Βικιπαίδεια

Ναύπακτος

πόλη της Ελλάδας
(Ανακατεύθυνση από Λεπάντο)

Συντεταγμένες: 38°23′30″N 21°49′39″E / 38.39167°N 21.82750°E / 38.39167; 21.82750

Η Ναύπακτος είναι παραθαλάσσια πόλη της Αιτωλοακαρνανίας στον Κορινθιακό κόλπο[1][2] και έδρα του Δήμου Ναυπακτίας[3][4]. Είναι χτισμένη ανάμεσα στο Αντίρριο και στις εκβολές του ποταμού Μόρνου, στο νοτιοανατολικό τμήμα του νομού και έχει πληθυσμό 12.950 κατοίκους (η δημοτική κοινότητα - απογραφή 2021).[5] Αποτελεί μία από τις αρχαιότερες ελληνικές πόλεις που γνώρισε περιόδους μεγάλης ακμής και συνδέθηκε με σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Αυτό επιβεβαιώνεται από την άρτια οχύρωσή της, η οποία ξεκινά από το λιμάνι, συνεχίζεται με τρία αλλεπάλληλα τείχη και καταλήγει στο κάστρο.[1] Έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός.[6][7]

Ναύπακτος
Άποψη του λιμανιού της Ναυπάκτου από το κάστρο.
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Ναύπακτος
38°23′30″N 21°49′39″E
ΠεριφέρειαΔυτικής Ελλάδας
Διοικητική υπαγωγήΔήμος Ναυπακτίας
ΠροστάτηςΆγιος Δημήτριος
Υψόμετρο15 μέτρα
Πληθυσμός12.950 (2021)
Ταχ. κωδ.30300
Τηλ. κωδ.2634
ΙστότοποςΕπίσημος ιστότοπος
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )
Πανοραμική άποψη του κέντρου της Ναυπάκτου απ' το φρούριο.
κάστρο Ναυπάκτου
Θέα από κάστρο Ναυπάκτου

Ιστορία

Επεξεργασία

Αρχαία χρόνια

Επεξεργασία

Η Ναύπακτος είναι πόλη με μεγάλη ιστορία. Λέγεται ότι πήρε το όνομά της από τις λέξεις ναυς και πήγνυμι, που σημαίνει «κατασκευάζω πλοίο». Για πρώτη φορά εμφανίζεται το 1104 π.Χ. με τους Δωριείς, οι οποίοι στην Κάθοδό τους, χρησιμοποίησαν τη Ναύπακτο για να κατασκευάσουν υποτυπώδη πλοιάρια (σχεδίες για την ακρίβεια), οπότε και το «Ναύπακτος» έμεινε κληρονομιά. Η πόλη αρχικά ανήκε στους Εσπέριους Λοκρούς.

Το 454 π.Χ. οι Αθηναίοι αφαίρεσαν τη Ναύπακτο από την κυριαρχία των Λοκρών. Στην πόλη εγκαταστάθηκαν οικογένειες Μεσσηνίων, που είχαν εκδιωχθεί από τους Σπαρτιάτες.[8]

Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο η Αθήνα έστειλε τον Φορμίωνα μαζί με πλοία, ενώ η Σπάρτη τον ναύαρχο Κνήμο, που τελικά ηττήθηκε στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 429 π.Χ.[9]

Το 426 π.Χ., με προτροπή των Μεσσηνίων της πόλης, εξεστράτευσε κατά των Αιτωλών ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης.[10] Οι Αιτωλοί τον αντιμετώπισαν στο Αιγίτιο και τον ανάγκασαν να υποχωρήσει. Ο Σπαρτιάτης στρατηγός Ευρύλοχος, με τη βοήθεια των Εσπερίων Λοκρών, με επικεφαλής την Άμφισσα, προέλασε στη Ναύπακτο.[11]

Το 369 π.Χ. μετά την ήττα των Αθηναίων στη μάχη στους Αιγός Ποταμούς (405 π.Χ.), οι Μεσσήνιοι εγκαταλείπουν την πόλη και αναχωρούν για τη Σικελία.[12] Η Ναύπακτος περνά ξανά στον έλεγχο των Λοκρών. Οι Αχαιοί κυριεύουν την πόλη, αλλά τελικά τους διώχνει ο Θηβαίος στρατηγός Επαμεινώνδας, το 361 π.Χ.

Το 350 π.Χ. ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας παραχωρεί την πόλη στους Αιτωλούς. Από το 338 π.Χ. η πόλη γίνεται κέντρο της Αιτωλικής Συμπολιτείας και στην πόλη συνέρχονταν τα συμβούλια της Συμπολιτείας. Η δε Ναυπακτία ονομάσθηκε Αιτωλία Επίκτητος. Μετά και τους πολέμους με τους Αχαιούς και την καταστροφή της πόλης του Θέρμου, η Ναύπακτος γίνεται κατ' ουσία πρωτεύουσα της Αιτωλίας.[13] Το 191 π.Χ. οι Ρωμαίοι, αφού πολιόρκησαν την πόλη, έλυσαν την πολιορκία υπογράφοντας ανακωχή με τους Αιτωλούς.

Κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας των Ρωμαίων γνώρισε ακμή λόγω της σημαντικής της θέσης ακριβώς απέναντι από την Πελοπόννησο.

Αποικία της Ναυπάκτου ήταν η νήσος Κέα, που έλαβε το όνομά της από έναν ήρωα της πόλης. Από τη Ναύπακτο, καταγόταν ο ποιητής Καρκίνος, που όπως υποστήριζε ο Χάρων έγραψε το ποίημα Ναυπάκτια έπη, κάτι που όμως ο Παυσανίας αμφισβητούσε,[14] καθώς και οι Ναυπάκτιοι καλλιτέχνες Μέναιχμος και Σοίδας.[15][16][17] Στην πόλη υπήρχαν πολλοί ναοί, όπως του Ποσειδώνα, της Αρτέμιδος, της Αφροδίτης και του Ασκληπιού.

Βυζάντιο και Μεσαιωνικά χρόνια

Επεξεργασία

Υπήρξε σημαντική πόλη του Βυζαντίου, καθώς αποτελούσε λιμάνι των ταξιδιωτών προς την Ιταλία και την Κωνσταντινούπολη. Υπαγόταν στην επαρχία Ελλάδος ή Αχαΐας. Το φρούριό της επισκευάστηκε ριζικά τα χρόνια του Ιουστινιανού,[18] αλλά το 553, η πόλη καταστράφηκε από σεισμό. Επίσης, καταστροφές υπέστη από επιδρομές διάφορων λαών, όπως των Σλάβων (6ος - 10ος αιώνας). Την εποχή του Κωνσταντίνου Ζ΄ του Πορφυρογέννητου έγινε πρωτεύουσα του Πέμπτου Θέματος της Ευρώπης (Ελλάς) ενώ τον 10ο αιώνα συνενώθηκε με το Όγδοο Θέμα της Νικοπόλεως και έγινε έδρα του νέου.

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους, η πόλη έγινε μέρος του Δεσποτάτου της Ηπείρου για περίπου έναν αιώνα (1204-1294). Το 1294,[19] ο Δεσπότης της Ηπείρου, Νικηφόρος Α' Κομνηνός Δούκας, πάντρεψε την κόρη του, Θαμάρ, και έδωσε την πόλη προίκα στον γαμπρό του Φίλιππο, πρίγκιπα του Τάραντα. Αυτός οχύρωσε την πόλη και έκοψε νομίσματα. Αργότερα όμως η πόλη ήρθε στην επικράτεια του Δουκάτου των Νέων Πατρών και αργότερα πέρασε στην κυριαρχία του Μπούα Σπάτα. Την περίοδο εκείνη η πόλη ονομαζόταν από τους Έλληνες Έπακτος ή Έπαχτος, από τους Φράγκους Νεοπάντ-Νεπάντ-Λεπάντ ή Λεπάντο. Πέρασε ένα διάστημα Ενετοκρατίας από το 1407 μέχρι πριν πέσει στα χέρια των Τούρκων το 1499. Τότε έλαβε και τη σημερινή του μορφή το κάστρο της πόλης. Το 1458 ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής πολιόρκησε ανεπιτυχώς την πόλη, που παρέμεινε στα χέρια των Βενετών. Τελικά το 1499 ο Βαγιαζήτ ο Β΄, με τον τουρκικό στόλο, ανάγκασε τους Βενετούς να του παραδώσουν την πόλη.[20]

Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571)
 
Η Ναυμαχία του Λεπάντο, 19ος αιώνας, Εθνικό Ναυτικό Μουσείο του Γκρίνουϊτς, Λονδίνο.
 
Αντρέας Βιντσεντίνο (Andrea Vicentino), Η Μάχη του Λεπάντο, 1603, Παλάτι των Δόγηδων, Βενετία.

Στις 7 Οκτωβρίου 1571 έλαβε χώρα η Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Πρόκειται για τη ναυμαχία που έλαβε χώρα στο στόμιο του Πατραϊκού κόλπου (κόλπος του Λεπάντο), δίπλα στις Εχινάδες νήσους (τότε Κουρτζολάροι). Αποτέλεσε δε την πιο εντυπωσιακή φάση του πολέμου για την κατάκτηση της Κύπρου (1570-71).[21] Προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στους σύγχρονους, αλλά δεν επέφερε θετικά αποτελέσματα για τους νικητές. Η μεγάλη νίκη των χριστιανών εναντίον των Τούρκων απετέλεσε ορόσημο για την ιστορία της Ευρώπης, σε συνδυασμό με τον εορτασμό της Παναγίας της Ναυπακτιωτίσσης.

Το 1687 (24 Ιουλίου), η Ναύπακτος καταλήφθηκε ξανά από τους Ενετούς, για 12 χρόνια. Τελικά, με τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς περιήλθε στους Τούρκους, όπως και η υπόλοιπη Στερεά Ελλάδα.[1]

Η ναυμαχία αυτή υπήρξε ιστορικό γεγονός γιατί σε αυτήν αναχαιτίσθηκε η απειλητική για την Ευρώπη τουρκική ναυτική δύναμη. Η μεγάλη ναυτική σύγκρουση διεξήχθη ανάμεσα στον οθωμανικό στόλο και στις ενωμένες ναυτικές δυνάμεις της Ιεράς Συμμαχίας (Sacra Lega) που συγκροτήθηκε από τους Ισπανούς, τον Πάπα, τη Βενετία και μερικά ιταλικά κρατίδια, στις 7 Οκτωβρίου 1571. Οι ξένοι ιστορικοί χρησιμοποιούν την ονομασία Ναυμαχία του Λεπάντο (Naval Battle of Lepanto) από τη μεσαιωνική ονομασία της πόλης.[22]

Νεότερα χρόνια

Επεξεργασία

Το 1821 οι κάτοικοι της περιοχής πήραν μέρος στην Επανάσταση του 1821. Οι επιχειρήσεις στην πόλη άρχισαν τον Μάιο. Η αντίσταση των Τούρκων ήταν επιτυχημένη και κράτησε αρκετά χρόνια. Στις 18 Απριλίου 1829, απελευθερώθηκε οριστικά από τους Τούρκους, όταν ο Ανδρέας Μιαούλης απέκλεισε το λιμάνι της πόλης και ανάγκασε τους Τούρκους να παραδώσουν το φρούριο. Φεύγοντας οι κατακτητές, άφησαν πίσω τους ελάχιστες οικογένειες Ελλήνων οι οποίες, μάλιστα, ήρθαν σε αντιπαράθεση με τις Σουλιώτικες οικογένειες (Μποτσαραίοι, Τζαβελαίοι κλπ), στις οποίες το νεοσύστατο ελληνικό κράτος είχε παραχωρήσει τα τουρκικά αρχοντικά, ως αντιστάθμισμα για την προσφορά τους στον Αγώνα. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή εγκαταστάθηκαν στη Ναύπακτο 286 πρόσφυγες.[23]

 
Άγαλμα στη Ναύπακτο του Γιώργου Ανεμογιάννη, πυρπολητή του 1821 από τους Παξούς.

Σύγχρονα χρόνια

Επεξεργασία

Την πρώτη εβδομάδα του Οκτώβρη, ο Δήμος Ναυπακτίας διοργανώνει εκδηλώσεις και αναπαράσταση της Ναυμαχίας στο μικρό ενετικό λιμάνι, προς ανάμνηση του σημαντικού αυτού ιστορικού γεγονότος. Σ' αυτή συμμετέχουν αντιπροσωπείες και Διπλωματικές Αποστολές από τις χώρες που έλαβαν τότε μέρος στη ναυμαχία. Το αποκορύφωμα των εκδηλώσεων είναι η αναπαράσταση της Ναυμαχίας που λαμβάνει χώρα το πρώτο Σάββατο του Οκτωβρίου.[24]

Στη δυτική πλευρά του ενετικού λιμένος Ναυπάκτου, βρίσκεται το Πολιτιστικό Πάρκο Θερβάντες, όπου είναι αναρτημένες αναμνηστικές μαρμάρινες επιγραφές αφιερώματα των Πρεσβειών των εμπλεκομένων στη Ναυμαχία κρατών. Εκεί υψώνεται και το άγαλμα του Μιγκέλ ντε Θερβάντες.[25]

 
Άγαλμα του Μιγκέλ ντε Θερβάντες στο λιμάνι της Ναυπάκτου.

Αξιοθέατα

Επεξεργασία
  • Το καλοδιατηρημένο κάστρο που δεσπόζει στο λόφο με το πευκοδάσος πίσω από την πόλη.
  • Το ενετικό λιμάνι, με τον πέτρινο φάρο[26] και το μεντένι.
  • Τα παλιά τείχη του φρουρίου της πόλης που εκτείνονται από το λιμάνι μέχρι το κάστρο.
  • Τα παραδοσιακά σπίτια στο κέντρο της πόλης και τα πλακόστρωτα καλντερίμια της.
  • Το παλιό αρχοντικό της οικογένειας Μπότσαρη που έχει μετατραπεί σε ιδιωτικό μουσείο.
  • Οι δύο μεγάλες παραλίες της πόλης, Ψανή και Γρίμποβο, στις οποίες δεσπόζουν μεγάλα πλατάνια που προσφέρουν τον πλούσιο ίσκιο τους.[25]
  • Οι κοντινές παραλίες των χωριών της Φωκίδας και της Αιτωλοακαρνανίας.(Χιλιαδού, Παραθάλασσο, Σκάλωμα, Μοναστηράκι, Αντίρριο )
  • Το πάρκο Θερβάντες στο ενετικό λιμάνι.
  • Το ρολόι στο κάστρο της Ναυπάκτου.
  • Το "Φετιχιέ" τζαμί στα ανατολικά του λιμανιού.[25]
  • Το άγαλμα του πυρπολητή Γιώργου Ανεμογιάννη στο λιμάνι.[25]

Ιστορικά κτίρια

Επεξεργασία
  • Η Παπαχαραλάμπειος Δημοσία Βιβλιοθήκη Ναυπάκτου είναι η βιβλιοθήκη της πόλης της Ναυπάκτου, σε ακίνητο που ανεγέρθηκε με έξοδα και αρχικό κεφάλαιο σύμφωνα με τη διαθήκη του Έλληνα ομογενούς από την Αμερική, Δημητρίου Παπαχαραλάμπους. Στις 3 Μαρτίου 1954 ίδρυσε την «Παπαχαραλάμπειο Δημοτική Ελληνοαμερικανική Βιβλιοθήκη»,[27][28] σε οικόπεδο που παραχώρησε ο Ανδρέας Γ. Κοζώνης, ως μέρος της ευρύτερης έκτασης των αδελφών Κοζώνη για ανέγερση και εγκατάσταση δημοσίων κτιρίων και κοινωφελών υπηρεσιών. Το 1957, ιδρύθηκε η «Παπαχαραλάμπειος Δημοσία Βιβλιοθήκη Ναυπάκτου» ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου και σε αυτήν συγχωνεύθηκε η «Παπαχαραλάμπειος Δημοτική Ελληνοαμερικανική Βιβλιοθήκη», που ανήκε στο Παπαχαραλάμπειο Ίδρυμα.[29] Η βιβλιοθήκη υπάγεται στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Η συλλογή της αποτελείται από 50.000 τόμους βιβλίων, τίτλους περιοδικών και εφημερίδων, οπτικοακουστικό υλικό κ.ά. Τα πρώτα χρόνια εμπλουτιζόταν κυρίως με δωρεές ιδιωτών φίλων της, ενώ τα τελευταία χρόνια κυρίως με αγορές, κάθε χρόνο, από τους πόρους που διαθέτει.
  • Το Μουσείο κειμηλίων 1821 - Φαρμάκη[30]
  • Το «Ξενία» Ναυπάκτου
  • Το Μακαρονοποιείο Ναυπάκτου[31]

Προσωπικότητες

Επεξεργασία

Από την πόλη κατάγονται διάφορες σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο ιστοριοδίφης Γιάννης Βλαχογιάννης, ο ακαδημαϊκός λογοτέχνης και πολιτικός Γεώργιος Αθανασιάδης - Νόβας, ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδας, και ο αδελφός του Θεμιστοκλής, ο συγγραφέας Σπύρος Μελάς, ο λογοτέχνης Χάρης Σταματίου, ο ζωγράφος και συγγραφέας Αλέκος Φασιανός, ο στρατηγός Φίλιππος Λουκόπουλος, ο Αγέλαος ο Ναυπάκτιος, ο Σταμάτης Σταματίου («Σταμ. Σταμ.»), ο συνθέτης και τραγουδιστής Δημήτρης Κοργιαλάς και άλλοι.

Πληθυσμός [32]

Επεξεργασία
Έτος Πληθυσμός πόλης Πληθυσμός δήμου
1951 5.016 6.561[33]
1961 7.080 7.277[34]
1971 8.170 8.421[35]
1981 9.012 13.025
1991 10.854 15.045
2001 13.254[36] 18.259[36]
2011 13.415[37] 27.800[37]

Φωτοθήκη

Επεξεργασία
 
Σπίτια στο λιμάνι.
Σπίτια στο λιμάνι.  
 
Το Φετιχιέ τζαμί.
Το Φετιχιέ τζαμί.  
 
Πανοραμική άποψη του λιμανιού της Ναυπάκτου από το κάστρο.
Πανοραμική άποψη του λιμανιού της Ναυπάκτου από το κάστρο.  
 
Άποψη της σύγχρονης πόλης.
Άποψη της σύγχρονης πόλης.  
 
Μερική άποψη του κάστρου από την πόλη.
Μερική άποψη του κάστρου από την πόλη.  
 
Γραβούρα της Ναυπάκτου του 1678.
Γραβούρα της Ναυπάκτου του 1678.  

Αδερφοποιημένες πόλεις

Επεξεργασία

Σημειώσεις και παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. 24. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 46. 
  2. ↑ Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. 44. Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος. 1996. σελ. 384. 
  3. ↑ «Δ. Ε. ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ | ΔΗΜΟΣ ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΣ». www.nafpaktos.gr. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2024. 
  4. ↑ «Διοικητικές Μεταβολές Δήμων και Κοινοτήτων - ΕΕΤΑΑ». Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2024. 
  5. ↑ Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού-Κατοικιών έτους 2021 που αφορούν στο Μόνιμο Πληθυσμό της Χώρας., σελ. 95 του pdf. https://kede.gr/wp-content/uploads/2023/04/APOF_APOT_MON_DHM_KOIN.pdf. 
  6. ↑ «2,5 φορές μεγαλύτερος ο συντελεστής δόμησης, στο πιο μεγάλο τμήμα του παραδοσιακού οικισμού της Ναυπάκτου. Παράλληλα παίρνονται μέτρα για την προστασία του παραδοσιακού χαρακτήρα της πόλης. | ΔΗΜΟΣ ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΣ». www.nafpaktos.gr. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2024. 
  7. ↑ «Οι Παραδοσιακοί Οικισμοί της χώρας και οι όροι δόμησης». old.domiki.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Μαρτίου 2024. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2024. 
  8. ↑ Θουκυδίδης, Ιστορία, 1.103
  9. ↑ Θουκυδίδης 2,80,4 και 2,90
  10. ↑ Θουκυδίδης 3,94
  11. ↑ Θουκυδίδης 3,100
  12. ↑ Παυσανίας Μεσσηνιακά, XXVII και Φωκικά, Λοκρών Οζόλων, XXXVIII
  13. ↑ Πολύβιος Ιστορίες - Βιβλίο 5ο: 103.1, 105.1 107.5-7 (Στο διαδίκτυο από το Perseus Project: (Αγγλικά & Ελληνικά))
  14. ↑ Φωκικά, Λοκρών Οζόλων, XXXVIII
  15. ↑ Παυσανίας Αχαϊκά ΧVII,10: Αναφορά στο χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αρτέμιδος Λαφρίας στο ιερό της Καλυδώνας (Σημείωση: Ο Παυσανίας μας παρέχει πληροφορίες, τόσο για το άγαλμα, όσο και για τη λατρεία της θεάς. Το άγαλμα και η λατρεία μεταφέρθηκαν στην Πάτρα μετά τη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ.)
  16. ↑ Παυσανίας – Pausanias (1814). ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ EΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ – Description de la Grèce de Pausanias : traduction nouvelle avec le texte grec collationné sur les manuscrits de la Bibliothèque du roi. IV ΑΧΑΪΚΑ – ACHAIE. Paris: J.-M. Eberhart. σελ. 149. 
  17. ↑ «Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού | Ιερό Αρτέμιδος Λαφρίας». odysseus.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2023. 
  18. ↑ Προκόπιος
  19. ↑ Πηγή: Π. Καλονάρος, Ιερά μονή Βαρνάκοβας.
  20. ↑ Πηγή: Κ. Σάθας, Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα.
  21. ↑ Μπιτσίνο Χιού, εκδόσεις Ενάλιος. ISBN 960-536-280-5.
  22. ↑ Ρήγκαν Τζέρρι, σ. 5, 2007, εκδόσεις Κασταλία.
  23. ↑ Κατσούλης, Παναγιώτης Α. (2010). Μεσολόγγι 1830 - 1940. Η μεταμόρφωση μιας κοινωνίας. Μεσολόγγι: Ασημακόπουλος. σελ. 363. ISBN 978-960-8211-13-1. 
  24. ↑ «Η Αναπαράσταση της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου». Εφημερίδα Ημέρα, Ζάκυνθος. 1 Οκτωβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2024. 
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 «Η γειτονιά του Θερβάντες». ΤΑ ΝΕΑ. 19 Μαρτίου 2010. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2024. 
  26. ↑ «ΦΑΡΟΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟY ΠΕΤΡΙΝΟΙ ΦΑΡΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Μαΐου 2019. Ανακτήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2019. 
  27. ↑ Συμβόλαιο 7852 του συμβολαιογράφου Ναυπάκτου Ανδρέα Σταύρου Αθανασίου, 3 Μαρτίου 1954
  28. ↑ «Παπαχαραλάμπειος Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ναυπάκτου - Ιστορικό ίδρυσης». vivl-nafpakt.ait.sch.gr. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2023. 
  29. ↑ Φ.Ε.Κ. 90 τ. Β΄ από 23 Μαρτίου 1957
  30. ↑ https://www.gnoristetinellada.gr/politismos/mouseia/1843-mouseio-keimilion-1821-farmaki
  31. ↑ http://okeanis.lib.puas.gr/xmlui/handle/123456789/4893
  32. ↑ Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές στην Τ.Α. - Δημοσιεύματα απογραφών. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 24/10/2017.
  33. ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 7ης Μαρτίου 1951, σελ. 20 του pdf. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-05-14. https://web.archive.org/web/20130514080510/http://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1951_1.pdf. 
  34. ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961, σελ. 28 του pdf. https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/apografes/apografi_1961_1.pdf. 
  35. ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971, σελ. 28 του pdf. https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/apografes/apografi_1971_1.pdf. 
  36. ↑ 36,0 36,1 «Ε.Σ.Υ.Ε. - Μόνιμος Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001» (PDF). Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 28 Ιουνίου 2018. Ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2017. 
  37. ↑ 37,0 37,1 «ΕΛ.ΣΤΑΤ. - Μόνιμος πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2011» (PDF). Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 17 Μαΐου 2017. Ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2017. 
  38. ↑ «ΔΗΜΟΣ ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΣ | Ναυμαχία της Ναυπάκτου». www.nafpaktos.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Σεπτεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2023. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ


Ανακτήθηκε από "https://el.wiki.x.io/w/index.php?title=Ναύπακτος&oldid=10730260"