Πτολεμαίος Θ΄ Λάθυρος

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Πτολεμαίος.

Ο Πτολεμαίος Θ΄ Σωτήρ Β΄ Λάθυρος (139 – 81 π.Χ.) ήταν ο ένατος (σύμφωνα με κάποιες εκδοχές ο όγδοος) βασιλιάς της Δυναστείας των Πτολεμαίων, η οποία κυβέρνησε την Αίγυπτο καθ’ όλη τη διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου. Ήταν γιος του βασιλιά Πτολεμαίου Η΄ του Φύσκονος και της Κλεοπάτρας Γ΄.

Πτολεμαίος Θ΄ Λάθυρος
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	18  Φεβρουαρίου 142 π.Χ.
Θάνατος	80 π.Χ.
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	μονάρχης
Οικογένεια
Σύζυγος	Κλεοπάτρα Σελήνη Α΄ Κλεοπάτρα Δ΄ της Αιγύπτου
Τέκνα	Πτολεμαίος της Κύπρου Βερενίκη Γ΄ της Αιγύπτου Πτολεμαίος ΙΒ΄ Αυλητής
Γονείς	Πτολεμαίος Η' Φύσκων και Κλεοπάτρα Γ΄ της Αιγύπτου
Αδέλφια	Κλεοπάτρα Δ΄ της Αιγύπτου Κλεοπάτρα Σελήνη Α΄ Πτολεμαίος Ι΄ Αλέξανδρος Πτολεμαίος Απίων Πτολεμαίος Μεμφίτης Τρύφαινα
Οικογένεια	Δυναστεία των Πτολεμαίων
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Φαραώ
Σχετικά πολυμέσα

Διαδοχή του Πτολεμαίου Η΄

Ο Πτολεμαίος γεννήθηκε το 139 π.Χ. και κατά την παιδική του ηλικία αναγκάστηκε να ακολουθήσει την οικογένειά του στο νησί της Κύπρου., όπου διέφυγαν μετά από πραξικόπημα που οργάνωσε η Κλεοπάτρα Β΄ κατά του πατέρα του. Αργότερα η οικογένεια ανέλαβε εκ νέου την εξουσία.

Όταν πέθανε ο Πτολεμαίος Η΄ ο Φύσκων, άφησε πίσω του την ανηψιά που έγινε η δεύτερη σύζυγός του, την Κλεοπάτρα Γ΄. Επίσης δύο γιους, τον Πτολεμαίο και τον Πτολεμαίο Αλέξανδρο, καθώς και τρεις κόρες: την Τρύφαινα, βασίλισσα των Σελευκιδών στη Συρία, την Κλεοπάτρα Δ΄, που παντρεύτηκε τον μεγαλύτερο από τους δύο αδελφούς της και την Κλεοπάτρα Σελήνη Α΄. Είχε επίσης και ένα γιο από μια παλλακίδα του, πιθανώς από την Ειρήνη, ο οποίος ονομαζόταν Πτολεμαίος Απίων. Ο εκλιπών βασιλιάς στη διαθήκη του επέλεξε να διαιρέσει το βασίλειό του, παραχωρώντας στον Πτολεμαίο Απίονα την Κυρηναϊκή, της οποίας πρέπει ήδη να είχε οριστεί αντιβασιλιάς. Όσο για τον θρόνο της Αιγύπτου, αυτόν τον άφησε στην Κλεοπάτρα Γ΄, με την προϋπόθεση να μοιραζόταν τη βασιλεία με έναν από τους γιους της, όποιον αυτή προτιμούσε.

Ο μεγαλύτερος σε ηλικία γιος του Πτολεμαίου Η΄, που ήταν τότε είκοσι πέντε ετών περίπου, κατοικούσε εκείνη την εποχή στην Κύπρο. Η Κλεοπάτρα σκόπευε να επιλέξει για τους δικούς της λόγους τον νεότερο αδελφό του, τον Αλέξανδρο, όμως όπως συνέβαινε με τους Μακεδόνες προγόνους τους, οι αλεξανδρινοί τελικά έκριναν εκείνοι επιβάλλοντας τον Πτολεμαίο. Αξιοσημείωτο ωστόσο παραμένει πως το όνομα της μητέρας του αναφερόταν πρώτο στα επίσημα διατάγματα. Ο τελευταίος έγινε βασιλιάς με το όνομα Πτολεμαίος Φιλομήτωρ Σωτήρ. Επιλέχθηκε και γι’ αυτόν, όπως έκανε και ο πατέρας του, ένα από τα επίθετα που είχε ήδη χρησιμοποιηθεί για προκάτοχό του, δηλαδή Σωτήρας ο Β΄. Ωστόσο ο λαός, με θέληση αστεϊσμού, τον αποκαλούσε ο Λάθυρος, δηλαδή «ο Φάβας».

Πρώτη βασιλεία

Ο νεαρός άντρας αρχικά δεν ήταν σε θέση να αντισταθεί στις επιταγές της μητέρας του. Δεν αντιστάθηκε καν όταν εκείνη απομάκρυνε από το πλάι του την Κλεοπάτρα Δ΄, τη σύζυγο-αδελφή του, με την όποια ήταν πολύ δεμένος, και τον ανάγκασε να παντρευτεί την άλλη του αδελφή, την Κλεοπάτρα Σελήνη Α΄.

Κατά το δεύτερο έτος της βασιλείας του (116/15 π.Χ.), ο Πτολεμαίος επισκέφτηκε μαζί με τη μητέρα του την Άνω Αίγυπτο, μέχρι και τα σύνορα με την Αιθιοπία. Όσο για τον μικρότερο αδελφό του, τον Αλέξανδρο, η μητέρα τους θεώρησε συνετό να τον απομακρύνει από την Αλεξάνδρεια. Έλαβε τον τίτλου του Στρατηγού της Κύπρου και διέμενε στο νησί.

Η πρώην βασίλισσα, Κλεοπάτρα Δ΄, αποφάσισε να χαλάσει τις σχέσεις με τη μητέρα της, όπως είχε κάνει κι εκείνη με τη δική της μητέρα, και πήγε στην Κύπρο για να συγκεντρώσει έναν προσωπικό της στρατό. Δεν γνωρίζουμε τι ρόλο έπαιξε σε αυτό το θέμα ο Αλέξανδρος, αν δηλαδή τα δύο αδέλφια συμμάχησαν ή όχι. Το σίγουρο είναι πως η Κλεοπάτρα Δ΄ δεν έμεινε στην Κύπρο. Αντίθετα πήγε στη Συρία, στο βασίλειο των Σελευκιδών, για να προσφέρει το χέρι και τον στρατό της στον ηγεμόνα τους, Αντίοχο Θ΄ Κυζικηνό, που είχε διώξει από τον θρόνο τον Αντίοχο Η΄ Γρυπό, σύζυγο της αδελφής της Τρύφαινας. Μετά από σφοδρή διαμάχη και οι δύο γυναίκες έχασαν τη ζωή τους.

Υπάρχουν ενδείξεις πως, καθώς περνούσε ο καιρός, ο Πτολεμαίος Θ΄ ο Λάθυρος, κατάφερε να κερδίσει έδαφος απέναντι στη μητέρα του. Ένας πάπυρος που χρονολογείται το 112 – 111 π.Χ. αναφέρει το όνομα της βασίλισσας Κλεοπάτρας Σελήνης και όχι της βασιλομήτορος. Κατά τον δέκατο χρόνο της βασιλείας του Πτολεμαίου Θ΄, η Κλεοπάτρα Γ΄ προσπάθησε να ξανακερδίσει τη δύναμή της οργανώνοντας πραξικόπημα. Κατηγόρησε τον βασιλιά για απόπειρα δολοφονίας της και υπήρξε τόσο πειστική για τους αλεξανδρινούς που ο Πτολεμαίος Θ΄ αναγκάστηκε να φύγει με πλοίο το 107 π.Χ.. Η σύζυγος του Πτολεμαίου Θ΄, Κλεοπάτρα Σελήνη, μαζί με τα δύο τους παιδιά παρέμειναν πίσω, στα χέρια της Κλεοπάτρας. Η μητέρα του κάλεσε, τότε, τον αδελφό του από την Κύπρο για να αναλάβει τα σκήπτρα. Μητέρα και γιος αναγορεύτηκαν Θεοί Φιλομήτορες Σωτήρες. Ο Πτολεμαίος Ι΄ παντρεύτηκε την κόρη του έκπτωτου αδελφού του, Βερενίκη Γ΄.

Βασιλεία του Πτολεμαίου Ι΄

Η Κλεοπάτρα δεν σκόπευε να αφήσει τον Πτολεμαίο Θ΄ να το σκάσει ζωντανός. Εκείνος όμως διέφυγε από την Κύπρο προσωρινά, και όταν αργότερα επέστρεψε εγκαταστάθηκε με ασφάλεια χωρίς να έχει η Κλεοπάτρα τη δύναμη να τον διώξει από μια περιοχή αιγυπτιακών συμφερόντων. Η σύγκρουσή ανάμεσά τους έλαβε χώρα στο ταραγμένο βασίλειο της Συρίας, που βρισκόταν υπό διάλυση εξαιτίας των υποψήφιων βασιλέων. Ο Πτολεμαίος Θ΄ εισέβαλε στην Παλαιστίνη με εφαλτήριο την Κύπρο, η Κλεοπάτρα Γ΄ από την Αίγυπτο, με τον Πτολεμαίο σύμμαχο του Κυζικηνού και την Κλεοπάτρα σύμμαχο του Γρυπού και του βασιλέως της Ιουδαίας. Η Κλεοπάτρα Σελήνη δόθηκε από τη μητέρα της σύζυγος στον Αντίοχο Η΄ τον Γρυπό. Η σύγκρουση αυτή δεν είχε κανένα αποτέλεσμα για τους Πτολεμαίους: ο Πτολεμαίος Θ΄ επέστρεψε στην Κύπρο το 102 π.Χ. και η Κλεοπάτρα στην Αίγυπτο. Κέρδος είχαν οι Ιουδαίοι που κέρδισαν την ανεξαρτησία τους και πήραν τον έλεγχο μεγάλου μέρους της Παλαιστίνης.

Η Κλεοπάτρα δεν έζησε πολύ καιρό μετά από τις άκαρπες προσπάθειές της στην Παλαιστίνη. Πέθανε το φθινόπωρο του 101 π.Χ., όντας περίπου 60 ετών. Οι ιστορικές μαρτυρίες (Junianus Justinus, Παυσανίας, Αθηναίος) θεωρούν πως ο Πτολεμαίος Ι΄Αλέξανδρος θανάτωσε τη μητέρα του, αλλά αυτό δεν επιβεβαιώνεται.

Η βασιλεία του Πτολεμαίου Ι΄ Αλέξανδρου (101 – 89 π.Χ.) στην Αίγυπτο παραμένει σκοτεινή για μας και έχουμε ελάχιστες μαρτυρίες από επιγραφές. Το 89 π.Χ. ο Πτολεμαίος Αλέξανδρος είχε χάσει πλήρως τη δημοτικότητά του. Ο στρατός στράφηκε εναντίον του και τον ανάγκασε να διαφύγει στη Συρία. Εκεί μάζεψε μισθοφορικό στρατό και εισέβαλε εκ νέου στην Αίγυπτο. Εκδιώχθηκε και πάλι και κατέφυγε στη Λυκία με τη Βασίλισσα Βερενίκη Γ΄ και την κόρη τους. Σε μια του απόπειρα να φτάσει στην Κύπρο από θαλάσσης, συνελήφθη από τον αλεξανδρινό ναύαρχο και θανατώθηκε, το 88 π.Χ.

Δεύτερη βασιλεία

Ο Πτολεμαίος Θ΄ επέστρεψε από την Κύπρο για να αναλάβει τη βασιλεία της Αιγύπτου, ενώνοντας και πάλι τις δύο περιοχές σε ένα ενιαίο κράτος. Συμβασίλισσα όρισε την κόρη του Βερενίκη Γ΄, η οποία επέστρεψε από τη Λυκία. Πατέρας και κόρη ονομάστηκαν Θεοί Φιλάδελφοι Φιλομήτορες Σωτήρες. Δεν υπήρχε πια κάποια πριγκίπισσα από την οικογένεια για να λάβει ο Πτολεμαίος για σύζυγο, καθώς η κόρη του αδελφού του ήταν επίσης εγγονή του. Και παρόλο που ο γάμος ανάμεσα σε πατέρα και κόρη ήταν συνηθισμένη πρακτική στην Περσία, αυτή η μορφή αιμομιξίας δεν είχε ποτέ λάβει χώρα στο πτολεμαϊκό βασίλειο, αντίθετα με τον γάμο αδελφών.

Τα επόμενα χρόνια της βασιλείας του Πτολεμαίου Θ΄ ήταν χρόνια αναταραχών τόσο στην Αίγυπτο όσο και στο εξωτερικό. Ο αιγυπτιακός εθνικισμός φούντωσε και πάλι, καθώς νέοι τοπικοί αρχηγοί με στόχο να διώξουν τους Έλληνες έκαναν κέντρο δράσης τους τις αρχαίες Θήβες. Ο Παυσανίας αναφέρει πως η επανάσταση αυτή είχε διάρκεια τρία χρόνια, μετά το πέρας των οποίων η πόλη ήταν ερείπια, μια σκιά του παλιού εαυτού της.

Στο εξωτερικό ήταν μια εποχή συγκρούσεων ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Η Αίγυπτος με τη σειρά της, το μόνο που έκανε ήταν να διατηρεί ουδέτερη στάση και να κοιτά τη δική της ασφάλεια, μέχρι να διαμορφωθεί ένα σταθερό πολιτικό κλίμα. Κατά την αρχή της δεύτερης βασιλείας του Πτολεμαίου Θ΄, μια νέα ανησυχητική δύναμη ήρθε στο προσκήνιο με την άνοδο του Βασιλιά του Πόντου, Μιθριδάτη Στ΄ του Ευπάτορα, που ήταν εγγονός του Αντίοχου Δ΄ του Επιφανούς και δεύτερος εξάδελφος του Πτολεμαίου. Το 88 π.Χ., τη χρονιά που ανέκτησε την εξουσία ο Πτολεμαίος, ο Μιθριδάτης νίκησε ένα Ρωμαίο στρατηγό στη Μικρά Ασία, εισέβαλε σε ρωμαϊκές κτήσεις στην Ασία και έστειλε μια δύναμη στην Ελλάδα, όταν η Αθήνα εναντιώθηκε στη Ρώμη.

Κάποια στιγμή ο Μιθριδάτης κατέλαβε την Κω, όπου δεκατέσσερα χρόνια πριν η Κλεοπάτρα Γ΄ είχε αποθηκεύσει έναν πτολεμαϊκό θησαυρό και είχε αφήσει τον νεαρό Πτολεμαίο Αλέξανδρο, γιο του αποθανόντος αδελφού του Πτολεμαίου Θ΄, και όπως έδειχναν τα πράγματα μοναδικό άρρενα κληρονόμο του πτολεμαϊκού θρόνου. Φυσικά το γεγονός αυτό ανησύχησε την Αυλή της Αλεξάνδρειας, η οποία ακόμη δεν ήταν σε θέση να πάρει το μέρος κάποιου στους πολέμους που μαίνονταν στη Μεσόγειο.

Η ίδια η Ρώμη υπέφερε από εσωτερικές διαμάχες, καθώς οι Ρωμαίοι ευγενείς που διοικούσαν τους στρατούς που ήρθαν να αντιμετωπίσουν τον Μιθριδάτη ήταν σε εχθρότητα με το λαϊκό κόμμα που από το 87 π.Χ. είχε αποκτήσει δύναμη με την άνοδο του πολιτικού Μάριου στη Ρώμη. Τον χειμώνα του 87 – 86 π.Χ., και ενώ ο Σύλλας πολιορκούσε την Αθήνα, ο αντιπρόσωπός του Λεύκιος Λούκουλος, έκανε την εμφάνισή του στην Αλεξάνδρεια. Ο Πτολεμαίος Θ΄ τον δέχτηκε με τιμές, αλλά αρνήθηκε να του παρέχει οποιαδήποτε βοήθεια. Ωστόσο στην Αθήνα, ο βασιλιάς έγινε αγαπητός και για έναν άλλο λόγο: γιατί βοήθησε στην ανοικοδόμηση τις πόλης μετά το πέρασμα του Σύλλα. Ο Παυσανίας διακόσια χρόνια μετά είδε στην είσοδο του Ωδείου, δύο αγάλματα, ένα του Πτολεμαίου και ένα της Βερενίκης.

Ο Πτολεμαίος Θ΄ Λάθυρος πέθανε το 81 π.Χ. σε ηλικία περίπου 62 ετών, χωρίς να έχει κάνει την Αίγυπτο τη μεγάλη ανεξάρτητη δύναμη που κάποτε υπήρξε. Τον διαδέχτηκε ο γιος του αδελφού του, Πτολεμαίος ΙΑ΄ Αλέξανδρος Β΄.

Χρονολόγιο

Έτος (π.Χ.)	Γεγονός
139 π.Χ.	Γέννηση του Πτολεμαίου Θ΄ Λάθυρου, γιου του βασιλιά Πτολεμαίου Η΄ Φύσκονος και της Κλεοπάτρας Γ΄.
	Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου ανάμεσα στον πατέρα του και την Κλεοπάτρα Β΄ ο Πτολεμαίος και τα αδέλφια του διαμένουν στην Κύπρο.
	Γάμος με την αδελφή του, Κλεοπάτρα Δ΄. Αργότερα ορίζεται κυβερνήτης της Κύπρου.
116 π.Χ.	Θάνατος του Πτολεμαίου Η΄ Φύσκονος το καλοκαίρι. Τον διαδέχεται η σύζυγός του Κλεοπάτρα Γ΄ από κοινού με τον γιο που αυτή επιθυμούσε. Επιλέγει τον Πτολεμαίο Ι΄ Αλέξανδρο, αλλά ο λαός την αναγκάζει να συμβασιλέψει με τον δεκατετράχρονο Πτολεμαίο Θ΄.
115 π.Χ.	Τον Μάρτιο ο Πτολεμαίος αναγκάζεται να πάρει διαζύγιο από τη σύζυγό του και να παντρευτεί την άλλη του αδελφή, την Κλεοπάτρα Σελήνη Α΄.
	Προσπάθειες για αντικατάσταση του Πτολεμαίου Θ΄ Λάθυρου με τον Πτολεμαίο Ι΄ Αλέξανδρο.
107 π.Χ.	Ο Πτολεμαίος Θ΄ φεύγει με προορισμό την Κύπρο, αφήνοντας τη σύζυγο και τα παιδιά του πίσω στην Αλεξάνδρεια. Ο αδελφός του Πτολεμαίος Ι΄ συμβασιλεύει στην Αλεξάνδρεια με τη μητέρα τους Κλεοπάτρα Γ΄.
	Μια ναυτική εκστρατεία αναγκάζει τον Πτολεμαίο Θ΄ να καταφύγει για λίγο στη Σελεύκεια, αλλά επιστρέφει σύντομα.
	Η Κλεοπάτρα Σελήνη Α΄ δίδεται ως σύζυγος στον Αντίοχο Η΄ τον Γρυπό, βασιλιά των Σελευκιδών.
103 π.Χ.	Ο Αντίοχος Θ΄ Κυζικηνός υποστηρίζει τους Σαμαρίτες ενάντια στον Βασιλιά της Ιουδαίας. Ο Πτολεμαίος Θ΄ βοηθά τον Αντίοχο ελπίζοντας πως αυτό θα οδηγήσει στην επιστροφή του στον θρόνο.
	Ο Πτολεμαίος Ι΄ εισβάλλει στην Ιουδαία, φτάνει στη Δαμασκό και επιστρέφει.
102 π.Χ.	Η Κλεοπάτρα Γ΄ πετυχαίνει στρατιωτική νίκη κατά του Πτολεμαίου Θ΄, αλλά τελικά ο πόλεμος λήγει χωρίς σημαντικές ανακατατάξεις στον πολιτικό χάρτη της Αιγύπτου.
101 π.Χ.	Η Κλεοπάτρα Γ΄ αφήνει την τελευταία της πνοή. Σύμφωνα με μία εκδοχή θανατώθηκε κατόπιν διαταγής του Πτολεμαίου Ι΄, που έκτοτε βασιλεύει μοναχός του.
91 π.Χ.	Ξεσπά επανάσταση στην ευρύτερη περιοχή της αρχαίας πόλης των Θηβών.
88 π.Χ.	Ο Πτολεμαίος Ι΄ εκδιώκεται από την Αλεξάνδρεια και καταφεύγει στη Λυκία. Σε μια προσπάθεια να προσεγγίσει την Κύπρο θανατώνεται. Ο Πτολεμαίος Θ΄ επιστρέφει στον θρόνο και συμβασιλεύει με την κόρη του Κλεοπάτρα Βερενίκη Γ΄.
	Λήξη της επανάστασης.
81 π.Χ.	Θάνατος του Πτολεμαίου Θ΄ Λάθυρου. Τον διαδέχεται ο γιος του αδελφού του, Πτολεμαίος ΙΑ΄ Αλέξανδρος Β΄.

Πηγές

• www.livius.org [1]
• Βιογραφία από τον Christopher Bennett [2] Αρχειοθετήθηκε 2007-08-24 στο Wayback Machine.
• The House of Ptolemy,by E. R. Bevan[3]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Ptolemy IX στο Wikimedia Commons