Όρος Όλυμπος (Άρης)

Το Όρος Όλυμπος (λατινικά: Olympus Mons‎‎) είναι ένα ανενεργό ηφαίστειο στην επιφάνεια του πλανήτη Άρη, σε συντεταγμένες 18° Β και 133° Δ. Είναι το ψηλότερο βουνό που έχει ανακαλυφθεί στο Ηλιακό Σύστημα με ύψος που φτάνει τα 21.900 μέτρα, όπως μετρήθηκε από το Mars Orbiter. Βρίσκεται στο ηφαιστειογενές υψίπεδο Θαρσίς. Το πλάτος του εκτείνεται πως είναι 550 χιλιόμετρα. Οι διαστημικές αποστολές επιβεβαίωσαν ότι πρόκειται για βουνό, ενώ μέχρι το 1972 οι αστρονόμοι θεωρούσαν ότι αυτό που έβλεπαν ήταν ισχυρή ανάκλαση φωτός, που την ονόμαζαν «Χιόνι του Ολύμπου» (Nix Olympica) και υποψιάζονταν ότι ήταν βουνό, χωρίς όμως να μπορούν να το εξακριβώσουν.

Όρος Όλυμπος (Άρης)
Ύψος	21.229 μέτρα
wikidata ()

Το Όρος Όλυμπος είναι το νεότερο από τα μεγάλα ηφαίστεια στον Άρη, έχοντας διαμορφωθεί στην Εσπέρια περίοδο με τις εκρήξεις να συνεχίζονται ως μέσα στην Αμαζόνια περίοδο.

Γενική περιγραφή

Δορυφορική φωτογραφία του Ολύμπου, με γκρεμούς και κρατήρες.

Φωτογραφία του Μαρς Γκλόμπαλ Σερβέιορ, που δείχνει το ηφαίστειο Όλυμπο.

Το πλάτωμα της κορυφής βρίσκεται σε υψόμετρο 27 χιλιομέτρων πάνω από το μέσο επίπεδο της επιφάνειας του Άρη, σχεδόν τρεις φορές το υψόμετρο του Έβερεστ (8.848 μέτρα). Το βουνό έχει πλάτος 550 χλμ., πλαισιώνεται από απόκρημνους γκρεμούς, και έχει ένα σύμπλεγμα από καλδέρες μήκους 85 χλμ., πλάτους 60 και βάθους μέχρι 3,2 χλμ., με έξι κρατήρες αλληλεπικαλυπτόμενους μεταξύ τους. Τα όριά του καθορίζονται από μια ανύψωση ύψους μέχρι 8 χλμ., κάτι που αποτελεί μοναδικό χαρακτηριστικό, ακόμα και στον Άρη.

Εντυπωσιακό είναι ακόμα ότι ουσιαστικά είναι αδύνατο για κάποιον που στέκει στην επιφάνεια του πλανήτη να δει από μακριά την πλήρη σιλουέτα του βουνού, γιατί λόγω της έντονης καμπυλότητας του πλανήτη (αφού ο Άρης έχει τη μισή διάμετρο της Γης), της τεράστιας έκτασης του ηφαιστείου, αλλά και της μικρής του κλίσης (2,5 μέχρι 5 μοίρες), το βουνό κρύβει το ίδιο του το σχήμα - μόνο οι γκρεμοί που το πλαισιώνουν θα ήταν ορατοί. Ο μοναδικός τρόπος για να δει κανείς έστω μέρος του βουνού, είναι να σταθεί στο ψηλότερο σημείο της κορυφής του κρατήρα του. Και πάλι όμως, το μεγαλύτερο μέρος του κρατήρα θα χάνεται πίσω από τον ορίζοντα.

Μία εσφαλμένη κοινή εντύπωση, είναι ότι η κορυφή του Ολύμπου φθάνει πάνω από τις παρυφές της ατμόσφαιρας του Άρη και βρίσκεται μέσα στο διάστημα. Στην πραγματικότητα, ακόμα και η κορυφή του δεν βρίσκεται έξω από τα όρια της αρειανής ατμόσφαιρας. Η ατμοσφαιρική πίεση στην κορυφή είναι μεταξύ 5% ως 8% της μέσης αρειανής ατμοσφαιρικής πίεσης, ενώ συγκριτικά η ατμοσφαιρική πίεση στην κορυφή του Έβερεστ είναι το 32% εκείνης που μετράται σε μηδενικό υψόμετρο. Παρόλα αυτά, η μικρότερη βαρύτητα του Άρη επιτρέπει στην ατμόσφαιρά του να επεκταθεί σε μεγαλύτερο ύψος από ότι στη Γη, καθώς δεν αραιώνει με το υψόμετρο τόσο απότομα όσο η ατμόσφαιρα της Γης. Ακόμα και στην κορυφή του βουνού, έχει ανιχνευθεί η ύπαρξη νεφών και αρειανής σκόνης.

Η Διεθνής Αστρονομική Ένωση έχει δώσει προσωρινά ονόματα σε δύο από τους κρατήρες του Ολύμπου: Στον κρατήρα Karzok διαμέτρου 15,6 χλμ. με συντεταγμένες 18°25΄ Β, 131°55΄ Δ, και τον κρατήρα Pangboche διαμέτρου 10,4 χλμ., με συντεταγμένες 17°10΄ Β, 133°35΄ Δ.

Το Όρος Όλυμπος είναι μία μη πιθανή περιοχή προσγείωσης για μη επανδρωμένες αποστολές στο μέλλον. Το μεγάλο του υψόμετρο απαγορεύει προσγειώσεις με τη χρήση αλεξίπτωτου επειδή η ατμόσφαιρα δεν είναι αρκετά πυκνή σε τέτοια υψόμετρα. Επίσης, το Όρος Όλυμπος είναι μία από τις περιοχές του Άρη με την περισσότερη σκόνη.

Ηφαιστειογένεση

Τοπογραφικός χάρτης του αρειανού Ολύμπου.

Το ηφαίστειο Όλυμπος είναι το τυμβοειδές αποτέλεσμα της ιδιαίτερα ρευστής λάβας που έρρευσε κατά τη διάρκεια μιας μακράς χρονικής περιόδου. Το 2004 η αποστολή Mars Express φωτογράφησε ροές παλαιάς λάβας στις πλαγιές του Ολύμπου. Η ηλικία της δυτικής πλευράς χρονολογείται από 115 εκατομμύρια έτη μέχρι 20 εκατομμύρια έτη.

Το εξαιρετικό του μέγεθος οφείλεται πιθανά στο γεγονός ότι κάτω από το ηφαίστειο βρίσκεται μια θερμή κηλίδα (αγγλ. hot spot), η οποία κατά περιόδους διοχετεύει λάβα στην επιφάνεια. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό και στη Γη: Τα νησιά της Χαβάης είναι παράδειγμα παρόμοιων ηφαιστείων, αλλά μικρότερου ύψους, γιατί η Ειρηνική Τεκτονική Πλάκα μετακινείται συνεχώς πάνω από τη θερμή κηλίδα. Το γεγονός ότι ο Όλυμπος είναι τόσο ψηλός οφείλεται στο γεγονός ότι στον Άρη δεν παρατηρείται τεκτονική δραστηριότητα, καθώς δεν διαθέτει τεκτονικές πλάκες. Κατά συνέπεια, καθώς από το ηφαίστειο συνέχισε να ρέει λάβα συνεχώς στο ίδιο σημείο, το πάχος των στρωμάτων αθροίστηκε σε ένα τέτοιο ύψος. Μια άλλη αιτία είναι η μικρότερη βαρύτητα στον Άρη, που επιτρέπει στο ηφαίστειο να φθάσει σε μεγάλο ύψος πριν καταρρεύσει από το ίδιο του το βάρος.

Οι καλδέρες στην κορυφή του Όλυμπου.

Οι καλδέρες στην κορυφή του ηφαιστείου δημιουργήθηκαν όταν σταμάτησε η ηφαιστειακή δραστηριότητα και κατέρρευσε η οροφή του άδειου πλέον θαλάμου μάγματος. Κατά την κατάρρευση παρατηρήθηκαν ρωγμές στην επιφάνεια. Μεταγενέστερη δραστηριότητα προκάλεσε επιπλέον καταρρεύσεις, με αποτέλεσμα οι καλδέρες να αλληλοεπικαλύπτονται, δίνοντας στην κορυφή μία ασύμμετρη όψη.

Πρώιμες παρατηρήσεις και ονοματοδοσία

Το βουνό Όλυμπος, καθώς επίσης και μερικά άλλα ηφαίστεια της περιοχής της Θαρσίδος, λόγω του μεγάλου ύψους του παραμένει ορατό κατά τις συχνές θύελλες σκόνης του Άρη, και έτσι παρατηρήθηκε ήδη από τους αστρονόμους του 19ου αιώνα. Ο αστρονόμος Πάτρικ Μουρ επισημαίνει, ότι κατά τη διάρκεια των θυελλών σκόνης, «ο Σκιαπαρέλι είχε διαπιστώσει ότι μόνο το Nodus Gordis και το «Χιόνι του Όλυμπου» ήταν ορατά. Υπέθεσε -σωστά- ότι πρέπει να έχουν μεγάλο ύψος». Οι αποστολές Μάρινερ επιβεβαίωσαν τελικά αυτή τη θεωρία. Το 1972, ο Μάρινερ 9 με τις φωτογραφίες του απέδειξε ότι το ύψος του ήταν πολύ μεγαλύτερο από αυτό οποιουδήποτε βουνού της Γης, και έτσι η περιοχή μετονομάστηκε από «Χιόνι του Όλυμπου» σε «Όρος Όλυμπος».

Περιγραφή της περιοχής

Το όρος Όλυμπος βρίσκεται στο υψίπεδο Θαρσίς, μιας τεράστιας υπερυψωμένης περιοχής με πολλά και μεγάλα ηφαίστεια, συμπεριλαμβανομένων των Αρσία, Παβόνις και Ασκραίος, τα οποία είναι μικρά μόνο σε σύγκριση με τον Όλυμπο. Το έδαφος που περιβάλλει τον Όλυμπο, είναι μια καθίζηση βάθους 2 χλμ. Το ηφαίστειο περιβάλλεται από μία περιοχή γνωστή ως Olympus Μοns Aureole (λατ. φωτοστέφανο), με τεράστιες οροσειρές και φυσικά τείχη που εκτείνονται 1.000 χλμ. από την κορυφή και αποτελούν ενδείξεις για παγετωνική δραστηριότητα. Η υφή των περιοχών αυτών δεν έχει κατανοηθεί ακόμα καλά. Κατά μια θεωρία, οι απόκρημνες πλαγιές διαμορφώθηκαν από κατολισθήσεις και το φωτοστέφανο αποτελείται από τα υλικά που έφθασαν σε χαμηλότερο υψόμετρο με την κατολίσθηση.

Πηγές

• Carr, M.H.: The Surface of Mars Cambridge University Press, Cambridge 2006.
• Hartmann, W.K.: A Traveler’s Guide to Mars: The Mysterious Landscapes of the Red Planet, Workman, Νέα Υόρκη 2003.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ο Όλυμπος στο Google Mars
• Astronomy Picture of the Day 26 Μαΐου 2004
• Η Δυτική Πλευρά και το φωτοστέφανο από το Mars Express
• Ηφαιστειότητα στον Άρη