Κόμμα Ελευθεροφρόνων

Το Kόμμα Ελευθεροφρόνων ήταν ελληνικό πολιτικό κόμμα που ιδρύθηκε από τον στρατιωτικό Ιωάννη Μεταξά το 1921. Καταργήθηκε από τον ίδιο, μαζί και με τα άλλα κόμματα του κοινοβουλίου, την 4η Αυγούστου του 1936, επιβάλλοντας δικτατορία.

Κόμμα Ελευθεροφρόνων
Πρόεδρος	Ιωάννης Μεταξάς
Ιδρυτής	Ιωάννης Μεταξάς
Ίδρυση	1921
Διάλυση	1936
Διάσπαση από	Λαϊκό Κόμμα
Ιδεολογία	Μεταξισμός
Πολιτικό φάσμα	Ακροδεξιά
Χρώματα	Μπλε
Πολιτικό σύστημα Ελλάδας Πολιτικά κόμματα Εκλογές

Ίδρυση

Μετά την επιστροφή του Ιωάννη Μεταξά από την εξορία στην Ιταλία, που είχε σταλεί κατ' επιταγή της Αντάντ το 1917, και την εκλογική επιτυχία της Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως στις εκλογές του 1920 που είχε κηρύξει ο Ελευθέριος Βενιζέλος, τέθηκε το ζήτημα της συνέχισης ή όχι, της Μικρασιατικής εκστρατείας. Ο Μεταξάς υποστήριζε την άμεση απεμπλοκή της Ελλάδας από την Μικρά Ασία ερχόμενος σε σύγκρουση με την ηγεσία του Λαϊκού Κόμματος. Έτσι μετά τον παραμερισμό του από τον Γούναρη άρχισε να οργανώνει τη δημιουργία ενός νέου πολιτικού σχηματισμού.

Το Μάρτιο του 1921 σχηματίστηκαν οι πρώτες λέσχες των λεγομένων Μεταρρυθμιστών, στην Ιθάκη και την Κεφαλλονιά. Οι κινήσεις των Μεταρρυθμιστών αρχικά ήταν αργές, προκειμένου να μην κατηγορηθούν ότι υπέσκαπταν το ηθικό του λαού εν καιρώ πολέμου.

Η απαρχή της διαδικασίας συγκρότησης νέου κόμματος έγινε περί τον Οκτώβριο του 1921. Το Φεβρουάριο του 1922 ο Μεταξάς παρουσίασε κάποιο πρόγραμμα του κόμματος, το οποίο η εφημερίδα Εσπερινή το είχε χαρακτηρίσει «Κόμμα των Ελευθεροφρόνων», όνομα με το οποίο τελικά έμεινε στην ιστορία. Τελικά στις 12 και 13 Νοεμβρίου του 1922 δημοσιεύθηκαν στις εφημερίδες Χρονικά και Νέα Ημέρα οι προγραμματικές θέσεις του κόμματος και αναγγέλθηκε επισήμως η συγκρότησή του.

Ιστορία

Ίδρυση του κόμματος

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων είχε τη δυνατότητα να κυριαρχήσει στην αντιβενιζελική παράταξη. Οι πέριξ του Μεταξά, έχοντας τηρήσει σταθερά γραμμή αντίθετη προς την μικρασιατική εμπλοκή, φαινόταν να κερδίζουν την υποστήριξη όσων οπαδών της Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως το 1920, επιθυμούσαν την ειρήνη και κατασίγαση των παθών. Παράλληλα, ο Μεταξάς επιδίωξε τη συνεννόηση με τους βενιζελικούς και την Επαναστατική Επιτροπή, εμφανίζοντας έτσι το κόμμα, από τη μια ως αντιβενιζελικό και από την άλλη ως "γέφυρα" προς τους μετριοπαθείς φιλελεύθερους. Το 1923 ο Μεταξάς άρχισε να πιέζει το Λαϊκό Κόμμα να συγχωνευθεί με τους Ελευθερόφρονες, παρά όμως τις επιτυχίες του σε περιφερειακό επίπεδο, η επίσημη ηγεσία του επέμενε στη διατήρηση της αυτονομίας του.

Οι προοπτικές για μια πρώιμη επικράτησή των Ελευθεροφρόνων στο χώρο των αντιβενιζελικών χάθηκαν με την επιλογή του Μεταξά να στηρίξει την αντεπανάσταση των Γ. Λεοναρδόπουλου και Π. Γαργαλίδη στις 22 Οκτωβρίου 1923. Η διαφυγή του Μεταξά στην Ιταλία οδήγησε στο να του αποδοθούν οι ευθύνες για την αποτυχία του κινήματος και να χάσει την ευκαιρία να επικρατήσει στις επικείμενες εκλογές.

Υποστηρίζεται ότι το κόμμα χρηματοδοτείτο διαχρονικά από την οικογένεια Κανελλόπουλου, ιδιοκτήτρια της βιομηχανίας "Τιτάν".

Πολιτική Ιδεολογία

Η πολιτική ιδεολογία του κόμματος των Ελευθεροφρόνων διαφαίνεται ξεκάθαρα από το πολιτικό πρόγραμμα του κόμματος, όπως αυτό δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Νέα Ημέρα" της 13ης Οκτωβρίου 1922. Ως κίνητρο ίδρυσης του κόμματος αναφέρονται τα απότοκα των προηγούμενων κυβερνήσεων, που αμφότερες φάνηκαν ανελεύθερες, κι έτσι δημιούργησαν την "ανάγκη του να προστατευθώσι τα συμφέροντα και να προαχθή η ευημερία των από πολλού εγκαταλειφθεισών εις την τύχη των λαϊκών τάξεων ". Το κόμμα έτσι απέρριπτε τις "μεθόδους κυβερνήσεως και διοικήσεως του παρελθόντος, τας από πολλού καταδικασθείσας εν τη λαϊκή συνειδήσει" αλλά παράλληλα απέρριπτε και "πάσαν μείωσιν των λαϊκών ελευθεριών", ενώ επεδίωκε απεναντίας "την εξυπηρέτησιν των ομαδικών συμφερόντων και της ιδεολογίας της αγροτικής και μικροαστικής τάξεως". Το κόμμα ήταν υπέρ της βασιλείας, θεωρώντας τον πολιτικό αυτό θεσμό αναγκαίο για τα συμφέροντα του Έθνους, αλλά παράλληλα επεδίωκε και την "αύξησιν της επιρροής του λαϊκού παράγοντος, ούτως ώστε να τονωθή όσο το δυνατόν περισσότερον ο λαϊκός χαρακτήρ του πολιτεύματος". Άλλο σημείο που θεωρούσε το κόμμα των Ελευθεροφρόνων ως πρώτιστο καθήκον της ελεύθερης Ελλάδας ήταν η προσπάθεια για εθνική αποκατάσταση των υπόδουλων Ελλήνων, η οποία όμως έπρεπε να επιδιωχθεί "δια σωφρόνος και συστηματικής ενεργείας" και "δια συνετής εξωτερικής πολιτικής". Το κόμμα επιπλέον θεωρούσε ως κύρια πηγή πλούτου της Ελλάδας την γεωργία, κι έτσι η γεωργική παραγωγή θα έπρεπε να είναι η βάση της εσωτερικής πολυτοπαραγωγικής πολιτικής. Σημαντική θεωρείτο και η ενίσχυση των επαγγελματικών τάξεων και η προστασία προς την εργατική τάξη "ήτις θα καταστήση εις τον εργάτη εφικτή την απόκτησιν μικράς ιδιοκτησίας"

Μετά απ' αυτά τα γενικά σημεία, αναφέρονται οι στόχοι του κόμματος των Ελευθεροφρόνων σ' επιμέρους τομείς-αναφέρονται οι σημαντικότεροι:

• Γεωργική πολιτική: Στόχοι ήταν η συμπλήρωση της αποκατάστασης των ακτήμονων αγροτών, η εντατικοποίηση της αγροτικής παραγωγής, η "εξυπηρέτησις της γεωργικής πίστεως δι' ειδικού τραπεζιτικού ιδρύματος",η βελτίωση κι επαύξηση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων με τεχνικά έργα, η υποστήριξη αγροτικών συνεταιρισμών κ.α..
• Υποστήριξη υπαλλήλων: "προσαρμογή των μισθών και συντάξεων των δημοσίων λειτουργών εν δυνατή αναλογία προς την διακύμανσιν των αναγκών του βίου", ενίσχυση των προσπαθειών των ιδιωτικών υπαλλήλων για βελτίωση των αποδοχών τους και χορήγηση σύνταξης κ.α..
• Ναυτιλία: ενίσχυση ιδιωτικής πρωτοβουλίας γι' ανάπτυξη εμπορικής ναυτιλίας, κρατική ενίσχυση για ίδρυση "ατμοπλοΐας εξυπηρετούσης τας αγόνους γραμμάς εσωτερικού και εξωτερικού" (μεταξύ άλλων).
• Εργατική πολιτική: εφαρμογή νομοθεσίας για υγιεινή εργοστασίων, εφαρμογή ασφάλειας υγείας, ατυχημάτων κτλ, καθορισμός χρόνου εργασίας ανάλογα με το είδος της κ.α.
• Δημοσιονομική πολιτική: τόνωση άμεσης κι ελάττωση έμμεσης φορολογίας κ.α.
• Διοίκηση: αποκέντρωση των υπηρεσιών όλων των κλάδων (πλην του δικαστικού , του στρατιωτικού και του πολεμικού ναυτικού), χωρισμός αστυνομίας πόλεων και χωροφυλακής και ίδρυση σώματος αγροτικής ασφαλείας, διοργάνωση της λιμενοφυλακής ως σώματος δημόσιας ασφάλειας κ.α.
• Εκπαίδευση: εφαρμογή αναγκαστικής δημοτικής εκπαίδευσης εξαετούς κύκλου, συγχώνευση Ελληνικών Σχολείων και Γυμνασίων σ' εξατάξια Γυμνάσια, αύξηση του αριθμού των σχολείων πρακτικής μέσης εκπαίδευσης και ελάττωσης αυτών της κλασσικής κ.α. Αξιοσημείωτη εδώ είναι η πρόνοια: "Ενίσχυσις της εκπαιδεύσεως των Μουσουλμανικών και Ισραηλιτικών κοινοτήτων".
• Εκκλησία:ενίσχυση της ηθικοπολαστικής αποστολής του κλήρου και "Προστασία πάντων των θρησκευμάτων και δογμάτων".
• Στρατός και στόλος: αποκατάσταση της ενότητας στον στρατό και τον στόλο και συγκρότηση της απαραίτητης πολεμικής δύναμης προς υπεράσπιση των εθνικών συμφερόντων.

Η άνωθι διακήρυξη φέρει την υπογραφή του Ι. Μεταξά, κάτι που δείχνει ότι οι άνωθι θέσεις ήταν ενδεικτικές των τοποθετήσεων του, τουλάχιστον στις αρχές της δεκαετίας του 1920.
Πηγή: Ι.Μεταξάς: Το προσωπικό ημερολόγιο, γ τόμος 1921-32, επιμ. Παν. Σιφναίος, Ίκαρος 1964. Το εν λόγω έγγραφο επισυνάπτεται στις σ. 778-782 του τόμου αυτού.[1]

Εκλογικά αποτελέσματα

Αποτελέσματα 1926–1936
Έτος	Ψήφοι	%	Έδρες
1926	151.044	15,76%	54 / 279
1928	53.958	5,30%	1 / 250
1932	18.591	1,59%	3 / 250
1933	527.200 (Ηνωμένη Αντιπολίτευσις)	46,19% (Ηνωμένη Αντιπολίτευσις)	6 / 248
1935	152.285 (Ένωσις Βασιλοφρόνων)	14,80% (Ένωσις Βασιλοφρόνων)	5 / 300
1936	50.137	3,94%	7 / 300

Βιβλιογραφία

• Μαρκεζίνη Σπυρίδωνος, Πολιτική Ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος, τ. β΄, Σύγχρονος Ελλάς
• Hering Gunnar, Τα Πολιτικά Κόμματα στην Ελλάδα, 1821-1936, τ. Β΄, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2006.
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, λήμμα «Ελευθεροφρόνων, Κόμμα», 22, 396, Αθήνα 1996.
• Ι.Μεταξάς: Το προσωπικό ημερολόγιο, γ τόμος 1921-32, επιμ. Παν. Σιφναίος, Ίκαρος 1964, σ.778-782