Παγετώνας
| Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
Παγετώνες ονομάζονται μεγάλες μάζες πάγου κινούμενες λόγω συμπίεσης του χιονιού. Οι παγετώνες αποτελούν αντικείμενο έρευνας και μελέτης της Παγετωνολογίας που αποτελεί ιδιαίτερο επιστημονικό κλάδο της Υδρολογίας.
Δημιουργία
Επεξεργασία
Οι παγετώνες σχηματίζονται σε περιοχές υπεραιωνόβιας παρουσίας χιονιού. Στις εκτάσεις αυτές λόγω της γεωγραφικής τους θέσης (Αρκτική, Ανταρκτική) ή του ύψους που βρίσκονται, η ποσότητα του χιονιού που πέφτει είναι μεγαλύτερη της ποσότητας του τηκόμενου και στη συνέχεια εξατμιζόμενου πάγου. Αυτό έχει ως συνέπεια οι συσσωρευμένες και συνεχώς αυξανόμενες μάζες να μεταβάλλονται λόγω της πίεσης εκ του βάρους τους σε πάγο, ο οποίος αν και σκληρός και καταφανώς εύθραυστος, όπως το γυαλί, κινείται προς τη θάλασσα.
Ταχύτητα παγετώνων
ΕπεξεργασίαΓενικά οι παγετώνες ρέουν ως «ποταμοί πάγου» τροφοδοτούμενοι από το χιόνι της χιονόπτωσης, ακριβώς όπως οι ποταμοί από τη βροχή. Ο πάγος τους κινείται γλιστρώντας υπό την επίδραση της βαρύτητας και υφίσταται εσωτερικές παραμορφώσεις. Ένας διαφορετικός ορισμός περιγράφει τους παγετώνες ως διαρκώς ανανεούμενα σώματα πάγου και συμπιεσμένου χιονιού που έχουν καταστεί αρκετά πυκνά και βαριά ώστε να ολισθαίνουν εξαιτίας του ίδιου τους του βάρους. Η μάζα των παγετώνων δεν κινείται ως ένα σύνολο ομοιόμορφα, αλλά εμφανίζει όλες τις ιδιότητες των υδάτων των ποταμών. Όπως για παράδειγμα η ταχύτητα πρόωσής τους είναι μεγαλύτερη στο μέσον παρότι στα άκρα ή μεγαλύτερη στην επιφάνεια απ' ό,τι σε βάθος, ή στα σημεία που το επιφανειακό πλάτος μικραίνει, και ανάλογα των εποχών, ενώ αντιστρόφως ανάλογη παρατηρείται ως προς το βάθος και τη μορφολογία της κοίτης του. Σημειώνεται όμως πως η ταχύτητα των παγετώνων είναι βραδεία και συνεχής. Η ταχύτητα μετακίνησης των ταχυτέρων τμημάτων των μεγάλων παγετώνων των Άλπεων υπολογίζεται σε 30 - 90 εκατοστά του μέτρου το εικοσιτετράωρο, ενώ οι Παγετώνες των Ιμαλαΐων κινούνται με δεκαπλάσια ταχύτητα, λόγω ακριβώς της μεγαλύτερης παρατηρούμενης κλίσης. Κάποιοι δε παγετώνες της Γροιλανδίας παρουσιάζουν ταχύτητα που φθάνει τα 18 μέχρι 30 μέτρα το 24ωρο.
Ρήγματα παγετώνων
ΕπεξεργασίαΑν και γενικά οι παγετώνες ακολουθούν τους νόμους της κίνησης των ρευστών εντούτοις δεν αντέχουν στις απότομες τάσεις που προκαλούνται στη μάζα τους, κατά τη μετακίνησή τους, εξ αιτίας του ανώμαλου και κατηφορικού εδάφους. Συνέπεια αυτού είναι να δημιουργούνται σ΄ αυτούς ρήγματα συχνά συνοδευόμενα με κρότο, τα οποία μπορεί να είναι ακραία, επιμήκη ή εγκάρσια. Τα δημιουργούμενα χάσματα σε πολλές των περιπτώσεων προκαλούνται και λόγω διαφοράς ταχύτητας των διαφόρων πλέον τμημάτων τους, που μπορεί να φθάνουν σε μήκος πολλών μιλίων, βάθος 300 μ. και πλάτους 9-12 μ. Σε κάποια σημεία όλα τα σημειούμενα είδη ρηγμάτων (εγκάρσια, επιμήκη κ.λπ.) συνενώνονται και δημιουργούν τους λεγόμενους παγετωνικούς λαβύρινθους με βαθιά και απότομα κοιλώματα που προκαλούν τους τολμηρούς παγετωνικούς ορειβάτες να κατέβουν σ΄ αυτούς και να δοκιμάσουν τη χαρά της εξερεύνησής τους.
Συχνά όμως σε απότομες κατωφέρειες του εδάφους οι παγετώνες κατατεμαχίζονται σε όλο το μήκος των ρηγμάτων τους και τα θραύσματα πέφτουν προς τα κάτω όπου συνθλίβονται και ενώνονται στη συνέχεια εκ νέου προκειμένου ν΄ ανασχηματίσουν τον παγετώνα στη νέα του πορεία επί ομαλότερου εδάφους.
Παγετωνικοί λιθώνες
ΕπεξεργασίαΚατά την κίνησή τους οι παγετώνες προκαλούν διαβρώσεις τόσο στις πλευρές των κοιλάδων από τις οποίες διέρχονται όσο και στην κοίτη αυτών επί της οποίας κινούνται. Αποτέλεσμα αυτών είναι η απόσπαση θραυσμάτων πετρωμάτων τα οποία σιγά σιγά συσσωρεύονται στα πλευρά ή στην κοίτη ή αν είναι μικρά εντός της μάζας των παγετώνων που ονομάζονται παγετωνικοί λιθώνες όπου στην περίπτωση της τήξης αυτοί αποτίθενται στο έδαφος μεταξύ των πλευρών της κοιλάδας και των πλευρών των παγετώνων, σε τελείως διαφορετικό έδαφος από εκείνο που αποσπάστηκαν. Οι μικρότεροι όμως λιθώνες που βρίσκονται στη μάζα των παγετώνων ακολουθούν αυτούς μέχρι της τελικής τήξης τους όπου και σχηματίζουν στο σημείο εκείνο τους λεγόμενους «μετωπικούς σωρούς». Οι μετωπικοί σωροί με τα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τους αποτελούν την ακριβέστερη και ασφαλή ένδειξη υφιστάμενου παλαιότερα παγετώνα, σε πολύ παρωχημένες εποχές, σε μια περιοχή που σήμερα κάθε άλλο παρά τέτοιοι παγετώνες υφίστανται.
Στην Ελλάδα μετωπικοί σωροί βρέθηκαν στις περιοχές του Ολύμπου και του Ταΰγετου.
Τύποι παγετώνων
ΕπεξεργασίαΟι παγετώνες παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία τόσο ως προς τη μορφή τους όσο και κατά το μέγεθός τους. Συνήθως όμως διακρίνονται στους τέσσερις ακόλουθους τύπους:
- Ηπειρωτικοί παγετώνες. Χαρακτηρίζονται εκείνοι που αποτελούν συνεχή και εκτεταμένα στρώματα πάγου που καλύπτουν ολόκληρη σχεδόν Ήπειρο. Τέτοιοι υφίστανται σήμερα μόνο δύο, της Γροιλανδίας και του Νότιου Πόλου.
- Παγετώνες Α' Τάξης. Χαρακτηρίζονται εκείνοι που παρουσιάζουν μορφή ποταμού και οι οποίοι καταλήγουν στη θάλασσα.
- Παγετώνες Β' Τάξης. Χαρακτηρίζονται εκείνοι που πλησιάζουν μεν προς τη θάλασσα αλλά δεν καταλήγουν σ΄ αυτή, επομένως δεν δημιουργούν Παγόβουνα.
- Παγετώνες Γ' Τάξης. Χαρακτηρίζονται εκείνοι που αποτελούν πλευρικούς βραχίονες παγετώνων Β΄ Τάξης που από τήξη έχουν αποσπασθεί από τον κύριο κορμό τους και έχουν καταστεί ανεξάρτητοι. Οι περισσότεροι σήμερα στον κόσμο παγετώνες είναι αυτής της κατηγορίας.
- Οι τελευταίοι τρεις τύποι παγετώνων λέγονται επίσης και αλπικοί παγετώνες ή παγετώνες των κοιλάδων.
Αποθέματα γλυκού νερού
ΕπεξεργασίαΟ παγετωνικός πάγος αποτελεί το μεγαλύτερο φυσικό απόθεμα γλυκού νερού στη Γη. Η μεγαλύτερη ποσότητα πάγου σε παγετώνες αυτή τη στιγμή υφίσταται κυρίως στην Ανταρκτική και στη Γροιλανδία. Παγετώνες υπάρχουν σε όλες σχεδόν τις ηπείρους της Γης, εκτός της Αυστραλίας. Στην Αφρική που είναι η φτωχότερη στο είδος παρατηρούνται μικροί περιορισμένοι παγετώνες στην κορυφή του Κιλιμάντζαρο.
Αποτελέσματα παγετώνων
ΕπεξεργασίαΑρκετά γεωλογικά χαρακτηριστικά δημιουργούνται από παγετώνες, όπως οι μοραίνες (από πέτρες και συντρίμματα που μεταφέρθηκαν σε άλλες θέσεις από παγετώνα) και χαρακτηριστικές κοιλάδες σε σχήμα U που έμειναν έτσι λειασμένες από παλαιούς παγετώνες που έλιωσαν πριν από χιλιάδες χρόνια. Οι παγετώνες κυριαρχούσαν πράγματι στην εύκρατη ζώνη σε περιόδους με χαμηλότερη μέση θερμοκρασία της Γης, γνωστές ως Εποχές των Παγετώνων. Αντιθέτως, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η έκταση των παγετώνων μειώνεται συνεχώς εξαιτίας του ανθρωπογενούς φαινομένου του θερμοκηπίου.
Οι παγετώνες σήμερα
ΕπεξεργασίαΠάμπολλοι είναι οι παγετώνες της Γ΄ Τάξης που κατέρχονται σήμερα από τις Άλπεις, τα Πυρηναία, τον Καύκασο, τα βουνά της Σκανδιναβίας, τη χερσόνησο της Νέας Ζηλανδίας και βεβαίως τις χιονοσκεπείς οροσειρές της Ασίας. Περισσότεροι των 1000 έχουν παρατηρηθεί στις Άλπεις καταλαμβάνοντας έκταση 1.200 τετραγωνικών μιλίων. Οι μεγαλύτεροι εξ' αυτών, μήκους 10-15 μιλίων, μοιάζουν με ποταμούς που κατεβαίνουν μέσα από δάση μέχρι τα 1.800 έως 1.200 μ. υψόμετρο από την επιφάνεια της θάλασσας. Πολλοί επίσης είναι και οι παγετώνες του Καυκάσου που φθάνουν κατερχόμενοι μέχρι τα 1.800 μ. Αντίθετα, όμοιοι παγετώνες της Νορβηγίας φθάνουν τα 300 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, ενώ ένας και μόνο (της Ευρώπης) καταλήγει στη θάλασσα στο φιόρδ Ζοκούλ που και χαρακτηρίζεται και ως A΄ τάξης. Γενικά οι παγετώνες της Νορβηγίας θεωρούνται οι επιβλητικότεροι και μεγαλοπρεπέστεροι του κόσμου.
Οι παγετώνες της Νέας Ζηλανδίας σχεδόν συναγωνίζονται εκείνους των Άλπεων σε μέγεθος και ωραιότητα καθόσον ρέουν ανάμεσα από δάση και κατάφυτες εκτάσεις. Οι παγετώνες της Βόρειας Αμερικής αφθονούν στην Αλάσκα, ενώ στα Βραχώδη Όρη και στην οροσειρά της Σιέρρα Νεβάδα θεωρούνται σχεδόν ασήμαντοι όπως επίσης το ίδιο ασήμαντοι χαρακτηρίζονται κάποιοι μικροί στις Άνδεις στη Νότια Αμερική.
Αντίθετα στην Ασία σε χιλιάδες ανέρχονται οι παγετώνες στα Ιμαλάια και στις οροσειρές Καρακορούμ, Κουνλούν, και Τιεν Σαν. Μεγαλύτεροι εξ αυτών είναι οι ονομαστοί Μπιάφο και Μπαλτόρο Καρακορούμ μήκους 30-35 μιλίων που κατέρχονται μέχρι τα 3.600 έως 3.400 μ. υψόμετρο.