκία Ιγγερίνα απέκτησε τρεις γιους (είχε ήδη άλλον ένα, τον Κωνσταντίνο, από τον πρώτο του γάμο με τη συντοπίτισσα του Μαρία) και τρεις κόρες. Αγαπούσε υπερβολικά τον πρωτότοκο γιο του Κωνσταντίνο ο οποίος όμως πέθανε νωρίς, βυθίζοντας τον Αυτοκράτορα στη θλίψη. Χωρίς προφανή λόγο, δε συμπαθούσε διόλου τον δεύτερο γιο του και μετέπειτα αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ' τον Σοφό, τον οποίο μάλιστα είχε συστηματικά διώξει, μέχρι του σημείου της φυλακίσεώς του. Τις τρεις κόρες του τις έκλεισε ως μοναχές στη Μονή της Αγίας Ευφημίας στο Πετρίον, την οποία ο ίδιος επισκεύασε[18]. Ο Βασίλειος σκοτώθηκε σε ατύχημα με το άλογό του ενώ κυνηγούσε. Είναι πιθανό να δολοφονήθηκε και από τον Λέοντα σε συνωμοσία του με τον στενό σύμβουλο του Βασιλείου Στυλιανό Ζαούτζη, τον πατέρα της ερωμένης του Λέοντα, Ζωής.
Βασιλεία
ΕπεξεργασίαΕξεδίωξε τον πατριάρχη Φώτιο, και εγκατέστησε τον Ιγνάτιο, αλλά με τον θάνατο του τελευταίου, επανέφερε τον Φώτιο στον πατριαρχικό θρόνο. Οι λόγοι της αρχικής απομάκρυνσης του Φώτιου σχετίζονται με τη στάση του απέναντι στον Πάπα και την ένταση που είχε προκληθεί ανάμεσα στις δυο εκκλησίες. Ο Βασίλειος αρχικά θέλησε να προσεταιριστεί τον Πάπα ως τμήμα της πολιτικής του στην Ιταλία, αλλά η πολιτική του αυτοκράτορα για τον εκχριστιανισμό των Σλάβων και την οργάνωση της νέας εκκλησίας οδήγησε σε νέα διαφωνία ανάμεσα στις δυο εκκλησίες.Ιδιαίτερη σημασία έχει η εξάρτηση των Βουλγάρων από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η ενίσχυση των σχέσεων (πνευματικών και εμπορικών) μεταξύ Βυζαντίου και Βουλγαρίας.
Η επιτυχημένη δράση των εξαιρετικών ναυάρχων του, Νικήτα Ωορύφα και Νάσαρ, ανακούφησε την Αδριατική πρώτα και γενικά τη Μεσόγειο καθώς και τα στενά από τις Αραβικές επιδρομές, ενώ επανέφερε τη βυζαντινή διοίκηση σε ένα τμήμα της νοτίου Ιταλίας. Παράλληλα ύστερα από μακροχρόνιες επιχειρήσεις στην Ανατολή εναντίον των παυλικιανών και των Αράβων πέτυχε την επέκταση των βυζαντινών συνόρων.
Νομοθετικό έργο
Επεξεργασία
Στην περίοδο της Μακεδονικής δυναστείας έγινε επίσης μια νέα κωδικοποίηση του δικαίου. Ο Βασίλειος είχε διατάξει την «ανακάθαρσιν των παλιών νόμων», θέτοντας έτσι τη βάση για να συγκροτηθεί στα χρόνια του γιο του Λέοντα ΣΤ΄ η γνωστή συλλογή βασιλικά, ενώ ο ίδιος εξέδωσε τις σημαντικές συλλογές νόμων: Πρόχειρος Νόμος (870-879) και Επαναγωγή (879-886).
Απολογισμός
ΕπεξεργασίαΥπήρξε ικανός αυτοκράτορας. Με τα μέτρα που έλαβε για τη δικαιοσύνη και τα δικαστήρια έθεσε τις βάσεις για την ισχυροποίηση του κράτους, ενώ φρόντισε για την προστασία των μικροκαλλιεργητών από την απληστία των «δυνατών» και από τη διαφθορά των δημόσιων υπαλλήλων. Το νομοθετικό του έργο είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Ανάμεσα στα έτη 879-886 εξέδωσε την «Επαναγωγή», μια αναθεωρημένη συλλογή νόμων. Έκανε λαμπρές στρατιωτικές εκστρατείες, αποκαθιστώντας τη βυζαντινή κυριαρχία στη Δαλματία και την Αδριατική, και έθεσε τις βάσεις για την επάνοδο του Βυζαντίου στη Ν. Ιταλία. Στην Ανατολή πέτυχε σημαντικές νίκες κατά των Σαρακηνών, και εξουδετέρωσε τους παυλικιανούς αιρετικούς που με την υποστήριξη των Αράβων είχαν γίνει ιδιαίτερα ισχυροί, καταλαμβάνοντας τη βάση τους στην Τεφρική. Τέλος ακολούθησε σημαντικότατο πρόγραμμα επισκευών, αποκαταστάσεων και ανεγέρσεων μνημείων, με αποκορύφωμα τη Νέα Εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη.
Οικογένεια
ΕπεξεργασίαΝυμφεύτηκε πρώτα τη Μαρία και είχε τέκνα:
- Βάρδας.
- Αναστασία, παντρεύτηκε τον στρατηγό Χριστόφορο.
- Κωνσταντίνος π.865-879, συναυτοκράτορας (868-879). Μνηστεύθηκε (κατά τον Γ. Οστρογκόρτσκυ) την Ερμενγάρδη της Ιταλίας, κόρη του Λουδοβίκου Β΄ του Τυφλού, βασιλιά της Λομβαρδίας και των Φράγκων, αλλά η συμφωνία έσπασε το 871.
Έπειτα ο Βασίλειος Α΄ έκανε δεύτερο γάμο με την Ευδοκία Ιγγερίνα, ερωμένη του Μιχαήλ Γ΄, και είχε τέκνα:
- (μάλλον τέκνο της από τον Μιχαήλ Γ΄) Λέων ΣΤ΄ 866-912, Αυτοκράτορας των Ρωμαίων.
- (μάλλον τέκνο της από τον Μιχαήλ Γ΄) Στέφανος 867-893, Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης.
- Αλέξανδρος 870-913, Αυτοκράτορας των Ρωμαίων.
- Μαρία πορφυρογέννητη, ηγουμένη στη μονή της Αγ. Ευφημίας στο Πετρίον.
- Άννα πορφυρογέννητη, μοναχή στη μονή της Αγ. Ευφημίας στο Πετρίον.
- Ελένη πορφυρογέννητη, μοναχή στη μονή της Αγ. Ευφημία στο Πετρίον.
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ Παπαρηγόπουλος, Κωνσταντίνος (2010). Ιστορία του ελληνικού έθνους - National Geographic. Ελλάδα: National Geographic Society. σελ. 246. ISBN 9789606883651.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Treadgold 1997, σ. 455
- ↑ 3,0 3,1 Vasiliev 1928–1935, σ. 301
- ↑ 4,0 4,1 4,2 https://www.degruyter.com/database/PMBZ/entry/PMBZ11920/html
- ↑ https://www.degruyter.com/database/PMBZ/entry/PMBZ16866/html
- ↑ Tobias 2007, σ. 20
- ↑ Finlay 1853, σ. 213
- ↑ Καργάκος, Σαράντος (2001). Ιστορία του Ελληνικού Κόσμου και του Μείζονος Χώρου. Α'. Αθήνα: Gutenberg. σελ. 580, 581. ISBN 960-01-0822-6.
- ↑ Kargakos, Sarantos I. (1999). Historia tou Hellēnikou kosmou kai tou meizonos chōrou : Eurōpē, Asia, Aphrikē, Amerikē (1. ekd ed.). Athēna: Gutenberg. σσ. 580–581
- ↑ Tobias 2007, σ. 24
- ↑ Tobias 2007, σ. 264
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Bury 1911
- ↑ Gregory 2010, σ. 242
- ↑ Head 1980, σσ. 231–232
- ↑ 15,0 15,1 Theophanes Continuatus IV.43
- ↑ Treadgold 1997, σ. 453
- ↑ Treadgold 1997, σσ. 453–455
- ↑ Γεδεών 1884, σελ. 13.
Πηγές
Επεξεργασία- Γεδεών, Μανουήλ (1884). Χρονικά του Πατριαρχικού Οίκου και του Ναού. Κωνσταντινούπολη: Πατριαρχικό Τυπογραφείο.
- Charles Diehl, τόμ.Α΄ κεφ.Ε΄ μετάφραση Ελένη Ταμπάκη, εκδ. ΗΛΙΑΔΗ ISBN 960-87191-1-9
Βιβλιογραφία
Επεξεργασία- Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. ΙΙ-The Apogee'
- Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"
- Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"
- Bartikian, Hratch M., «Γιὰ τὴ Λύση τοῦ Αἰνίγματος περὶ τῆς “Σλαυικῆς” Καταγωγῆς τοῦ Βασιλείου Α΄», Βυζαντινὸς Δόμος, 3 (1989), σσ. 27-36
- Αγαπητός Α., «Η Εικόνα του Αυτοκράτορα Βασιλείου Α΄ στη Φιλομακεδονική Γραμματεία 867-959», Ελληνικά 40 (1989), σελ. 285-315.
- Βλυσίδου Β., «Αντιδράσεις στη δυτική πολιτική του Βασιλείου Α΄», Σύμμεικτα 5 (1983), σελ. 127- 141.
- Βλυσίδου Β., «Ο βυζαντινός αυτοκρατορικός θεσμός και η πρώτη εκθρόνιση του πατριάρχη Φωτίου», Σύμμεικτα 7 (1987), σελ. 33- 40.
- Βλυσίδου Β., «Συμβολή στη μελέτη της εξωτερικής πολιτικής του Βασιλείου Α΄ στη δεκαετία 867- 877», Σύμμεικτα 4 (1981), σελ. 301- 315.
- Παΐδας Κ., Η θεματική των βυζαντινών "κατόπτρων ηγεμόνος" της πρώιμης και μέσης περιόδου (398-1085). Συμβολή στην πολιτική θεωρία των Βυζαντινών. Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2005, σποράδην.
- Παΐδας Κ. Δύο παραινετικά κείμενα προς τον αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ¨ τον Σοφό (Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια), [Κείμενα Βυζαντινής Λογοτεχνίας, 5], Εκδόσεις Κανάκη, Αθήνα 2009.