Μυθολογία Μάγια

Η μυθολογία Μάγια αποτελεί τμήμα των μυθολογιών της Κεντρικής Αμερικής και αποτελείται από όλες τις ιστορίες των Μάγια, στις οποίες προσωποποιημένες δυνάμεις της φύσης, θεότητες και ήρωες που αλληλεπιδρούν με αυτές παίζουν τον κύριο ρόλο. Άλλα μέρη της προφορικής παράδοσης των Μάγια (ιστορίες με ζώα και ιστορίες με ηθικό δίδαγμα) δεν ανήκουν σε αυτόν τον τομέα της μυθολογίας, αλλά περισσότερο στους θρύλους και στα παραδοσιακά παραμύθια.

Πηγές

Οι παλαιότεροι μύθοι χρονολογούνται από τον 16ο αιώνα και έχουν βρεθεί σε ιστορικές πηγές. Το πιο σημαντικό από αυτά τα έγγραφα είναι το Ποπόλ Βου ή Πόπολ Γου (Popol Vuh) ή "Βιβλίο του Συμβουλίου", το οποίο περιέχει ιστορίες σχετικές με την δημιουργία από το Ελ Κίντσε (El Quinche) του Εκουαδόρ και κάποιες από τις περιπέτειες των Δίδυμων Ηρώων Χουναχπού και Σμπαλανκέ.

Το Γιουκατάν είναι μια εξίσου σημαντική περιοχή. Τα Βιβλία του Τσιλάμ Μπαλάμ περιέχουν μυθολογικά αποσπάσματα της αρχαιότητας και μυθολογικά αποσπάσματα έχουν επίσης βρεθεί διασκορπισμένα ανάμεσα στα χρονικά και τις αναφορές των πρώιμων ισπανικών αποικιών, ιδιαίτερα το έργο Ρελασιόν (Relación) του Ντιέγκο ντε Λάντα και τα λεξικά που συντάχθηκαν από τους πρώτους ιεραπόστολους που πήγαν εκεί.

Κατά τον 19ο και 20ό αιώνα, ανθρωπολόγοι και τοπικοί λαογράφοι έχουν διασώσει αυτές τις ιστορίες σε γραπτή μορφή. Παρόλο που οι περισσότερες ιστορίες είναι τα αποτελέσματα μιας ιστορικής διαδικασίας, κατά την οποία ισπανικές αφηγηματικές παραδόσεις αναμείχθηκαν με τις τοπικές, κάποιες από τις ιστορίες χρονολογούνται προ της ισπανικής εποχής. Τώρα, στις αρχές του 21ου αιώνα, η μετάδοση των παραδοσιακών ιστοριών έχει αγγίξει το τελικό της στάδιο. Ευτυχώς, παρόλα αυτά, αυτή είναι η εποχή όπου οι ίδιοι οι Μάγια έχουν αρχίσει να διασώζουν και να δημοσιοποιούν τις πολύτιμες ιστορίες των γονιών και των παππούδων τους.

Σημαντικά μυθικά θέματα

Τμήμα μιας σειράς λημμάτων Μάγια
Πολιτισμός των Μάγια
Κοινωνία των Μάγια
Λαός Γλώσσες Γραφή Θρησκεία Μυθολογία Θυσία Πόλεις Αρχιτεκτονική Ημερολόγιο Στήλη Τέχνη Υφάσματα Εμπόριο Μουσική Χορός Ιατρική Κουζίνα
Ιστορία των Μάγια
Προκλασική περίοδος Κλασική περίοδος και πτώση Ισπανική κατάκτηση του Γιουκατάν Ισπανική κατάκτηση της Γουατεμάλας Ισπανική κατάκτηση της Πετέν

Στις αφηγήσεις των Μάγια, παρατίθεται η προέλευση πολλών φυσικών και πολιτιστικών φαινομένων, συχνά με τον ηθικό στόχο να προσδιορίσουν την θρησκευτική σχέση μεταξύ της ανθρωπότητας και του περιβάλλοντός της. Με αυτό τον τρόπο, κάποιος μπορεί να βρει την προέλευση των ουράνιων σωμάτων (όπως τον Ήλιο και τη Σελήνη, αλλά και για την Αφροδίτη, τις Πλειάδες και το Γαλαξία), το ορεινό τοπίο, τα σύννεφα, την βροχή, τον κεραυνό και την αστραπή, τα άγρια και τα ήμερα ζώα, τα χρώματα του αραβόσιτου, τις αρρώστιες και τα θεραπευτικά βότανά τους, τα γεωργικά εργαλεία, τα ατμόλουτρα κλπ. Μπορούμε να διακρίνουμε τα παρακάτω θέματα στις αφηγήσεις:

Δημιουργία και τέλος του κόσμου

Το Πόπολ Γου περιγράφει την δημιουργία της γης από τον αέρα, τη θάλασσα και τον ουρανό, καθώς και τις συνέπειές της. Το Βιβλίο του Τσιλάμ Μπαλάμ του Τσουμαγιέλ παραθέτει την κατάρρευση του ουρανού και τον κατακλυσμό, την οποία ακολουθεί η ανέγερση του ουρανού και των πέντε Δέντρων του Κόσμου. Οι Λακανδόνιοι ήξεραν επίσης την ιστορία της δημιουργίας του Κάτω Κόσμου.

Δημιουργία της ανθρωπότητας

Το Πόπολ Γου έχει μια αλληλουχία των τεσσάρων προσπαθειών δημιουργίας: πρώτα ήταν τα ζώα, έπειτα ο υγρός πηλός, το ξύλο και τέλος η δημιουργία των πρώτων προγόνων από την ζύμη του καλαμποκιού. Οι Λακανδόνιοι προσθέτουν σε αυτό την δημιουργία των συγγενικών συγκεντρώσεων και τα τοτεμικά τους ζώα. Η δημιουργία της ανθρωπότητας έχει συναφθεί από το παραμύθι της Κεντρικής Αμερικής σχετικά με το άνοιγμα του Βουνού του Καλαμποκιού (ή της Τροφής) από τις Θεότητες του Κεραυνού.

Οι πράξεις των ηρώων: Οργάνωση του κόσμου

Ο πιο γνωστός ηρωικός μύθος διηγείται την ήττα ενός δαίμονα πουλιού και των θεοτήτων της αρρώστιας και του θανάτου από τους Δίδυμους Ήρωες Χουναχπού και Σμπαλανκέ. Ίσης σημασίας είναι η παράλληλη αφήγηση ενός ήρωα του καλαμποκιού, ο οποίος νίκησε τις θεότητες της Αστραπής και έκανε μια συμφωνία μαζί τους. Παρόλο που η τωρινή έκτασή της περιορίζεται στις περιοχές του Κόλπου, αυτός ο μύθος μπορεί κάποτε να είχε υπάρξει μέρος της προφορικής παράδοσης των Μάγια. Σημαντικά μυθολογικά αποσπάσματα της ηρωικής μείωσης των ιαγουάρων έχουν διασωθεί από τους Τζοτζίλες (Tzotziles).

Γάμος με την Γη

Αυτός ο μυθικός τύπος προσδιορίζει την σχέση μεταξύ της ανθρωπότητας, των θηρίων και των καλλιεργειών. Ένας προγονικός ήρωας, ο Σμπαλανκέ, σε μια παράδοση των Κέκτσι "κυνηγάει" την κόρη ενός Θεού της Γης. Η γυναίκα του ήρωα τελικά μεταμορφώνεται σε θηρία, μέλισσες, φίδια, έντομα ή σε καλαμπόκι. Αν ο ήρωας υπερισχύσει, γίνεται ο Ήλιος και η γυναίκα του η Σελήνη. Μια εκδοχή των Τζοτζίλων αφηγείται την ηθικολογική ιστορία ενός άντρα που επιβραβεύεται με την κόρη της Θεότητας της Βροχής μόνο και μόνο για να την χωρίσει και να την χάσει ξανά.

Προέλευση του Ήλιου και της Σελήνης

Η προέλευση του Ήλιου και της Σελήνης δεν είναι έκβαση πάντα του γάμου με την Γη. Από την Τσιάπας και τις δυτικές ορεινές περιοχές της Γουατεμάλας προέρχεται η ιστορία του Μικρότερου Αδερφού και των και των φθονούντων Μεγαλύτερων Αδερφών του. Ο Μικρότερος Αδερφός γίνεται ο Ήλιος, η μητέρα του γίνεται η Σελήνη και οι Μεγαλύτεροι Αδερφοί μεταμορφώνονται σε αγριόχοιρους και άλλα ζώα του δάσους. Με παρόμοιο τρόπο, οι Μεγαλύτεροι Αδερφοί του μύθου των Διδύμων του Πόπολ Γου μεταμορφώνονται σε μαϊμούδες, ενώ οι μικρότεροι αδερφοί τους γίνονται ο Ήλιος και η Σελήνη.

Αναδόμηση της προ-ισπανικής μυθολογίας

Τα τρία βιβλία των Μάγια που απέμειναν είναι κυρίως ένα τελετουργικό (και επίσης στην περίπτωση του κώδικα του Παρισιού), έχουν ιστορικό χαρακτήρα και δεν περιέχουν παρά λίγες μυθικές σκηνές. Παρόλο που κάποια βιβλία μπορεί να είχαν υπάρξει κάποτε, αμφισβητείται αρκετά ότι οι μυθολογικές αφηγήσεις είχαν ποτέ αποδοθεί πλήρως γραπτώς. Ως συνέπεια, απεικονίσεις από τοίχους ναών και κινητά αντικείμενα (ειδικά ο επονομαζόμενος κεραμικός κώδικας) χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν στην αναδόμηση της προ-ισπανικής μυθολογίας.

Ένα βασικό πρόβλημα με τις απεικονίσεις είναι να προσδιοριστεί τι αποτελεί μια μυθολογική σκηνή, γιατί κάθε δοσμένη σκηνή μπορεί σε γενικές γραμμές να αντιπροσωπεύει μια στιγμή σε μια τελετουργική ακολουθία, μια οπτική μεταφορά που πηγάζει από την προφορική λογοτεχνία, μια σκηνή από την πραγματική ζωή ή ένα ιστορικό γεγονός. Σε αυτό το στάδιο της κατανόησής μας είναι σε κάθε περίπτωση σαφές ότι ο Μύθος των Διδύμων, παρόλο που αποτελεί μια εκδοχή του αποκλίνει σημαντικά από το Πόπολ Γου, είχε ήδη κυκλοφορήσει στην Κλασσική Περίοδο. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι αρχαίοι μύθοι των Μάγια έχουν διασωθεί μόνο από γειτονικούς λαούς: η αφήγηση σχετικά με τον κύριο Θεό του Καλαμποκιού των Μάγια και σε μικρότερο βαθμό η αφήγηση σχετικά με τους Βάκαβες αποτελούν σχετικά παραδείγματα. Καθώς η διαδικασία της αποκρυπτογράφησης των ιερογλυφικών προχωράει, οι σύντομες ερμηνευτικές επικεφαλίδες που συχνά περιλαμβάνονται μέσα στις σκηνές θα επιστρέψουν στην αρχική τους σαφήνεια και θα κάνουν τις αρχαίες διηγήσεις πιο ζωντανές .

Βιβλιογραφία και αναφορές

• Bierhorst,John, The Mythology of Mexico and Central America. Oxford U.P. 2002.
• Bierhorst, John (ed.), The Monkey's Haircut and Other Stories Told by the Maya. New York: William Morrow 1986.
• Boremanse, Didier, Contes et mythologie des indiens lacandons. Paris: L'Harmattan. 1986.
• Danien, Elin C., Maya Folktales from the Alta Verapaz. University of Pennsylvania, Museum of Archaeology and Anthropology, Philadelphia 2004.
• Gossen, Gary, Chamulas in the World of the Sun.
• Guiteras Holmes, Calixta, Perils of the Soul. The World View of a Tzotzil Indian. New York: The Free Press of Glencoe. 1961.
• Laughlin, Robert, Of Cabbages and Kings.
• Miller, Mary (2004). Courtly Art of the Ancient Maya. London: Thames and Hudson. ISBN 0-500-05129-1. OCLC 54799516. 
• Miller, Mary (1993). The Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya: An Illustrated Dictionary of Mesoamerican Religion. London: Thames and Hudson. ISBN 0-500-05068-6. OCLC 27667317. 
• Nicholson, Irene, Mexican and Central American Mythology. London: Paul Hamlyn. 1967.
• Read, Kay Almere, & Jason J. Gonzalez, Mesoamerican Mythology. A guide to the gods, heroes, rituals, and beliefs of Mexico and Central America. Oxford 2002.
• Roys, Ralph L., The Book of Chilam Balam of Chumayel. Norman: University of Oklahoma Press. 1967.
• Taube, Karl, The Major Gods of Ancient Yucatan. Dumbarton Oaks 1992.
• Taube, Karl, Aztec and Maya Myths. British Museum 1993.
• Tedlock, Dennis, Popol Vuh. New York: Simon and Schuster.
• Thompson, J. Eric S. (1970). Maya History and Religion. Civilization of the American Indian Series, No. 99. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 0-8061-0884-3. OCLC 177832. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Μεταφράσεις σημαντικών κειμένων των Μάγια (Αγγλικά)
• Απεικόνιση θεοτήτων των χειρογράφων των Μάγια, του Paul Schellhas, 1904, από το Project Gutenberg