Πολιτικά (Αριστοτέλης)

Τα Πολιτικά είναι σύγγραμμα του Αριστοτέλη σε οκτώ βιβλία, με θέμα την επιστήμη της πολιτικής ζωής. Το θέμα προσεγγίζεται από την άποψη της πόλης - πολιτείας, θεωρώντας πως είναι εκείνη που συντελεί στην πληρέστερη ζωή του πολίτη.

Πολιτικά

Συγγραφέας	Αριστοτέλης
Τίτλος	Πολιτικά
Γλώσσα	αρχαία ελληνικά
Ημερομηνία δημιουργίας	4ος αιώνας π.Χ.
Θέμα	πολιτική
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Πιστεύεται πως τα Πολιτικά σχηματίστηκαν από πραγματείες που συνέγραψε ο Αριστοτέλης σε διάφορες εποχές, για να ανατρέχει σε αυτές κατά την προφορική του διδασκαλία.

Γενικά

Συγγράφοντας σε διάφορες εποχές (158 πραγματείες διαφορετικών πολιτευμάτων) τα εξετάζει και τα κατατάσσει σε ορθά και στις παρεκκλίσεις τους. Για την κατάταξη αυτή ήταν απαραίτητο να οριστεί η έννοια «πόλις» καθώς όπως αναφέρει χαρακτηριστικά «η δε πολιτεια των την πολιν οικουντων εστι ταξις τις» (το πολίτευμα ειναι ένας τρόπος οργάνωσης της πόλης). Στη συνέχεια, προκειμένου να ορίσει την έννοια «πολις», αποδεικνύει με σειρά επιχειρημάτων τη θέση του ότι ο άνθρωπος είναι «ζώον πολιτικόν», δηλαδή ον, το οποίο είναι εκ φύσεως καμωμένο να ζει μέσα σε πόλεις. Μέσα από την απόδειξη της θέσης του αυτής, προκύπτει και ο ορισμός του Ανώτερου Αγαθού των πόλεων, της «αυτάρκειας». Έτσι ακολουθεί τα εξής: ορισμός του πολίτη-ορισμός της «πόλις»-ορισμός του πολιτεύματος-κατάταξη των πολιτευμάτων.

Το έργο αυτό συνδέεται νοηματικά με το προγενέστερο έργο του, τα Ηθικά Νικομάχεια, καθώς στα τελευταία ορίζεται το Ανώτατο Αγαθό του ανθρώπου, η ευδαιμονία, η οποία προϋποθέτει την απόκτηση της Ηθικής Αρετής. Και επειδή η Ηθική Αρετή είναι η βάση για την Πολιτική Αρετή, τα "Πολιτικά" αποτελούν συνέχεια των "Ηθικών Νικομαχείων".

Επί μέρους θέματα

Αριθμός Βιβλίου	Περιεχόμενο
Βιβλίο πρώτο	Συγκρότηση της πόλης. Τέχνη διοίκησης του οίκου. Θέση γυναικών, παιδιών και δούλων στη κοινωνία. Άρχειν και άρχεσθαι. Κενά φυσικής επάρκειας (αντιπραγματισμός και νόμισμα). Η τέχνη της απόκτησης των αγαθών.
Βιβλίο δεύτερο	Ιδανική πολιτεία. Πλάτων - Φαλέας Καρχηδόνιος - Ιππόδαμος. Άριστα πολιτεύματα. Αθήνα - Σπάρτη - Κρήτη - Καρχηδόνα. Έλληνες νομοθέτες. Ιδιοκτησία και κοινοκτημοσύνη.
Βιβλίο τρίτο	Έννοια του πολίτη. Πολιτική αρετή. Ταξινόμηση πολιτευμάτων: Δημοκρατία - Ολιγαρχία - Βασιλεία. Μορφές μοναρχίας
Βιβλίο τέταρτο	Παρεκβάσεις βασικών μορφών πολιτεύματος. Άριστη πολιτεία. Διάρθρωση του πολιτεύματος.
Βιβλίο πέμπτο	Αίτια των στάσεων. Τόποι αποφυγής των στάσεων και τρόπος εκδήλωσης στις διάφορες μορφές του πολιτεύματος.
Βιβλίο έκτο	Καλύτερος τρόπος οργάνωσης της δημοκρατίας και της ολιγαρχίας.
Βιβλίο έβδομο	Το Υπέρτατο Αγαθό για το άτομο και την πόλη. Απεικόνιση της Άριστης Πολιτείας. Εκπαιδευτικό σύστημα της Άριστης Πολιτείας. Στόχοι και πρώιμα στάδια.
Βιβλίο όγδοο	Η θέση της μουσικής και της γυμναστικής στην παιδεία της Άριστης Πολιτείας.

Χαρακτηριστικό της πολιτικής κοινότητας

Αφού το ουσιαστικό χαρακτηριστικό της πολιτικής κοινότητας είναι ο ηθικός και όχι ο υλικός σκοπός, την εξουσία θα πρέπει να κατέχουν οι αγαθοί και όχι οι πλούσιοι ή ολόκληρο το σώμα των ελεύθερων πολιτών.

Ιδιοκτησία και κοινοκτημοσύνη

φύσει μέν οὖν διώρισται τό θήλυ και τόν δούλον ̔οὐθὲν γὰρ ἡ φύσις ποιεῖ τοιοῦτον οἷον οἱ χαλκοτύποι τὴν Δελφικὴν μάχαιραν, πενιχρῶς, ἀλλ' ἓν πρὸς ἕν...

⸺

Η φύση έχει προσδιορίσει τον προορισμό της γυναίκας και του δούλου, (επειδή η φύση δημιουργεί τα πλάσματα όχι όπως οι χαλκουργοί το δελφικό μαχαίρι [τριπλή χρήση και ως πριόνι και ως σφυρί] φτωχικά, αλλά κάθε πλάσμα για ένα μόνο σκοπό· έτσι και το κάθε εργαλείο θα ήταν τέλειο, αν χρησίμευε όχι για πολλά, αλλά για ένα μόνο έργο). Αριστοτέλης, Πολιτικά Α 1252b

Μέχρι ένα βαθμό πρέπει να υπάρχει κοινοκτημοσύνη, γενικώς όμως ισχύει η ατομική ιδιοκτησία. Είναι απερίγραπτο το πόση ευχαρίστηση προκαλεί σε κάποιον η σκέψη ότι κάτι του ανήκει. Είναι φυσικό ν΄αγαπάει κανείς τον εαυτό του, δεν είναι μάταιο. Δίκαια όμως κατακρίνεται και η φιλαυτία· και φιλαυτία δεν είναι να αγαπάμε το εαυτό μας, αλλά να τον αγαπάμε πολύ περισσότερο από όσο πρέπει. Το ίδιο ισχύει και για τον φιλοχρήματο, μιας και όλοι οι άνθρωποι αγαπούν τα χρήματα. Είναι όμως γλυκύτερη η απόλαυση, η καλοσύνη και η βοήθεια προς τους φίλους ή τους φιλοξενούμενους ή τους συντρόφους. Τούτο όμως συμβαίνει μόνο όταν υπάρχει ιδιοκτησία. Στην κοινοκτημοσύνη δεν μπορεί κανείς να δείξει γενναιοδωρία, ούτε μπορεί να προχωρήσει σε γεναιόδωρες πράξεις. Η γενναιοδωρία εκδηλώνεται μόνο στη χρήση της περιουσίας.

Κύρια πολιτεύματα και παρεκβάσεις

Αριθμός κυβερνώντων	Αγαθή πολιτεία	Παρεκβάσεις
Ένας	Μοναρχία	Τυραννίς
Μερικοί	Αριστοκρατία	Ολιγαρχία
Πολλοί	Πολιτεία (αρχαία Ελλάδα)	Δημοκρατία

Φαίνεται, όμως πως υπάρχουν δύο κύρια πολιτεύματα, όπως λέγεται και για τους ανέμους πως είναι κυρίως δύο, ο βόρειος και ο νότιος, ενώ όλοι οι άλλοι άνεμοι θεωρούνται παρεκβάσεις τους. Έτσι λένε πως και τα πολιτεύματα υπάρχουν δύο, η δημοκρατία και η ολιγαρχία. Γιατί την αριστοκρατία την θεωρούν είδος ολιγαρχίας, σαν να ήταν κάποια μορφή εξουσίας των λίγων. Όπως στη μουσική όλες οι άλλες συνθέσεις [φρυγικές είτε δωρικές] αποτελούν παρέκβαση της άριστης αρμονίας, έτσι και όλα τα πολιτεύματα προέρχονται από το άριστο. Είναι ολιγαρχικά, όταν η εξουσία είναι πιο συγκεντρωτική και αυταρχική, και δημοκρατικά, όταν η εξουσία είναι φιλελεύθερη και ηπιότερη.

Η διάκριση των εξουσιών

«ἔστι δὴ τρία μόρια τῶν πολιτειῶν πασῶν... ἓν μὲν τί τὸ βουλευόμενον περὶ τῶν κοινῶν, δεύτερον δὲ τὸ περὶ τὰς ἀρχάς... τρίτον δέ τί τὸ δικάζον».

Αριστοτέλης, Πολιτικά Δ 1294a

Ο ουσιαστικός χωρισμός των λειτουργιών δηλαδή η διάκριση των ενεργειών γενικά της Πολιτείας σε τρεις κατηγορίες: νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική έχει χαρακτήρα καθαρά θεωρητικό και φιλοσοφικό, αν δεν ανατεθεί η κάθε μία από τις λειτουργίες αυτές σε ιδιαίτερο όργανο. Αυτό παρατηρήθηκε από τον πρόδρομο της Πολιτείας δικαίου (Μοντεσκιέ), ο οποίος στο βιβλίο του «Περί του Πνεύματος των νόμων» (1748), διατύπωσε την αντίληψη ότι οι εξουσίες, όταν είναι συγκεντρωμένες σε ένα μόνο πρόσωπο, οδηγούν στην κατάπνιξη της ελευθερίας και ότι ο χωρισμός των λειτουργιών και η κατανομή τους σε διάφορες αρχές υπαγορεύεται από την ίδια τη φύση του Κράτους.

Πηγές

• Αριστοτέλης, Πολιτικά

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Corpus Aristotelicum