Κριός (αστερισμός)

Ο Κριός (Λατινικά, ονομαστική Aries, γενική: Arietis, αστρονομ. σύμβολο: Ari) είναι αστερισμός που σημειώθηκε για πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός, αμφιφανής στην Ελλάδα, και περιλαμβάνεται στον Ζωδιακό.
Συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Τρίγωνον, Ιχθύες, Κήτος Ταύρος και Περσεύς. Το όνομά του σημαίνει κριάρι.

Κριός
πατήστε για μεγαλύτερη εικόνα
Συντομογραφία	Ari
Λατινικό όνομα	Aries
Γενική	Arietis
Έκταση	441,4 τετ. μοίρες (1,070%) Κατάταξη 39ος
Αριθμός άστρων (μέγεθος ? 6,5)	86
Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 90°N - 58°S

Ονομασίες και ιστορία

Στους αρχαίους Έλληνες ονομαζόταν κάποτε και Αιγόκερως, μολονότι συνήθως έτσι αποκαλούσαν τον σημερινό αστερισμό Αιγόκερω. Ο Πλίνιος έγραψε ότι ο Κλεόστρατος ο Τενέδιος πρώτος εφηύρε τον Κριό και μαζί του τον Τοξότη, ωστόσο η προέλευσή τους φαίνεται ότι ήταν κατά πολλούς αιώνες αρχαιότερη και ο ισχυρισμός είναι σωστός μόνο στο μέτρο που ο Κλεόστρατος υπήρξε ίσως ο πρώτος που έγραψε γι' αυτούς.

Ο Κριός ταυτιζόταν με το μυθολογικό κριάρι με το «χρυσόμαλλο δέρας», τη χρυσαφένια προβιά, που μετέφερε τα παιδιά του Αθάμαντος, τον Φρίξο και την Έλλη, στην Κολχίδα για να ξεφύγουν από την οργή της μητριάς του Φρίξου, οπότε η Έλλη έπεσε στη θάλασσα που σήμερα ονομάζεται από αυτήν Ελλήσποντος. Φθάνοντας στην Κολχίδα, ο Φρίξος θυσίασε το κριάρι στον Δία και κρέμασε την προβιά του εκεί, όπου έγινε στόχος της Αργοναυτικής εκστρατείας. Από τον μύθο προέρχονται οι ελληνορωμαϊκές ονομασίες για τον αστερισμό Χρυσόμαλλος, Phrixea Ovis, Pecus Athamantidos Helles, Phrixus, Portitor Phrixi, Phrixeum Pecus, Phrixi Vector, Ovis aurea/auratus και Αθάμας. Το τελευταίο όνομα ίσως εισάχθηκε στην Ελλάδα από τη Μεσοποταμία μαζί με τον αστερισμό, καθώς θυμίζει τον μεσοποτάμιο θεό Θαμμούζ (Tammuz, Dum-uzi), τον Μονογενή Υιό της Ζωής, τον οποίο κάποτε ο Κριός συμβόλιζε στους ουρανούς.

Οι Κικέρων και Οβίδιος βάφτισαν τον αστερισμό Cornus. Ως νύξη για τη θέση του στον ουρανό υπήρχε το επίθετο Ισημέριος (Aequinoctialis). Το Vernus Portitor (= ο φέρων την άνοιξη) αναφέρεται από τον Καίσιο, όπως και το Arcanus, που ίσως υπαινίσσεται τις μυστικές τελετουργίες λατρείας των θεοτήτων που αντιπροσώπευε ο Κριός.

Από την αρχαιότητα ο Κριός ήταν γνωστός ως ο «άρχων των ουρανίων σημ(ι)είων» (των ζωδίων), ο «άρχων του ζωδιακού», το πρώτο ζώδιο, καθώς εκεί βρισκόταν ο Ήλιος κατά την εαρινή ισημερία μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ.. Αντίστοιχο είναι και το ασσυριακό Rubu (πρίγκηπας).

Ο εβραϊκός μήνας Νισάν (Μάρτιος-Απρίλιος) συνδεόταν με τον αστερισμό Teli (Κριό), αφού ο Ιώσηπος γράφει ότι ο Ήλιος βρισκόταν εκεί όταν ο λαός του ελευθερώθηκε από την Αίγυπτο. Το ίδιο ο μήνας Nisanu των Ασσυρίων, καθώς ο Κριος συμβόλιζε σε αυτούς τις έννοιες του βωμού και της θυσίας, στην οποία το θύμα ήταν συνήθως ένα κριάρι. Στην αρχαία Αίγυπτο η ουράνια αυτή μορφή συμβόλιζε, κατά πολλούς, τον βασιλιά των αιγυπτιακών θεοτήτων, τον Άμμωνα. Ο Αθανάσιος Κίρχερ σημειώνει τον λατρευτικό τίτλο Ταμετούρο Αμούν, δηλαδή «Βασιλεύς του Άμμωνος» για τον Κριό στη χώρα του Νείλου. Παρόμοια, ο Νόννος θέτει το `Αμμων Λιβυκός ως όνομα του αστερισμού, το Deus Libycus του Διονυσίου Εξηγίου.

Ο Κριός ονομαζόταν Bara ή Ber(r)e στην Περσία, Amru ή Emru στη Συρία, Kuzi από τους Τούρκους (όλα σημαίνουν κριάρι), Aja και Mesha στην Ινδία, Mesham από τους Ταμίλ (πριν οι τελευταίοι υιοθετήσουν το ελληνικό Kriya). Οι Άραβες γενικώς τον ήξεραν ως Al Hamal, το πρόβατο, λέξη που παραφθάρηκε ως Hammel στον Ριτσιόλι και Alchamalo στον Schickard. Αργότερα, με την ελληνική επίδραση, ένας Άραβας σχολιαστής του Ούλουγκ Μπεγκ αποκαλεί τον Κριό Al Kabsh al Alif, δηλαδή «το ήμερο κριάρι».

Ως ζωδιακός αστερισμός και στην Κίνα, ο Κριός ήταν ο Σκύλος, γνωστός ως Heang Low και Kiang Leu, ενώ μαζί με τον Ταύρο και τους Διδύμους συναποτελούσε τη «Λευκή Τίγρη», τη δυτική από τις 4 μεγάλες ζωδιακές ομάδες των Κινέζων.

Ο Τσόσερ και άλλοι συγγραφείς της Αγγλίας από το 1300 ως το 1600 μ.Χ. «αγγλοποίησαν» το λατινικό όνομα Aries ως Ariete. Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών ο Κριός ειπώθηκε ότι αναπαριστούσε το κριάρι της Θυσίας του Αβραάμ, τον Άγιο Πέτρο, με το Τρίγωνον να είναι η μίτρα του ως πρώτου επισκόπου Ρώμης, ή (κατά τον Καίσιο) τον ίδιο τον Αμνό του Θεού που θυσιάστηκε στον Γολγοθά για όλη την αμαρτωλή ανθρωπότητα.

Ως σημαίνον ζώδιο, ο Κριός συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους. Ο Βηρωσσός και ο Αμβρόσιος Μακρόβιος απέδιδαν τη σημασία του στην αρχαία πεποίθηση ότι η Γη δημιουργήθηκε όταν ο Ήλιος βρισκόταν στον Κριό και ο Αλβουμάσαρ προσθέτει ότι κατά τη Δημιουργία του Σύμπαντος όχι μόνο ο Ήλιος, αλλά και οι Σελήνη, Ερμής, Αφροδίτη, Άρης, Δίας και Κρόνος ήταν σε σύνοδο στον Κριό, προβλέποντας την καταστροφή του κόσμου όταν τα επτά σώματα βρεθούν στην ίδια σχετική θέση στην τελευταία μοίρα των Ιχθύων. Ο Δάντης, που ονόμαζε τον Κριό Montone, δίνει την άποψη του Μακρόβιου σε τρεις στίχους στην «Κόλαση». Γενικώς το θεωρούσαν δυσμενές ζώδιο, συνδεόμενο με τον «Οίκο του Άρεως» αν και κάποιοι το έθεταν υπό την «προστασία» της Αθηνάς-Μινέρβα. Ο Πλίνιος έγραψε πως η εμφάνιση κομήτη στον Κριό προμήνυε μεγάλους πολέμους και πολλούς θανάτους, πτώση των μεγάλων και άνοδο των μικρών, και φοβερή ξηρασία στις περιοχές που «κυβερνούσε». Πάντως, αγγλικά αλμανάκ του 17ου αιώνα κατέγραφαν στην επίδρασή του «αφθονία χόρτων και βοτάνων». Οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι οι Δίδυμοι «κυβερνούν» το ανθρώπινο κεφάλι και πρόσωπο, μάλιστα οι Αιγύπτιοι το αποκαλούσαν και Arnum, «Κύριο της Κεφαλής». Αργότερα θεωρήθηκε ότι επιδρά σε χώρες όπως η Δανία, η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελβετία, η Συρία και ιταλικές πόλεις (Capua, Νάπολη, Βερόνα). Τα χρώματα του ζωδίου ήταν το λευκό και το ερυθρό (όπως και των Διδύμων). Το σύμβολό του αναπαριστά την κεφαλή με τα κέρατα του ζώου.

Στα σημερινά αστρονομικά σύνορα του Κριού ο Ήλιος βρισκόταν κατά την εαρινή ισημερία από το 1795 π.Χ. περίπου μέχρι (όπως προαναφέρθηκε) το 67 π.Χ. Η μετάπτωση του άξονα της Γης όμως μετατοπίζει συνεχώς αυτό το «εαρινό σημείο» πάνω στην ουράνια σφαίρα: πριν τον Κριό βρισκόταν στον Ταύρο και τώρα βρίσκεται λίγες μοίρες νότια του αστέρα ω Ιχθύων στον ομώνυμο αστερισμό. Στην εποχή μας ο Ήλιος βρίσκεται μέσα στα αστρονομικά όρια του Κριού από τις 18 Απριλίου μέχρι τις 14 Μαΐου, και οι ημερομηνίες αυτές συνεχίζουν να μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη.

Οι φωτεινότεροι αστέρες

Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Κριό 50 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 80. Οι κυριότεροι αστέρες του αστερισμού έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα.

• Ο αστέρας α Κριού είναι πιο γνωστός με το όνομα Χαμάλ (Hamal).
• Ο αστέρας β Κριού φέρει το ιδιαίτερο όνομα Σερατάν (Sheratan) ή Σαρατάν.
• Ο διπλός αστέρας γ είναι ο Μεσαρθίμ (Mesarthim).
• Ο δ, είναι γνωστός ως Μποτάιν (Botein).
• Ο 41 Κριού έχει φαινόμενο μέγεθος 3,63 και φασματικό τύπο B8 V.
• Ο HR 999 έχει φαινόμενο μέγεθος 4,47 και φασματικό τύπο Κ2 ΙΙ-ΙΙΙ.

Αξιοσημείωτα στον αστερισμό

• Τον Μάιο του 1012 μ.Χ. εμφανίσθηκε στον Κριό ένας καινοφανής αστέρας, που παρατηρήθηκε από μοναχούς.

• Ο μεταβλητός αστέρας SX Κριού έδωσε το όνομά του στους «μεταβλητούς τύπου SX Arietis» (νεαροί θερμοί αστέρες με ισχυρότατο μαγνητικό πεδίο, των οποίων οι μεταβολές στη λαμπρότητα και το φάσμα οφείλονται σε μεταβολές του μαγνητικού πεδίου τους).

• Ο ψυχρότερος από τον Ήλιο αστέρας (φασματικούτύπου K0 και φαινομένου μεγέθους 7,44) HD 12661 διαθέτει μεγάλο πλανήτη σε μέση απόσταση από αυτόν 118 εκατομμύρια χιλιόμετρα και με περίοδο περιφοράς 264,5 ημέρες σε τροχιά μεγάλης εκκεντρότητας (0,33), ενώ το όλο σύστημα απέχει από εμάς 121 έτη φωτός. Η μάζα του πλανήτη είναι τουλάχιστον 2,8 φορές μεγαλύτερη εκείνης του Δία.

• Ο φωτεινότερος γαλαξίας στον Κριό είναι ο σπειροειδής NGC 772 με φαινόμενο μέγεθος 10,3. Δίπλα του εμφανίζεται ο μικρότερος NGC 770.

Δείτε επίσης

• Κατάλογος αστέρων του Κριού

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Aries (constellation) στο Wikimedia Commons
• Λεξιλογικός ορισμός του Κριός στο Βικιλεξικό