Βίλα Φαρνέζε (στην Καπραρόλα)

Η βίλα Φαρνέζε ή βίλα Καπραρόλα είναι ένα μέγαρο στην πόλη Καπραρόλα (στην επαρχία Βιτέρμπο της περιφέρειας του Λάτιο) 5ο χλμ βορειοδυτικά της Ρώμης. Δεν πρέπει να συγχέεται με το Παλάτσο Φαρνέζε ή τη Βίλα Φαρνεζίνα, που και τα δύο βρίσκονται στη Ρώμη. Το κτήριο ανήκει στο Ιταλικό κράτος και στεγάζει το Κεντρικό Μουσείο του Λατίου.

Βίλα Φαρνέζε
Είδος	παλάτσο, palazzo museum, historical park museum, Ιταλικό εθνικό μουσείο, θρησκευτικό μουσείο και Museum of the Italian Ministry of Culture
Αρχιτεκτονική	αναγεννησιακή αρχιτεκτονική
Διεύθυνση	Piazzale Farnese 1, 01032 Caprarola και Piazzale Farnese 1, Caprarola
Γεωγραφικές συντεταγμένες	42°19′43″N 12°14′13″E
Διοικητική υπαγωγή	Καπραρόλα
Χώρα	Ιταλία
Ιδιοκτήτης	ιταλικό κράτος
Αρχιτέκτονας	Τζάκομο Μπαρότσι ντα Βινιόλα
Χρηματοδότης	Αλέξανδρος Φαρνέζε, καρδινάλιος
Προστασία	ιταλικό πολιτισμικό αγαθό
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο της πόλης Καπραρόλα και δεσπόζει στη γύρω περιοχή. Είναι μία ογκώδης Αναγεννησιακή και Μανιεριστική κατασκευή, στις παρυφές του όρους Κίμινι, μία σειρά ηφαιστειακών λόφων με πυκνά δάση. Είναι δυτικά της λίμνης Βίκο. Η βίλα έχει κάτοψη πενταγωνική και οικοδομήθηκε από κοκκινόχρυση πέτρα· υπάρχουν αψίδες στον πρώτο όροφο. Ως ένα κεντρικό κτήριο από τα πολλά της τεράστιας περιουσίας των Φαρνέζε, η βίλα στην Καπραρόλα ήταν πάντα περισσότερο μία έκφραση της ισχύος τους, παρά ένα εξοχικό σπίτι με αγρόκτημα, όπως ήταν συνήθως οι βίλες.

Η μία από τις πέντε πλευρές της βίλας των Φαρνέζε στην Καπραρόλα.

Ιστορία

Το 1504 ο καρδινάλιος Αλέξανδρος Φαρνέζε, μετέπειτα Πάπας Παύλος Γ΄, απέκτησε την ιδιοκτησία στην Καπραρόλα. Τα αρχικά σχέδια ήταν να οικοδομηθεί ένα οχυρό κάστρο (rocca) από τους αρχιτέκτονες Αντόνιο ντα Σαγκάλο τον νεότερο και Μπαλντασσάρε Περούτσι. To διασωθέν σχέδιο του δεύτερου προέβλεπε προμαχώνες, που να προεξέχουν στις γωνίες, και μία πενταγωνική αυλή στο κέντρο. Τα θεμέλια του πενταγωνικού φρουρίου κατασκευάστηκαν μάλλον το διάστημα 1515-30.

Ο εγγονός του πάπα Παύλου Γ΄, ο καρδινάλιος Αλέξανδρος Φαρνέζε, άνδρας γνωστός για την προαγωγή των συμφερόντων του Οίκου του, σχεδίασε τη μετατροπή του φρουριακού κτηρίου -του οποίου είχαν γίνει μόνο τα θεμέλια- σε εξοχική βίλα. Το 1556 όρισε τον Τζάκομο Μπαρότσι ντα Βίνιολα ως αρχιτέκτονά του· το 1559 ξεκίνησαν οι εργασίες και ο Βίνιολα εργάστηκε στη βίλα Καπραρόλα ως που απεβίωσε το 1573. Ο Φαρνέζε ήταν ένας ευγενής, πολύ καλλιεργημένος. Ωστόσο κατά τον επόμενο πάπα Ιούλιο Γ΄ ντελ Μόντε, ο Οίκος των Φαρνέζε έγινε αντιδημοφιλής και ο καρδινάλιος αποφάσισε να αποσυρθεί από το Βατικανό για ένα διάστημα. Επέλεξε την Καπραρόλα, στην οικογενειακή ιδιοκτησία του Ροντσιλιόνε (νοτιοανατολικά της λίμνης Βίκο), ώστε να είναι εκτός της Ρώμης, όχι όμως μακριά της.

Τα θεμέλια, η βάση και το ισόγειο είναι του παλαιού σχεδίου, του φρουρίου. Οι άλλοι τρεις όροφοι είναι του νέου σχεδίου, της βίλλας.

Το σχέδιο

Η βίλα είναι ένα από τα τελειότερα παραδείγματα Αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Η διακόσμηση χρησιμοποιήθηκε με φειδώ, για να υπάρχει αρμονία. Το κτήριο με το αυστηρό σχέδιο συμπληρώνει τον γύρω χώρο. Ο Μανιεριστικός ρυθμός που χρησιμοποιήθηκε, είναι ως αντίδραση στον πολύ διακοσμητικό ρυθμό της ακμής της Αναγέννησης.

Ο Βινιόλα, ο αρχιτέκτονας που επιλέχθηκε γι' αυτόν τον δύσκολο και αφιλόξενο τόπο, είχε πρόσφατα επιδείξει την τόλμη του στον σχεδιασμό της βίλας Τζούλια στα προάστια της Ρώμης, για τον προηγούμενο πάπα Ιούλιο Γ΄. Ο Βινιόλα στη νεότητά του είχε επηρεαστεί βαθιά από τον Μικελάντζελο. Για τη βίλα στη Καπραρόλα σχεδίασε μία κυκλική εσωτερική αυλή με στοά γύρω. Στο ισόγειο αψίδες εναλλάσσονται με κόγχες και ο τοίχος είναι με χονδροκομμένες πέτρες (ρουστίκ). Ο επάνω όροφος έχει ιωνικούς ημικίονες: ένα ζεύγος εκατέρωθεν κάθε κόγχης. Οι κόγχες είχαν προτομές Ρωμαίων Αυτοκρατόρων. Το σχέδιο είναι από την Οικία του Ραφαήλ στην περιοχή Μπόργκο της Ρώμης, έργο του Ντονάτο Μπραμάντε. Του Μπραμάντε είναι επίσης το ότι οι κίονες στέκονται επάνω σε βάσεις, στηρίζουν γείσο που προεξέχει και η προεξοχή συνεχίζεται πιο επάνω, στο περίφραγμα της βεράντας. Στο εσωτερικό της η στοά έχει στους τοίχους νωπογραφίες σε στυλ γκροτέσκ, όπως έκανε ο Ραφαήλ στις αίθουσες του Βατικανού. Οι όροφοι είναι προσβάσιμοι από πέντε σπειροειδείς κλίμακες, που βρίσκονται γύρω από την εσωτερική αυλή, με πιο σημαντική τη βασιλική κλίμακα (scala regia).

Η βασιλική κλίμακα, αριστερά της στοάς.

Πρόσβαση και είσοδος

Η πρόσβαση στη βίλα Φαρνέζε γίνεται από την κύρια οδό της πόλης, η οποία οδηγεί σε μία πλατεία. Στο επίπεδο της πλατείας είναι τα θεμέλια του κτηρίου. Σε αυτά η πύλη, από βαρύ κιγκλίδωμα, οδηγεί στα διαμερίσματα των φρουρών. Από το επίπεδο της πλατείας δύο ημικυκλικές κλίμακες, μία αριστερά και μία δεξιά από την πύλη, ανέρχονται σε μία ταράτσα. Εδώ υπάρχει η βάση του κτηρίου, που η πύλη της είναι για να εισέρχονται οι άμαξες· η μεγάλη κλίση του εδάφους κάνει εφικτή την είσοδό τους από αριστερά. Οι γωνίες της βάσης προεξέχουν, σχηματίζοντας προμαχώνες και οι τοίχοι τους είναι επικλινείς για λόγους στερεότητας. Από την ταράτσα ξεκινούν δύο εξωτερικές κλίμακες με ατρακτοειδή περίφραξη (μπαλούστρα), εκατέρωθεν της πύλης, που οδηγούν στο ισόγειο. Αυτό έχει μία κεντρική θύρα και από τρία παράθυρα σε κάθε πλευρά της. Οι γωνίες του ισογείου προεξέχουν, συνεχίζοντας τους προμαχώνες. Τα τρία πρώτα αυτά επίπεδα είναι με χοντρά επεξεργασμένες πέτρες (ρουστίκ) από την τύρφη του εδάφους και αποτελούν μέρος του πρώτου σχεδιασμού του κτηρίου ως κάστρο. Οι γωνίες προεξέχουν, σχηματίζοντας ογκώδεις προμαχώνες. Τα σκαλιά των κλιμάκων είναι επικλινή.

Από τη θύρα του ισογείου υπάρχει εσωτερική, διπλή κλίμακα για την άνοδο στον πρώτο όροφο, των ευγενών (piano nobile). Το ύψος του ορόφου είναι το διπλάσιο από αυτό των υπερκείμενων. Εδώ υπάρχουν τα σαλόνια. Εξωτερικά του πρώτου ορόφου υπάρχουν πέντε αψίδες, που αποτελούν στοά, η οποία δεσπόζει στην πρόσοψη και εκατέρωθεν αυτής υπάρχουν από δύο παράθυρα. Ο δεύτερος σχεδιασμός έκανε κτήριο μικρότερου εμβαδού, έτσι γύρω του ο υπολοιπόμενος χώρος αποτελεί ευρεία ταράτσα, ιδιαίτερα επάνω από τους προμαχώνες. Στον επόμενο όροφο είναι οι κοιτώνες των ευγενών και στον τρίτο αυτοί των υπηρετών. Κάθε όροφος έχει εννέα παράθυρα· σε αυτά μεσολαβούν πεσσοί, των οποίων το ύψος εκτείνεται από τον δεύτερο ως τον τρίτο όροφο.

Ταντέο Τσουκάρι, Η συνάντηση του Φραγκίσκου Α΄ της Γαλλίας με τον Κάρολο Ε΄ της Γερμανίας. Από τη σειρά νωπογραφιών τα κατορθώματα των Φαρνέζε.

Το εσωτερικό

Το εσωτερικό της βίλας εκτείνεται σε πέντε ορόφους, καθένας με διαφορετική λειτουργία. Τα κύρια δωμάτια βρίσκονται στον πρώτο όροφο (όροφο των ευγενών, piano nobile), όπου υπάρχει η κεντρική στοά (τώρα με υαλοπίνακες) με θέα κάτω στην πόλη: στον κεντρικό δρόμο της και την γύρω εξοχή. Η στοά έχει νωπογραφίες με θέμα τον Ηρακλή και ονομάζεται αίθουσα του Ηρακλή (sala di Ercole)· ήταν θερινή τραπεζαρία· στο ένα άκρο της έχει μία κρήνη με ανάγλυφα και βράχια σαν σπήλαιο (grotto). Στις δύο άκρες της στοάς υπάρχουν δύο κυκλικά δωμάτια: το δεξί είναι παρεκκλήσιο και το αριστερό είναι η χαριτωμένη βασιλική κλίμακα (scala regia). Αυτή είναι μία έλικα με σκαλιά και εκτείνεται σε τρεις ορόφους. Στην εσωτερική μεριά της υπάρχουν ζεύγη ιωνικών κιόνων· στην περιμετρική πλευρά της οι τοίχοι, όπως και η οροφή, έχουν νωπογραφίες του Αντόνιο Τεμπέστα.

Εκατέρωθεν της στοάς υπάρχουν δύο διαμερίσματα (suites), το καθένα από πέντε δωμάτια: το πρώτο, η αίθουσα υποδοχής, είναι μεγάλο (όσο η στοά) και εκτείνεται στη μία πλευρά του πενταγώνου. Το δεύτερο, το υπνοδωμάτιο, είναι μεσαίου μεγέθους και είναι στη γωνία του πενταγώνου (σε προμαχώνα). Τα άλλα τρία, ιματιοθήκη, σπουδαστήριο (studiolo) και βοηθητικό δωμάτιο, είναι σε μία πλευρά του πενταγώνου. O διαφορετικός προσανατολισμός των δύο διαμερισμάτων, ορίζει τη λειτουργία τους: το βόρειο (και ανατολικό) ή θερινό διαμέρισμα σχετίζεται με την κοινωνική ζωή, ενώ το νότιο (και δυτικό) ή χειμερινό με τη στοχαστική, προσωπική ζωή. Η ακριβής συμμετρία των δύο διαμερισμάτων συνεχίζεται και στον κήπο: η αίθουσα υποδοχής έχει θέα στην τάφρο, ενώ τα τρία μικρότερα δωμάτια έχουν θέα σε έναν κήπο, στον οποίο η πρόσβαση είναι μέσω ανασυρόμενης γέφυρας από το μεσαίο από αυτά. Οι δύο κήποι έχουν παρτέρια με κουρεμένους θάμνους και βρίσκονται σε πιο επάνω επίπεδο της κεκλιμένης πλαγιάς.

Τα διαμερίσματα είναι διάσημα για τις Μανιεριστικές νωπογραφίες τους. Το εικονογραφικό πρόγραμμά τους συντέθηκε από τους ανθρωπιστές της αυλής των Φαρνέζε, κυρίως του Αννίμπαλε Κάρο γραμματέα του καρδιναλίου και είναι η δόξα του Οίκου τους. Ο θεματικός κύκλος παριστά τα ανδραγαθήματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και βέβαια των Φαρνέζε: στην αίθουσα των κατορθωμάτων των Φαρνέζε (sala dei fasti Farnesiani), τη διακοσμημένη από τους αδελφούς Ταντέο και Φεντερίκο Τζουκάρι, οι Φαρνέζε απεικονίζονται σε όλες τις ένδοξες στιγμές τους, από το δάπεδο ως τη θολωτή οροφή. Άλλοι ζωγράφοι που συμμετείχαν στις νωπογραφίες είναι ο Τζάκομο Τσανγκουίντι, o Ραφαελίνο ντα Ρέτζιο, ο Αντόνιο Τεμπέστα, ο Τζιάκομο ντελ Ντούκα και ο Τζοβάνι ντε Βέκκι.

Στο χειμερινό διαμέρισμα ("της περίσκεψης") υπάρχει η αίθουσα των χαρτών του κόσμου (sala del mappa mondo), που παριστά τις ηπείρους όπως ήταν το 1574, οπότε ολοκληρώθηκαν οι νωπογραφίες. Στη θολωτή οροφή αναπαρίστανται οι αστερισμοί των δύο ημισφαιρίων, περιλαμβανομένων των ζωδίων.

Κάτοψη του κτηρίου.

Οι κήποι

Οι κήποι της βίλας είναι το ίδιο εντυπωσιακοί όσο και το κτήριο, ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα των κήπων της περιόδου της Ιταλικής Αναγέννησης. Ο θέμα του φρουρίου συνεχίζεται με μία τάφρο, που περιβάλλει το κτήριο και δύο ανασυρόμενες γέφυρες. Οι δύο πλευρές του πενταγώνου (η βορειοδυτική και η βόρεια) έχουν από έναν κήπο, στον οποίο η πρόσβαση είναι από μία ανασυρόμενη γέφυρα, από τον πρώτο, επίσημο όροφο (piano nobile). Αυτό συμβαίνει λόγω της κλίσης του εδάφους. Κάθε κήπος έχει παρτέρια με κουρεμένους γεωμετρικά θάμνους και κρήνες. Κάποτε υπήρχε εδώ ένα θέατρο, καμωμένο σαν σπήλαιο (grotto). Στη βορειοδυτική πλευρά ένα μονοπάτι μέσα από ένα αλσύλιο καστανιών οδηγεί σε έναν μυστικό κήπο (giardino segreto) με τον διάσημο οικίσκο.

Η στοά με τις νωπογραφίες του Ηρακλή έχει στο ένα άκρο της κρήνη με ανάγλυφα και βράχια σαν σπήλαιο (grotto).

Ο οικίσκος

Ο οικίσκος (casino), ένα μικρό κατοικήσιμο θερινό σπίτι, έχει δύο ορόφους (από μία στοά τριών αψίδων ο καθένας) για υπαίθριο γεύμα. Μάλλον κτίστηκε σε σχέδια του Τζιρόλαμο ντελ Ντούκα, με μεταγενέστερες αλλαγές στον γύρω χώρο από τον αρχιτέκτονα Τζιρόλαμο Ραϊνάλντι. Για να φθάσει κάποιος στον οικίσκο πρέπει να ανέβει μία κλίμακα, η οποία είναι μεταξύ δύο τοίχων με αδρά επεξεργασμένους λίθους (ρουστίκ). Στην αρχή κάθε τοίχου, στη γωνία, υπάρχει εσοχή, όπου βράχια σχηματίζουν από ένα τεχνητό σπήλαιο. Στο μέσο της κλίμακας υπάρχουν αλλεπάλληλοι καταρράκτες (catena d' acqua) με το νερό να καταλήγει κάτω σε μία μικρή λεκάνη. Η κλίμακα απολήγει στην κορυφή σε δύο γλυπτά με κεκλιμένους ποτάμιους θεούς, που βρίσκονται εκατέρωθεν ενός μεγάλου κρατήρα, στον οποίο χύνουν το νερό τους. Ένα ζεύγος ημικυκλικών κλιμάκων οδηγεί πιο επάνω σε μία ταράτσα με φυτά, στη νότια πρόσοψη του οικίσκου· εδώ υπάρχουν λίθινα παρτέρια με κυπαρίσσια. Η ταράτσα περιβάλλεται από ερμαϊκές στήλες, των οποίων οι μορφές φέρουν κάνιστρα. Από τη βόρεια πλευρά του οικίσκου υπάρχει ιδιωτικός κήπος με τριαντάφυλλα.

Οι αλλεπάλληλοι καταρράκτες και εκατέρωθεν τους οι κλίμακες προς τον οικίσκο.

Το σημερινό καθεστώς

Ο καρδινάλιος Αλέξανδρος Φαρνέζε απεβίωσε το 1589 και κληροδότησε τις ιδιοκτησίες του στον ανιψιό του δούκα της Πάρμας και αυτός στους απογόνους του δούκες. Όταν απεβίωσε ο τελευταίος άρρην απόγονος των Φαρνέζε, τον κληρονόμησε η κόρη του Ελισάβετ Φαρνέζε και αυτήν ο γιος της Κάρολος Γ΄ της Ισπανίας, στον οποίο περιήλθε η διάσημη συλλογή γλυπτών. Τον 19ο αι. η βίλα έγινε η διαμονή του διαδόχου του Ιταλικού θρόνου.

Στοιχεία των κήπων της βίλας επηρέασαν πολλούς αρχιτέκτονες κήπων του 19ου και του 20ου αι., όπως την Μπέατριξ Φάρρανντ, τον Α. Ε. Χάνσον και την Φλόρενς Γιοχ. Τη δεκαετία του 1920 κήποι με αλλεπάλληλους καταρράκτες (catena d' acqua) έγιναν στην ιδιοκτησία Χάρολντ Λόυντ στο Μπέβερλυ Χιλς και το Λας Τέχας στο Μοντεσίτο της Καλιφόρνιας. Στη δεύτερη περίπτωση υπήρχε και ως πιστό αντίγραφο ο οικίσκος (casino), από θαυμασμό προς τη βίλα Φαρνέζε.

Στην εποχή μας ο οικίσκος και οι περί αυτόν κήποι είναι ένα από τα ενδιαιτήματα του Προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας. Η κυρίως βίλα, άδεια από έπιπλα, ανήκει στο κράτος και είναι ανοικτή για το κοινό. Τα πολυάριθμα δωμάτια, σαλόνια και χωλ με τα μάρμαρα και τις νωπογραφίες συνθέτουν τη μεγάλη σαν ανάκτορο βίλα, που είναι ακόμη εντυπωσιακή και αξιοθαύμαστη, όπως ήταν όταν πρωτοφτιάχτηκε.

Η αίθουσα των χαρτών του κόσμου. Στην οροφή οι αστερισμοί.

Πηγές

• Robertson, Clare. "Annibal Caro as Iconographer: Sources and Method Annibal Caro as Iconographer: Sources and Method" Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 45 (1982:160-181); see also Baumgart, Fritz. "La Caprarola di Ameto Orti", Studi Romanzi, 25 (1935:80); in 240 Latin verses, La Caprarola of Ameto Orti (c 1585-89) describes the beauties of the Farnese castello.
• Partridge, Loren W. "Divinity and Dynasty at Caprarola: Perfect History in the Room of Farnese Deeds", The Art Bulletin 60.3 (September 1978:494-530).
• Kish, G. " 'The Mural Atlas' of Caprarola" Imago Mundi 10 (1953:51-56); the date 1574 is worked into the border of the map of Europe (p. 53); Kish identifies the sources in contemporary printed maps; the ideology of status, service, and personal merit behind the presentation of maps was interpreted by Partridge, Loren W. "The Room of Maps at Caprarola, 1573-75" The Art Bulletin, 77.3 (September 1995:413-444); the frescoes are revisited by Quinlan-McGrath, Mary. "Caprarola's Sala della Cosmografi", Renaissance Quarterly 50.4 (Winter 1997:1045-1100).

Πινακοθήκη

• 
  Τα θεμέλια με την πύλη των φρουρών
• 
  Το ισόγειο, ο πρώτος όροφος με τη στοά των πέντε αψίδων και οι δύο υπερκείμενοι όροφοι
• 
  Ο Ερρίκος Β΄ της Γαλλίας και ο Οράτιος Φαρνέζε δούκας του Κάστρο
• 
  Ερμής και Αθηνά
• 
  νωπογραφία του Ταντέο Τσούκαρι
• 
  απεικόνιση της βίλας σε οροφογραφία
• 
  Η αίθουσα των κατορθωμάτων των Φαρνέζε
• 
  νωπογραφία του Φεντερίκο Τσούκαρι
• 
  Η Ευρώπη το 1574 από την αίθουσα των χαρτών του κόσμου
• 
  Το αναβρυτήριο στη μέση της ταράτσας του οικίσκου
• 
  Οροφογραφία του παρεκκλησίου
• 
  Οροφογραφία με θυρεό των Φαρνέζε
• 
  Οροφογραφία
• 
  Η τελευταία κρίση, οροφογραφία
• 
  Οροφογραφία
• 
  Η κρίση του Σολομώντα
• 
  Ο πάπας Παύλος Γ΄ εγκαθίσταται στη βίλα Φαρνέζε στην Καπραρόλα
• 
  Η κλίμακα του Ιακώβ
• 
  Οροφογραφία
• 
  Η σπειροειδής βασιλική κλίμακα
• 
  Η οροφογραφία της βασιλικής κλίμακας

Δείτε επίσης

• Βίλα Φαρνεζίνα
• Παλάτσο Φαρνέζε