Δημήτριος Καντεμίρ

Ο Δημήτριος Καντεμίρ (Dimitrie Cantemir, 26 Οκτωβρίου 1673 - 21 Αυγούστου 1723) ήταν Μολδαβός στρατιωτικός, πολιτικός και λόγιος. Ήταν ηγεμόνας της Μολδαβίας, ειδήμονας της ελληνικής, λατινικής, αραβικής και ρωσικής γλώσσας. Διετέλεσε δύο φορές βοεβόδας της Μολδαβίας (1693 και 1710-11). Κατά τη δεύτερη ηγεμονία του συντάχθηκε με τη Ρωσία κατά των Οθωμανών επικυρίαρχών του, αλλά η ήττα της Ρωσίας είχε ως αποτέλεσμα την οριστική έκπτωση της οικογενείας του και τον εφεξής διορισμό Ελλήνων Φαναριωτών ως ηγεμόνων. Είχε άριστη εκπαίδευση στη φιλοσοφία, την πολιτική τέχνη και την ιστορία. Έγραψε την ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εξαίρετο βιβλίο που μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Έγραψε επίσης χρονικό της Μολδαβίας. Ήταν επίσης γεωγράφος, μουσικοθεωρητικός, ουμανιστής και εγκυκλοπαιδιστής.

Δημήτριος Καντεμίρ
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Dimitrie Cantemir (Ρουμανικά)
Γέννηση	26  Οκτωβρίου 1674 (unspecified calendar, assumed Gregorian) Ντιμίτρι Καντεμίρ
Θάνατος	21 Αυγούστουιουλ. / 1  Σεπτεμβρίου 1723γρηγ. Dmitrovsk
Εθνικότητα	Ρουμάνοι
Χώρα πολιτογράφησης	Ηγεμονία της Μολδαβίας Ρωσική Αυτοκρατορία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	Ρουμανικά
Ομιλούμενες γλώσσες	λατινική γλώσσα Αραβικά Γαλλικά τουρκικά νέα ελληνική γλώσσα Ιταλικά Ρωσικά περσικά Ρουμανικά
Σπουδές	Μεγάλη του Γένους Σχολή
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ανθρωπολόγος γλωσσολόγος ιστορικός φιλόσοφος συνθέτης χαρτογράφος συγγραφέας γεωγράφος ανατολιστής πολιτικός
Οικογένεια
Σύζυγος	Αναστασία Τρουμπέτσκαγια (από 1717) Κασσάνδρα Καντακουζηνή (1699–1713)
Τέκνα	Εκατερίνα Ντμιτρίεβνα Γκολιτσίνα Μαρία Καντεμίρ Αντίοχος Δ. Καντιμήρης Șerban Cantemir
Γονείς	Κωνσταντίνος Β΄ Καντιμήρης και Άννα Μπαντάς
Αδέλφια	Αντίοχος Καντεμίρ
Οικογένεια	Οικογένεια Καντεμίρ
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Πόλεμοι/μάχες	Εκστρατεία του Προύθου και Ρωσοπερσικός πόλεμος (1722-1723)
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	βοεβόδας της Μολδαβίας (Μάρτιος 1693 – Απριλίου 1693) βοεβόδας της Μολδαβίας (1710–1711)
Σχετικά πολυμέσα

Συγκαταλέγεται μαζί με τον Σερμπάν Καντακουζηνό στους πρωτοπόρους των ρουμανικών γραμμάτων.

Βιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε στις 26 Οκτωβρίου 1673 στη Σιλιστένη της Μολδαβίας. Η γενέτειρά του αργότερα ονομάστηκε προς τιμήν του «Δημήτριος Καντεμίρ». Πατέρας του ήταν ο βοεβόδας Κωνσταντίνος Β΄ Καντεμίρ. Ήταν γόνος της παλιάς οικογένειας βογιάρων των Καντεμίρ, που ήταν οικογένεια της κατώτερης αριστοκρατίας της Μολδαβίας, προέλευσης από τους Τάταρους της Κριμαίας. Μία από τις εξηγήσεις για το όνομα "Cantemir" είναι ότι προέρχεται από το "Καν Τιμούρ", το οποίο σημαίνει "το αίμα του Τιμούρ", που φανερώνει άμεση καταγωγή από τον κατακτητή Ταμερλάνο. Η μητέρα του, Άννα Μπαντάς, ήταν η τρίτη γυναίκα του πατέρα του, επίσης αριστοκράτισσα, με σημαντική μόρφωση και διανοούμενη του Διαφωτισμού. Το 1685 ο Κωνσταντίνος ονομάστηκε βοεβόδας της Μολδαβίας από τους Τούρκους επικυριάρχους της.

Αν και ίδιος ο Κωνσταντίνος ήταν αναλφάβητος, εκπαίδευσε ιδιαίτερα τους γιους του. Ως παιδί ο Δημήτριος διδάχθηκε Ελληνικά και Λατινικά για να διαβάζει τους αρχαίους συγγραφείς. Δάσκαλοί του ήταν οι Έλληνες λόγιοι Ιωάννης Κομνηνός Μόλυβδος και Ιερεμίας Κακαβέλας και απόκτησε βαθιά γνώση των αρχαίων κλασικών και εκκλησιαστικών Σλάβων συγγραφέων, της Λογικής, της Φιλοσοφίας και της Ρητορικής. Το μεγαλύτερο διάστημα μεταξύ 1687 και 1710 το πέρασε ως όμηρος ή πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη, ζώντας στο ιδιόκτητο παλάτι του. Σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, έμαθε τουρκικά, ελληνικά, γαλλικά, ρωσικά, αραβικά και περσικά και σπούδασε φιλολογία, μαθηματικά, ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και συνέθεσε επίσης και τουρκική μουσική. Το 1691 επέστρεψε στο Ιάσιο, αντικατασταθείς στην ομηρία από τον αδελφό του Αντίοχο.

Το 1693, όταν ο πατέρας του πέθανε, ο Δημήτριος ανέλαβε βοεβόδας της Μολδαβίας, αλλά ο Σουλτάνος Αχμέτ Β΄ αρνήθηκε να τον αναγνωρίσει, διορίζοντας τον Κωνσταντίνο Δούκα, του οποίου η υποψηφιότητα υποστηρίχθηκε από τον πεθερό του Κωνσταντίνο Μπρινκοβεάνου. Ο Δημήτριος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, συνέχισε τις σπουδές και έγινε προσωπικός φίλος του μεγάλου βεζίρη Ραμί Μεχμέτ Πασά. Το 1697 πολέμησε στο πλευρό των Οθωμανών στη Μάχη της Ζέντας, στην οποία οι Τούρκοι ηττήθηκαν από τους Αυστριακούς. Το 1698 ηγεμόνας της Μολδαβίας έγινε ο αδελφός του Αντίοχος. Ο Δημήτριος τον βοηθούσε από την Κωνσταντινούπολη ως απεσταλμένος και σύμβουλός του. Την εποχή αυτή γνωρίστηκε με τους πρέσβεις της Γαλλίας, της Ρωσίας και της Ολλανδίας.

Στις 14 Νοεμβρίου 1710 ανέλαβε ο ίδιος το αξίωμα του βοεβόδα και επέστρεψε στη Μολδαβία. Ηγεμόνευσε για ένα έτος, μέχρι το 1711. Προτίμησε να συμμαχήσει με τον Μεγάλο Πέτρο της Ρωσίας, υπογράφοντας μυστικά το σύμφωνο του Λουτσκ τον Απρίλιο του 1711, το οποίο εξασφάλιζε την κληρονομική ηγεμονία για την οικογένειά του. Στο μικρό χρονικό διάστημα της βασιλείας του ο Καντεμίρ ξεκίνησε μεταρρυθμιστικό έργο, ιδιαίτερα στον τομέα της αριστοκρατίας και της εκπαίδευσης. Έθεσε τη Μολδαβία υπό την εξουσία της Ρωσίας και πήρε μέρος στον πόλεμο εναντίον των Τούρκων. Όμως, μετά την ήττα των ρωσικών δυνάμεων στο Στανιλέστι, στον ποταμό Προύθο, τον Ιούλιο του 1711, αναγκάστηκε να καταφύγει στη Ρωσία και να εγκατασταθεί εκεί. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία στη συνέχεια αντικατέστησε το βοεβοδάτο με την κυβέρνηση των Ελλήνων Φαναριωτών.

Τιμήθηκε στη Ρωσία με τον τίτλο του πρίγκιπα (κνιαζ) από τον Πέτρο, ενώ ο Κάρολος ΣΤ΄ του απένειμε τον τίτλο του πρίγκιπα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Έζησε σε ένα κτήμα στη Ντμίτροβκα, κοντά στο Αριόλ, με σημαντική ακολουθία βογιάρων (περιλαμβανομένου του χρονικογράφου Ιον Νεκούλτσε). Συχνά βρισκόταν στην Αγία Πετρούπολη, ως κύριος σύμβουλος του Πέτρου Α΄. Πέθανε στις 21 Αυγούστου 1723, την ημέρα που του απονεμήθηκε ο Γερμανικός τίτλος. Το 1935 τα λείψανά του επιστράφηκαν στο Ιάσιο.

Οικογένεια

Νυμφεύτηκε στο Ιάσιο στις 9 Μαΐου 1699 την Κασσάνδρα Καντακουζηνή (1682-1713), κόρη του Πρίγκιπα Σερμπάν Καντακουζηνού και φερόμενη απόγονο των Βυζαντινών Καντακουζηνών και στις 14 Ιανουαρίου 1717, στην Αγία Πετρούπολη, την Πρίγκιπισα Αναστασία Τρουμπέσκαγια (1700-1755). Απεβίωσε στις 21 Αυγούστου 1723 στη Δημητρόφκα, κοντά στο Χάρκοβο της Ουκρανίας. Αδελφός του ήταν ο Αντίοχος Καντεμίρ.

Τα παιδιά του Καντεμίρ κατέχουν μάλλον εξέχουσα θέση στη ρωσική ιστορία :

• Η Μαρία Καντεμίρ (1700–1754) εντυπωσίασε τον Πέτρο Α΄ της Ρωσίας τόσο, που ήθελε για χάρη της να διαλύσει τον γάμο του με την Αικατερίνη για να τη νυμφευτεί. Όταν όμως η Αικατερίνη ανέβηκε στο θρόνο, η Μαρία κλείστηκε σε μοναστήρι.
• Ο Αντίοχος Δ. Καντεμίρ (1708–1744) υπήρξε πρεσβευτής της Ρωσίας στο Λονδίνο και το Παρίσι, φίλος του Μοντεσκιέ και του Βολταίρου και τόσο σημαντικός ποιητής, σατυρικός συγγραφέας και δοκιμιογράφος, ώστε να θεωρηθεί "ο πατέρας της ρωσικής ποίησης".
• Ο Κωνσταντίνος Καντεμίρ (1703–1747) ενοχοποιήθηκε για τη συνωμοσία των Γκολίτσιν εναντίον της αυτοκράτειρας Άννας (ανιψιάς τού Πέτρου Α΄) και εξορίστηκε στη Σιβηρία.
• Η Σμαράγδα Καντεμίρ (1720–1761), μοναδικό παιδί από το δεύτερο γάμο του, ήταν φημισμένη καλλονή της εποχής της και σύζυγος του πρίγκιπα Δημήτριου Μιχαήλοβιτς Γκολίτσιν και φίλη της αυτοκράτειρας Ελισάβετ (κόρης του Πέτρου Α΄).

Εργογραφία του

Ο Καντεμίρ ήταν πολύγλωσσος γνωστός ως ένας από τους μεγαλύτερους γλωσσομαθείς της εποχής του, μιλώντας και γράφοντας έντεκα γλώσσες. Το έργο του είναι ογκώδες, ποικίλο και πρωτότυπο, αν και μερικά από τα επιστημονικά του κείμενα περιέχουν ανεξακρίβωτες θεωρίες ή απλές ανακρίβειες. Μεταξύ 1711 και 1719 έγραψε τα σημαντικότερα έργα του. Το 1714 ονομάστηκε μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας του Βερολίνου.

Το πιο γνωστό ιστορικό έργο του Καντεμίρ ήταν η «Ιστορία της ακμής και παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» (ο αρχικός τίτλος ήταν στα Λατινικά Historia incrementorum atque decrementorum Aulae Othomanicae). Αυτό το έργο κυκλοφόρησε σε ολόκληρη την Ευρώπη σε χειρόγραφο για αρκετά χρόνια. Τελικά τυπώθηκε το 1734 στο Λονδίνο και στη συνέχεια μεταφράστηκε και τυπώθηκε στη Γερμανία και τη Γαλλία. Παρέμεινε το βασικό έργο για την Οθωμανική Αυτοκρατορία μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα. Ειδικά χρησιμοποιήθηκε ως βάση αναφοράς για την Ιστορία Παρακμής και Πτώσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Έντουαρντ Γκίμπον. Οι μεταγενέστεροι μελετητές αμφισβητούν πολλά σημεία λόγω της αμφισβήτησης ορισμένων πηγών του Καντεμίρ.

Δημοσίευσε επίσης την πρώτη κριτική ιστορία της Ρουμανίας στο σύνολό της, το Χρονικό της Αρχαιότητας των Ρουμανο-Μολδαβο-Βλάχων (Hronicul vechimei a romano-moldo-vlahilor), από το 1719 ως το 1722. Υποστήριξε τη Λατινική προέλευση της Ρουμανικής γλώσσας και τη Ρωμαϊκή προέλευση των κατοίκων που ζούσαν στην πρώην χώρα της Δακίας.

Ο Καντεμίρ συνέταξε την Περιγραφή της Μολδαβίας (Λατινικά: Descriptio Moldaviae) κατόπιν αιτήματος της Βασιλικής Ακαδημίας του Βερολίνου. Καλύπτοντας τις γεωγραφικές, εθνογραφικές και οικονομικές πτυχές της Μολδαβίας, κυκλοφόρησε με τον ίδιο τρόπο σε χειρόγραφο και τυπώθηκε πολύ αργότερα. Εμφανίστηκε σε γερμανικό γεωγραφικό περιοδικό το 1769 και δημοσιεύθηκε ως βιβλίο το 1771. Ο χειρόγραφος χάρτης του της Μολδαβίας του 1714 ήταν ο πρώτος πραγματικός χάρτης της χώρας, που περιείχε γεωγραφικές λεπτομέρειες καθώς και διοικητικές πληροφορίες. Τυπώθηκε το 1737 στην Ολλανδία και αποτέλεσε τη βάση των περισσότερων ευρωπαϊκών χαρτών της χώρας επί δεκαετίες.

Μερικές από τις περίπου 48 Οθωμανικές συνθέσεις του Καντεμίρ εκτελούνται σήμερα ως τμήμα του Τουρκικού ρεπερτορίου, αλλά η μεγαλύτερη υπηρεσία του ήταν η διάσωση 350 παραδοσιακών μουσικών κομματιών με τη δημοσίευσή τους σε μια μουσική σημειογραφία που ανέπτυξε από το Οθωμανικό Τουρκικό αλφάβητο στο έργο του Edvar-i Musiki, που προσφέρθηκε ως δώρο στο Σουλτάνο Αχμέτ Γ΄ το 1703 ή το 1704 και πρόσφατα ανατυπώθηκε με σύγχρονες επεξηγήσεις. Το 1999 το συγκρότημα Bezmara ηχογράφησε το Yitik Sesin Peşinde ("Στην αναζήτηση του χαμένου ήχου") από τις μεταγραφές του Καντεμίρ χρησιμοποιώντας όργανα της εποχής. Το 2000 η Golden Horn Records κυκλοφόρησε το Cantemir, ένα CD με αντικείμενο τις συνθέσεις του, τους Ευρωπαίους συγχρόνους του και την παραδοσιακή μουσική της Μολδαβίας σε εκτέλεση του İhsan Özgen και του συγκροτήματος Lux Musica υπό τη διεύθυνση του Linda Burman-Hall. Περιέχει σόλο αυτοσχεδιασμούς με πολίτικη λύρα και ταμπουρά μακρύ λαιμό (tanbur) και σκόπευε να συνδυάσει παλιά ευρωπαϊκά στυλ μουσικής και όργανα με τη σύγχρονη τουρκική μουσική και τα όργανα της. Επτά συνθέσεις του Καντεμίρ περιελήφθησαν επίσης στο Istanbul του Hespèrion XXI του 2009, υπό τη διεύθυνση του Καταλανού Ζορντί Σαβάλ. Η ηχογράφηση και το συνοδευτικό φυλλάδιο επικεντρώνονται στο "Βιβλίο της Επιστήμης της Μουσικής" του Καντεμίρ, μαζί με Τουρκικές, Σεφαρδίτικες και Αρμενικές μουσικές παραδόσεις.

Η Ιερογλυφική Ιστορία το του 1705 ήταν το πρώτο Ρουμανικό μυθιστόρημα, που απεικονίζει την ιστορία των δυναστειών της Βλαχίας Μπρινκοβεάνου και Καντακουζηνών μέσω αλληγορικών και μυθολογικών ζώων.

Έγραψε επίσης μια εισαγωγή στο Ισλάμ για τους Ευρωπαίους, μια βιογραφία του Γιαν Μπάπτιστ βαν Χέλμοντ, μια φιλοσοφική πραγματεία στα Ρουμανικά και τα Ελληνικά και μια ημιτελή δεύτερη πραγματεία για την Αναπόδεικτη Εικόνα της Ιερής Επιστήμης.

Λόγω των πολλών έργων του, που τύχαιναν μεγάλης εκτίμησης, κέρδισε μεγάλη φήμη στις υψηλές αυλέςτης Ευρώπης. Το όνομά του είναι μεταξύ εκείνων που θεωρούντο τα λαμπρότερα μυαλά του κόσμου σε μια πλάκα στη Βιβλιοθήκη Σεν Ζενεβιέβ στο Παρίσι, δίπλα σε αυτά των Λάιμπνιτς, Νεύτωνα, Πιρόν και άλλων μεγάλων στοχαστών.

Μουσείο στην Κωνσταντινούπολη

Ένα από τα σπίτια που κατοικούσε ο Δημήτριος Καντεμίρ κατά την εξορία του στην Κωνσταντινούπολη ανακαινίστηκε και άνοιξε ως μουσείο το 2007. Βρίσκεται στη συνοικία Φανάρι της περιτειχισμένης πόλης ανάμεσα στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και τον Κεράτιο.

Έκθεση φωτογραφιών

• 
  Ο Δημήτριος Καντεμίρ με Οθωμανική ενδυμασία
• 
  Σοβιετικό γραμματόσημο που απεικονίζει τον Δημήτριο Καντεμίρ
• 
  Ο Δημήτριος Καντεμίρ σε γραμματόσημο της Μολδαβίας
• 
  Ο Δημήτριος Καντεμίρ σε χαρτονόμισμα 100 ρουβλίων της Υπερδνειστερίας
• 
  Μεταθανάτιο πορτρέτο της δεύτερης συζύγου του Καντεμίρ, Αναστασίας Ιβάνοβνα, Κόμησας Εσσης-Χόμπουργκ και Πριγκίπισας Τρουμπέτσκαγια, του Αλεξάντερ Ρόσλιν (1757).
• 
  Πόρτρετο της κόρης του Καντεμίρ, Πριγκίπισας Αικατερίνης Ντμίτριεβνα Γκολίτσινα του Λουί-Μισέλ βαν Λου (1759)

Εκδόσεις των έργων του

• "Kantemiroğlu, Kitâbu 'İlmi'l-Mûsiki alâ Vechi'l-Hurûfât, Mûsikiyi Harflerle Tesbit ve İcrâ İlminin Kitabı", Yalçın Tura, Yapı Kredi Yayınları, Istanbul 2001, ISBN 975-08-0167-9
• Dimitrie Cantemir (1836). Khronikul romano-moldo-vlakhilor (1836). In typ. S. Mitrpoliei. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2011. 
• Demetriu Cantemir (1876). Operele Principelui Demetriu Cantemiru: Typarite de Societatea Academica Româna (Τόμος Γ', μέρος Α'). Bucuresci: Typ. Curtii. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2011. 

Βιβλιογραφία

• Popescu-Judetz, Eugenia, και Pan Yayıncılık. Prince Dimitrie Cantemir, Theorist and Composer of Turkish Music. Κωνσταντινούπολη, 1999.ISBN 975-7652-82-2.
• Storost, Jürgen. 300 Jahre romanische Sprachen und Literaturen an der Berliner Akademie der Wissenschaften. Frankfurt a.M.: Peter Lang, 2001. Τόμος Α', σελ. 31-36.

Πηγές

• Μελέτιος, μητροπολίτης Αθηνών (1783–1795). Εκκλησιαστική Ιστορία, μετενεχθείσα εκ της ελληνικής εις την ημετέραν απλοελληνικήν φράσιν, εις τόμους τρεις διαιρεθείσα και πλουτισθείσα με πολλάς χρησίμους, και αναγκαίας υποσημειώσεις, και ακριβείς πίνακας παρά Γεωργίου Βενδότη εκ Ζακύνθου, και παρ' αυτού διορθωθείσα. Εν Βιέννη της Αουστρίας: Παρά Ιωσήπω Βαουμεϊστέρω, Νομοδιδασκάλω, και Τυπογράφω. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2011. 
• http://www.kirchenlexikon.de/c/cantemir_d.shtml

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ο Καντεμίρ είναι ονοματοδότης του Χριστιανικού Πανεπιστημίου «Δημήτριος Καντεμίρ» στις ρουμανικές πόλεις Βουκουρέστι, Μπρασόβ, Κλουζ-Ναπόκα, Κωνστάντζα, Σίμπιου, Τιμισοάρα
• Γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας Καντεμίρ
• Πρίγκιπας Δημήτριος Καντεμίρης - Στέφανος Πεσμαζόγλου [1]
• Πρίγκιπας Δημήτριος Καντεμίρης - Θανάσης Αγγέλου [2]