Πάβελ Φλορένσκι

Ο Πάβελ Αλεξάντροβιτς Φλορένσκι (ρωσ. Па́вел Алекса́ндрович Флоре́нский, αρμεν. Պավել Ֆլորենսկի, 9 Ιανουαρίου 1882 – 8 Δεκεμβρίου 1937) ήταν Ρώσος Ορθόδοξος θεολόγος, ιερέας, φιλόσοφος, φυσικομαθηματικός, ηλεκτρολόγος μηχανικός, εφευρέτης και νεομάρτυρας.

Πάβελ Φλορένσκι
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	9ιουλ. / 21  Ιανουαρίου 1882γρηγ. Γιεβλάχ
Θάνατος	8  Δεκεμβρίου 1937 Όμπλαστ του Λένινγκραντ
Συνθήκες θανάτου	θανατική ποινή
Τόπος ταφής	Levashovo Memorial Cemetery
Χώρα πολιτογράφησης	Ρωσική Αυτοκρατορία Σοβιετική Ρωσία (1917–1922) Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών
Θρησκεία	Ορθόδοξη Εκκλησία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	Ρωσικά
Ομιλούμενες γλώσσες	Ρωσικά
Εκπαίδευση	Μεταπτυχιακό στη θεολογία
Σπουδές	Σχολή Φυσικής και Μαθηματικών του Αυτοκρατορικού Πανεπιστημίου της Μόσχας (έως 1904)
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	μαθηματικός εφευρέτης φυσικός φιλόσοφος διδάσκων πανεπιστημίου μηχανικός ιερέας συγγραφέας ποιητής
Εργοδότης	Σλαβοελληνολατινική Ακαδημία
Οικογένεια
Τέκνα	Κιρίλ Φλορένσκι Vasiliy Florensky
Γονείς	Alexander Ivanovich Florensky
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	καθηγητής πανεπιστημίου
Σχετικά πολυμέσα

Οικογένεια και σπουδές

Ο Πάβελ Φλορένσκι γεννήθηκε στην πόλη Γιεβλάχ του Κυβερνείου της Ελισαβετούπολης, στο σημερινό Αζερμπαϊτζάν. Ο πατέρας του, ο Αλεξάντρ, ήταν μηχανικός των σιδηροδρόμων, προερχόμενος από οικογένεια Ρώσων Ορθόδοξων ιερέων, ενώ η μητέρα του Όλγα ή Σαλόμια Σαπαρόβα ή Σαπαριάν καταγόταν από οικογένεια Αρμένιων ευγενών της Τιφλίδας. Ο Φλορένσκι «πάντοτε αναζητούσε τις ρίζες της αρμενικής του οικογενείας» και σημείωσε ότι προέρχονταν από το Καραμπάχ.

Ο Πάβελ ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές σπουδές του το 1899 στο κλασικό λύκειο της Τιφλίδας, όπου είχε συμμαθητή τον Ουκρανό καλλιτέχνη Νταβίντ Μπουρλιούκ. Εκείνη τη χρονιά ο Πάβελ είχε μια πνευματική κρίση σχετικώς με τα όρια και τη σχετικότητα του ορθολογισμού και του επιστημονικού θετικισμού, που αποτελούσαν οργανικό μέρος της αρχικής του μορφώσεως από το οικογενειακό περιβάλλον και το σχολείο. Απεφάσισε να δώσει τη δική του λύση, αναπτύσσοντας θεωρίες που θα συμφιλίωναν το πνευματικό και το επιστημονικό στη βάση των μαθηματικών. Εγγράφηκε στο Τμήμα Μαθηματικών του Αυτοκρατορικού Πανεπιστημίου της Μόσχας, όπου είχε καθηγητή τον Νικολάι Μπουγκάγιεφ και έγινε φίλος με τον γιο του, τον μελλοντικό ποιητή και θεωρητικό του ρωσικού συμβολισμού Αντρέι Μπέλιι.

Ο Φλορένσκι προσελκύσθηκε από τη νέα τότε θεωρία των συνόλων του Γκέοργκ Κάντορ. Παρακολούθησε επίσης μαθήματα αρχαίας φιλοσοφίας. Ενδιαφερόταν για μελέτες πέρα από «τους περιορισμούς των φυσικών γνώσεων». Το 1904 απεφοίτησε από το πανεπιστήμιο, αρνήθηκε όμως μια θέση εκεί. Αντιθέτως, συνέχισε με σπουδές θεολογίας στην Εκκλησιαστική Ακαδημία στο Σέργκιεφ Ποσάντ. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του εκεί ήλθε σε επαφή με τον Γέροντα Ισίδωρο (1814-1908) σε μια επίσκεψη στο Ερημητήριο της Γεθσημανής, και ο Ισίδωρος θα γινόταν ο πνευματικός του καθοδηγητής. Μαζί με τους συμφοιτητές του Ερν, Σβενίτσκι και Μπρίχνιτσεφ, ο Φλορένσκι ίδρυσε την «Ένωση Χριστιανικού Αγώνα» (Союз Христиaнской Борьбы), με τον επαναστατικό στόχο να ξαναχτίσει τη ρωσική κοινωνία σύμφωνα με τις αρχές του Βλαντίμιρ Σολοβιόφ. Συνελήφθη ως μέλος αυτής της ενώσεως το 1906, ωστόσο αργότερα έχασε το ενδιαφέρον του για το κίνημα του ριζοσπαστικού Χριστιανισμού.

Πνευματικά ενδιαφέροντα

Ο πίνακας του Μιχαήλ Νεστέροφ με τίτλο «Φιλόσοφοι» (1917), που απεικονίζει τον Πάβελ Φλορένσκι (αριστερά) και τον Σεργκέι Μπουλγκάκοφ.

Κατά τις σπουδές του στην Εκκλησιαστική Ακαδημία, ο Φλορένσκι ενδιαφερόταν για τη φιλοσοφία, την τέχνη και τη λαογραφία. Εντάχθηκε στο κίνημα του ρωσικού συμβολισμού μαζί με τον φίλο του Αντρέι Μπέλιι και δημοσίευσε στα περιοδικά Νέα οδός και Ζυγός («Весы»). Επίσης άρχισε να συγγράφει το κυριότερο φιλοσοφικό έργο του, το Ο στυλοβάτης και το έδαφος της Αληθείας: ένα δοκίμιο ορθοδόξου θεοδικίας σε 12 επιστολές. Ως ολοκληρωμένο βιβλίο κυκλοφόρησε το 1914, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του είχε γραφεί ήδη την εποχή της αποφοιτήσεώς του από την Ακαδημία το 1908. Σύμφωνα με τον πρόλογο στην έκδοση του Princeton University Press: «Το βιβλίο είναι μια συλλογή δώδεκα επιστολών απευθυνόμενων προς έναν «αδελφό» ή «φίλο», ο οποίος μπορεί να θεωρηθεί συμβολικώς ως ο Χριστός. Κεντρική θέση στο έργο του Φλορένσκι καταλαμβάνει μια εξερεύνηση των διάφορων σημασιών της χριστιανικής αγάπης, η οποία θεωρεί ως έναν συνδυασμό των αρχαίων ελληνικών σημασιών των λέξεων φιλία και αγάπη. Περιγράφει την αρχαία χριστιανική τελετή της αδελφοποιήσεως, που ενώνει άρρενες φίλους με αγνούς δεσμούς αγάπης. Επιπλέον, ο Φλορένσκι ήταν ένας από τους πρώτους διανοητές του 20ού αιώνα που ανέπτυξε την έννοια της θεϊκής σοφίας...».

Μετά την αποφοίτησή του από την Εκκλησιαστική Ακαδημία, ο Φλορένσκι νυμφεύθηκε την Άννα Μιχάηλοβνα Γκιατσίντοβα (Анна Михайловна Гиацинтова), αδελφή ενός φίλου του, τον Αύγουστο του 1910. Το γεγονός συγκλόνισε τους φίλους του, που γνώριζαν την απέχθειά το για την έγγαμη ζωή. Συνέχισε να διδάσκει φιλοσοφία και έζησε στη Λαύρα Τρόιτσε-Σέργκιεβα έως το 1919. Το 1911 χειροτονήθηκε ιερέας και το 1914 συνέγραψε διδακτορική διατριβή με τίτλο Περί της πνευματικής αληθείας. Δημοσίευσε επίσης έργα φιλοσοφίας, θεολογίας, θεωρίας της τέχνης, μαθηματικών και ηλεκτροδυναμικής. Από το 1911 έως το 1917 ήταν ο αρχισυντάκτης του πλέον έγκυρου Ορθόδοξου θεολογικού περιοδικού της εποχής εκείνης, του Bogoslovskiy Vestnik, ενώ διατελούσε και πνευματικός σύμβουλος του αμφιλεγόμενου Ρώσου συγγραφέα Βασίλι Ροζάνοφ, προτρέποντάς τον να επανασυμφιλιωθεί με την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Κομμουνιστική περίοδος

Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση ο Φλορένσκι διετύπωσε τη θέση του σχετικώς ως εξής: «Εγώ έχω αναπτύξει τη δική μου φιλοσοφική και επιστημονική κοσμοθεωρία, η οποία, αν και αντιβαίνει στην κοινή ερμηνεία του κομμουνισμού... δεν με αποτρέπει από το να εργασθώ τίμια στην υπηρεσία του Κράτους.» Μετά το κλείσιμο από τους Μπολσεβίκους της Λαύρας Τρόιτσε-Σέργκιεβα (1918) και του Ναού Σέργκιεβο-Ποσάντ (1921), στον οποίο ιερουργούσε, μετακόμισε στη Μόσχα για να εργασθεί στο Κρατικό Πλάνο για τον Εξηλεκτρισμό της Ρωσίας (ГОЭЛРО) μετά από σύσταση του Leon Trotsky, ο οποίος πίστευε ισχυρά στην ικανότητα του Φλορένσκι να βοηθήσει το κράτος στον εξηλεκτρισμό της αγροτικής Ρωσίας. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις συγχρόνων του, ο Φλορένσκι έδινε μια αξιοσημείωτη εικόνα όταν εργαζόταν φορώντας τα ράσα του πλάι-πλάι με άλλους ειδικούς ενός κρατικού γραφείου.

Το 1924 δημοσίευσε μια μεγάλη μονογραφία με θέμα τα διηλεκτρικά. Ταυτοχρόνως εργαζόταν ως επιστημονικός γραμματέας της «Ιστορικής Επιτροπής επί της Λαύρας Τρόιτσε-Σέργκιεβα» και δημοσίευσε εργασίες πάνω στην αρχαία ρωσική τέχνη. Υπήρχε η φήμη ότι ήταν ο βασικός οργανωτής μιας μυστικής προσπάθειας να διασωθούν τα λείψανα του Αγίου Σεργίου του Ράντονεζ, των οποίων η καταστροφή είχε διαταχθεί από την κυβέρνηση.

Κατά το β΄ μισό της δεκαετίας του 1920, ο Φλορένσκι εργάσθηκε κυρίως σε θέματα φυσικής εν γένει και ειδικότερα ηλεκτροδυναμικής, δημοσιεύοντας τελικώς την εργασία του «Φανταστικοί αριθμοί στη γεωμετρία» («Мнимости в геометрии. Расширение области двухмерных образов геометрии»), αφιερωμένο στη γεωμετρική ερμηνεία της Θεωρίας της Σχετικότητας του Αϊνστάιν. Εκεί διετύπωσε μεταξύ άλλων την άποψη ότι η γεωμετρία των φανταστικών αριθμών, που προέβλεπε η Θεωρία της Σχετικότητας για κάποιο σώμα που θα έτρεχε ταχύτερα από το φως, είναι η γεωμετρία του Βασιλείου του Θεού. Για την αναφορά αυτή κατηγορήθηκε για αντισοβιετική προπαγάνδα από τις σοβιετικές αρχές.

Εξορία, φυλάκιση και θάνατος

Ο Φλορένσκι το 1934

Το 1928 ο Φλορένσκι εξορίσθηκε στο Νίζνι Νόβγκοροντ, αλλά μετά από παρέμβαση της Γιεκατερίνα Πέσκοβα, συζύγου του μεγάλου κομμουνιστή συγγραφέως Μαξίμ Γκόρκι, του επιτράπηκε να επιστρέψει στη Μόσχα. Πέντε χρόνια αργότερα, στις 26 Φεβρουαρίου 1933, συνελήφθη και πάλι, με την υποψία της συνωμοσίας με τον Πάβελ Γκιντιουλιάνοφ, ενός καθηγητή του Κανονικού δικαίου που ήταν τελείως άγνωστος στον Φλορένσκι, ώστε να ανατρέψουν το καθεστώς και να εγκαθιδρύσουν, με τη βοήθεια της ναζιστικής Γερμανίας, μία φασιστική μοναρχία. Ο Φλορένσκι υπερασπίσθηκε σθεναρά τον εαυτό του κατά των κατηγοριών, μέχρι που συνειδητοποίησε ότι παραδεχόμενός τις παρότι ψευδείς, θα μπορούσε να διασφαλίσει την ελευθερία σε αρκετούς γνωστούς του. Καταδικάσθηκε σε δεκαετή καταναγκαστικά έργα σε στρατόπεδο εργασίας με βάση το διαβόητο Άρθρο 58 του ποινικού κώδικα του Στάλιν (παράγραφοι 10 και 11: «αγκιτατορική δράση ενάντια στο σοβιετικό σύστημα» και «δημοσίευση αγκιτατορικού υλικού κατά του σοβιετικού συστήματος»). Η επιμονή του να συνεχίζει να φορά ιερατικά ενδύματα ενοχλούσε τους εργοδότες του. Το κράτος του έδωσε αρκετές ευκαιρίες να αυτοεξορισθεί στο Παρίσι, αλλά εκείνος τις αρνήθηκε.

Εξέτιε την ποινή του στο στρατόπεδο κατασκευής της σιδηροδρομικής γραμμής Βαϊκάλης-Αμούρ μέχρι το 1934, οπότε μεταφέρθηκε στο Στρατόπεδο-φυλακή Σολόφκι. Εκεί μπόρεσε να διεξαγάγει έρευνες στην παραγωγή ιωδίου και agar από τα φύκια του Αρκτικού Ωκεανού. Το 1937 μεταφέρθηκε στο Λένινγκραντ, όπου στις 25 Νοεμβρίου καταδικάσθηκε σε θάνατο από μία εξωδικαστική τρόικα του NKVD. Σύμφωνα με σχετική φήμη-θρύλο καταδικάσθηκε επειδή αρνήθηκε να αποκαλύψει το πού βρισκόταν η κάρα του Αγίου Σεργίου, την οποία ήθελαν να καταστρέψουν οι κομμουνιστές. Η κάρα του Αγίου σώθηκε πράγματι και το 1946 η Λαύρα Τρόιτσε-Σέργκιεβα λειτούργησε και πάλι. Τα λείψανα του Αγίου Σεργίου επιστράφηκαν στη Λαύρα από τον Πάβελ Γκολουμπτσόφ, τον μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Σέργιο.

Μετά την καταδίκη, ο Φλορένσκι μεταφέρθηκε με ειδική αμαξοστοιχία μαζί με άλλους 500 φυλακισμένους σε τοποθεσία κοντά στο Λένινιγκραντ, όπου εκτελέσθηκε με πυροβολισμό τη νύχτα της 8ης Δεκεμβρίου 1937 σε ένα δάσος. Η θέση της ταφής του παραμένει άγνωστη. Ο Αντόνιο Ματσιόνι γράφει ότι εκτελέσθηκε στο Πεδίο Πυροβολικού Ρζέφσκι, κοντά στο Τόκσοβο, το οποίο βρίσκεται περί τα 20 χιλιόμετρα βόρεια της Αγίας Πετρουπόλεως, και τάφηκε σε μυστικό τάφο στο Κοϊρανγκακάνγκας (επίσης κοντά στο Τόκσοβο), μαζί με τριάντα χιλιάδες άλλους κρατουμένους που εκτελέσθηκαν από το NKVD την ίδια χρονική περίοδο. Το 1997 ανακαλύφθηκε με εκσκαφή ένας τόπος μαζικής ταφής στο δάσος Σανταρμόχ, που μπορεί κάλλιστα να περιείχε το λείψανό του. Ο πατήρ Παύλος Φλορένσκι αναγνωρίσθηκε το 1982 ως νεομάρτυρας και ομολογητής της πίστεως.

Επίδραση

Ο Φλορένσκι διαβάζεται συχνά για τις συνεισφορές του στη θρησκευτική αναγέννηση της εποχής του, καθώς και για την επιστημονική σκέψη του στις θετικές επιστήμες. Από τη δεκαετία του 1960 άρχισε να μελετείται από μια ευρύτερη άποψη εξαιτίας της αναζωογονήσεως του ενδιαφέροντος για αγνοημένες εκφάνσεις του έργου του, που αναδείχθηκαν τότε από τη «σχολή» σημειωτικής του Τάρτου. Αυτή απετίμησε τα έργα του με βάση την προορατική εξέταση θεμάτων που έγιναν μέρος των ενδιαφερόντων της θεωρητικής πρωτοπορίας για μια γενική θεωρία των πολιτισμικών σημαινόντων εκείνη την εποχή. Υπό αυτό το φως ήταν η απόδειξη ότι η σκέψη του Φλορένσκι αποκρινόταν ενεργώς στην τέχνη των Ρώσων μοντερνιστών. Ειδικότερης σημασίας από αυτή την άποψη ήταν η έκδοση από αυτούς τού δοκιμίου του για την οργάνωση του χώρου στη ρωσική παράδοση αγιογραφίας (1919), το οποίο είχε αρχικώς δοθεί ως διάλεξη, υπό τον τίτλο «Αντίστροφη προοπτική», μια έννοια την οποία ο Φλορένσκι, όπως και ο Erwin Panofsky αργότερα, πήρε από το δοκίμιο του Όσκαρ Βουλφ (1907) «Die umgekehrte Perspektive und die Niedersicht». Εδώ ο Φλορένσκι φέρνει σε αντίθεση την κυρίαρχη έννοια της χωρικότητας στην αναγεννησιακή τέχνη αναλύοντας τις οπτικές συμβάσεις που εφαρμόζονται στην ανατολική παράδοση της αγιογραφίας. Αυτό το έργο παραμένει από τη δημοσίευσή του μέχρι σήμερα ένα γονιμοποιό κείμενο για το θέμα αυτό. Η ερμηνεία που δίνει ο Φλορένσκι στο κείμενο έχει προσφάτως αναπτυχθεί και επαναδιατυπωθεί με κριτικό τρόπο από την Κλεμένα Αντόνοβα, η οποία υποστηρίζει ότι μάλλον αυτό που ανέλυσε ο Φλορένσκι περιγράφεται καλύτερα με όρους «ταυτόχρονων επιπέδων».

Δείτε επίσης

• Θεόφιλος ο Αντιοχεύς
• Αντρέι Κολμογκόροφ
• Ταχυόνιο

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Βιογραφικοί

• Ιστότοπος αφιερωμένος στον Φλορένσκι (στη ρωσική γλώσσα)
• Βίος (στη ρωσική)
• Βίος (στη ρωσική)
• Βιογραφικά στοιχεία (στην ιταλική)

Εργογραφικοί

• Titova, Irina (2002-10-01). ««"Russian da Vinci" May Be Among Remains»». St. Petersburg Times: σελ. 73. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-09-28. https://web.archive.org/web/20070928003532/http://archive.sptimes.ru/index.php?action_id=100&story_id=8228. Ανακτήθηκε στις 2007-09-04. 
• «Pavel Florensky's House - Sergiev Posad». Golden Ring of Russia. 14 Φεβρουαρίου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Μαΐου 2007. Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2007. 
• Leach, Joseph H.J. (φθινόπωρο 2006). «Parallel Visions - A consideration of the work of Pavel Florensky and Pierre Teilhard de Chardin». Theandros 4 (1). http://www.theandros.com/parallelvis.html. Ανακτήθηκε στις 2007-09-04. 
• Rhodes, Michael C. (άνοιξη 2005). «Logical Proof of Antinomy: A Trinitarian Interpretation of the Law of Identity». Theandros 2 (3). http://www.theandros.com/lawofident.html. Ανακτήθηκε στις 2007-09-04. 
• Berdyaev, Nikolai (February 1917). «Khomyakov and Fr. Florensky» (reprint, translation from Russian). Journal Russkaya Mysl (257). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-09-28. https://web.archive.org/web/20070928084425/http://www.berdyaev.com/berdiaev/berd_lib/1917_257.html. Ανακτήθηκε στις 2007-09-04. 
• Steineger I.V., Joseph E. (άνοιξη-καλοκαίρι 2006). «Cult, Rite, and the Tragic: Appropriating Nietzsche's Dionysian with Florenskii's Titanic». Theandros 3 (3). http://www.theandros.com/cultrite.html. Ανακτήθηκε στις 2007-09-04. 
• Bird, Robert. «The Geology of Memory: Pavel Florensky's Hermeneutic Theology». equestrial.ru. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Σεπτεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2007. 
• Seiling, Jonathan (Σεπτέμβριος 2005). «Kant's Third Antinomy and Spinoza's Substance in the Sophiology of Florenskii and Bulgakov». Florensky Conference. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (RTF document) στις 27 Οκτωβρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2007. 
• Reardon, Patrick Henry (1 Σεπτεμβρίου 1998). «Truth Is Not Known Unless It Is Loved: How Pavel Florensky restored what Ockham stole». Books & Culture. Christianity Today. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Σεπτεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2007. 
• Dvoretskaya, Ekaterina. «Personal approach to Symbolic reality». crvp.org. Council for Research and Values in Philosophy. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Σεπτεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2007.