Φιλόδημος ο Επικούρειος

Ο Φιλόδημος ο Επικούρειος ή Φιλόδημος ο Γαδαρεύς (Γάδαρα, Κοίλη Συρία, κατά προσέγγιση 110 π.Χ. – περίπου 40-35 π.Χ.) ήταν επικούρειος φιλόσοφος, ποιητής και επιγραμματοποιός, με πλούσιο συγγραφικό έργο.

Φιλόδημος ο Επικούρειος
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	110 π.Χ. (περίπου) Γάδαρα
Θάνατος	35 π.Χ. Ερκολάνο
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	αρχαία ελληνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	φιλόσοφος συγγραφέας επιγραμματοποιός ποιητής

Γενικά λιγοστές είναι οι τεκμηριωμένες πληροφορίες για τη ζωή του, δεν διασώζονται βιογραφίες του ή περαιτέρω στοιχεία για τη συγγραφική παραγωγή του.

Ήταν μαθητής του Ζήνωνα του Σιδώνιου. Ο Φιλόδημος, με τη διδασκαλία του, επηρέασε τους Ρωμαίους ποιητές Βιργίλιο, Βάρο και Οράτιο.

Βίος

Ο Φιλόδημος ο Επικούρειος γεννήθηκε, κατά προσέγγιση, το 110 π.Χ. στην αρχαία πόλη Γάδαρα της Κοίλης Συρίας.

Εγκατέλειψε την πόλη της Αλεξάνδρειας και μετέβη στην Αθήνα, πιθανώς το 86-83 π.Χ., την εποχή που ο Φίλων ο Λαρισαίος δεν ήταν σχολάρχης της Ακαδημίας του Πλάτωνα. (PHerc. 1021)

Ο ίδιος, σε σωζόμενα αποσπάσματα συγγραμμάτων του, αναφέρει ότι ήταν πιστός μαθητής του Ζήνωνος του Σιδώνιου, σχολάρχη της Επικουρείου σχολής στην Αθήνα, και καταγράφει τις απόψεις του δασκάλου του, καθώς και τού Επίκουρου και των διαδόχων του.

Εγκαταστάθηκε στην Ιταλία, αρχικά στη Ρώμη και από τη δεκαετία του 70 π.Χ. έζησε κυρίως στο αρχαίο Ηράκλειο Καμπανίας, όπου ίδρυσε επικούρεια φιλοσοφική σχολή. Εκεί συνδέθηκε με τον Λεύκιο Καλπούρνιο Πείσωνα Καισονίνο, τον πεθερό του Ιουλίου Καίσαρα. Εικάζεται πως οι σχέσεις με τον Πείσωνα έδωσαν στον Φιλόδημο την ευκαιρία να επηρεάσει νεαρούς σπουδαστές, από το αρχαίο Ηράκλειο και τη Νάπολη, στην Ελληνική γραμματεία και Φιλοσοφία.

Αποσπάσματα έργων του βρέθηκαν στους παπύρους του Ηρακλείου Καμπανίας στα μέσα του 18ου αιώνα περίπου, όταν ανακαλύφθηκαν τα παπυρικά χειρόγραφα στη Βίλα των Παπύρων. Οι πάπυροι περιέχουν επίσης έργα του Επίκουρου και άλλων μεταγενεστέρων Επικουρείων.

Οι απόψεις γύρω από την προσωπικότητα και τη συγγραφική παραγωγή του Φιλόδημου διίστανται. Θεωρείται ότι η συμβολή του στη φιλοσοφία ήταν αξιόλογη, εντούτοις δεν πρόκειται για πρωτότυπη συγγραφή αλλά για αντιγραφή παλαιότερων πηγών, επεξεργασία και ανασύνθεση κειμένων.

Αν και τα κείμενά του είναι λεπτομερή –με το αναλυτικό, όχι με επαναλήψεις ύφος, το τυπικό σε ελληνικά κείμενα της Ελληνιστικής περιόδου, πριν την αναβίωση του Αττικού ύφους από τον Κικέρωνα– ο Φιλόδημος φαίνεται πως ξεπέρασε το μέσο λογοτεχνικό πρότυπο, από το οποίο εμπνεύστηκαν οι πιο πολλοί επικούρειοι. Εικάζεται πως επηρέασε τους πιο μορφωμένους και διακεκριμένους Ρωμαίους της εποχής του. Κανένα κείμενό του δεν μας ήταν γνωστό, ώσπου ανακαλύφθηκαν οι απανθρακωμένοι πάπυροι στα ερείπια της Βίλας.

Έργο

Αποδίδονται στον Φιλόδημο τα εξής έργα (αρκετά αποσπάσματα σώζονται από τους παπύρους του Ηρακλείου Καμπανίας):

• Περί Αισθήσεως
• Περί Θεών
• Περί Ευσεβείας
• Περί των Στωικών
• Περί Πλούτου
• Περί Οργής
• Περί Ποιητικής
• Περί Ρητορικής
• Περί Φιλαργυρίας
• Επικούρειες Δόξες
• Περί Ομιλίας
• Περί Αρετών και Κακιών
• Περί Υπερηφάνειας
• Περί σύνταξις των Φιλοσόφων
• Περί Θανάτου
• Περί Σημείων και Σημειώσεων
• Περί Ηθικής
• Περί Χάριτος
• Περί Οικονομίας
• Περί Παρρησίας
• Περί Μουσικής
• Περί του καθ΄ Όμηρον αγαθού βασιλέως
• Περί Κολακείας
• Περί Επιχαιρεκακίας

Επίσης έχουν σωθεί και τριάντα επιγράμματα του Φιλόδημου μέσω της Παλατινής Ανθολογίας και της Ανθολογίας του Πλανούδη, τα περισσότερα με ερωτική θεματολογία.

Δείτε επίσης

• Αθεϊσμός στην Αρχαία Ελλάδα
• Πάπυρος του Φιλοδήμου

Εκδόσεις

• ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ: ΤΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ, Η ΠΟΙΗΣΗ ΕΝΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΠΥΡΟΙ ΤΟΥ HERCULANEUM, εκδόσεις Θύραθεν, 2004
• ΓΝΩΣΗ ΗΔΟΝΗ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ, Βούλα Τσούνα, Εκδόσεις Εκκρεμές, 2013 (κεφ. 8,9,10,11)
• Φιλόδημου "Περί Παρρησίας", Επικούρεια Ψυχοθεραπεία. Πρόλογος-Μετάφραση-Σχόλια Χρήστος Γιαπιτζάκης, Εκδόσεις Θύραθεν, 2016
• Φιλόδημου "Περί Οργής", Απόδοση και σχόλια: Θανάσης Χαλιώτης,Ερμηνεία: Μπάμπης Πατζόγλου, Ανάλυση κειμένου: Αριστοτέλης Κερασοβίτης, Εκδόσεις Ηρόδοτος, 2019

Πηγές

• Σίμος Μενάρδος, Στέφανος, εκδ. Ι.Ν.Σιδέρης, Αθήνα, 1924, σελ. 135.
• Βασίλης Λαζανάς, Αρχαία ελληνικά επιγράμματα εμπνευσμένα από την Κόρινθο και την περιοχή της, Αθήνα, 1971, σ. 163.
• Pierre Waltz, Anthologie Grecque, ed. Les Belles Lettres, Paris, 1960, vol. II, p. 145.
• Peter Jay, The Greek Anthology, ed. Allen Lane, 1973, p. 169.
• Walther Kranz, Geschichte der griechischen Literatur (μετάφραση Θρασύβουλου Σταύρου ως Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Γ.Παπαδημητρίου, Αθήνα, 1953, τ. Β΄σ. 77.
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, λήμμα Φιλόδημος.
• «Φιλόδημος, Τα Επιγράμματα», Εκδόσεις Θύραθεν.
• «Philodemus». The Encyclopædia Britannica. Vol 21 (11th έκδοση). 1911. σελ. 413. 
• Transactions of the Connecticut Academy of Arts and Sciences· Hubbell, Harry M. (Σεπτεμβρίου 1920). The Rhetorica of Philodemus (στα Αγγλικά). 23. New Haven, Connecticut: Published by the Academy. Internet Archive. Biodiversity Heritage Library. σελίδες 243–382. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2022. 
• Blank, David (2019). «Philodemus» (στα αγγλικά). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2019 έκδοση). Edward N. Zalta. https://plato.stanford.edu/archives/spr2019/entries/philodemus/. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2022. 
• «Philodemus of Gadara». Internet Encyclopedia of Philosophy (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2022.