Οσπεντάλε ντελι Ιννοτσέντι

Το Νοσοκομείο των Αθώων (ιταλ.: Ospedale degli Innocenti, επίσης γνωστό στην παλaιά διάλεκτο της Τοσκάνης ως Spedale degli Innocenti) είναι ένα ιστορικό κτήριο στη Φλωρεντία της Ιταλίας. Σχεδιάστηκε από τον Φιλίππο Μπρουνελλέσκι, o οποίος έλαβε την παραγγελία το 1419 από τη Συντεχνία του Μεταξιού (Arte della Seta). Αρχικά ήταν ορφανοτροφείο για έκθετα βρέφη. Θεωρείται ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα της πρώιμης ιταλικής Αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Το Νοσοκομείο, που διαθέτει μία στοά με εννέα τόξα προς την Πιάτσα Σαντίσιμα Ανουντσιάτα, κτίστηκε και διευθύνθηκε από την Άρτε ντελα Σέτα της Φλωρεντίας. Η Συντεχνία του Μεταξιού ήταν μία από τις πλουσιότερες της πόλης και, όπως και οι περισσότερες συντεχνίες, ανέλαβε φιλανθρωπικό έργο. Σήμερα το κτήριο στεγάζει ένα μικρό μουσείο Αναγεννησιακής τέχνης με έργα των Λούκα ντελλα Ρόμπια, Σάντρο Μποτιτσέλλι, Πιέρο ντι Κόζιμο και μία Προσκύνηση των Μάγων του Ντομένικο Τζιρλαντάιο.

Οσπεντάλε ντελι Ιννοτσέντι
Ospedale degli Innocenti
Είδος	κτήριο μουσείου
Αρχιτεκτονική	αναγεννησιακή αρχιτεκτονική
Διεύθυνση	piazza della Santissima Annunziata, 12 50133 Firenze
Γεωγραφικές συντεταγμένες	43°46′35″N 11°15′40″E
Διοικητική υπαγωγή	Δημοτικό Διαμέρισμα 1 - Ιστορικό κέντρο της Φλωρεντίας
Χώρα	Ιταλία
Έναρξη κατασκευής	15ος αιώνας
Ολοκλήρωση	1445
Ένοικοι	Museo degli Innocenti
Διαχειριστής	Museo degli Innocenti
Υλικά	pietra serena, pietra forte και lime plaster
Αρχιτέκτονας	Φιλίππο Μπρουνελλέσκι
Δημιουργός	Andrea della Robbia
Χρηματοδότης	Bankers' Guild
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το Οσπεντάλε ντελι Ιννοτσέντι, στη Φλωρεντία.

Λεπτομέρεια ενός μεταλλίου (tondo).

Η προσκύνηση των Μάγων από τον Ντομέντικο Γκιρλαντάιο.

Η πρόσοψη

Η πρόσοψη αποτελείται από εννέα ημικυκλικά τόξα, που ερίδονται σε κίονες σύνθετου ρυθμού. Τα ημικυκλικά τόξα δείχνουν το κτήριο χαμηλό, γήινο· δεν είναι στο επάνω μέρος τους οξυκόρυφα (γοτθικά), καθώς η πρόθεση είναι η αναβίωση της κλασικής αρχαιότητας. Στον χώρο μεταξύ των τόξων υπάρχουν μπλε, γυαλιστερά, από τερακότα μετάλλια με ανάγλυφα μωρά, που σχεδιάστηκαν από τον Αντρέα ντελλα Ρόμπια, ενδεικτικά της λειτουργίας του κτηρίου. Υπάρχει έμφαση στις οριζόντιες γραμμές, επειδή το κτήριο είναι πολύ μακρύ και όχι υψηλό. Επάνω από κάθε ημικυκλική αψίδα, στον 1ο όροφο, υπάρχει ένα ορθογώνιο παράθυρο με ένα τριγωνικό αέτωμα στην κορυφή του.

Το κτήριο αποκαλύπτει μία απλή και καθαρή αίσθηση αναλογίας. Το ύψος υ των κιόνων είναι το ίδιο με το μεσοκιόνιο διάστημα και το πλάτος της στοάς, έτσι κάθε δύο κίονες δημιουργούν έναν κύβο. Οι απλές αναλογίες του κτηρίου αντικατοπτρίζουν μία νέα εποχή, αυτήν της κοσμικής εκπαίδευσης και μία αίσθηση μεγάλης τάξης και ακρίβειας. Παρομοίως, το ύψος του κίονα, του τόξου και του θριγκού είναι 2υ, ο θριγκός με τον επάνω όροφο είναι ύψους υ και τα παράθυρα με το αέτωμα είναι υ/2: απλές αναλογίες, όπως είναι κατάλληλο για μία με καθαρό νου κοινωνία.

Τα παιδιά μερικές φορές εγκαταλείπονταν σε μία λεκάνη, που βρισκόταν στην μπροστινή στοά. Ωστόσο αυτή η λεκάνη αφαιρέθηκε το 1660 και αντικαταστάθηκε από μία περιστρεφόμενη υποδοχή, για μεγαλύτερη μυστικότητα. Στην υποδοχή υπήρχε μία πόρτα, που έβαζαν το μωρό από έξω· μετά η υποδοχή περιστρεφόταν οριζόντια και έβγαζαν το μωρό μέσα στο κτήριο, χωρίς να φαίνεται ο γονέας. Έτσι επιτρεπόταν στους ανθρώπους να θέτουν τα βρέφη τους ανώνυμα στη φροντίδα του ορφανοτροφείου. Αυτό το σύστημα λειτουργούσε μέχρι το κλείσιμο του νοσοκομείου το 1875.

Η ιστορία οικοδόμησης

Το Ιδρυτικό Νοσοκομείο κατασκευάστηκε σε διάφορες φάσεις και μόνο η πρώτη φάση (1419–1427) ήταν υπό την άμεση επίβλεψη του Μπρουνελλέσκι. Υπό την επίβλεψή του τέθηκαν τα θεμέλια, ανεγέρθηκαν οι κύριοι τοίχοι, τελείωσε το υπόγειο (με μία κρυφή στοά κάτω από τους χώρους περιπάτου του μοναστηριού) και το κάτω μέρος της στοάς της πρόσοψης. Οι μεταγενέστερες φάσεις πρόσθεσαν τον όροφο (1439), αν και παρέλειψαν τους ψευδοκίονες που ο Μπρουνελλέσκι φαίνεται να είχε οραματιστεί, και επέκτειναν το κτήριο με ένα ακόμη (τυφλό) τόξο προς τα δεξιά της πρόσοψης (νότια) το 1430. Έγχρωμα μετάλλια από τερακότα, έργα του Αντρέα ντελα Ρόμπια, φαίνονται μεταξύ των τόξων, τα λεγόμενα "βρέφη", που τοποθετήθηκαν το 1485. Παρά τη δημοτικότητα αυτών των μεταλλίων, δεν ήταν οι αρχικές προθέσεις του Μπρουνελλέσκι. Αν ήταν, τα μετάλλια θα παρέμεναν κενά. Επίσης αργότερα προστέθηκε ένα τόξο στα αριστερά της πρόσοψης, που οδηγεί σε έναν θολωτό διάδρομο. Δεδομένου ότι η στοά ξεκίνησε πριν από την έναρξη του Νοσοκομείου, αυτό δεν άνοιξε επίσημα μέχρι το 1445.

Το σχέδιο

Ο σχεδιασμός του Μπρουνελλέσκι βασίστηκε στην κλασική ρωμαϊκή, την ιταλική ρωμανική και την ύστερη γοτθική αρχιτεκτονική. Η στοά ήταν ένας πολύ γνωστός τύπος κτηρίου, όπως η Στοά των Λογχοφόρων (Loggia dei Lanzi). Όμως η χρήση κυλινδρικών κιόνων με κιονόκρανα κατά τα κλασικά πρότυπα, σε αυτήν την περίπτωση σύνθετου ρυθμού, σε συνδυασμό με ένα επίκρανο ήταν νέα. Επίσης τα ημικυκλικά τόξα και η θολωτή οροφή πίσω τους. Όλα τα αρχιτεκτονικά στοιχεία σμιλεύτηκαν σε γκρίζα πέτρα και προβάλλουν από τη λευκή επιφάνεια των τοίχων. Αυτό το μοτίβο έγινε γνωστό ως pietra serena (ιταλ.: γαλήνια πέτρα). Επίσης νεωτερισμός ήταν η αρμονικές αναλογίες. Το ύψος υ των κιόνων, για παράδειγμα, ήταν ίσο με το μεσοκιόνιο διάστημα (την απόσταση δύο κιόνων), δηλ. αν σχεδιαστεί μία οριζόντια γραμμή κατά μήκος των κιονοκράνων, δημιουργείται ένα τετράγωνο με αυτή, τους κίονες και το δάπεδο. Το ύψος του ημικυκλίου του τόξου είναι υ/2, το μισό αυτού του διαστήματος. Ο θριγκός και ο επάνω όροφος μαζί έχουν ύψος υ (όσο το διάστημα αυτό) και τα παράθυρά του έχουν ύψος υ/2, το μισό αυτού του διαστήματος. Αυτή η επιθυμία για κανονικότητα και γεωμετρική τάξη επρόκειτο να γίνει ένα σημαντικό στοιχείο στην Αναγεννησιακή αρχιτεκτονική.

Τα μετάλλια

Επάνω από κάθε στήλη υπάρχει ένα κεραμικό μετάλλιο (tondo). Αρχικά προορίζοντο από τον Μπρουνελλέσκιi να είναι κενές κοιλότητες, αλλά περίπου το 1490 ανατέθηκε στην Αντρέα ντελα Ρόμπια να τις συμπληρώσει με ένα ανάγλυφο. Αυτό έχει ένα μωρό σπαργανωμένο. Μερικά από τα μετάλλια είναι ακόμη από τα αυθεντικά, αλλά μερικά είναι αντίγραφα του 19ου αιώνα.

Τα διακριτικά της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής βασίζονται σε ένα από ταμετάλλια.

Πιάτσα Σαντίσιμα Ανουντσιάτα

Το Ιδρυτικό Νοσοκομείο οριοθετεί την ανατολική πλευρά της Πιάτσα Σαντίσιμα Ανουντσιάτα (Πλατείας του Ευαγγελισμού). Οι άλλες δύο πλευρές της κτίστηκαν αργότερα, για να μιμηθούν τη στοά του Μπρουνελλέσκι. Ώστε η πλατεία δεν σχεδιάστηκε από αυτόν, όπως αναφέρεται μερικές φορές σε οδηγούς. Η δυτική πλευρά, η Λότζια ντεϊ Σέρβι ντι Μαρία, σχεδιάστηκε από τον Αντόνιο ντα Σανγκάλλο τον Πρεσβύτερο το 1520. Κτίστηκε για το Επαιτικό Τάγμα Υπηρέτες της Μαρίας, αλλά σήμερα είναι ένα ξενοδοχείο. Η βόρεια πλευρά της πλατείας οριοθετείται από τη μπαζίλικα ντελα Σαντίσιμα Αννουντσιάτα (βασιλική της Αγιοτάτης Αναγγελίας, δηλ. του Ευαγγελισμού). Αν και το κτήριο είναι πολύ παλαιότερο, η πρόσοψη προστέθηκε το 1601 από τον αρχιτέκτονα Τζοβάννι-Μπαττίστα Κατσίνι. Ο έφιππος ανδριάντας του Φερδινάνδου Α΄ μεγάλου δούκα της Τοσκάνης κατασκευάστηκε από τον διάσημο γλύπτη Τζαμπολόνα και τοποθετήθηκε εκεί το 1608. Η κρήνη προστέθηκε το 1640.

Ιστορία του νοσοκομείου

Το κεντρικό, τετράγωνο αίθριο για τα αγόρια.

Το δεξί, επίμηκες αίθριο για τα κορίτσια.

Το Οσπεντάλε ντελι Ιννοτσέντι ήταν ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα, υπεύθυνο για τη φροντίδα των έκθετων βρεφών. Αντιπροσώπευε τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές απόψεις της Φλωρεντίας κατά την πρώιμη Αναγέννηση. Μπορεί επίσης να εξηγήσει, πώς οι επενδυτές χρησιμοποιούσαν τα φιλανθρωπικά ιδρύματα της Φλωρεντίας ως τράπεζες ταμιευτηρίου. Μπορεί να μελετηθεί η σχέση μεταξύ φιλανθρωπίας και ιταλικών πόλεων-κρατών, χρησιμοποιώντας το Οσπεντάλε ως περίπτωση μελέτης. Επιπλέον το νοσοκομείο, πέρα από το έργο του, παραμένει ένα σημαντικό δείγμα εκδήλωσης συμπόνιας και μέριμνας.

Το Νοσοκομείο ήταν υπεύθυνο για τη φροντίδα των εγκαταλελειμμένων παιδιών και τους παρείχε τη δυνατότητα να επανέλθουν στην κοινωνία. Το πρώτο βρέφος που εγκαταλείφθηκε ήταν στις 5 Φεβρουαρίου 1445, δέκα ημέρες μετά το άνοιγμα. Τα μωρά παραλαμβάνονταν, θηλάζονταν και απογαλακτίζονταν. Διδάσκαλοι είχαν προσληφθεί για να διδάξουν ανάγνωση και γραφή στα αγόρια. Αυτά διδάσκονταν δεξιότητες σύμφωνα με τις ικανότητές τους, ενώ τα κορίτσια στελνόταν σε κυρίες, που τους δίδασκαν ραπτική, μαγειρική και άλλες τέτοιες ασχολίες. Το νοσοκομείο παρείχε προίκα για τα κορίτσια, που είχαν την επιλογή να παντρευτούν ή να γίνουν μοναχές. Στα τέλη του 1520 κτίστηκε μία επέκταση στα νότια, κατά μήκος της Βία ντε' Φιμπιάι. Αυτή ήταν σκόπιμα για γυναίκες, που δεν παντρεύτηκαν, ούτε έγιναν μοναχές.

Το 1552 ο Βιτσέντσο Μπορτζίνι τοποθετήθηκε επιθεωρητής (spedalingo) του Νοσοκομείου. Διορίστηκε από τον Κόζιμο των Μεδίκων, μεγάλο δούκα της Τοσκάνης. Η εκπαίδευση που είχε ο Μπορτζίνι ως Βενεδικτίνος μοναχός διαμόρφωσε και τη ζωή των παιδιών στο νοσοκομείο. Ο Μπορτζίνι, μετά από πέντε μήνες που έγινε επιθεωρητής, ζήτησε να ελέγχει τους εργαζόμενους του Νοσοκομείου, για να εξαλείψει τις θηλάστριες που εξαπατούσαν το Νοσοκομείο: Ένα από τα κύρια ζητήματα ήταν ότι ο θηλασμός αύξαινε τον αριθμό των έκθετων βρεφών· κάποιες κατέφευγαν στη σίτιση των βρεφών με αγελαδινό ή κατσικίσιο γάλα. Οι μητέρες μερικές φορές εγκατέλειπαν τα δικά τους παιδιά για να ταΐσουν ένα παιδί από το νοσοκομείο· άλλες άφηναν τα δικά τους παιδιά στο Νοσοκομείο, μετά προσλαμβάνονταν ως θηλάστριες και κατέληγαν να ταΐζουν το δικό τους παιδί με αμοιβή. Επίσης απάτη ήταν το ότι συνέχιζε να καταβάλλεται ο μισθός από το νοσοκομείο, μετά το θάνατο ενός βρέφους.

Υπήρχαν τρία κύρια έτη μεγάλης πείνας: 1556–57, 1567 και 1569–70. Αυτό οφείλεται στην ανισορροπία μεταξύ του πληθυσμού και της γεωργικής ικανότητας. Ήταν πολύ δύσκολο να μειωθεί το κόστος τροφίμων και να ελεγχθούν οι υψηλές τιμές των εισαγμένων. Κατά τον 16ο αι. μία αύξηση τού πληθυσμού επηρέασε το Νοσοκομείο, καθώς ανέβηκαν οι τιμές σίτου. Το 1557 υπήρξαν επίσης προβλήματα στη διατήρηση των προμηθειών, καθώς σημειώθηκαν πλημμύρες στην αποθήκη του Νοσοκομείου.

Το Νοσοκομείο ταλανιζόταν από οικονομικό χρέος. Το κύριο πρόβλημα ήταν η εξισορρόπηση εξόδων και εσόδων. Ο Κόζιμο και ο Φραντσέσκο είχαν μία ασταθή οργάνωση μεταξύ ιδιωτικής φιλανθρωπίας και οικονομικών και συνεχώς απέσυραν χρήματα. Είχαν χρησιμοποιήσει το Νοσοκομείο ως προσωπική φιλανθρωπική τράπεζα ταμιευτηρίου τους. Το χρέος του νοσοκομείου αυξήθηκε από 300.000 σε 700.000 λίρες, ωστόσο τα ετήσια λειτουργικά του έξοδα ήταν μικρά (100.000 λίρες). Το 75% των χρεών του νοσοκομείου ήταν ποσά οφειλόμενα στους επενδυτές.

Οι συνέπειες του χρέους οδήγησαν στην απόλυση κοριτσιών και αγοριών. Ο Μπορτζίνι ζήτησε να δοθούν τα παιδιά σε άτομα υψηλού κύρους, με καλή φήμη. Τα αγόρια απολύοντο στην ηλικία των δεκαοκτώ ετών. Για τα κορίτσια προσπάθησε να δοθούν σε ευγενείς οικογένειες, και αύξησε την προίκα τους για όσους ήθελαν να τα νυμφευτούν. Οι γυναίκες που δεν έγιναν μοναχές ούτε παντρεύτηκαν, εκπαιδεύτηκαν για το εμπόριο και τη χειρωνακτική εργασία. 

Μετέπειτα επίδραση

Σύμφωνα με έναν μελετητή (π. 1961), το κτήριο "θεωρείται η πρώτη καθαρή δομή της Πρώιμης Αναγέννησης."

Στο μυθιστόρημα του E.M. Φόρστερ του 1908, Δωμάτιο με θέα, η Λούσυ εκφράζει την προτίμησή της για τα «μωρά του Ντέλλα Ρόμπια» έναντι του Τζόττο στο Κεφάλαιο 2 και αργότερα αγοράζει αρκετές φωτογραφίες με «μερικά μωρά του Ντέλλα Ρόμπια» στο Κεφάλαιο 4.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πέντε αιώνες ιστορίας έκθετων βρεφών στη Φλωρεντία: μεταβαλλόμενα πρότυπα εγκατάλειψης, φροντίδας και θνησιμότητας