Υπάτη
Συντεταγμένες: 38°52′20″N 22°14′22″E / 38.87222°N 22.23944°E
Η Υπάτη είναι οικισμός της Στερεάς Ελλάδας στην Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας.[1][2]
| Υπάτη | |
|---|---|
 | |
Χάρτης  | |
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Περιφέρεια | Στερεάς Ελλάδας |
| Περιφερειακή Ενότητα | Φθιώτιδας |
| Δήμος | Λαμιέων |
| Δημοτική Ενότητα | Υπάτης |
| Γεωγραφία | |
| Γεωγραφικό διαμέρισμα | Στερεά Ελλάδα |
| Νομός | Φθιώτιδας |
| Υψόμετρο | 400 |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 391 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Ταχ. κώδικας | 351 00 |
| Τηλ. κωδικός | 22310 |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Γενικά στοιχεία
ΕπεξεργασίαΗ Υπάτη βρίσκεται στις βόρειες πλαγιές της Οίτης σε υψόμετρο 400 μέτρα[2] και απέχει 22 χιλιόμετρα δυτικά της Λαμίας. Υπήρξε έδρα του πρώην ομώνυμου δήμου από το 1999 έως τα τέλη του 2010.[3] Κατά την απογραφή του 2011 είχε πληθυσμό 496 κατοίκους.[4]
Στον Μεσαίωνα αναφερόταν ως Νέαι Πάτραι. Από το 1268 ήταν πρωτεύουσα της αυτόνομης ηγεμονίας της Θεσσαλίας και, μεταξύ των ετών 1318 και 1390, ήταν έδρα του σταυροφορικού Δουκάτου Νέων Πατρών. Αργότερα αναφερόταν ως Πατρατζίκι (Μικρή Πάτρα[5]), όνομα που καταγράφεται και σε πρακτικά των ετών της Επανάστασης του 1821, όπως για παράδειγμα στα Πρακτικά της Συνέλευσης των Σαλώνων, ως τόπος προέλευσης του Γεωργίου Αινιάν.[6][1]
Αξιοθέατα
Επεξεργασία
Η Υπάτη φιλοξενεί το Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας και το Κακογιάννειο Αστεροσχολείο[7]. Το μουσείο στεγάζεται σε αναστηλωμένο κτήριο του καποδιστριακού στρατώνα του 1836 και τα εκθέματά του παρουσιάζουν τη ζωή της περιοχής από τους παλαιοχριστιανικούς έως και τους βυζαντινούς χρόνους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα αρχιτεκτονικά μέλη από βυζαντινούς ναούς της περιοχής καθώς και η νομισματική συλλογή του δωρητή Κωνσταντίνου Κοτσίλη.[8]
Θρησκευτικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ναός της Αγίας Σοφίας, ο οποίος έχει κτιστεί στη θέση παλαιότερου ναού αναγόμενου στην παλαιοχριστιανική περίοδο. Στο σημερινό ναό, ο οποίος γειτνίαζε με Βαπτιστήριο του 5ου αιώνα στη νότια πλευρά του, διακρίνονται σπαράγματα του πρώτου συγκροτήματος.[9] Επίσης είναι και ο ναός του Αγίου Νικολάου, κτισμένος στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 4ου έως 6ου αιώνα.
Σημαντικό είναι το Κάστρο της Υπάτης, το οποίο είναι κτισμένο σε λόφο, επάνω και νότια από τον σημερινό οικισμό[2] και στο οποίο πραγματοποιούνται εργασίες αναστήλωσης και στερέωσης. Το κάστρο αρχικά οικοδομήθηκε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και αργότερα (τον 6ο αιώνα) ο Ιουστινιανός ανανέωσε το οχυρό. Το 1204 καταλήφθηκε από τους Φράγκους σταυροφόρους και το 1218 πέρασε στην κυριαρχία των βυζαντινών δεσποτών της Ηπείρου. Το 1318 πέρασε στα χέρια των Καταλανών, που σχημάτισαν το δουκάτο των Αθηνών και των Νέων Πατρών. Το 1393 καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς με αρχηγό τον Σουλτάνο Βαγιαζήτ.[10]
Ιστορικά στοιχεία
Επεξεργασία
Η αρχαία Υπάτη ή Ύπατα ή Υπάτα υπήρξε η κυριότερη πόλη των Αινιάνων και έδρα του κοινού τους. Ιδρύθηκε μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο (400 - 444 π.Χ.), έκοψε δικό της νόμισμα ενώ από το 302 μετείχε στην Αιτωλική Συμπολιτεία ενώ μετά το 27 στο κοινό των Θεσσαλών.[1][2]
Τον Μάιο του 1821, οι οπλαρχηγοί Δήμος Σκαλτσάς (ή Σκαλτσοδήμος), Γιάννης Γκούρας και Αντρίτσος Σαφάκας κατέλαβαν τη θέση Αετός με σκοπό χτυπήσουν τους Τούρκους στην Υπάτη, κυκλώθηκαν όμως με τους άντρες τους από 1500 Τουρκαλβανούς και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Στις 2 Απριλίου του 1822, ο Σκαλτσοδήμος μαζί με τους Σαφάκα, Δυοβουνιώτη και Μήτσο Κοντογιάννη νίκησε τον Δράμαλη σε μάχη που έγινε στην ευρύτερη περιοχή της Υπάτης[11].
Η πόλη υπέστη δεινά κατά τη διάρκεια της κατοχής του Άξονα: 16 κάτοικοί της δολοφονήθηκαν ως αντίποινα για το σαμποτάζ του Γοργοποτάμου το 1942. Στις 17 Ιουνίου 1944, οι Γερμανοί την περικύκλωσαν και στη συνέχεια εκτέλεσαν 28 ανθρώπους και έκαψαν τα 375 από τα περίπου 400 κτίρια του οικισμού.[12] Στην είσοδο του χωριού από την πλευρά της Λαμίας έχει ανεγερθεί σχετικό μνημείο, ενώ έχει ανακηρυχθεί Μαρτυρική Πόλη.
Πληθυσμιακά στοιχεία
ΕπεξεργασίαΟι απογραφές πληθυσμού μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο είναι:
| Έτος | Πληθυσμός |
|---|---|
| 1951 | 823[13] |
| 1961 | 819[14] |
| 1971 | 721[15] |
| 1981 | 988[16] |
| 1991 | 929[17] |
| 2001 | 727[18] |
| 2011 | 496 |
Προσωπικότητες
Επεξεργασία- Όσιος Αθανασίος ο Μετεωρίτης (1302-1380), ο ιδρυτής των Μετεώρων
- Αλέξανδρος Αινιάν (1908-1983), διακεκριμένος μουσικός.
- Ζαχαρίας Αινιάν (1750-1835), ιερέας και διδάσκαλος, μέλος της Φιλικής Εταιρείας
- Δημήτριος Γράψας (1948), στρατιωτικός (επίτιμος αρχηγός ΓΕΕΘΑ)
- Δημήτριος Κωστής (1910 - 1969), αρχιτέκτονας και πολιτικός
- Σπύρος Ματσούκας (1873-1928), ποιητής και ευεργέτης
- Ηλίας Μπομπορίδης (1894 - 1979), στρατιωτικός (υποστράτηγος ε.α.)
Πηγές
ΕπεξεργασίαΠαραπομπές
Επεξεργασία- ↑ 1,0 1,1 1,2 Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. 34. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 112.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. 59. Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος. 1996. σελ. 23.
- ↑ «ΕΕΤΑΑ-Διοικητικές Μεταβολές των Οικισμών». www.eetaa.gr. Ανακτήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2021.
- ↑ ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011», σελ. 10637 (σελ. 163 του pdf)
- ↑ Πελοποννησικά, 1974,σελ. 230
- ↑ «Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος», Ανδρέου Ζ. Μαμούκα Αρχειοθετήθηκε 2011-09-19 στο Wayback Machine., Τόμος Β', Πειραιάς, Τυπογραφία Ηλίου Χριστοφίδου, Η αγαθή τύχη, 1839, σελ. 85-86 (από τα Πρακτικά της Συνέλευσης των Σαλώνων, 17 Νοεμβρίου 1821 του Οργανισμού της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας)
- ↑ ««Κακογιάννειο» Αστεροσχολείο Υπάτης | Δήμος Λαμιέων». www.lamia.gr. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ Προγραμμάτων, Διεύθυνση Αρχαιολογικών Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών. «Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας, Υπάτη Φθιώτιδας | Διεύθυνση Αρχαιολογικών Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων». Αρχαιολογικά Mουσεία της Ελλάδας. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2024.
- ↑ «Ι.Ν. Αγ. Σοφίας | Πολιτιστικό & Τουριστικό Απόθεμα». culture.lamia.gr. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ fani (19 Δεκεμβρίου 2015). «Το κάστρο της Υπάτης οχυρώθηκε από τον Ιουστινιανό και έζησε θρυλικές πολιορκίες από Σταυροφόρους, Βυζαντινούς και Οθωμανούς». ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2024.
- ↑ Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, τ.46
- ↑ «Υπάτη, 17 Ιουνίου 1944». Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2024.
- ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 7ης Μαρτίου 1951, σελ. 178 του pdf. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-05-14. https://web.archive.org/web/20130514080510/http://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1951_1.pdf.
- ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961, σελ. 170 του pdf. https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/apografes/apografi_1961_1.pdf.
- ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971, σελ. 165 του pdf. https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/apografes/apografi_1971_1.pdf.
- ↑ Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 5 Απριλίου 1981, σελ. 176 του pdf. https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/apografes/apografi_1981_1.pdf.
- ↑ Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 17 Μαρτίου 1991, σελ. 220 του pdf. https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/apografes/apografi_1991_1.pdf.
- ↑ Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος - Απογραφή 2001, σελ. 220 του pdf. https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/apografes/apografi_2001_1.pdf.