Βικιπαίδεια

Επτά σοφοί

Οι αναφερόμενοι από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς Επτά σοφοί ήταν ιστορικά πρόσωπα που έζησαν από τον 7ο αιώνα π.Χ. και μετά, οι οποίοι διέπρεψαν ως νομοθέτες, άρχοντες ή πολιτικοί. Τα πρόσωπα που περιλαμβάνονται στον κατάλογο διαφέρουν, αλλά πιο συχνά αναφέρονται οι ακόλουθοι:

Ψηφιδωτό των Επτά Σοφών: Η Καλλιόπη περιβάλλεται από τον Σωκράτη (πάνω από την Καλλιόπη) και τους Επτά Σοφούς με τα αντίστοιχα γνωμικά τους[1]. Μπααλμπέκ, 3ος αιώνας. Εθνικό Μουσείο της Βηρυτού.

Αρκετοί συγγραφείς που παρουσίασαν κατάλογο των Επτά Σοφών, φαίνεται να μην συμφωνούν, κατά περιοχές, σε αυτά τα πρόσωπα. Έτσι, ενώ οι τέσσερις πρώτοι κατά κανόνα συμπεριλαμβάνονται στην επτάδα απ΄ όλους, οι επόμενοι τρεις συχνά παραβάλλονται με κάποιους από τους παρακάτω (τα πρόσωπα παρατίθενται με χρονολογική σειρά):

Συνολικώς δίνονται 24 ονόματα.

Το έτος σύστασης των Επτά Σοφών

Επεξεργασία

Κατά τον Διογένη Λαέρτιο[2] πρώτος εκ των Επτά Σοφών κατά τον "Κατάλογο των αρχόντων" του Δημήτριου Φαληρέα ήταν ο Θαλής, ενώ οι Επτά Σοφοί ανακηρύχθηκαν ως τέτοιοι όταν επώνυμος άρχων στην Αθήνα ήταν ο Δαμασίας:

Ἦν τοίνυν ὁ Θαλῆς, ὡς μὲν Ἡρόδοτος καὶ Δοῦρις καὶ Δημόκριτός φασι, πατρὸς μὲν Ἐξαμύου, μητρὸς δὲ Κλεοβουλίνης, ἐκ τῶν Θηλιδῶν, οἵ εἰσι Φοίνικες, εὐγενέστατοι τῶν ἀπὸ Κάδμου καὶ Ἀγήνορος. <Ἦν δὲ τῶν ἑπτὰ σοφῶν,> καθὰ καὶ Πλάτων φησί· καὶ πρῶτος σοφὸς ὠνομάσθη ἄρχοντος Ἀθήνησι Δαμασίου, καθ’ ὃν καὶ οἱ ἑπτὰ σοφοὶ ἐκλήθησαν, ὥς φησι Δημήτριος ὁ Φαληρεὺς ἐν τῇ τῶν Ἀρχόντων ἀναγραφῇ.

— Διογένης Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων, Α', 22

Ξέρουμε, ότι ο Δαμάσιος ή Δαμασίας Β' (ο οποίος ήταν σύγχρονος του Θαλή, του Πιττακού, του Σόλωνα και του Χείλωνα, ενώ η διαφοροποίηση στην γραφή του ονόματός του αποδίδει την μορφή που αυτό έχει στο Πάριο Χρονικό και στον Αριστοτέλη αντίστοιχα) ήταν επώνυμος άρχων στην Αθήνα το 582/1 π. Χ. κατά το Πάριο Χρονικό[3], το οποίο αναφέρει ότι ο Δαμασίας Β' ήταν επώνυμος άρχων 318 χρόνια πριν την σύνταξη του Πάριου Χρονικού (δηλ. το έτος 582/1 π.Χ.) και ότι κατά το έτος αυτό για πρώτη φορά καθιερώθηκαν τα Πύθια στους Δελφούς.

Κατά τον Αριστοτέλη[4], ο Δαμασίας διατήρησε το αξίωμα του επωνύμου άρχοντα κατά 2 έτη και 2 μήνες (δηλαδή τέλεσε 2 πλήρεις θητείες του επωνύμου άρχοντα και ήταν στο ξεκίνημα της τρίτης). Επομένως, ίσως ο Δαμασίας Β' θα μπορούσε να ήταν επώνυμος άρχων είτε το 583/2 και το 582/1 π.Χ., είτε το 582/1 και το 581/0 π.Χ.[5]

Ευρέως αποδεκτή είναι η ανασύσταση της χρονολογικής σειράς των γεγονότων, που συνδέονται με το αξίωμα του επωνύμου άρχοντα, που προτάθηκε από τον Kenyon[6], ο οποίος δίνει την εξής σειρά των γεγονότων:

  • το 594/3 π.Χ. επώνυμος άρχων ήταν ο Σόλων
  • το 594—591 ή 593—590 π.Χ. είναι η πρώτη τετραετία
  • το 590/589 π.Χ. είναι η πρώτη αναρχία
  • το 590—587 ή 589—586 π.Χ. είναι η δεύτερη τετραετία
  • το 586/5 π.Χ. είναι η δεύτερη αναρχία
  • το 586—583 ή 585—582 π.Χ. είναι η τρίτη τετραετία
  • το 582/1 π.Χ. είναι το πρώτο έτος που επώνυμος άρχων διατέλεσε ο Δαμασίας

Ο M. Miller λέει[7] ότι τα Σχόλια στον Πίνδαρο χρονολογούν την επανίδρυση των Πυθίων έξι χρόνια μετά την πτώση της Κίρρας (κατά την διάρκεια του Α' Ιερού πολέμου), η οποία κατ' αυτά έπεσε όταν επώνυμος άρχων στην Αθήνα ήταν ο Σίμων, δηλαδή κατά το Πάριο Χρονικό το έτος 591/0 π.Χ. Επομένως το Πάριο Χρονικό λανθασμένα χρονολογεί τον άρχοντα Δαμασία το έτος 582/1 π.Χ.

Ο Κλήμης Αλεξανδρείας[8] λέγει για τον χρόνο που έδρασαν οι Έλληνες Σοφοί:

ἀποδείκνυνται τοίνυν οἱ ἐπὶ ∆αρείου τοῦ Ὑστάσπου προφητεύσαντες κατὰ τὸ δεύτερον ἔτος τῆς βασιλείας αὐτοῦ Ἀγγαῖος καὶ Ζαχαρίας καὶ ὁ ἐκ τῶν δώδεκα Ἄγγελος κατὰ τὸ πρῶτον ἔτος τῆς ὀγδόης καὶ τεσσαρακοστῆς ὀλυμπιάδος προφητεύσαντες πρεσβύτεροι εἶναι Πυθαγόρου τοῦ κατὰ τὴν δευτέραν καὶ ἑξηκοστὴν ὀλυμπιάδα φερομένου καὶ τοῦ πρεσβυτάτου τῶν παρ' Ἕλλησι σοφῶν Θαλοῦ περὶ τὴν πεντηκοστὴν ὀλυμπιάδα γενομένου. 1.21.129.4 συνεχρόνισαν δὲ οἱ συγκαταλεγέντες σοφοὶ τῷ Θαλεῖ, ὥς φησιν Ἄνδρων ἐν τῷ Τρίποδι.

Εν συντομία μπορούμε να συμπεράνουμε από τα παραπάνω ότι οι Επτά ανακηρύχθηκαν ως Σοφοί στο διάστημα μεταξύ 586/5 και 581/0 π.Χ. (με πιο πιθανό το έτος 582/1 π.Χ.).

Αρχαίοι κατάλογοι των Επτά Σοφών

Επεξεργασία

Ήδη στα αρχαία χρόνια υπήρξαν διαφωνίες για τους Επτά Σοφούς - και μάλιστα όχι μόνο για το τι έλεγε συγγεκριμένα ο καθένας τους, αλλά ακόμη και για το ποιός ήταν.

Ο Πλάτων στον "Πρωταγόρα"[9] λέγει:

αὐτὸν φαῦλόν τινα φαινόμενον, ἔπειτα, ὅπου ἂν τύχῃ τῶν λεγομένων, ἐνέβαλεν ῥῆμα ἄξιον λόγου βραχὺ καὶ συνεστραμμένον ὥσπερ δεινὸς ἀκοντιστής, ὥστε φαίνεσθαι τὸν προσδιαλεγόμενον παιδὸς μηδὲν βελτίω. τοῦτο οὖν αὐτὸ καὶ τῶν νῦν εἰσὶν οἳ κατανενοήκασι καὶ τῶν πάλαι, ὅτι τὸ λακωνίζειν πολὺ μᾶλλόν ἐστιν φιλοσοφεῖν ἢ φιλογυμναστεῖν, εἰδότες ὅτι τοιαῦτα οἷόν τ᾽ εἶναι ῥήματα φθέγγεσθαι τελέως πεπαιδευμένου ἐστὶν ἀνθρώπου. τούτων ἦν καὶ Θαλῆς ὁ Μιλήσιος καὶ Πιττακὸς ὁ Μυτιληναῖος καὶ Βίας ὁ Πριηνεὺς καὶ Σόλων ὁ ἡμέτερος καὶ Κλεόβουλος ὁ Λίνδιος καὶ Μύσων ὁ Χηνεύς, καὶ ἕβδομος ἐν τούτοις ἐλέγετο Λακεδαιμόνιος Χίλων. οὗτοι πάντες ζηλωταὶ καὶ ἐρασταὶ καὶ μαθηταὶ ἦσαν τῆς Λακεδαιμονίων παιδείας, καὶ καταμάθοι ἄν τις αὐτῶν τὴν σοφίαν τοιαύτην οὖσαν, ῥήματα βραχέα ἀξιομνημόνευτα ἑκάστῳ εἰρημένα: οὗτοι καὶ κοινῇ συνελθόντες ἀπαρχὴν τῆς σοφίας ἀνέθεσαν τῷ Ἀπόλλωνι εἰς τὸν νεὼν τὸν ἐν Δελφοῖς, γράψαντες ταῦτα ἃ δὴ πάντες ὑμνοῦσιν, γνῶθι σαυτόν καὶ μηδὲν ἄγαν. τοῦ δὴ ἕνεκα ταῦτα λέγω; ὅτι οὗτος ὁ τρόπος ἦν τῶν παλαιῶν τῆς φιλοσοφίας, βραχυλογία τις Λακωνική: καὶ δὴ καὶ τοῦ Πιττακοῦ ἰδίᾳ περιεφέρετο τοῦτο τὸ ῥῆμα ἐγκωμιαζόμενον ὑπὸ τῶν σοφῶν, τὸ χαλεπὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι.

Ο Αντίπατρος από τη Σιδώνα έγραψε το εξής επίγραμμα αφιερωμένο στους Επτά Σοφούς[10]:

ἑπτὰ σοφῶν, Κλεόβουλε, σὲ μὲν τεκνώσατο Λίνδος

φατὶ δὲ Σισυφία χθὼν Περίανδρον ἔχειν [p. 50]

Πιττακὸν ἁ Μιτυλᾶνα: Βίαντα δὲ δῖα Πριήνη:

Μίλητος δὲ Θαλῆν, ἄκρον ἔρεισμα Δίκας:

ἁ Σπάρτα Χίλωνα: Σόλωνα δὲ Κεκροπὶς αἶα,

πάντας ἀριζάλου σωφροσύνας φύλακας.

Ο Ψευδο-Υγίνος [11] δίνει τα εξής ονόματα των Επτά Σοφών, τις πατρίδες και τις βασικές ρήσεις τους:

Optimus est, Cleobulus ait modus, incola Lindi.

Ex Ephyra Periandre doces cuncta et meditanda.

Tempus nosce inquit Mitylenis Pittacus ortus.

Plures esse malos Bias autumat ille Prieneus.

Milesiusque Thales sponsori damna minatur.

Nosce inquit tete Chilon Lacedaemone cretus.

Cecropiusque Solon ne quid nimis induperabit.

Ο Πλούταρχος στο "Περὶ τοῦ Εἶ τοῦ ἐν Δελφοῖς" λέγει[12] ότι κατά τον αδελφό του, τον Λαμπρία, αρχικά οι Σοφοί ήταν πέντε (εξ ού και το Ε εν Δελφοίς κατ' αυτόν), ενώ όταν αργότερα και οι τύραννοι Κλεόβουλος και Περίανδρος έλαβαν την φήμη των σοφών, οι πρώτοι πέντε τους περιέλαβαν μαζί με τους εαυτούς τους όχι τόσο επειδή τους αναγνώριζαν μια κάποια σοφία, αλλά επειδή δεν ήθελαν να προκληθεί έχθρα ανάμεσα σε αυτούς και σε εκείνους τους ισχυρούς άνδρες (αν και ο Αμμώνιος, ο οποίος επίσης συμμετείχε σε εκείνη τη συζήτηση, μάλλον θεώρησε αυτήν την ιστορία του Λαμπρία ως δική του επινόηση και όχι κάτι το γνωστό από κάποια άλλη πηγή).

Στο έργο του "Τῶν ἑπτὰ σοφῶν συμπόσιον" ο Πλούταρχος[13] αναφέρει τον Σόλωνα, τον Βίαντα, τον Θαλή, τον Ανάχαρσι, τον Κλεόβουλο, τον Πιττακό και τον Χείλωνα. Ο ίδιος στον "Βίο του Σόλωνα"[14] αναφέρει τον Επιμενίδη και τον Περίανδρο.

Ο Παυσανίας[15] δίνει την δική του λίστα ως εξής:

ταῦτα μὲν δὴ οὕτω γενόμενα ἴστω τις: ἐν δὲ τῷ προνάῳ τῷ ἐν Δελφοῖς γεγραμμένα ἐστὶν ὠφελήματα ἀνθρώποις ἐς βίον, ἐγράφη δὲ ὑπὸ ἀνδρῶν οὓς γενέσθαι σοφοὺς λέγουσιν Ἕλληνες. οὗτοι δὲ ἦσαν ἐκ μὲν Ἰωνίας Θαλῆς τε Μιλήσιος καὶ Πριηνεὺς Βίας, Αἰολέων δὲ τῶν ἐν Λέσβῳ Πιττακὸς Μιτυληναῖος, ἐκ δὲ Δωριέων τῶν ἐν τῇ Ἀσίᾳ Κλεόβουλος Λίνδιος, καὶ Ἀθηναῖός τε Σόλων καὶ Σπαρτιάτης Χίλων: τὸν δὲ ἕβδομον Πλάτων ὁ Ἀρίστωνος ἀντὶ Περιάνδρου τοῦ Κυψέλου Μύσωνα κατείλοχε τὸν Χηνέα: κώμη δὲ ἐν τῇ Οἴτῃ τῷ ὄρει ᾠκοῦντο αἱ Χῆναι. οὗτοι οὖν οἱ ἄνδρες ἀφικόμενοι ἐς Δελφοὺς ἀνέθεσαν τῷ Ἀπόλλωνι τὰ ᾀδόμενα Γνῶθι σαυτὸν καὶ Μηδὲν ἄγαν.

Ένας εκ των λεγομένων Πατέρων της Εκκλησίας, ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, λέγει[16]:

Φασὶ δὲ Ἕλληνες μετά γε Ὀρφέα καὶ Λίνον καὶ τοὺς παλαιοτάτους παρὰ σφίσι ποιητὰς ἐπὶ σοφίᾳ πρώτους θαυμασθῆναι τοὺς ἑπτὰ τοὺς ἐπικληθέντας σοφούς, ὧν τέσσαρες μὲν ἀπὸ Ἀσίας ἦσαν, Θαλῆς τε ὁ Μιλήσιος καὶ Βίας ὁ Πριηνεὺς καὶ Πιττακὸς ὁ Μιτυληναῖος καὶ Κλεόβουλος ὁ Λίνδιος, δύο δὲ ἀπὸ Εὐρώπης, Σόλων τε ὁ Ἀθηναῖος καὶ Χίλων ὁ Λακεδαιμόνιος, τὸν δὲ ἕβδομον οἳ μὲν Περίανδρον εἶναι λέγουσιν τὸν Κροίνθιον, οἳ δὲ Ἀνάχαρσιν τὸν Σκύθην, οἳ δὲ Ἐπιμενίδην τὸν Κρῆτα· (ὃν Ἑλληνικὸν οἶδε προφήτην, οὗ μέμνηται ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἐν τῇ πρὸς Τίτον ἐπιστολῇ, λέγων οὕτως· εἶπέν τις ἐξ αὐτῶν ἴδιος προφήτης οὕτως· Κρῆτες ἀεὶ ψεῦσται, κακὰ θηρία, γαστέρες ἀργαί· καὶ ἡ μαρτυρία αὕτη ἐστὶν ἀληθής. ὁρᾷς ὅπως κἂν τοῖς Ἑλλήνων προφήταις δίδωσί τι τῆς ἀληθείας καὶ οὐκ ἐπαισχύνεται πρός τε οἰκοδομὴν καὶ πρὸς ἐντροπὴν διαλεγόμενός τινων Ἑλληνικοῖς συγχρῆσθαι ποιήμασι; πρὸς γοῦν Κορινθίους, οὐ γὰρ ἐνταῦθα μόνον, περὶ τῆς τῶν νεκρῶν ἀναστάσεως διαλεγόμενος ἰαμβείῳ συγκέχρηται τραγικῷ τί μοι ὄφελος; λέγων, εἰ νεκροὶ οὐκ ἐγείρονται, φάγωμεν καὶ πίωμεν· αὔριον γὰρ ἀποθνῄσκομεν. μὴ πλανᾶσθε· φθείρουσιν ἤθη χρηστὰ ὁμιλίαι κακαί)· οἳ δὲ Ἀκουσίλαον τὸν Ἀργεῖον ἐγκατέλεξαν τοῖς ἑπτὰ σοφοῖς, ἄλλοι δὲ Φερεκύδην τὸν Σύριον. Πλάτων δὲ ἀντὶ Περιάνδρου ὡς ἀναξίου σοφίας διὰ τὸ τετυραννηκέναι ἀντικατατάττει Μύσωνα τὸν Χηνέα. ὡς μὲν οὖν κάτω που τῆς Μωυσέως ἡλικίας οἱ παρ' Ἕλλησι σοφοὶ γεγόνασι, μικρὸν ὕστερον δειχθήσεται·

Kατά τον Διογένη Λαέρτιο [17], οι Επτά Σοφοί της Αρχαιότητας ήταν οι εξής:

Σοφοὶ δὲ ἐνομίζοντο οἵδε· Θαλῆς, Σόλων, Περίανδρος, Κλεόβουλος, Χείλων, Βίας, Πιττακός. Τούτοις προσαριθμοῦσιν Ἀνάχαρσιν τὸν Σκύθην, Μύσωνα τὸν Χηνέα, Φερεκύδην τὸν Σύριον, Ἐπιμενίδην τὸν Κρῆτα· ἔνιοι δὲ καὶ Πεισίστρατον τὸν τύραννον... Καὶ οὗτοι μὲν οἱ κληθέντες σοφοί, οἷς τινες καὶ Πεισίστρατον τὸν τύραννον προσκαταλέγουσι.

Κατά τον Ωριγένη[18]:

Πάλιν τε αὖ κατάλογον ποιούμενος ἀνδρῶν ἀρχαίων καὶ σοφῶν, ὠφελησάντων τοὺς κατ' αὐτοὺς καὶ διὰ συγγραμμάτων τοὺς μετ' αὐτούς, Μωϋσέα ἐξέβαλε τοῦ καταλόγου τῶν σοφῶν. Καὶ Λίνου μέν, ὃν προέταξεν ὧν ὠνόμασεν ὁ Κέλσος, οὔτε νόμοι οὔτε λόγοι φέρονται ἐπιστρέψαντες καὶ θεραπεύσαντες ἔθνη· Μωϋσέως δὲ τοὺς νόμους ὅλον ἔθνος φέρει ἐπεσπαρμένον τῇ πάσῃ οἰκουμένῃ. Ὅρα οὖν εἰ μὴ ἄντικρυς κακουργῶν ἐξέβαλε τοῦ καταλόγου τῶν σοφῶν καὶ Μωϋσέα, Λίνον δὲ καὶ Μουσαῖον καὶ Ὀρφέα καὶ τὸν Φερεκύδην καὶ τὸν Πέρσην Ζωροάστρην καὶΠυθαγόραν φήσας περὶ τῶνδε διειληφέναι, καὶ ἐς βίβλους κατατεθεῖσθαι τὰ ἑαυτῶν δόγματα καὶ πεφυλάχθαι αὐτὰ μέχρι δεῦρο. Καὶ ἑκὼν μὲν ἐπελάθετο τοῦ περὶ τῶν νομιζομένων θεῶν μύθου ὡς ἀνθρωποπαθῶν, ἀναγεγραμμένου μάλιστα ὑπὸ Ὀρφέως, ἐν δὲ τοῖς ἑξῆς κατηγορῶν τῆς Μωϋσέως ἱστορίας αἰτιᾶται τοὺς τροπολογοῦντας καὶ ἀλληγοροῦντας αὐτήν.

Σύνοψη καταλόγων για τους Επτά Σοφούς

Επεξεργασία
  1. Κατά τον Λεάνδριο, αντί για τους Κλεόβουλο και Μύσωνα στην λίστα των Επτά Σοφών υπήρξαν ο Λεώφαντος, γιος του Γοργία (από την Λέβεδο ή την Έφεσο) και ο Επιμενίδης από την Κρήτη (ως γνωστόν, αυτός ήταν από την Κνωσό ή την Φαιστό - δεν είναι ακριβώς γνωστό το πότε έζησε ο Επιμενίδης και ούτε αν ήταν πρόσωπο ιστορικό και όχι μυθικό). Αλλά οπωσδήποτε πολλές φορές αναφέρεται (Βίοι του Πυθαγόρα που συνέγραψαν ο Διογένης ο Λαέρτιος και ο Ιάμβλιχος (ΚΗ'), επίσης Βίοι του Σόλωνα και του Επιμενίδη από τον Διογένη Λαέρτιο και ο Βίος του Σόλωνα από τον Πλούταρχο) ως σύγχρονος και ενεργός συνεργάτης είτε του Πυθαγόρα (γύρω στο 530 π. Χ.), είτε του Σόλωνα (γύρω στο 590 π. Χ.) - καθώς αναφέρεται ο καθαρμός των Αθηνών από τον Επιμενίδη κατά την 46η Ολυμπιάδα (περί του 596-3 π.Χ.).
  2. Ο Πλάτων στον "Πρωταγόρα" του αριθμούσε τον Μύσωνα αντί του Περιάνδρου. Και συγκεκριμένα αριθμούσε ανάμεσα στους Επτά Σοφούς τους: Θαλή Μιλήσιο, Πιττακό Μυτιληναίο, Βίαντα Πριηναίο, Κλεόβουλο Λίνδιο, Μύσωνα Χηναίο και έβδομο τον Χείλωνα Λακεδαιμόνιο.
  3. Ο Έφορος έθετε τον Σκύθη Ανάχαρση στην θέση του Μύσωνα.
  4. Άλλοι και τον Πυθαγόρα προσέθεταν στη λίστα αυτή (πράγμα αδύνατο χρονολογικά, καθώς το 586-580 π. Χ., περίοδο που ανακηρύχθηκαν οι Επτά Σοφοί, αυτός μπορεί να μην είχε ακόμη γεννηθεί).
  5. Ο Δικαίαρχος ο Μεσσήνιος αναφέρει μονάχα τέσσερις από τους Εφτά - τον Θαλή, τον Βίαντα, τον Πιττακό και τον Σόλωνα. Για τους τρεις απομείναντες πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα στους εξής έξη (που τους αναφέρει παρακάτω): τον Αριστόδημο (πιο σωστά ίσως θα πρέπει να αναφέρεται δωριστί ως ο Αριστόδαμος) εκ Σπάρτης, τον Πάμφυλο (σαφέστατα, δεν είναι ο ίδιος με τον κατά πολύ πρωϊμότερο γιο του Αιγιμίου, βασιλιά των Δωριέων στα χρόνια του Ηρακλή), τον Χείλωνα τον Λακεδαιμόνιο, τον Κλεόβουλο τον Ρόδιο, τον Ανάχαρση και τον Περίανδρο. Ο Αριστόδημος εκ Σπάρτης αναφέρεται πιο πάνω από τον Διογένη Λαέρτιο ως σύγχρονος του Χείλωνα (α' μισό του 6ου αι. π. Χ.), ενώ στον ίδιο τον Αριστόδημο εκ της Σπάρτης αναφερόταν και ο Αλκαίος και επομένως αυτός δεν είναι καθόλου ταυτόσημος με έναν από τους Ηρακλείδες που κατέκτησαν την Πελοπόννησο Αριστόδημο (11ος αιώνας π. Χ.).
  6. Άλλοι (π.χ. μεταξύ τους και ο Έρμιππος στο "Περί των σοφών") προσθέτουν επίσης τους εξής: Ακουσίλαο εξ Άργους (γιο του;) Κάβα ή Σκάβρα και τον Φερεκύδη από την Σύρο.
  7. Ο Έρμιππος στο βιβλίο του "Περί των σοφών" απαριθμεί 17 άτομα, εκ των οποίων ο καθένας από τους συγγραφείς επιλέγει επτά, κάθε φορά διαφορετικά, και είναι οι εξής: ο Σόλων, ο Θαλής, ο Πιττακός, ο Βίας, ο Χίλων, ο Μύσων, ο Κλεόβουλος, ο Περίανδρος, ο Ανάχαρσης, ο Ακουσίλαος, ο Επιμενίδης, ο Λεώφαντος, ο Φερεκύδης (αυτός ήταν από τη Σύρο, και θεωρείται ως ένας από τους πιο σημαντικούς δασκάλους του Πυθαγόρα, καθώς αναφέρει ο ίδιος ο Διογένης Λαέρτιος στον "Βίο του Πιθαγόρα", ο Αριστόδημος, ο Πυθαγόρας, ο Λας εξ Ερμιόνης (που αναφέρεται ως γιος του Χαρμαντίδα ή του Σισυμβρίνου, ή, κατά τον Αριστόξενο - ως γιος του Χαβρίνου), ο Αναξαγόρας (αν πρόκειται για τον δάσκαλο του Περικλή, τότε και αυτό χρονολογικά φαντάζει πολύ δύσκολο, καθώς αυτός έζησε παραπάνω από έναν αιώνα αργότερα από το έτος που ο Δαμασίας ήταν επώνυμος άρχων στην Αθήνα).
  8. Ο Ιππόβοτος στο έργο του "[Περί] των φιλοσόφων" αναφέρει τους εξής: Ορφέα, Λίνο, Σόλωνα, Περίανδρο, Ανάχαρση, Κλεόβουλο, Μύσωνα, Θαλή, Βίαντα, Πιττακό, Επίχαρμο, Πυθαγόρα. Φυσικά, εξ αυτών μόνο οι εξής 8 ήταν μεταξύ τους περίπου σύγχρονοι: Σόλων, Περίανδρος, Ανάχαρσις, Κλεόβουλος, Μύσων, Θαλής, Βίας, Πιττακός. Οι υπόλοιποι είναι είτε πρόσωπα μυθικά (Ορφέας και Λίνος), είτε άκμασαν αργότερα από τους παραπάνω (είναι ο Πυθαγόρας, καθώς και ο Επίχαρμος, τον οποίο ο Ιάμβλιχος θεωρεί ως σύγχρονο και έναν από τους "έξωθεν ακροατές" του Πυθαγόρα).
  9. Ο Αντίπατρος εκ Σιδώνας απαριθμεί στους Επτά Σοφούς τους εξής: Κλεόβουλο από τη Λίνδο, Περίανδρο από την Κόρινθο, Πιττακό από τη Μυτιλήνη, Βίαντα από την Πριήνη, Θαλή από τη Μίλητο, Χίλωνα από τη Σπάρτη και Σόλωνα από την Αθήνα.
  10. Ο Νικόλαος Δαμασκηνός[19] λέει ότι μερικοί από παρανόηση θεωρούν και τον τύραννο Περίανδρο της Κορίνθου, τον γιο του Κυψέλου ως έναν από τους Επτά Σοφούς.
  11. Ο Πλούταρχος αριθμεί ανάμεσα στους Επτά Σοφούς (τους οποίους κατά την υπόθεση της διήγησης προσκάλεσε και φιλοξένησε ο Περίανδρος στην Κόρινθο) τους: Θαλή, Βίαντα, Πιττακό, Σόλωνα, Χίλωνα, Ανάχαρση, Κλεόβουλο. Στο "Βίο του Σόλωνα" αναφέρει ανάμεσα στους Επτά Σοφούς τους Θαλή, Βίαντα και Σόλωνα, και εναλλακτικά είτε τον Περίανδρο είτε τον Επιμενίδη.
  12. Ο Παυσανίας αριθμεί τους εξής: τον Θαλή Μιλήσιο, τον Βίαντα εκ Πριήνης, τον Πιττακό εκ Μυτιλήνης, τον Κλεόβουλο εκ Λίνδου, τον Αθηναίο Σόλωνα, τον Σπαρτιάτη Χίλωνα, ενώ ως έβδομο, ακολουθώντας τον Πλάτωνα, έθεσε τον Μύσωνα εκ Χήνης στο όρος Οίτη, αντί του συνηθέστερου, προφανώς, Περιάνδρου, γιου του Κυψέλου εκ Κορίνθου.
  13. Ο Κλήμης Αλεξανδρείας αριθμεί ανάμεσα στους Επτά Σοφούς τους εξής: Θαλή εκ Μιλήτου, Βίαντα εκ Πριήνης, Πιττακό εκ Μυτιλήνης, Κλεόβουλο εκ Λίνδου, Σόλωνα εκ Αθηνών, Χίλωνα εκ Σπάρτης. Ως έβδομο Σοφό ο συγγραφέας αυτός λέγει ότι άλλοι αναφέρουν είτε τον Περίανδρο εκ Κορίνθου, είτε τον Ανάχαρση τον Σκύθη, είτε τον Επιμενίδη εκ Κρήτης. Επίσης αναφέρει, ότι άλλοι απαριθμούν ανάμεσα στους Επτά Σοφούς τους Ακουσίλαο από το Άργος και τον Φερεκύδη από τη Σύρο, ενώ λέει ο Πλάτων, που θεωρεί τον Περίανδρο ανάξιο του τίτλου του Σοφού και ενός εκ των Επτά, θέτει ανάμεσά τους τον Μύσωνα εκ Χήνης.
  14. Ο ίδιος ο Διογένης Λαέρτιος (την ίδια λίστα ονομάτων, με διαφορετική σειρά, παραθέτει στα Λατινικά ο Ψευδο-Υγίνος) αναφέρει τον εξής κατάλογο των Επτά Σοφών: Θαλής, Σόλων, Περίανδρος, Κλεόβουλος, Χίλων, Βίας, Πιττακός, στους οποίους, κατά τον ίδιο, πολλές φορές προσέθεταν τον Ανάχαρση τον Σκύθη, τον Μύσωνα εκ Χηνης, τον Φερεκύδη εκ της Σύρου, τον Επιμενίδη εκ Κρήτης.
  15. Κατά τον Ιωάννη Στοβαίο ("Ανθολόγιον" Γ' 1, 172), που ακολουθεί τον Δημήτριο Φαληρέα, οι Επτά Σοφοί ήταν οι εξής: ο τύραννος Κλεόβουλος εκ της Λίνδου, ο γιος του Ευαγόρα, ο Αθηναίος Σόλων, ο γιος του Εξηκεστίδη, ο Λακεδαιμόνιος Χίλων, ο γιος του Δαμάγητου, ο Θαλής Μιλήσιος, ο γιος του Εξαμίου, ο Πιττακός εκ Λέσβου, ο γιος του Υρραδίου, ο Βίας εκ Πριήνης, ο γιος του Τευταμίδου, ο τύραννος Περίανδρος Κορίνθιος, ο γιος του Κυψέλου. Κατά τον Διογένη Λαέρτιο, μάλιστα, τη λίστα αυτή στον Δημήτριο Φαληρέα την ξεκινούσε ο Θαλής Μιλήσιος.
  16. Η λίστα του Κέλσου περιείχε ανάμεσα στους "Σοφούς της Αρχαιότητας" τους Λίνο, Μουσαίο, Ορφέα, Φερεκύδη, Ζωροάστρη (Πέρση) και Πυθαγόρα.
  17. Ο Ωριγένης προσθέτει στη λίστα των Αρχαίων Σοφών τον Μωϋσή.

Τρόπος σύστασης της ομάδας

Επεξεργασία

Οι εκδοχές της σύστασης της ομάδος είναι επίσης παραπάνω από μια.

Οι Επτά Σοφοί ανακηρύχθηκαν ως τέτοιοι με τρόπο στον οποίο αναφέρεται ο Διογένης Λαέριος.[20][21]

Την ίδια ιστορία αναφέρει και ο Πλούταρχος[22][23].

Γνωρίζει κάποια εκδοχή αυτής της ιστορίας και ο Αθηναίος από τη Ναύκρατη της Αιγύπτου[24]:

Οἴδαμεν δὲ καὶ  τὸ Βαθυκλέους τοῦ Ἀρκάδος ποτήριον, ὃ σοφίας ἆθλον ὁ Βαθυκλῆς τῷ κριθέντι ἀρίστῳ τῶν καλουμένων 〈ζʹ〉 σοφῶν ἀπέλιπε.

Μια εκδοχή της ιστορίας παραδίδει επίσης ο Καλλίμαχος στο Α' ίαμβό του, όπου η διήγηση γίνεται εκ μέρους του Ιππώνακτα. Η ιστορία αυτή (ουσιαστικά ξεκινά από το στίχο 15) λέει ότι κάποιος Βαθυκλής από την Αρκαδία (ο οποίος είχε ζήσει μια ευτυχισμένη ζωή) πριν πεθάνει έδωσε ένα χρυσό κύπελλο σε έναν γιο του με την εντολή να δοθεί στον καλύτερο από τους Επτά Σοφούς. Εκείνος το έδωσε στον Θαλή (τον οποίο ο απεσταλμένος του Βαθυκλή βρήκε στο ναό του Διδυμαίου Απόλλωνα[25] την ώρα που εκείνος σχεδίαζε στη γη το σχήμα που επινόησε ο Φρύγας Εύφορβος - ένα μη συμμετρικό τρίγωνο εντός ενός κύκλου). Ο Θαλής αρνήθηκε να το λάβει, και συμβούλευσε το γιο του, Βαθυκλή, να δώσει το δώρο του στον Βίαντα, και το κύπελλο, αφού (προφανώς) έκανε τον κύκλο των Σοφών, κατέληξε και πάλι στον Θαλή, ο οποίος τελικά το αφιέρωσε στον Απόλλωνα (ίσως στο Διδυμαίο, αν και από άλλη πηγή γνωρίζουμε ότι το κύπελλο είχε αφιερωθεί στον Ισμήνιο Απόλλωνα στις Θήβες) με την επιγραφή, που έλεγε ότι το αφιέρωσε στον άρχοντα των Νηλείων.

Τα αποφθέγματα των Επτά Σοφών της Αρχαιότητας.

Επεξεργασία

Η λεπτομερέστερη καταγραφή των αποφθεγμάτων των Επτά Σοφών υπάρχει στο Α' βιβλίο του έργου του Διογένη Λαέρτιου "Βίοι Φιλοσόφων", στο οποίο αναφέρονται οι βίοι και οι ρήσεις των εξής Σοφών της λίστας παραπάνω: Θαλής, Σόλων, Χίλων, Πιττακός, Βίας, Κλεόβουλος, Περίανδρος, Ανάχαρσης, Μύσων, Επιμενίδης, Φερεκύδης. Άλλη πηγή πληροφοριών (συγκεκριμένα για τον βίο και τις ρήσεις του Σόλωνα) είναι ο Πλούταρχος ("Βίος του Σόλωνα") και η ποίηση του Σόλωνα.

Αποφθέγματα των Επτά Σοφών της Αρχαιότητας κατά τον Ιωάννη Στοβαίο [26]:

Υποθήκες των επτά αρχαίων Σοφών κατά τον Σωσιάδη, που διασώζεται από τον Ιωάννη Στοβαίο[26]:

Τα λεγόμενα του Σωσιάδη πιστοποιούνται μερικώς από μια επιγραφή Ελληνιστικών χρόνων, που βρέθηκε στο Αι-Χανούμ (πρώην Βακτριανά εδάφη)[27], σε μια επιγραφή της Μελιτούπολης της Μικράς Ασίας, και σε λεγόμενο "νέο" κείμενο των Υποθηκών, που βρέθηκε σε πάπυρο.

Άλλες πληροφορίες και ομαδικές αναφορές

Επεξεργασία

Σώζεται στον Διογένη Λαέρτιο[28] και ένα γράμμα του τυράννου της Κορίνθου Περιάνδρου προς τους Επτά Σοφούς (μάλλον μεταγενέστερο και πλαστό, όπως και τα περισσότερα δήθεν Αρχαϊκής εποχής γράμματα που παραθέτει ο Διογένης Λαέρτιος):

Φέρεται δὲ αὐτοῦ καὶ ἐπιστολή·

Περίανδρος τοῖς Σοφοῖς

Πολλὰ χάρις τῷ Πυθοῖ Ἀπόλλωνι τοῦ εἰς ἓν ἐλθόντας εὑρεῖν. Ἀξοῦντί τε καὶ ἐς Κόρινθον ταὶ ἐμαὶ ἐπιστολαί. Ἐγὼν δὲ ὑμᾶς ἀποδέχομαι, ὡς ἴστε αὐτοί, ὅτι δαμοτικώτατα. Πεύθομαι ὡς πέρυτι ἐγένετο ὑμῶν ἁλία παρὰ τὸν Λυδὸν ἐς Σάρδεις. Ἤδη ὦν μὴ ὀκνεῖτε καὶ παρ' ἐμὲ φοιτῆν τὸν Κορίνθου τύραννον. Ὑμᾶς γὰρ καὶ ἄσμενοι ὄψονται Κορίνθιοι φοιτεῦντας

ἐς οἶκον τὸν Περιάνδρου.

Ο Κικέρων[29] παροτρύνει σε συμμετοχή στο δημόσιο βίο θέτοντας ως παράδειγμα τους Επτά Σοφούς των Ελλήνων, οι οποίοι όλοι τους ήταν ενεργοί πολίτες:

Eos vero septem quos Graeci sapientis nominaverunt, omnis paene video in media re publica esse versatos. neque enim est ulla res in qua propius ad deorum numen virtus accedat humana, quam civitatis aut condere novas aut conservare iam conditas.

Παρόμοια αναφέρεται σε αυτούς και σε άλλο του έργο:[30]

Sed ut ad Graecos referam orationem, quibus carere hoc quidem in sermonis genere non possumus - nam ut virtutis a nostris, sic doctrinae sunt ab illis exempla petenda - septem fuisse dicuntur uno tempore, qui sapientes et haberentur et vocarentur: hi omnes praeter Milesium Thalen civitatibus suis praefuerunt.

Οι Επτά Σοφοί στην Τέχνη και στη Λογοτεχνία.

Επεξεργασία

Στην "Παλατινή Ανθολογία"[31] σώζεται το εξής επίγραμμα (στο οποίο αναφέρεται το έργο "Αισωπός" του Λυσίππου, το οποίο είχε τοποθετηθεί μπροστά από τους "Επτά Σοφούς"), το οποίο συνέγραψε ο Αγαθίας ο Σχολαστικός, ένας συγγραφέας της εποχής του Ιουστινιανού και των άμεσων διαδόχων του (6ος αιώνας):

Εὖγε ποιῶν, Λύσιππε γέρων, Σικυώνιε πλάστα,

δείκελον Αἰσώπου στήσαο τοῦ Σαμίου

ἑπτὰ σοφῶν ἔμπροσθεν, ἐπεὶ κεῖνοι μὲν ἀνάγκην

ἔμβαλον, οὐ πειθώ, φθέγμασι τοῖς σφετέροις.

ὃς δὲ σοφοῖς μύθοις καὶ πλάσμασι καίρια λέξας,

παίζων ἐν σπουδῆι, πείθει ἐχεφρονέειν.

φευκτὸν δ' ἡ τρηχεῖα παραίνεσις· ἡ Σαμίου δὲ

τὸ γλυκὺ τοῦ μύθου καλὸν ἔχει δέλεαρ.

Στο Εθνικό Μουσείο Βηρυττού φυλάσσεται ένα αρχαίο ψηφιδωτό (στο οποίο απεικόνίζονται οι Επτά Σοφοί με τη βασική ρήση του καθενός δίπλα τους) από τη βίλα Suweydie κοντά στην Ηλιούπολη της Συρίας[32], το οποίο χρονολογείται συνήθως στον 3ο ή στο 4ο αιώνα μ. Χ. Οι μορφές απεικονίζονται ως τοποθετημένα κυκλικά πορτραίτα των Επτά Σοφών μαζί με τον Σωκράτη στην κορυφή, ενώ ανάμεσα στους αποδόθηκε στο κέντρο η Μούσα Καλλιόπη.

Ο Αυσόνιος έχει γράψει μια θεατρική πραγματεία περί των Επτά Σοφών, το "LUDUS SEPTEM SAPIENTUM"[33].

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ Bacha, François El (18 Ιανουαρίου 2014). «Liban/Patrimoine: La Mosaïque des 7 sages». Libnanews, Le Média Citoyen du Liban (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Απριλίου 2024. 
  2. ↑ «Βίοι φιλοσόφων/Α - Βικιθήκη». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2023. 
  3. ↑ Πάριο Χρονικό, 54α
  4. ↑ «Αθηναίων Πολιτεία, Αριστοτέλης, ΧΙΙ». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2023. 
  5. ↑ "THE CAMBRIDGE ANCIENT HISTORY", VOLUME III, PART 3 (The Expansion of the Greek World, Eighth to Sixth Centuries B.C.), Edited by JOHN BOARDMAN F.B.A. and N. G. L. HAMMOND F.B.A., Cambridge University Press, 2008, σελίδα 392)
  6. ↑ Aristotelis respublica Atheniensium consilio et auctoritate Academiae Borussicae ed. Kenyon, Berolini 1903 (Supplementum Aristotelicum
  7. ↑ M. Miller, "Clio" 37, 1959 σ. 46f
  8. ↑ Κλήμης Αλεξανδρείας, "Στρώματα" Α' XXI, 129, 3-4
  9. ↑ Πλάτων, "Πρωταγόρας", 342e-343b
  10. ↑ Αντίπατρος από τη Σιδώνα, "Ελληνική Ανθολογία", Ζ' 81
  11. ↑ Ψευδο-Υγίνος, "Fabulae", CCXXI
  12. ↑ «Πλούταρχος, Ηθικά, Περί του Ει του εν Δελφοίς». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2023. 
  13. ↑ «Πλούταρχος, Ηθικά, Των επτά σοφών συμπόσιον, 7». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2023. 
  14. ↑ «Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Σόλων, 12.4». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2023. 
  15. ↑ «Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις, Φωκικά, Λοκρών Οζόλων, 24.1». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2023. 
  16. ↑ Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, "Στρώματα", Α' XIV, 61
  17. ↑ Διογένης Λαέρτιος, "Βίοι Φιλοσόφων", βιβλίο Α', Προοίμιο, 12
  18. ↑ «Origenes. Contra Celsum. Liber I - Greek». khazarzar.skeptik.net. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2023. 
  19. ↑ Νικόλαος Δαμασκηνός, fr. 67 (Exc. De virt., I, p. 342, 22)
  20. ↑ Διογένης ο Λαέρτιος, "Βίοι Φιλοσόφων", βιβλίο Α', I 27-33
  21. ↑ Διογένης Λαέρτιος, "Βίοι Φιλοσόφων", βιβλίο Α', V 82-83
  22. ↑ Πλούταρχος, "Τῶν ἐπτὰ σοφῶν συμπόσιον" ΧΙΙΙ 155 d-e
  23. ↑ Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Σόλων, 4.1
  24. ↑ «Ath�n�e de Naucratis : Deipnosophistes : livre X : traduction». remacle.org. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2023. 
  25. ↑ «Didyma, Archaic Temple of Apollo (Building)». www.perseus.tufts.edu. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2023. 
  26. ↑ 26,0 26,1 Ιωάννης Στοβαίος, Ανθολόγιον Γ' 1, 172α-η, 173
  27. ↑ «Δελφικά παραγγέλματα από το Άϊ-Χανούμ - Βικιθήκη». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2023. 
  28. ↑ Διογένης Λαέρτιος, "Βίοι Φιλοσόφων", βιβλίο Α', VII 99
  29. ↑ Κικέρων, "DE RE PUBLICA", βιβλίο I 7, 12
  30. ↑ Κικέρων, "DE ORATORE AD QUINTUM FRATREM", βιβλίο III, 34, 137
  31. ↑ Παλατινή Ανθολογία, XVI 332
  32. ↑ «Suweydie, Mosaic of the Seven Sages - Livius». www.livius.org. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2023. 
  33. ↑ Αυσόνιος, "Η παράσταση των Επτά Σοφών" ("LUDUS SEPTEM SAPIENTUM") - σελίδες 310-329

Πηγές

Επεξεργασία
Ανακτήθηκε από "https://el.wiki.x.io/w/index.php?title=Επτά_σοφοί&oldid=10892033"