Αποικία

Με τον όρο αποικία αποκαλούμε την νεότερη πόλη που χτίζεται σε έναν τόπο από τους κατοίκους μιας άλλης περιοχής.

Κατά την ευρύτερη χρήση του όρου, αποικία (colony) χαρακτηρίζεται η μόνιμη εγκατάσταση ενός συνόλου ανθρώπων, υπηκόων ενός κράτους, σε μια άλλη χώρα με διοικητική ή συνταγματική σύνδεση (ή και με αμφότερες) μεταξύ της μητρόπολης και της νέας εγκατάστασης. Κατά παράδοση, επίσης, η σύνδεση αυτή «υποτάσσει» την αποικία στη μητρόπολη.

Αρχαιότητα

Οι αποικίες στην αρχαιότητα ήταν πόλεις-κράτη που ιδρύονταν από μια μητρόπολη. Ο όρος «μητρόπολις» προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα στην οποία και λάμβανε την σύγχρονη έννοια του Κράτους, του μητρικού κράτους που διατηρούσε την ανώτατη νομοθετική εξουσία.

Στην αρχαία Ελλάδα, αποικίες ιδρύονταν μερικές φορές από πολιτικούς που είχαν χάσει την πολιτική μάχη και έπρεπε να εγκαταλείψουν την πόλη τους, δηλαδή ακούσια. Πολλές φορές όμως οι αποικίες ήταν αποτέλεσμα του υπερπληθυσμού, αφού ανακούφιζαν τον υπόλοιπο πληθυσμό και αυτές ήταν οι εκούσιες αποικίες. Κατά κύριο λόγο οι τελευταίες δημιουργούνταν προκειμένου να εξασφαλίσουν οι «μητροπόλεις κράτη» φυσικούς πόρους και καλές σχέσεις με ξένα κράτη. Έτσι καλές σχέσεις διατηρούνταν μόνο μεταξύ μητροπόλεων και εκούσιων αποικιών.
Υπήρξαν όμως και περιπτώσεις δημιουργίας αποικιών, λόγω φυγής, μετά από εισβολή εχθρού, σ΄ αυτές τις περιπτώσεις οι νέες εγκαταστάσεις δεν αποτελούσαν αποικίες ούτε οι κάτοικοι αυτών διατηρούσαν στη συνέχεια καλές σχέσεις με τους κατακτητές που τους εξεδίωξαν. Ομοίως δεν θεωρούνταν αποικίες εκείνες που δημιουργούνταν από μετοικεσία λόγω εμφυλίου πολέμου ή διενέξεων.

Οι ιστορικοί διακρίνουν δύο ιστορικές περιόδους ελληνικού αποικισμού, των οποίων όμως είχαν προηγηθεί δύο μυθικοί αποικισμοί μετά το Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα. Η μία ήταν αμέσως μετά τον Τρωικό Πόλεμο που ανάγεται στη περίοδο μεταξύ του 12ου και 10ου αιώνα π.Χ.. και η δεύτερη μεταξύ του 8ου και 7ου αιώνα π.Χ.. Οι περισσότερες όμως ελληνικές πόλεις-κράτη άρχισαν να ιδρύουν αποικίες περί το 800 π.Χ.. Συνηθιζόταν μάλιστα για τις εκούσιες αποικίες, πριν από κάθε αποστολή να ζητάει η πόλη-κράτος χρησμό από κάποιο μαντείο.

Διάκριση αποικιών

Οι ιστορικοί ερευνητές διακρίνουν τρεις βασικές μορφές αποικιών κατά την αρχαιότητα: οι εμπορικές, όπως ήταν των Φοινίκων, οι εκπολιτιστικές, όπως ήταν βασικά των Ελλήνων και οι στρατιωτικές ή πολιτικές, όπως ήταν των Ρωμαίων.

Φοινικικές αποικίες

Περί τον 11ο αιώνα π.Χ. οι κάτοικοι των παλαιών φοινικικών πόλεων Βύδου, Αράδου και προπαντός της Σιδώνας ήταν εκείνοι που ανέπτυξαν ναυτιλία κυρίως για εμπορικούς σκοπούς αφενός, και ανεύρεση πρώτων υλών αφετέρου. Σημαντικότερες αποικίες τους ήταν το Κίτιο, το Κούριο, το Μάριο, η Αμαθούντα και η Πάφος τα οποία και κατέστησαν σπουδαία θρησκευτικά κέντρα, καθώς και η Ταμασσός πλησίον αρχαίων μεταλλείων χαλκού. Οι πόλεις (αποικίες) αυτές παρέμειναν φοινικικές περισσότερο από οκτώ αιώνες. Επωφελούμενοι των γεωλογικών αναστατώσεων του Αιγαίου μετά την κατάρρευση της θαλασσοκρατορίας των Αχαιών, επεκτάθηκαν στα νησιά του Αιγαίου, αρχικά ανατολικά της Κρήτης όπου έκτισαν την Ίτανον, προς αναζήτηση κοχυλιών πορφύρας που αποτελούσε την πρώτη ύλη βαφικής των πορφυρών υφασμάτων που παρήγαγαν στη Σιδώνα και την Τύρο.

Έτσι οι Φοίνικες «κάμψαντες την Μαλέαν άκραν» (παραπλέοντας τον Κάβο Μαλέα) έφθασαν στον Τάραντα καθώς και στις ακτές των αφρικανικών Σύρτεων (σημερινή Λιβύη), δημιουργώντας την Καρχηδόνα. Από εκεί επεκτεινόμενοι στη Σικελία μέχρι την Ιβηρική χερσόνησο δημιούργησαν τα Γάδειρα. Παράλληλα ακολουθώντας τα παράλια της Μικράς Ασίας έφθασαν από την Λυδία μέχρι την Κολχίδα δημιουργώντας κι ένα σπουδαίο εμπορικό κέντρο στη Θάσο.

Γενικά οι Φοίνικες από το 1100 μέχρι το 800 π.Χ. ήταν οι έμποροι της Μεσογείου, πλην όμως δεν διέχυσαν κανένα πολιτισμό. Οι μεγαλύτερες αποικίες τους η Θήβα στην Ελλάδα, και η Καρχηδόνα, που φέρονται να κτίσθηκαν από Χαναναίους εκπατρισθέντες αριστοκράτες, καταστράφηκαν η πρώτη από τους Έλληνες και η δεύτερη από τους Ρωμαίους.

Καρχηδονιακές αποικίες

Η Καρχηδόνα από αποικία των Φοινίκων εξελίχθηκε στη συνέχεια σε μητρόπολη αποικιών και κέντρο επικυριαρχίας. Για τη διατήρηση των αποικιών της συντηρούσε αρκετά αξιόλογες στρατιωτικές δυνάμεις υπό ικανούς αρχηγούς. Η στρατιωτική όμως αυτή εξάρτηση των αποικιών στέρησε αυτές να εξελιχθούν σε σημαντικές πόλεις οι οποίες άρχισαν να εξαπλώνονται, σε μορφή εμπορικών πρακτορείων, με επιδρομές στη Σικελία, Κορσική, Σαρδηνία, Βαλεαρίδες, στις ισπανικές ακτές, και στις ακτές της Β. Αφρικής καταλαμβάνοντας τις περισσότερες φορές παλαιότερες ελληνικές αποικίες και κάποιες φοινικικές, προκαλώντας σφαγές των κατοίκων και καταστροφές των πόλεων.

Η απληστία της Καρχηδόνας η οποία στηρίζονταν μόνο στο εμπόριο και σε κανένα είδος πολιτισμού επεκτάθηκε και εκτός Μεσογείου, στέλνοντας δύο στόλους υπό τους Άννωνα και Αμίλκωνα που ο μεν πρώτος ακολούθησε τα παράλια της δυτικής Αφρικής ο δε άλλος προς τα βόρεια, στα παράλια της Ευρώπης (σημερινής Πορτογαλίας, Ισπανίας, Γαλλίας). Πληροφορίες γι΄ αυτές τις επιχειρήσεις υπάρχουν ελάχιστες κι αυτές ατελείς από μια μόνο επιγραφή που είχε στήσει ο Άννων σε ιερό του Κρόνου.

Νεότερη εποχή

Στη νεότερη εποχή η έννοια του όρου, από την εποχή των ανακαλύψεων, επεκτάθηκε και σε εδαφικές κατακτήσεις όπου υπό τον νικήτή άποικο παρέμεναν υποταγμένοι και οι εγχώριοι πληθυσμοί. Με αυτή την έννοια έφθασε ο όρος σήμερα. Στη σύγχρονη εποχή με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η έννοια αποικία σημαίνει μια εδαφική περιοχή υποτελή, κατά διάφορους τρόπους (-πολιτικούς, πολιτιστικούς ή οικονομικούς-), σε κάποια άλλη περισσότερο ανεπτυγμένη Χώρα. Έτσι η ανώτατη νομοθετική εξουσία αλλά και μέγα μέρος της διακυβέρνησης παρέμεινε στη Χώρα που είχε επιβάλλει τον έλεγχό της και που συνήθως ήταν διαφορετική στην εθνική της συγκρότηση από την αποικία.

Αποικιακές Δυνάμεις

Στην αρχαιότητα ως αποικιακές δυνάμεις θεωρούνται ναυτικοί λαοί και όχι τόσο πόλεις κράτη, αν και υπήρξαν κάποια κυρίαρχα στη κλασική εποχή. Αυτοί ήταν οι Φοίνικες, οι Έλληνες, οι Καρχηδόνιοι, όταν η Καρχηδόνα κατέστη μητρόπολη, και οι Ρωμαίοι.

Στη νεότερη εποχή αποικιακές δυνάμεις εξελίχθηκαν αρχικά η Πορτογαλία (1557) με τη κατοχή εδαφών της Κίνας, η Ισπανία, η Ολλανδία από το 1667, και στη συνέχεια οι λεγόμενες Μεγάλες Δυνάμεις, σπουδαιότερη των οποίων ήταν η Αγγλία, της οποίας η αποικιακή πολιτική της άρχισε από το 1593, όταν εγκαταστάθηκε οριστικά στη Νέα Γη.
Ακολούθησε η Γαλλία, της οποίας ομοία πολιτική άρχισε με την κατοχή του Αλγερίου, η Γερμανία, από το 1884, η Ιταλία η οποία, μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αναπτύχθηκε στην Αφρική και το Βέλγιο.

Εκτός όμως των ευρωπαϊκών αποικιακών δυνάμεων παρόμοιες εξελίχθηκαν οι ΗΠΑ, που άρχισε με την κατοχή της Χαβάης, και η Ιαπωνία με την κατοχή της Φορμόζας.

Διεθνές δίκαιο

Το αποικιακό ζήτημα άρχισε να γίνεται αντικείμενο μελέτης του Διεθνούς Δικαίου από την εποχή των ανακαλύψεων. Όταν τότε το Δημόσιο Δίκαιο της «μητρόπολης» επεκτείνονταν στην αποικία όπου και αποτελούσε προέκταση της εδαφικής κυριότητας της μητρόπολης χώρας. Τις νεότερες αυτές αποικίες προσπάθησαν διεθνολόγοι να τις κατατάξουν σε τέσσερις κατηγορίες: α) τις κατακτητικές (π.χ. Αμερικής), β) τις εμπορικές (π.χ. Χονγκ Κονγκ), γ) τις αγροτικές (π.χ. Αυστραλία, Καναδάς) και δ) τις λεγόμενες εμφυτευτικές ή ποινικές ως τόποι εξορίας ή ναυτικοί σταθμοί π.χ. Νέα Καληδονία, Άντεν, Μάλτα, Γιβραλτάρ κ.λπ.. Η διάκριση όμως αυτή στερούμενη μάλλον επιστημονικής ανάγκης κρίθηκε άσκοπη.

Έτσι κατά τον 15ο αιώνα παρατηρείται η επέμβαση του Πάπα στον διαχωρισμό των αποικιών. Πρώτος που αναμίχθηκε ήταν ο Πάπας Ευγένιος Δ΄ μετά τον οποίο και ακολούθησε η λεγόμενη Αλεξανδρινή γραμμή πάνω από τον Ωκεανό, που αποσόβησε Ισπανο-πορτογαλικό πόλεμο.
Από την ειρήνη της συνθήκης της Ουτρέχτης το 1713 αρχίζει ουσιαστικά και η περίοδος της ρύθμισης των αποικιακών ζητημάτων με συνομολόγηση συνθηκών. Παρά ταύτα όλοι οι πόλεμοι που ακολούθησαν, εκτός τους απελευθερωτικούς στην Ευρώπη, είχαν κύρια αιτία (κτήση ή απώλεια) τις αποικίες, π.χ. Ισπανοαμερικανικός πόλεμος, ο πόλεμος των Μπόερς, ο πόλεμος της Τριπολίτιδας, μέχρι και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος του οποίου υπήρξαν τα βαθύτερα αίτια.

Σημειώσεις

Σημειώνεται ότι όταν ομάδες πολιτών μιας χώρας εγκαθίστανται σε άλλη χώρα, στην οποία όμως δεν αναμιγνύονται με το πολιτικό καθεστώς, τότε η εγκατάσταση αυτή λέγεται παροικία. Όταν αυτή η εγκατάσταση γίνεται μόνο για εμπορικούς σκοπούς στην αρχαιότητα ονομάζονταν «εμπόριο» ή «εμπορειό».

Μετά από τα παραπάνω σήμερα η έννοια «αποικία» κατέληξε να σημαίνει μια υποανάπτυκτη χώρα, που ελέγχεται σε βαθμό που ποικίλλει, από ένα άλλο κράτος.

Αυτό το νομικό λήμμα χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το.