Μέγας Ιππόδρομος

Ο Μέγας Ιππόδρομος, λατιν. Circus Maximus (κυριολεκτικά: ο Μέγιστος Κύκλος) στην αρχαία Ρώμη, ήταν ένα στάδιο για αρματοδρομίες και ένας χώρος για την ψυχαγωγία του πλήθους. Βρίσκεται στο κοίλωμα μεταξύ του Αβεντίνου και του Παλατίνου λόφου. Ήταν το πρώτο και μεγαλύτερο στάδιο της παλαιάς Ρώμης και της μεταγενέστερης Αυτοκρατορίας της. Οι διαστάσεις του είναι 621 μ. Χ 118 μ. και χωρούσαν 250.000 θεατές. Στην πλήρως ανεπτυγμένη μορφή του, έγινε το πρότυπο για τους ιπποδρόμους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπως του Ιπποδρόμου της Κωνσταντινούπολης. Η τοποθεσία είναι τώρα δημόσιο πάρκο.

Μέγας Ιππόδρομος
Circus Maximus
Είδος	ιππόδρομος, αρχαιολογική θέση και αξιοθέατο
Γεωγραφικές συντεταγμένες	41°53′9″N 12°29′9″E
Διοικητική υπαγωγή	Τομέας 1 της Ρώμης
Χώρα	Ιταλία
Γενικές διαστάσεις	600 μέτρα × 140 μέτρα
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ο Ιππόδρομος από τα νοτιοανατολικά σε φωτογραφία του 1978.

Εκδηλώσεις και χρήσεις

Ο Ιππόδρομος ήταν ο μεγαλύτερος χώρος για τα Ludi (Παίγνια), δημόσιους αγώνες που συνδεόταν με θρησκευτικές εορτές των Ρωμαίων. Τα Παίγνια χρηματοδοτούσαν προέχοντες Ρωμαίοι ή η Σύγκλητος ως προσφορά στο Ρωμαϊκό λαό (populus Romanus) και τους θεούς. Τα περισσότερα γινόταν μία φορά το έτος ή σε διαστήματα ετών κατά το Ρωμαϊκό ημερολόγιο. Άλλα ίσως δινόταν ως εκπλήρωση θρησκευτικών όρκων, όπως οι αγώνες για τον εορτασμό ενός θριάμβου. Στη Ρωμαϊκή παράδοση, τα πρώτα θριαμβικά παίγνια στον Ιππόδρομο έγιναν, όταν ο Ταρκύνιος ο Υπερήφανος, τελευταίος βασιλιάς της Ρώμης, τα υποσχέθηκε στον Δία, αν νικούσε την πόλη Πομέτια.

Τα Παίγνια ποίκιλλαν σε διάρκεια και περιεχόμενο, από μίας (ή και μισής) ημέρας εκδήλωση σε θεαματικούς σε πολλούς χώρους εορτασμούς, που διαρκούσαν αρκετές ημέρες, με θρησκευτικές τελετές και δημόσιες πανηγύρεις, ιπποδρομίες και αρματοδρομίες, αθλητικούς αγώνες, θεατρικά και μουσικά έργα, κυνήγι αγρίων ζώων και μονομαχίες. Μερικά περιελάμβαναν δημόσιες εκτελέσεις. Τα μεγαλύτερα Παίγνια στον Ιππόδρομο ξεκινούσαν με μία θεαματική παρέλαση (pompa circensis), όμοια με τη θριαμβευτική πομπή, που δήλωνε το σκοπό των αγώνων και εισήγαγε τους συμμετέχοντες.

Χάρτης της αρχαίας Ρώμης. Σχέδιο του 1886.

Κατά τη Δημοκρατική περίοδο οι Aediles (αξιωματούχοι για τους ναούς και τις εορτές) οργάνωναν τους αγώνες. Τα δαπανηρά και περίπλοκα Παίγνια πρόσφεραν την ευκαιρία σε έναν τέτοιο να δείξει την ικανότητά του, τη γενναιοδωρία του και την καταλληλότητά του για ένα υψηλότερο αξίωμα. Μερικές πάντως εκδηλώσεις του Ιπποδρόμου φαίνεται να ήταν μικρές, για λίγους, υποθέσεις, π.χ. το 167 π.Χ. "μουσικοί με αυλούς, ηθοποιοί και χορευτές" έπαιξαν σε μία προσωρινή σκηνή. Άλλες εκδηλώσεις ήταν δαπανηρές και μεγάλες, που καταλάμβαναν όλο το χώρο. Ένα κυνήγι αγρίων ζώων (venatio) που έγινε εδώ το 169 π.Χ., ένα από αρκετά που δόθηκαν τον 2ο αι., περιελάμβανε "63 λεοπαρδάλεις και 40 άρκτους και ελέφαντες", όπου υποθέτουμε, πως οι θεατές θα προστατευόταν από ένα ασφαλές κιγκλίδωμα.

Καθώς οι επαρχίες της Ρώμης αυξανόταν, τα υπάρχοντα παίγνια εξωραΐστηκαν και νέα παίγνια επινοήθηκαν από τους πολιτικούς, που ανταγωνιζόταν για τη θεϊκή και λαϊκή υποστήριξη. Κατά την ύστερη Δημοκρατία, τα παίγνια γινόταν 57 ημέρες το έτος· δεν γνωρίζουμε πόσα από αυτά έκαναν πλήρη χρήση του Ιπποδρόμου. Περισσότερες ημέρες θα ήθελαν οι αρματηλάτες να κάνουν δοκιμές· αλλιώς θα είχαν κάνει έναν στάβλο -για τα ζώα που εκπαιδευόταν- στη γειτονική αγορά ζώων, που ήταν μόλις έξω από την είσοδο του Ιπποδρόμου. Κάτω από τα υψηλότερα καθίσματα του Ιπποδρόμου υπήρχαν εργαστήρια και καταστήματα. Όταν δεν γινόταν ιπποδρομίες, το μέρος στην εποχή του Κάτουλου (μέσα 1ου π.Χ. αι.) ήταν μάλλον "ένας σκονισμένος ανοικτός χώρος με καταστήματα και πάγκους, μία πολύχρωμη, συνωστισμένη, κακόφημη περιοχή", όπου σύχναζαν "γυναίκες του δρόμου, ζογκλέρ, μάντισσες και καλλιτέχνες χαμηλής τάξης θεαμάτων".

Μοντέλο της Ρώμης του 4ου αι. μ.Χ. από τον Πωλ Μπιγκό. Αριστερά ο Αβεντίνος λόφος, στη μέση ο Ιππόδορμος και δεξιά του ο Παλατίνος λόφος· στην άκρη δεξιά το Κολοσσαίο.

Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες αντιμετώπισαν του ολοένα αυξανόμενου πλήθους τη ζήτηση για τακτικά παίγνια και την ανάγκη για πιο ειδικούς χώρους, ως αναγκαία υποχρέωση του αξιώματός τους και της λατρείας τους. Κατά τους επόμενους αιώνες της ανάπτυξής του, ο Μέγας Ιππόδρομος έγινε ο πιο αξιοπρόσεκτος ειδικός χώρος για αρματοδρομίες. Στα τέλη του 1ου αι. μ.Χ., κτίστηκε το Κολοσσαίο για να στεγάσει τις πιο πολλές επιδείξεις μονομαχιών στην πόλη και μικρά κυνήγια αγρίων ζώων. Οι πιο πολλοί αθλητές στίβου ανταγωνιζόταν στο για τον σκοπό αυτό φτιαγμένο Στάδιο του Δομιτιανού, αν και αγώνες δρόμου για μεγάλες αποστάσεις γινόταν ακόμη στον Ιππόδρομο. Τελικά 135 ημέρες χρόνο ήταν αφιερωμένες στα παίγνια.

Ακόμη και στην ακμή της ανάπτυξής του ως μία διαδρομή για αρματοδρομίες, ο Ιππόδρομος έμεινε ο πιο κατάλληλος χώρος στη Ρώμη για θρησκευτικές τελετές μεγάλης κλίμακας. Ήταν ο πιο δημοφιλής χώρος για εκτεταμένα κυνήγια (venationes). Στο τέλος του 3ου αι. ο Αυτοκράτορας Πρόβος εμφάνισε ένα κυνήγι σε μία ειδικά διαμορφωμένη σκηνή, όπου τα ζώα κυνηγιόταν μεταξύ αληθινών δασών από δένδρα. Με την παγίωση του Χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας της Αυτοκρατορίας, τα παίγνια σταδιακά εξέπεσαν της προτίμησης. Το τελευταίο γνωστό κυνήγι ζώων στον Μεγάλο Ιππόδρομο έγινε το 523 και οι τελευταία γνωστή αρματοδρομία έλαβε χώρα από τον Τωτίλα το 549.

Συμπληρωματικές κατασκευές

Η αποχέτευση του Μεγάλου Ιπποδρόμου, αρχικά ήταν ένα μικρό ρέμα, που τροφοδοτείτο από διάφορες πηγές γύρω από την Πόρτα Καπένα δεξιά της κοιλάδας, μεταξύ του Παλατίνου λόφου και του Aβεντίνου λόφου, και κατέβαινε στον ποταμό Τίβερη. Σύμφωνα με την παράδοση, στην κοιλάδα αυτή γίνονταν αγώνες και ιπποδρομίες αμέσως μετά την ίδρυση της Ρώμης, τον 8ο αι. Κατά τη διάρκεια των αιώνων, ο Μέγας Ιππόδρομος κτίστηκε επάνω από το ρέμα, με ένα κανάλι -που ονομαζόταν Εύριπος (Euripus)- να διασχίζει τη μέση της αρένας και δύο γέφυρες να φέρουν την αρένα από πάνω του. Το κανάλι χρησίμευε επίσης ως η ράχη (spina) κάτω από τη μέση της αρένας.

Υπό τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Αύγουστο ο Ιππόδρομος και η γύρω περιοχή διευρύνθηκαν πολύ, καλύπτοντας το κανάλι, το οποίο έγινε υπόνομος. Συνδέθηκε με σήραγγα, που είχε σχεδιαστεί να καταλήγει στον κεντρικό υπόνομο της πόλης

Πηγές

• Humphrey, John, Roman circuses: arenas for chariot racing, University of California Press, 1986. [2]

Δείτε επίσης

• Circo Massimo