Παλάτσο Φαρνέζε

Το παλάτσο Φαρνέζε (ιταλ. palazzo Farnese) είναι το πιο σημαντικό της ύστερης Αναγέννησης ανάκτορο της Ρώμης. Ανήκει στην Ιταλική Δημοκρατία και έχει δοθεί στη Γαλλική κυβέρνηση ως πρεσβεία της Γαλλίας στην Ιταλία (1936-2035).

Παλάτσο Φαρνέζε
potora mama mia
Είδος	παλάτσο
Αρχιτεκτονική	αναγεννησιακή αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες	41°53′41″N 12°28′15″E
Διοικητική υπαγωγή	Regola
Χώρα	Ιταλία
Έναρξη κατασκευής	1515
Ένοικοι	πρεσβεία της Γαλλίας στη Ρώμη, Γαλλική Σχολή της Ρώμης και Βιβλιοθήκη της Γαλλικής Σχολής της Ρώμης
Ιδιοκτήτης	Ιταλία
Διαχειριστής	πρεσβεία της Γαλλίας στη Ρώμη, Γαλλική Σχολή της Ρώμης και Βιβλιοθήκη της Γαλλικής Σχολής της Ρώμης
Ύψος	29 μέτρα
Αρχιτέκτονας	Αντόνιο ντα Σανγκάλλο ο Νεότερος, Μιχαήλ Άγγελος και Τζάκομο ντέλλα Πόρτα
Χρηματοδότης	Πάπας Παύλος Γ΄
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Σχεδιάστηκε το 1517 για τον Οίκο των Φαρνέζε· όταν το 1534 ο καρδινάλιος Αλέξανδρος Φαρνέζε έγινε ο πάπας Παύλος Γ΄, επέκτεινε το κτήριο σε μέγεθος και σύλληψη σε σχέδια τού Αντόνιο ντα Σανγκάλλο τού Νεότερου. Η οικοδομική του ιστορία περιλαμβάνει μερικούς από τους πιο εξέχοντες αρχιτέκτονες τού 16ου αι., όπως ο Μικελάντζελο, ο Γιάκοπο Μπαρότσι ντα Βινιόλα και ο Τζάκομο ντελλα Πόρτα.

Στο τέλος τού 16ου αι. ο ζωγράφος από τη Μπολόνια Αννίμπαλε Καρράτσι εκτέλεσε τον σημαντικό κύκλο των νωπογραφιών Οι έρωτες των Θεών στην αίθουσα της Πινακοθήκης. Το έργο έγινε η απαρχή των δύο επόμενων ρυθμών στη ζωγραφική τού 17ου, τού ύστερου Μπαρόκ της Ρώμης και τού Κλασικισμού. Η διάσημη συλλογή Φαρνέζε από αρχαία γλυπτά που τώρα βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης, μαζί με άλλες συλλογές των Φαρνέζε που βρίσκονται στο Μουσείο Καποντιμόντε της Νάπολης, στεγαζόταν στο παλάτσο.

Το κεντρικό παράθυρο τού 1ου ορόφου με τον θυρεό τού πάπα Παύλου Γ΄ Φαρνέζε, έργο τού Μιχαηλαγγέλου.

Ιστορία

Σύμφωνα με τον σερ Μπάνιστερ Φλέτσερ είναι "το πιο επιβλητικό Ιταλικό παλάτσο". Σχεδιάστηκε από τον Αντόνιο ντα Σαγκάλλο τον Νεότερο, έναν βοηθό τού Μπραμάντε στη σχεδίαση τού Αγ. Πέτρου· ο Σαγκάλλο από μόνος του ήταν ένας σημαντικός αρχιτέκτονας της Αναγέννησης. Η κατασκευή τού κτηρίου ξεκίνησε το 1515, έπειτα από δύο έτη προετοιμασίας, με εντολή τού Αλεξάνδρου Φαρνέζε, που είχε γίνει καρδινάλιος το 1493 σε ηλικία 25 ετών και ζούσε ως πρίγκιπας. Η εργασίες σταμάτησαν κατά τη λεηλασία της Ρώμης το 1527.

Το 1534 ο Αλέξανδρος έγινε ο πάπας Παύλος Γ΄ και το μέγεθος τού παλάτσο αυξήθηκε σημαντικά· ο πάπας ανέθεσε το έργο στον Μικελάντζελο, ο οποίος ολοκλήρωσε τον επανασχεδιασμό τού δεύτερου ορόφου με το προτεταμένο γείσο και επίσης επανασχεδίασε την αυλή. Οι βελτιώσεις μετά το 1534 αντανακλούν την ανέλιξη τού Αλεξάνδρου· ο νέος πάπας χρησιμοποίησε την αρχιτεκτονική για να εκφράσει τη δύναμη τού Οίκου των Φαρνέζε, με το παλάτσο όπως και με τη βίλα τού Οίκου στην Καπραρόλα. Το μεγάλο οικοδομικό τετράγωνο τού παλάτσο και η πρόσοψή του κυριαρχεί στην πιάτσα Φαρνέζε.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία της πρόσοψης είναι η εναλλαγή τριγωνικών και τοξοτών αετωμάτων, στην κορυφή των παραθύρων τού πρώτου, επίσημου ορόφου (piano nobile)· η ρουστίκ κεντρική πύλη με το μπαλκόνι επάνω της· και το προεξέχον γείσο τού Μικελάντζελο, που ρίχνει σκιά στην πρόσοψη. Ο Μικελάντζελο επανασχεδίασε την κορυφή τού κεντρικού παραθύρου το 1541 για να φτιάξει ένα κεντρικό σημείο στην πρόσοψη· αντί τού τριγωνικού αετώματος έφτιαξε τον μεγαλύτερο θυρεό που είδε ποτέ η Ρώμη με την παπική τιάρα, έτσι όταν ο Παύλος Γ΄ εμφανίστηκε στο μπαλκόνι, όλη η πρόσοψη έγινε μία σύνθεση γύρω από το πρόσωπό του. Το οικοδόμημα έχει τέσσερις πτέρυγες που σχηματίζουν τετράγωνο και δημιουργούν μία εσωτερική αυλή (αίθριο)· το κτήριο, όπως φαίνεται από την αυλή αυτή, έχει αψιδωτή στοά στο ισόγειο με δωρικούς κίονες, ιωνικούς στον πρώτο όροφο και κορινθιακούς στον δεύτερο. Στον πρώτο όροφο ο Μικελάντζελο πρόσθεσε γιρλάντες στον θριγκό, επάνω από τους ιωνικούς κίονες.

Ο κήπος τού παλάτσο βλέπει στον Τίβερη ποταμό. Στην απέναντι όχθη ο πάπας είχε κτήμα· ο Μικελάντζελο πρότεινε την κατασκευή γέφυρας, που θα ένωνε τις ιδιοκτησίες. Αργότερα, το 1584 οι Φαρνέζε αγόρασαν τη βίλα Κίτζι δίπλα στο κτήμα και την μετονόμασαν σε βίλα Φαρνεζίνα. Τον 16ο αι. δύο αναβρυτήρια (fontana) προστέθηκαν στην πλατεία Φαρνέζε: είναι δύο γρανιτένιοι λουτήρες από τις Θέρμες τού Καρακάλλα.

Το παλάτσο περιήλθε στον ανιψιό του Ρανούτσο Φαρνέζε, που έκανε τροποποιήσεις στο κτήριο με τον Γιάκοπο Μπαρότσι ντα Βίνολα. Ο εγγονός τού Παύλου Γ΄, ο καρδινάλιος Αλέξανδρος, συλλέκτης αρχαίων γλυπτών, νομισμάτων, κ.ά., πρόσθεσε μία πρόσοψη στην πτέρυγα προς τον Τίβερη, που ολοκληρώθηκε το 1589. Ο μικρανιψιός του Αλεξάνδρου, ο καρδινάλιος Οδοάρδος απεβίωσε το 1626 και το παλάτσο έμεινε ακατοίκητο για 20 έτη. Με τη λήξη των Πολέμων τού Κάστρο, ο ομώνυμος ανιψιός τού τελευταίου Οδοάρδος δούκας της Πάρμας κατάφερε να ανακτήσει τις ιδιοκτησίες τού Οίκου του, που είχαν απομονωθεί. Τότε έγινε απογραφή της συλλογής. Το 1646 απεβίωσε ο δούκας και ο Πάπας Αλέξανδρος Ζ΄ επέτρεψε στη Χριστίνα της Σουηδίας να εγκατασταθεί στο παλάτσο, αλλά αποδείχθηκε "η ένοικος της καταστροφής": όταν έπειτα από αρκετούς μήνες αναχώρησε για το Παρίσι, ανακαλύφθηκε ότι οι απείθαρχοι υπηρέτες της είχαν κλέψει τα ασημικά, τις ταπετσαρίες, τα έργα ζωγραφικής· έσπαγαν τις πόρτες για καυσόξυλα και αφαιρούσαν τμήματα των σωλήνων για τον χαλκό τους.

Το κτήριο κληροδοτήθηκε στους Βουρβώνους βασιλείς της Νάπολης, από τους οποίους το αγόρασε η Γαλλική κυβέρνηση το 1874. Αν και ο Μουσσολίνι το εξαγόρασε το 1936, η Γαλλική Πρεσβεία παραμένει εκεί έχοντας ενοικιάσει το κτήριο για 99 έτη με το συμβολικό ενοίκιο τού 1 ευρώ τον μήνα.

Ο θόλος της Πινακοθήκης με τον "θρίαμβο τού Διονύσου και της Αριάδνης" τού Καρράτσι

Εσωτερική διακόσμηση

Πολλές αίθουσες έχουν νωπογραφίες με αλληγορικούς κύκλους, όπως αυτός τού Ηρακλή στη σάλα ντ' Έρκολε (αίθουσα τού Ηρακλή), τη σάλα της Υδρογείου (αίθουσα των Χαρτών) και τον γνωστό κύκλο των Ερώτων των Θεών (1597-1608) στην αίθουσα της Πινακοθήκης. Οι δύο κύκλοι έγιναν από τον ζωγράφο Αννίμπαλε Καρράτσι από τη Μπολόνια. Άλλα δωμάτια έχουν νωπογραφίες τού Ντανιέλε ντα Βολτέρρα και άλλων καλλιτεχνών.

Για γενεές η αίθουσα τού Ηρακλή στέγαζε διάσημα Ελληνορωμαϊκά γλυπτά, όπως τον Ηρακλή Φαρνέζε. Άλλα έργα από τη Συλλογή τού Οίκου κλασικών γλυπτών υπήρχαν επίσης στο παλάτσο.

Μία από τις νωπογραφίες θολωτής οροφής τού Καρράτσι είναι η Πινακοθήκη Φαρνέζε. Σύμφωνα με την Ανν Σάδερλανντ Χάρρις "οι νωπογραφίες της Πινακοθήκης χρησιμοποιούν εκτεταμένα αρχαία γλυπτικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία· η βασική δομή τους ανάγεται σε δύο οροφογραφίες της ύστερης Αναγέννησης στη Ρώμη: της στοάς της Ψυχής τού Ραφαήλ και την οροφή τού παρεκκλησίου τού Αγ. Σίξτου τού Μιχαηλαγγέλου". Ο Καράτσι υιοθέτησε την τεχνική των αποσπώμενων κάδρων (quadri riportati), όπου η οροφή περιλαμβάνει ορθογώνιους πίνακες με ζωγραφιστές κορνίζες, που δίνουν την ψευδαίσθηση έργων που μπορούν να μεταφερθούν. Το κεντρικό κάδρο παριστάνει τη θριαμβευτική πορεία τού Βάκχου και της Αριάδνης· αριστερά και δεξιά υπάρχει από ένα κάδρο με τον Πάνα και τον Ερμή αντίστοιχα. Γύρω από την κεντρική σύνθεση των τριών κάδρων, υπάρχει από ένα κάδρο σε κάθε πλευρά της. Ενδιάμεσα υπάρχουν γιρλάντες με ερωτιδείς, και μορφές -που μοιάζουν γλυπτές- υποστηρίζουν το κεντρικό κάδρο. Διακοσμητικά στοιχεία είναι τα μετάλλια, οι σφίγγες και οι σάτυροι.

Η πίσω όψη, από τη μεριά τού κήπου.

Έργα που εμπνεύστηκαν από το παλάτσο

Το σχέδιο τού παλάτσο ενέπνευσε αρκετά κτήρια εκτός της Ιταλίας, όπως τον Αθλητικό Σύλλογο τού Ντητρόιτ στο Μίτσιγκαν, τον Πύργο Γκριμάλντι κοντά στην Αιξ-αν-Προβάνς της Γαλλίας, το Εθνικό Μουσείο Κτηρίων στην Ουάσιγκτον των ΗΠΑ, το κτήριο τού Αρχιγραμματέα στο Σίδνεϊ και το βασιλικό ανάκτορο της Στοκχόλμης. Στην Αγγλία ο μεγάλος θαυμασμός τού Τσαρλς Μπάρρυ, τον έκανε να το έχει ως πρότυπο για τη Λέσχη Μεταρρύθμισης στο Λονδίνο.

Στην όπερα Τόσκα (1900) τού Πουτσίνι, που διαδραματίζεται στη Ρώμη τού Ναπολέοντα Α΄, η αντιπαράθεση της ηρωίδας με τον κακόβουλο αρχηγό της αστυνομίας, τον Σκάρπια, γίνεται στο παλάτσο Φαρνέζε. Το 2013 ο Τζούλιαν Φέλλοουες γύρισε την ταινία "Ρωμαίος και Ιουλιέτα" με πρωταγωνιστή τον Ντάγκλας Μπουθ στο παλάτσο Φαρνέζε.

Η κάτοψη τού πλάτσο Φαρνέζε.

Η βιβλιοθήκη τού παλάτσο Φαρνέζε

Το παλάτσο στεγάζει τη μεγάλη λόγια βιβλιοθήκη που συγκέντρωσε η Γαλλική Σχολή της Ρώμης, με βιβλία κυρίως αρχαιολογίας της Ιταλίας και μεσαιωνικής παπικής ιστορίας. Η Σχολή έχει ξεκινήσει ένα τεράστιο έργο έκδοσης των εγγράφων της κατασκευής τού κτηρίου, των νωπογραφιών και των επίπλων του, της βιβλιοθήκης και των έργων τέχνης, πλήρως σχολιασμένα.

Πηγές

• Murray, Peter (1963). The Architecture of the Italian Renaissance. Schocken Books, New York. pp. 158–164.

Δείτε επίσης

• Βίλα Φαρνεζίνα στη Ρώμη
• Βίλα Φαρνέζε (στην Καπραρόλα)

Πινακοθήκη

• 
  Ο πρώτος όροφος (piano nobile)
• 
  Ο θρίαμβος του Διονύσου
• 
  Η σπειροειδής κλίμακα
• 
  Ο θυρεός του πάπα Παύλου Γ΄
• 
  Η Ιουλία Φαρνέζε (αδελφή του Παύλου Γ΄) ως παρθένος με μονόκερο. Έργο του Ντομενιτσίνο.
• 
  Περσέας και Φινέας
• 
  Αννίμπαλε Καράτσι, Amor omnia
• 
  Αννίμπαλε Καρράτσι, ανάγλυφο στο Μικρό δωμάτιο