Κρήνη Πατρών

Για οικισμούς με ίδιο όνομα στην Αχαΐα, δείτε: Κρήνη Αχαΐας

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Κρήνη (αποσαφήνιση).

Η Κρήνη είναι οικισμός του Νόμου Αχαΐας, πρώην κοινότητα της Επαρχίας Πατρών και τέως κοινοτικό διαμέρισμα του πρώην Δήμου Μεσσάτιδος και σήμερα αποτελεί τοπικό διαμέρισμα του Δήμου Πατρέων.

Κρήνη
Κρήνη Κρήνη
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Δυτικής Ελλάδας
Δήμος	Πατρέων
Δημοτική Ενότητα	Μεσσάτιδος
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Πελοποννήσου
Νομός	Αχαΐας
Υψόμετρο	168
Πληθυσμός
Μόνιμος	973
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Βελίζι
Ταχ. κώδικας	25 100
Τηλ. κωδικός	26910
Σχετικά πολυμέσα

Είσοδος της Κρήνης

Συνορεύει με τις κοινότητες Σαραβάλι, Οβρυά, Πετρωτό και Κρυσταλλόβρυση. Στην Κρήνη ανήκουν οι περιοχές Μονοδέντρι, Ροδιά, Λαγανίδες και Σαρδελά. Σχεδόν όλες αυτές οι συνοικίες βρίσκονται έξω από το χωριό και οι Ρόδια, Λαγανίδες, Σαρδελά στα σύνορα με την Οβρυά και της ανήκουν κατά το ήμισυ και το Μονοδέντρι στα σύνορα με το Σαραβάλι που της ανήκει επίσης κατά το ήμισυ. Στα όρια της βρίσκεται και η ιστορική Μονή Ομπλού, που είναι χτισμένη στο ομώνυμο βουνό το οποίο δεσπόζει πάνω από το χωριό. Το χωριό είναι χτισμένο στις παρυφές του Ομπλού, που αποτελούν πρόποδες του Παναχαϊκού, και η πλαγιά που είναι εκτείνεται λέγεται Ζωητάδα.

Όνομα

Το παλιό όνομα του χωριού ήταν Βελίζι. Υπάρχουν πολλές εκδοχές ως προς την προέλευση του, η επικρατέστερη είναι ότι προέρχεται από το σλάβικο Vellezi το οποίο σημαίνει Λευκό δάσος και οφείλεται στις πολλές λεύκες που είχε η ευρύτερη περιοχή. Λεύκας λέγεται και ο ποταμός που περνά δίπλα από το χωριό αλλά και σημερινή περιοχή της Πάτρας. Αργότερα με την έλευση των Φράγκων, το ονομάζουν Villegio, δηλαδή χωριό. Αυτό το όνομα πιστεύεται ότι παραφράστηκε από τους Αρβανίτες σε Βελίζι. Ως Βελέζι το συναντάμε πρώτη φορά σε ενετική απογραφή του 1700. Το 1928 με προεδρικό διάταγμα μετονομάζεται σε Κρήνη.

Ιστορία

Για τη Ζωητάδα και τις μάχες που έγιναν εκεί δείτε το κυρίως άρθρο Ζωητάδα Αχαΐας

Η περιοχή Κρήνης κατοικείται από τα προϊστορικά χρόνια, στο χωριό έχουν ανασκαφεί δύο μυκηναϊκά νεκροταφεία, το ένα μέσα στο χωριό και το άλλο στην περιοχή Μουσταφέντη, με φτωχικές ταφές που δείχνουν ότι στην περιοχή υπήρχαν αγροτικοί συνοικισμοί.

Η Ζωητάδα

Μέχρι το τέλος του 6ου αιώνα μ.Χ. δεν υπάρχουν αναφορές για το Βελίζι. Την εποχή εκείνη εγκαταστάθηκαν εδώ όπως και σε όλη την Αχαΐα Σλάβοι Εζερίτες και δημιουργούν νέο οικισμό με την ονομασία Βελέζι. Το 1205 έρχονται οι Φράγκοι και ιδρύουν την Βαρωνία της Πάτρας χτίζοντας και τα κάστρα του Σαραβαλίου και το Σιδηρόκαστρο δίπλα στον οικισμό. Οι Σλάβοι κάτοικοι εγκαταλείπουν το χωριό και φεύγουν στα ορεινά, στον οικισμό εγκαθίστανται δουλοπάροικοι και Αρβανίτες μισθοφόροι. Σε τούρκικο κατάστιχο του 1461 αναφέρεται ως αγροτική περιοχή.

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας δημιουργούνται και τα χωριά Ψαράδες, Βουντούσα και Μουσταφά αφέντη που σήμερα αποτελούν αγροτικές εκτάσεις της Κρήνης. Στη ενετική απογραφή του 1700 το Βελίζι είχε 9 οικογένειες, 25 κατοίκους από τους οποίους οι 12 άντρες και οι 13 γυναίκες. Σε άλλη απογραφή του 1698 με τα χωριά που υποχρεούνταν σε φόρο φορβής για το φράγκικο ιππικό, το Βελίζι υποχρεούτο να δώσει 10 στατήρες.

Το 1466 καταφθάνουν στην Τουρκοκρατούμενη Πάτρα ενετικά πλοία τα οποία αποβιβάζουν μικρή στρατιωτική δύναμη στην πόλη, ο λαός ξεσηκώνεται, καταλαμβάνει το κάστρο και καταδιώκει τους Τούρκους. Στη Ζωητάδα, η πλαγιά που βρίσκεται το χωριό στα σημερινά Δρημαλαίικα, οι επαναστάτες τους φτάνουν και διεξάγεται μικρή μάχη με νικητές τους Έλληνες. Οι Τούρκοι όμως αργότερα αντεπιτέθηκαν και βρήκαν τους Έλληνες να γλεντάνε την πρότερη νίκη τους, τους επιτέθηκαν σκοτώνοντας πολλούς και αιχμαλώτισαν τους αρχηγούς τους τους οποίους μετά την ανακατάληψη της Πάτρας τους παλούκωσαν μαζί με το Μητροπολίτη Νεόφυτο.

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1821 πάλι στη Ζωητάδα έγινε μάχη μεταξύ Τούρκων και των Κουμαναίων και Γεωργίου Σισίνη. Η έκβαση της μάχης ήταν καταστροφική για τους Έλληνες και παραλίγο να πιαστεί αιχμάλωτος και ο ίδιος ο Σισίνης.

Το 1822 κατά την πολιορκία της Πάτρας από τις Ελληνικές δυνάμεις στην Κρήνη ο Κολοκοτρώνης είχε συγκροτήσει εθελοντικές ομάδες γυναικών που έραβαν μάλλινες κάλτσες και φανέλες για τους πολεμιστές.

Μια τρίτη μάχη έγινε, στην Ζωητάδα πάλι, το 1945 κατά την αποχώρηση του ΕΛΑΣ από την Πάτρα, ανάμεσα σε Άγγλους και Ινδούς, που είχαν έρθει προς ενίσχυση του Εθνικού Στρατού, και τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, ο σκοπός της επίθεσης ήταν η σύλληψη της ηγεσίας του 12ου Συντάγματος και η επίθεση έγινε ταυτόχρονα σε Κρήνη, Πετρωτό και Σαραβάλι.

Το 1833 με τη συγκρότηση του Δήμου Πατρέων το Βελίζι υπάγεται σε αυτόν μέχρι το 1912 οπότε γίνεται ανεξάρτητη κοινότητα περιλαμβάνοντας και τους οικισμούς Οβρυά, Βουντούσα, Ψαράδες και Μουσταφέντη, το 1916 προσθέτεται και η Μονή Ομπλού. Το 1924 αποσπάται η Οβρυά και γίνεται ανεξάρτητη κοινότητα.

Το 1928 αναφέρεται στον κατάλογο χωριών και οικισμών της Αχαΐας με την ονομασία Βελίζι [1]. Το 1840 αναφέρεται στον κατάλογο των δημοτικών διαμερισμάτων του Δήμου Πατρέων[2]. Κάτοικοι της Κρήνης έχουν συμμετάσχει σε όλους τους αγώνες του έθνους και έπεσαν για την πατρίδα. Το χωριό είχε πεσόντες σε όλους τους πολέμους αλλά και στον Εμφύλιο Πόλεμο. Στην Κατοχή πολλά σπίτια του χωριού πυρπολήθηκαν από τους Γερμανούς.

Μέχρι το 1881 που κατασκευάστηκε ο πρώτος υποτυπώδης δρόμος προς την Πάτρα, η Κρήνη ήταν το σταυροδρόμι των αμαξιτών δρόμων-μονοπατιών για Τρίπολη και Καλάβρυτα. Στη θέση "Δρημαλαίικα", στη Ζωητάδα, υπήρχε το δεύτερο χάνι του δρόμου του Μέξη, όπως λεγόταν από τον ιδιοκτήτη του. Το κτίριο διασώζεται ακόμα σήμερα. Το 1886 έγινε ο δρόμος Πάτρας-Καλαβρύτων και το 1922 η Ε.Ο. Πατρών-Τρίπολης. Έχει δημοτικό σχολείο από το 1910, ενώ η κεντρική πλατεία του χωριού κατασκευάστηκε το 1899 από τον δήμαρχο Δημήτριο Βότση. Ηλεκτρικό ρεύμα μπήκε πρώτη φορά το 1955. Από το 1970 λειτουργεί εκτροφείο θηραμάτων και το 1936 ιδρύθηκε ο Φιλοδασικός Σύλλογος.

Η Κρήνη όπως φαίνεται από τον δρόμο προς το Λιθάρι

Πρόεδροι Κοινότητας

• 1912-1974
• 1974-1986 Νικόλαος Κρίκης
• 1986-1990 Σπύρος Γιαννικόπουλος
• 1990-1994 Χρήστος Δρημάλας
• 1994-1998 Παναγιώτης Κρίκης

Δημογραφική εξέλιξη

Έτος	Κάτοικοι
1700	25
1920	293
1928	344
1940	468
1951	431
1961	482
1971	533
1981	657
1991	866
2001	765
2011	888

Παλιοί οικισμοί της Κρήνης

Ψαράδες

Παλιό χωριό - οικισμός, σήμερα αγροτική περιοχή δίπλα στο χωριό. Το όνομα προέρχεται από παλιό ιδιοκτήτη της περιοχής που είχε το όνομα Ψαράς. Πιστεύεται ότι πρωτοκατοικήθηκε κατά τη Φραγκοκρατία. Σε απογραφή του 1700 είχε 34 κατοίκους, το 1816 15 οικογένειες και το 1828 δύο. Από το 1884 έπαψε να υπάρχει.

Βουντούσα

Και η Βουντούσα παλιό χωριό, σήμερα αγροτική έκταση. Στον οικισμό κατοικούσαν κτηνοτρόφοι που έρχονταν από τα ορεινά να ξεχειμωνιάσουν. Το 1700 είχε 5 οικογένειες, 15 κατοίκους το 1828. Τελευταία φορά αναφέρεται το 1884.

Μουσταφά Εφέντη

Παλιός οικισμός, αγροτική έκταση και αυτός σήμερα. Η ονομασία προέρχεται από Τούρκο ιδιοκτήτη της περιοχής. Το 1700 είχε 53 κατοίκους. Από το 1828 με προεδρικό διάταγμα άλλαξε όνομα σε Λεκάνη, μετά το 1940 εγκαταλείφθηκε. Σήμερα στην περιοχή έχουν αρχίσει να κατασκευάζονται εξοχικά και υπάρχουν και λίγοι μόνιμοι κάτοικοι. Ο χείμαρρος Ξεροπόταμος ονομαζόταν παλιότερα «ποτάμι Μουσταφά Εφέντη».

Μονή Αγίου Κωνσταντίνου

Κτίστηκε τον 12ο αιώνα και κατείχε μεγάλες εκτάσεις. Βρισκόταν στους πρόποδες του Ομπλού και στο σημερινό οικισμό του Μονοδεντρίου (ή Αγίου Κωνσταντίνου). Σήμερα ακόμα στην θέση της υπάρχει εκκλησάκι αφιερωμένο στην Παναγία. Το 1626 ενώθηκε πρώτη φορά με τη Μονή Ομπλού λόγω έλλειψης νερού και άλλων σοβαρών προβλημάτων που αντιμετώπιζε. Αργότερα ανεξαρτητοποιήθηκε πάλι μέχρι το 1896 που διαλύθηκε οριστικά.

Σιδηρόκαστρο

Για το Σιδηρόκαστρο διαβάστε το κυρίως άρθρο Σιδηρόκαστρο Αχαΐας

Το Σιδηρόκαστρο χτίστηκε από τους Φράγκους, άγνωστο πότε ακριβώς, όπως άγνωστη είναι και η ιστορία του. Βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό και ελάχιστα ερείπια έχουν απομείνει σε δύσβατη περιοχή.

Οικισμοί της Κρήνης

Μονή Ομπλού

Για τη Μονή διαβάστε το κυρίως άρθρο Μονή Ομπλού

Κτίστηκε το 1189 και πήρε το όνομά της από ένα εκκλησάκι που υπήρχε πριν στον χώρο. Αυτό το εκκλησάκι το είχαν κτίσει Αρβανίτες και λεγόταν: "Ομπλίτ Παναγιά Κουκούρ" δηλαδή η γλυκιά Παναγιά του βουνού του κούκου. Κουκούρ σημαίνει κούκος και έτσι λεγόταν τότε και το βουνό το οποίο από τότε πήρε το όνομα Ομπλός. Η μονή έχει καταστραφεί από όλους τους κατακτητές που πέρασαν από την περιοχή (Τούρκοι, Ενετοί, Γερμανοί) και έχει προσφέρει τα μέγιστα σε όλες τις επαναστάσεις και απελευθερωτικούς αγώνες.Το 1581 γίνεται Σταυροπηγιακή και το 1896 ενσωματώθηκε και έγινε μετόχι της η Μονή του Αγίου Κωνσταντίνου.

Οικισμός Ροδιά

Ο Προφήτης Ηλίας στην συνοικία Ροδιά

Οικισμός που βρίσκεται στα σύνορα με την Οβρυά και από την πλευρά της Οβρυάς λέγεται Προφήτης Ηλίας. Η Ροδιά πήρε το όνομά της από τις πολλές ροδιές που υπάρχουν στη περιοχή. Μαζί με τους οικισμούς της Κρήνης "Λαγανίδες" και της Οβρυάς "Προφήτης Ηλίας" αποτελούν ξεχωριστή ενορία από το 1982. Η Ροδιά μέχρι το 1970 είχε ελάχιστες κατοικίες, περίπου 6, από τότε κτίζονται συνεχώς νέες και σήμερα έχει περίπου 100 κατοίκους.

Οικισμός Λαγανίδες

Ο οικισμός βρίσκεται στα σύνορα της Κρήνης με την Οβρυά, αρχικά αποτελούσε μέρος του οικισμού Ροδιάς με 2 κατοικίες, από το 1970 και μετά άρχισαν να κατασκευάζονται πολλές κατοικίες αποτελεί ίδια ενορία μαζί με τη Ροδιά και τον Προφήτη Ηλία Οβρυάς. Από την πλευρά της Οβρυάς διατηρεί την ονομασία Προφήτης Ηλίας.

Οικισμός Μονοδέντρι ή Άγιος Κωνσταντίνος

Για τον οικισμό διαβάστε το κυρίως άρθρο Άγιος Κωνσταντίνος Κρήνης Πατρών

Ο οικισμός του Αγίου Κωνσταντίνου, όπως φαίνεται από τον δρόμο προς το Λιθάρι, και ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου στην ομώνυμη συνοικία

Ο οικισμός βρίσκεται στα σύνορα της Κρήνης με Σαραβάλι και Πετρωτό, από την πλευρά του Σαραβαλίου λέγεται Κεφαλόβρυσο. Βρίσκεται στους πρόποδες του Ομπλού δίπλα σε πευκόδασος με πανοραμική θέα προς την Πάτρα και τον Πατραϊκό κόλπο. Είναι ο μεγαλύτερος οικισμός της Κρήνης.

Ο οικισμός έχει και την ονομασία Άγιος Κωνσταντίνος από το ομώνυμο μοναστήρι που υπήρχε εκεί μέχρι το 1896. Απομεινάρι του μοναστηριού είναι ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου ενώ διασώζονται ερείπια κτιρίων της μονής. Σύμφωνα με τον καθηγητή νευρολογίας Δ. Βασιλόπουλο, μετά από έρευνα που έκανε για τη συγγραφή βιβλίου για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, στον Άγιο Κωνσταντίνο έγιναν οι γάμοι του μέλλοντα αυτοκράτορα και της πρώτης του γυναίκας Θεοδώρας. Το 2012 διεξήχθησαν μάλιστα προς τιμήν του γεγονότος τα Παλαιολόγεια 2012" από τον "Σύλλογο ανάδειξης πολιτιστικής κληρονομιάς Κρήνης Πατρών, ο Άγιος Αθανάσιος".

Οικισμός Σαρδελά ή Άγιος Δημήτριος

Οικισμός που βρίσκεται στα σύνορα Κρήνης, Οβρυάς, Σαραβαλίου και δίπλα στον οικισμό Λαγανίδες και Ροδιά. Ο οικισμός αποκαλείται και Άγιος Δημήτριος λόγω του ομώνυμου ναού που υπάρχει εκεί. Στα Σαρδελά δραστηριοποιούνται πολλές βιομηχανίες, όπως λ.χ. ο "Κρητικός", η "Δέλτα", η "Φάγε", ο "Καμπέρος" και ιδιωτικό "ΚΤΕΟ".

Λαογραφία

Λαγκάδι της Μανωλιάς

Το Λαγκάδι της Μανωλιάς πηγάζει από το γειτονικό χωριό της Καλλιθέας και χύνεται στον Πατραϊκό κόλπο. Στη διαδρομή του περνά από τον Μουσταφά αφέντη, την Οβρυά και την Παραλία. Στον Μουσταφά εφέντη που περνά (ο οποίος ανήκει στην Κρήνη) στα σύνορα με την Οβρυά και δίπλα στην Εθνική οδό Πατρών-Τρίπολης υπάρχει μια βρύση όπου υπήρχε το όνομα του Αχμέτ Μεχμέτ αστυνόμου επί τουρκοκρατίας στην περιοχή Καλαβρύτων πιθανoύ κτήτορα της βρύσης. Κατά τη λαϊκή παράδοση σε αυτή τη βρύση καθόταν ένα στοιχειό με γυναικεία μορφή, η Μανωλιά, η οποία είχε μακριά μαύρα μαλλιά και καθόταν στη βρύση και τα χτένιζε με χρυσό χτένι. Αν πήγαινε κανείς καταμεσήμερο ή μεσάνυχτα να πάρει νερό τον κτυπούσε και αυτός ή πέθαινε ή αρρώσταινε βαριά.

Το στοιχειό του Βελιζίου

Σύμφωνα με την λαογραφία το στοιχειό του Βελιζίου είχε μορφή βοδιού με ένα αστέρι στο μέτωπο και το οποίο καθόταν κάτω από μια μελικοκιά έξω από το χωριό. Η παράδοση λέει ότι πάλευε με το στοιχειό της Οβρυάς το οποίο είχε την ίδια μορφή αλλά χωρίς αστέρι και το νικούσε συνεχώς. Κάποτε ήρθε στο χωριό ο Γιώργος Καπετάνιος, κυνηγός στοιχειών, και το σκότωσε την ώρα που πάλευε με το στοιχειό της Οβρυάς.

Ένα άλλο στοιχείο που αναφέρεται είχε τη μορφή άσπρου αλόγου και εμφανιζόταν σε μια ελιά στα μισά του δρόμου προς Οβρυά.

Αθλητισμός

Α.Ο. Κρήνης

Ο Α.Ο. Κρήνης είναι ποδοσφαιρικός σύλλογος που σήμερα είναι ανενεργός. Χρώματα είχε το κόκκινο και άσπρο και γήπεδο στην θέση Πουλιά που σήμερα δεν υπάρχει.

Α.Σ. Κρήνη 97

Η Α.Σ. Κρήνη 97 είναι αθλητικός σύλλογος καλαθοσφαίρισης με έδρα τη Κρήνη. Ιδρύθηκε το 1997. Η ομάδα στηρίζεται αποκλειστικά μόνο σε παιδιά από το χωριό και το 2002 ανέβηκε στην Β΄ κατηγορία της ΕΣΚΑ-Η και το 2006 στην Α2. Την πρώτη χρονιά στην Α2 (2006-07) τερμάτισε στην 5η θέση της βαθμολογίας, ενώ οι τέσσερις πρώτοι διεκδικούσαν την άνοδο σε αγώνες playoffs. Το 2008 έπαιξε στα playoffs χάνοντας την άνοδο από τον Πατρέα. Την αγωνιστική περίοδο 2008-09 κέρδισε την άνοδο της στην Α1 ΕΣΚΑ-Η για πρώτη φορά στην ιστορία της.

Έδρα είχε τα πρώτα χρόνια από το 1997 εως το 2004 το προαύλιο του δημοτικού σχολείου που έχει διαμορφωθεί κατάλληλα σε γήπεδο μπάσκετ με την προσθήκη κερκίδων για θεατές, ενώ από το 2004 χρησιμοποιεί το Κλειστό γυμναστήριο των Ροΐτικων.

Κατά την τρέχουσα αγωνιστική περίοδο, 2012-13, ο Α.Σ. Κρήνη '97 έλαβε μέρος στο Πρωτάθλημα της Α1 Κατηγορίας Ανδρών που διοργανώνει η Ε.Σ.Κ.Α.Η., ολοκληρώνοντας τις αγωνιστικές του υποχρεώσεις στην 9^η θέση της τελικής βαθμολογικής κατάταξης.

Πηγές

• Δημήτριος Βασιλόπουλος, Κωνσταντίνος, ευχών του Θεού πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ Ρωμαίων, Παλαιολόγος, εκδόσεις Ευρασία, 2011.
• Βασίλειος Κυριαζής, Φωστήρας 35 χρόνια πορεία 1969-2004, Πάτρα 2005.
• Βασίλης Κ. Λάζαρης (επιμ.), Στέφανου Ν. Θωμόπουλου "Ιστορία της Πόλεως Πατρών από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1821". Έκδοση τέταρτη στη δημοτική γλώσσα και με βάση τα χειρόγραφα του συγγραφέα, Τόμοι Α'-Β', Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1998-1999. ISBN 960-7960-10-6 (set).
• Λάζαρης Βασίλειος, Ο εμφύλιος πόλεμος στην Αχαΐα, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2006. ISBN 960-451-017-7. (ιδίως σελ. 26)
• Παναγιωτακόπουλος Νίκος, Κρήνη, το παλιό Βελίζι, οι Λεύκες του 9ου μ.Χ. αιώνα, Πάτρα 1995.
• Παναγιωτακόπουλος Νίκος, Το κάστρο του Σαραβαλίου: ένα χωριό μια ιστορία, Πάτρα 2000.
• περιοδικό Δήμου Μεσσάτιδος Μεσσάτιδα.

Βιβλιογραφία

• Λουλούδης, Θεόδωρος Η. (2010). Αχαΐα. Οικισμοί, οικιστές, αυτοδιοίκηση. Πάτρα: Νομαρχιακή Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ν.Α. Αχαΐας. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Κρήνης Αχαΐας. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 11/12/2017.
• Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Κοινότητας Κρήνης Αχαΐας. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 11/12/2017.