Φίλιππος ΣΤ΄ της Γαλλίας
Ο Φίλιππος ΣΤ΄ της Γαλλίας ή Φίλιππος Βαλουά (Philippe VI de Valois, 1293 – 22 Αυγούστου 1350) βασιλιάς της Γαλλίας (1328 – 1350) ήταν γιος του Καρόλου Βαλουά ιδρυτή του Οίκου των Βαλουά και της πρώτης συζύγου του Μαργαρίτας του Ανζού, εγγονός του Φιλίππου του Τολμηρού. Η βασιλεία του Φιλίππου Βαλουά έμεινε γνωστή για τις σκληρές συγκρούσεις στη διαδοχή του Γαλλικού θρόνου.
.svg)
Ο πρώτος του ξάδελφος Κάρολος Δ΄ της Γαλλίας πέθανε με τη σύζυγο του έγκυο (1328), ο πλησιέστερος συγγενής του ήταν ο ανιψιός του Εδουάρδος Γ΄ της Αγγλίας που η μητέρα του Ισαβέλλα της Γαλλίας (1295-1358) ήταν αδελφή του Καρόλου Δ΄. Ο Σαλικός νόμος απαγόρευε τη διαδοχή στον Γαλλικό θρόνο από κόρες ή αδελφές βασιλιάδων, η διαδοχή συνεπώς πήγαινε αυτόματα στον πρώτο ξάδελφο του τελευταίου βασιλιά Φίλιππο Βαλουά. Η χήρα βασίλισσα Ιωάννα του Εβρέ γέννησε σε λίγους μήνες κόρη με αποτέλεσμα ο Φίλιππος Βαλουά να ανακηρυχτεί νέος βασιλιάς ως Φίλιππος ΣΤ΄ της Γαλλίας. Ο Εδουάρδος Γ΄ της Αγγλίας αρχικά το δέχτηκε σεβόμενος τον Σαλικό νόμο αλλά σταδιακά μετά από συγκρούσεις με τον Φίλιππο αποφάσισε να τον ανατρέψει και να διεκδικήσει ο ίδιος τον θρόνο χάρη στα δικαιώματα της μητέρας του, το αποτέλεσμα ήταν η έκρηξη του Εκατονταετούς Πολέμου (1337). Μετά από μερικές επιτυχίες των Γάλλων αρχικά στη θάλασσα ο στόλος του Φιλίππου συνετρίβη στη Ναυμαχία του Σλούς (1340) και ο πόλεμος μεταφέρθηκε στην ηπειρωτική Γαλλία. Οι Άγγλοι προχώρησαν σε άλλο ένα σκληρό χτύπημα στους Γάλλους στη μάχη του Κρεσί (26 Αυγούστου 1346), η Μαύρη πανώλη που χτύπησε τη Γαλλία την ίδια χρονιά αποδεκάτισε πλήρως τη χώρα. Ο Φίλιππος ΣΤ΄ αγόρασε το Ντωφινέ από τον Ουμβέρτο Β΄ της Βιέννης και έδωσε τη διοίκηση στον εγγονό του Κάρολο, πέθανε την επόμενη χρονιά και τον διαδέχθηκε ο γιος του Ιωάννης ο Αγαθός.
Νέος βασιλιάς της Γαλλίας
ΕπεξεργασίαΔεν είναι γνωστές λεπτομέρειες για τα παιδικά χρόνια του Φιλίππου επειδή δεν είχε άμεση σχέση με τη βασιλική οικογένεια. Ο πατέρας του Κάρολος Βαλουά ήταν μικρότερος αδελφός του Φιλίππου του Ωραίου αγωνίστηκε σε όλη του τη ζωή να γίνει βασιλιάς αλλά δεν το κατάφερε ποτέ.[3] Πέθανε (1325) αφήνοντας τον μεγαλύτερο γιο του Φίλιππο κληρονόμο στο Ανζού, το Μέιν και το Βαλουά.[4] Ο πρώτος ξάδελφος του Κάρολος Δ΄ πέθανε (1328) αφήνοντας τη χήρα του Ζαν ντ΄ Εβρέ έγκυο.[4] Οι δυο μεγάλοι διεκδικητές του θρόνου ήταν ο ίδιος ο Φίλιππος και ο Εδουάρδος Γ΄ της Αγγλίας σαν γιος της αδελφής των τελευταίων βασιλέων, το μεγάλο ερώτημα ήταν αν θα μπορούσε να έχει κληρονομικά δικαιώματα η Ισαβέλλα.[5] Η συνέλευση των βαρόνων και ευγενών που έγινε στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού αποφάσισε να διατηρηθεί κατά γράμμα ο Σαλικός νόμος και να αποκλειστούν από τη διαδοχή η Ισαβέλλα και τα παιδιά της. Ο Φίλιππος Βαλουά που διατηρούσε την πρωτογένεια σαν μεγαλύτερος εγγονός του Φιλίππου του Τολμηρού εξελέγη νέος βασιλιάς.[6]
Οι Γάλλοι ήταν σε αναμονή επειδή η χήρα βασίλισσα ήταν έγκυος, αν γεννούσε γιο θα ήταν αναμφισβήτητα ο νέος βασιλιάς, ο Φίλιππος ανέλαβε την αντιβασιλεία (9 Φεβρουαρίου 1328).[5] Η Ζαν γέννησε τελικά κόρη τη Λευκή της Γαλλίας (1 Απριλίου 1328).[7] Με την ανακοίνωση των νέων ο Φίλιππος Βαλουά στέφτηκε νέος βασιλιάς ως Φίλιππος ΣΤ΄ της Γαλλίας στον Καθεδρικό Ναό της Ρενς (29 Μαΐου 1328).[8] Μετά την άνοδο του στον θρόνο ο Φίλιππος ΣΤ΄ έστειλε αμέσως τον ηγούμενο του Φέκαμπ Πιέρ Ρότζερ στον νεαρό Εδουάρδο Γ΄ και τον κάλεσε να δώσει όρκο υποτέλειας για την Ακουιτανία και τη Γασκώνη.[9] Μετά τη δεύτερη κλήση ο Εδουάρδος Γ΄ έφτασε στον Καθεδρικό ναό της Αμιένης (6 Ιουνίου 1329) και έδωσε όρκο υποτέλειας στον Φίλιππο ΣΤ΄ με τέτοιο τρόπο που προκάλεσε πολλές κριτικές στο μέλλον.[9]
Απώλεια της Ναβάρας
ΕπεξεργασίαΗ αλλαγή στη δυναστεία είχε άλλη μια βασική συνέπεια, ο Κάρολος Δ΄ είχε κληρονομήσει από τη μητέρα του το Βασίλειο της Ναβάρρας στο οποίο σε αντίθεση με τη Γαλλία δεν υπήρχε ο Σαλικός νόμος και ο Φίλιππος ΣΤ΄ δεν είχε καμιά συγγενική σχέση με την Ιωάννα Α΄ της Ναβάρρας. Στο βασίλειο της Ναβάρας ανήκαν επίσης οι κομητείες Καμπανία, Τρουά, Μω και Μπρι που διοικήθηκαν με το ισχυρό Γαλλικό γραφειοκρατικό σύστημα του Φιλίππου ΣΤ΄ για 50 χρόνια. Οι περιοχές ήταν σε ισχυρό βαθμό διοικητικά και οικονομικά εξαρτημένες από τη Γαλλία ιδιαίτερα τη γειτονική επαρχία Ιλ-ντε-Φρανς. Ο Φίλιππος ΣΤ΄ δεν μπορούσε με κανένα τρόπο να τις κληρονομήσει, το βασίλειο της Ναβάρας και οι κομητείες μεταβιβάστηκαν αυτόματα στην Ιωάννα Β΄ της Ναβάρρας την κόρη του Λουδοβίκου Ι΄ της Γαλλίας. Ο Γάλλος βασιλιάς είχε μια διαφωνία με τη νέα βασίλισσα της Ναβάρρας για την κομητεία της Καμπανίας που την επιθυμούσε έντονα, τελικά δέχτηκε να την πάρει αφού αποζημίωσε την Ιωάννα με τη Νορμανδία.
Ετοιμασίες για την έναρξη του Εκατονταετούς Πολέμου
ΕπεξεργασίαΗ βασιλεία του Φιλίππου ΣΤ΄ πέρασε μεγάλες κρίσεις αλλά ξεκίνησε με μια μεγάλη επιτυχία σε εκστρατεία στη Φλάνδρα, νίκησε τον Αύγουστο του 1328 στη μάχη του Κασέλ και αποκατέστησε τον Λουδοβίκο Α΄ της Φλάνδρας που είχε ανατραπεί με λαϊκή εξέγερση.[10] Η σύζυγος του Ιωάννα της Βουργουνδίας έδειξε τις ικανότητες της σαν αντιβασιλιάς όταν έλλειπε από τη χώρα. Οι σχέσεις του με τον Εδουάρδο Γ΄ της Αγγλίας ήταν αρχικά φιλικές, σχεδίασαν μάλιστα να κάνουν μαζί Σταυροφορία (1332) που δεν πραγματοποιήθηκε τελικά ποτέ. Οι εντάσεις ξεκίνησαν σχετικά με τις απαιτήσεις του Φιλίππου να του δίνει ο Εδουάρδος όρκο υποτέλειας για το δουκάτο της Ακουιτανίας. Ο Φίλιππος ΣΤ΄ πρόσφερε άσυλο στον δραπέτη Δαυίδ Β΄ της Σκωτίας κάτι που εξόργισε σε τέτοιο βαθμό τον Εδουάρδο που το 1336 ήταν έτοιμοι για πόλεμο.[11] Ο Φίλιππος κατάφερε τον Ιούλιο του 1337 να αποτρέψει μια συμφωνία ανάμεσα στον πάπα και στον Γερμανό αυτοκράτορα Λουδοβίκο Δ΄ της Βαυαρίας με αποτέλεσμα ο Λουδοβίκος να συμμαχήσει με τον μπατζανάκη του Εδουάρδο Γ΄.[12]
Η τελική αφορμή για την έκρηξη του πολέμου ήταν το άσυλο που πρόσφερε ο Εδουάρδος Γ΄ στον Ροβέρτο Γ΄ του Αρτουά πρώην έμπιστο σύμβουλο του Φιλίππου που προσπάθησε με πλαστογραφία να τον ανατρέψει από τον θρόνο και δραπέτευσε.[13] Το γεγονός επιδείνωσε τις σχέσεις των δυο βασιλέων σε απίστευτο βαθμό, ο Φίλιππος ΣΤ΄ με επιστολή απαίτησε από τον Άγγλο βασιλιά να του παραδώσει τον προδότη (26 Δεκεμβρίου 1336) αλλά ο Εδουάρδος το αρνήθηκε.[13] Ο Φίλιππος εξοργισμένος κήρυξε την κατάσχεση της Ακουιτανίας (24 Μαΐου 1337), αυτό ήταν η έναρξη του Εκατονταετούς Πολέμου, ο Εδουάρδος Γ΄ με τη σειρά του ζήτησε το Γαλλικό στέμμα για λογαριασμό της μητέρας του.[14]
Επιτυχίες τα πρώτα χρόνια
Επεξεργασία
Ο Φίλιππος ΣΤ΄ ξεκίνησε τον Εκατονταετή Πόλεμο με ισχυρότατα πλεονεκτήματα, η Γαλλία ήταν περισσότερο πλούσια, δημοφιλής και βρισκόταν στο απόγειο της δόξας της, τα πρώτα χρόνια του πολέμου ο θρίαμβος των Γάλλων ήταν για όλους βέβαιος. Οι Γάλλοι κυριάρχησαν κατά κράτος στη θάλασσα καίγοντας και λεηλατώντας όλες τις ακτές της νότιας Αγγλίας.[15] Οι Άγγλοι έκαναν και αυτοί σποραδικές επιδρομές, σε μια από αυτές έκαψαν τον Γαλλικό στόλο στη Βουλώνη αλλά οι Γάλλοι εξακολουθούσαν να έχουν το πάνω χέρι.[16] Ο Φίλιππος ΣΤ΄ διέταξε τελική εισβολή στην Αγγλία με τη συγκέντρωση του Γαλλικού στόλου στην ακτή του Σλους. Στη Ναυμαχία του Σλους που ακολούθησε τον Ιούνιο του 1340 οι Γάλλοι δέχτηκαν το πρώτο σκληρό χτύπημα αφού οι Άγγλοι έκαψαν τον στόλο τους τερματίζοντας τις απειλές εισβολής.[16]
Ο Εδουάρδος Γ΄ μετέβη στη Φλάνδρα για να συγκεντρώσει συμμάχους με διπλωματία και γάμους, μια επιδρομή στην Πικαρδία τελείωσε άδοξα αφού ο Φίλιππος αρνήθηκε να δώσει μάχη. Τα οικονομικά του Εδουάρδος Γ΄ ωστόσο ήταν σε τραγική κατάσταση, δεν είχε χρήματα να πληρώσει τον στρατό του και αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Αγγλία, επέστρεψε τον Ιούνιο του 1340 και ξεκίνησε την πολιορκία του Τουρνέ.[17] Τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου τα οικονομικά του Εδουάρδου βρέθηκαν πάλι σε τραγική κατάσταση και αναζήτησε από τον Φίλιππο ειρήνη.[16] Μετά μια βδομάδα παραμονή στο Μπουβίν ο Φίλιππος ΣΤ΄ έστειλε την Ιωάννα του Βαλουά (1294-1352) για να συζητήσει τους όρους, τελικά έκλεισε ανακωχή εννέα μηνών (23 Σεπτεμβρίου 1340).[18] Ο πόλεμος μέχρι τότε πήγαινε αρκετά καλά για τον Φίλιππο, κατάφερε με μεγάλη επιδεξιότητα να εκμεταλλευτεί τα οικονομικά προβλήματα του Εδουάρδου, αποφεύγοντας τις προκλήσεις του για μονομαχίες με 200 επιλεγμένους ιππότες. Ο Πόλεμος της Βρετανικής διαδοχής (1341) επέτρεψε στον Εδουάρδο Γ΄ να τοποθετήσει ισχυρές φρουρές στη Βρετάνη αλλά οι Γάλλοι εξακολουθούσαν να έχουν πλεονέκτημα. Ο Φίλιππος ΣΤ΄ αρνήθηκε την πρόταση με τη διαιτησία του πάπα (1343) να τερματίσει τον πόλεμο και να κρατήσει σαν αντάλλαγμα δικό του το Δουκάτο της Ακουιτανίας.
Η συντριβή του Κρεσί
Επεξεργασία
Στην επόμενη Αγγλική εκστρατεία ο Ερρίκος, δούκας του Λάνκαστερ επιτέθηκε στην Αζάν και κατέλαβε το Ανγκουλέμ ενώ Αγγλικές δυνάμεις με τον στρατηγό Σερ Τόμας Ντάγκουορτ (1276 - 1352) ήταν επίσης νικητές. Οι Γάλλοι απάντησαν με οργανωμένη επίθεση στην Ακουιτανία υπό την ηγεσία του δελφίνου Ιωάννη του Αγαθού. Με λανθασμένη συμβουλή του Χαρκούρτ Γκοντφρέ ο πόλεμος μεταφέρθηκε από την Ακουιτανία στη Νορμανδία με τραγικές συνέπειες αφού οι Νορμανδοί δεν ήταν έτοιμοι για πόλεμο και οι περισσότεροι έλλειπαν στην Αγκιγιόν. Ο Εδουάρδος Γ΄ κυρίευσε και έκαψε τα βόρεια, κατέλαβε την Καέν και προχώρησε για το Πουασί πριν συγκεντρωθούν οι Γάλλοι στο Παρίσι, συγκέντρωσε τον στρατό του στο Κρεσί έτοιμος να δώσει τη μεγάλη μάχη.
Ο Φίλιππος επέλεξε να αποσυρθεί τη νύχτα και να ελέγξει τις Αγγλικές θέσεις την επόμενη μέρα, τα στρατεύματα του ωστόσο διασκορπίστηκαν και οι Άγγλοι απέκλεισαν όλους τους δρόμους διαφυγής, ο Φίλιππος είδε επίσης έκπληκτος τους χωρικούς να υποστηρίζουν τους Άγγλους για να εκδικηθούν. Ακολούθησε η μάχη του Κρεσί (26 Αυγούστου 1346) στην οποία οι Γάλλοι γνώρισαν τη μεγαλύτερη συντριβή, ο στρατός τους αποδεκατίστηκε και ο ίδιος ο Φίλιππος ΣΤ΄ βαριά τραυματισμένος μόλις μπόρεσε να δραπετεύσει. Οι Άγγλοι απέκτησαν από εκείνη τη μέρα πανηγυρικά το πάνω χέρι σε βάρος των Γάλλων. Μετά το πλεονέκτημα των Άγγλων ο στρατός στη Νορμανδία αναγκάστηκε να οπισθοχωρήσει, ο Κάρολος του Μπλουά συνελήφθη από τον Σερ Τόμας Ντάγκουορτ. Μετά τον θρίαμβο του Κρεσί ο Εδουάρδος Γ΄ ξεκίνησε την πολιορκία του Καλαί, η πόλη αντιστάθηκε σκληρά αλλά ο Άγγλος βασιλιάς ήταν αποφασισμένος και αρκετά εξοπλισμένος με προμήθειες σε αντίθεση με την πολιορκία του Τουρναί. Με τη λεηλασία της Νορμανδίας και το νέο φορολογικό νομοσχέδιο ο Εδουάρδος Γ΄ συγκέντρωσε αρκετά χρήματα και μπορούσε ο στρατός του να περιμένει απεριόριστο χρόνο την επίθεση του Φιλίππου που δεν τολμούσε να κάνει, ο Φίλιππος έφυγε τον Αύγουστο και η πόλη παραδόθηκε αμέσως μετά.
Τελευταία χρόνια
ΕπεξεργασίαΜετά τη συντριβή του Κρεσί και την απώλεια του Καλαί οι Γαλλικές κοινότητες αρνήθηκαν να χρηματοδοτήσουν τον Φίλιππο ΣΤ΄ για νέο πόλεμο με τους Άγγλους. Η Μαύρη Πανώλη την επόμενη χρονιά θέρισε το ένα τρίτο του Γαλλικού πληθυσμού, ένα από τα θύματα ήταν και η βασίλισσα Ιωάννα, η έλλειψη του εργατικού δυναμικού έφερε έκρηξη του πληθωρισμού, ο Φίλιππος ανέβασε τις τιμές αποδυναμώνοντας τη χώρα. Το επόμενο μεγάλο ατόπημα του Φιλίππου ήταν ο δεύτερος γάμος του με την αρραβωνιαστικιά του γιου του Λευκή της Ναβάρρας, επικρίθηκε έντονα από όλους τους ευγενείς και συγκρούστηκε με τον δελφίνο.[19]
Το τελευταίο μεγάλο κατόρθωμα του Φιλίππου ΣΤ΄ ήταν η ανάκτηση του Ντωφινέ και της περιοχής του Μονπελιέ (1349), όταν πέθανε η Γαλλία ήταν διαλυμένη και διαιρεμένη χώρα.[20] Ο Φίλιππος ΣΤ΄ πέθανε στο αβαείο του Κολόμπ στο διαμέρισμα Έουρ-ε-Λουάρ (22 Αυγούστου 1350) και τάφηκε στη βασιλική του Σαιν Ντενίς με τη δεύτερη σύζυγο του Λευκή της Ναβάρρας, τα σπλάχνα του τάφηκαν ξεχωριστά στη μονή των Ιακωβίνων στο Παρίσι.[21] Τον διαδέχτηκε ο μεγαλύτερος γιος του Ιωάννης ο Αγαθός.
Οικογένεια
Επεξεργασία
Παντρεύτηκε το 1313 σε πρώτο γάμο την Ιωάννα, κόρη του Ροβέρτου Β΄ δούκα της Βουργουνδίας και της Αγνής της Γαλλίας της μικρότερης κόρης του προπάππου του Λουδοβίκου του Αγίου. Η έξυπνη και ικανή Ιωάννα ήταν, όχι μονάχα αντιβασίλισσα της Γαλλίας όταν έλλειπε ο σύζυγος της, αλλά η πραγματική δύναμη πίσω από τον θρόνο. Μαζί της απέκτησε:
- Ιωάννης Β΄ 1319-1364, βασιλιάς της Γαλλίας.[22]
- Φίλιππος 1336-1375, δούκας της Ορλεάνης.
- Μαρία 1326-1333, Λουδοβίκος 1329, Λουδοβίκος 1330, Ιωάννα 1337, ανώνυμος γιος 1333, ανώνυμος γιος 1335, ανώνυμος γιος 1343.
Νυμφεύτηκε το 1350 σε δεύτερο γάμο τη Λευκή, κόρη της ανιψιάς του Ιωάννας Β΄ της Ναβάρρας και του Φιλίππου Γ΄ της Ναβάρρας με την οποία απέκτησε:[23]
- Ιωάννα, ετοιμαζόταν να παντρευτεί τον Ιωάννη Α΄ της Αραγωνίας, αλλά απεβίωσε στο ταξίδι.[22]
Πρόγονοι
ΕπεξεργασίαΦιλμογραφία
ΕπεξεργασίαΟ Φίλιππος ΣΤ΄ της Γαλλίας είναι πρωταγωνιστής στο σπουδαίο μυθιστόρημα του Μωρίς Ντρυόν Οι καταραμένοι βασιλείς, τον ρόλο του στις Γαλλικές τηλεοπτικές σειρές έπαιξαν ο Μπενουά Μπριόν (1972) και ο Μαλίκ Ζιντί (2005).[24]
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 «Kindred Britain»
- ↑ 2,0 2,1 p10314.htm#i103134. Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2020.
- ↑ David Nicolle, Crécy 1346: Triumph of the Longbow, (Osprey, 2000), 12.
- ↑ 4,0 4,1 Elizabeth Hallam and Judith Everard, Capetian France 987-1328, 2nd edition, (Pearson Education Limited, 2001), 366.
- ↑ 5,0 5,1 Jonathan Sumption, The Hundred Years War: Trial by Battle, Vol. I, (Faber & Faber, 1990), 106-107.
- ↑ Viard, "Philippe VI de Valois. Début du règne (février-juillet 1328)", Bibliothèque de l'école des chartes, 95 (1934), 263.
- ↑ Viard, 269, 273.
- ↑ Curry, Anne (2003). The Hundred Years' War. New York: Rutledge. p. 18.
- ↑ 9,0 9,1 Jonathan Sumption, The Hundred Years War: Trial by Battle, 109-110.
- ↑ Kelly DeVries, Infantry Warfare in the Early Fourteenth Century, (The Boydell Press, 1996), 102.
- ↑ Jonathan Sumption, The Hundred Years War:Trial by Battle, 135.
- ↑ The Hundred Years War:Not One But Many, Kelly DeVries, The Hundred Years War (part II): Different Vistas, ed. L. J. Andrew Villalon, Donald J. Kagay, (Brill, 2008), 15.
- ↑ 13,0 13,1 Jonathan Sumption, The Hundred Years War:Trial by Battle, 171-172.
- ↑ Jonathan Sumption, The Hundred Years War:Trial by Battle, 184.
- ↑ Oars, Sails and Guns:The English and War at Sea, c.1200-1500, Ian Friel, War at Sea in the Middle Ages and the Renaissance, ed. John B. Hattendorf, Richard W. Unger, (The Boydell Press, 2003), 79.
- ↑ 16,0 16,1 Jonathan Sumption, The Hundred Years War:Trial by Battle, 320-328.
- ↑ Jonathan Sumption, The Hundred Years War:Trial by Battle, 349.
- ↑ Jonathan Sumption, The Hundred Years War:Trial by Battle, 354-359.
- ↑ Mortimer, Ian (2008). The Perfect King The Life of Edward III, Father of the English Nation. Vintage. p. 276.
- ↑ The kingdom of Burgundy, the lands of the house of Savoy and adjacent territories, Eugene Cox, The New Cambridge Medieval History: Volume 5, c.1198-c.1300, ed. David Abulafia, Rosamond McKitterick, (Cambridge University Press, 1999), 371.
- ↑ Jonathan Sumption, Hundred Years War:Trial by Fire, Vol. II, (University of Pennsylvania Press, 1999), 117.
- ↑ 22,0 22,1 Marguerite Keane, Material Culture and Queenship in 14th-century France, (Brill, 2016), 17.
- ↑ Identity Politics and Rulership in France: Female Political Place and the Fraudulent Salic Law in Christine de Pizan and Jean de Montreuil, Sarah Hanley, Changing Identities in Early Modern France, ed. Michael Wolfe, (Duke University Press, 1996), 93 n45.
- ↑ https://web.archive.org/web/20141219202458/http://www.allocine.fr/series/ficheserie-545/casting/saison-1659/
Πηγές
Επεξεργασία- Curry, Anne (2003). The Hundred Years' War. New York: Rutledge.
- David d'Avray, Papacy, Monarchy and Marriage 860–1600, (Cambridge University Press, 2015)
- David Nicolle, Crécy 1346: Triumph of the Longbow, (Osprey, 2000)
- Jonathan Sumption, The Hundred Years War: Trial by Battle, Vol. I, (Faber & Faber, 1990)
- Kelly DeVries, Infantry Warfare in the Early Fourteenth Century, (The Boydell Press, 1996)
- Marguerite Keane, Material Culture and Queenship in 14th-century France, (Brill, 2016)
- Seward, Desmond (1999). The Hundred Years War. Penguin Books.
- The Hundred Years War:Not One But Many, Kelly DeVries, The Hundred Years War (part II): Different Vistas, ed. L. J. Andrew Villalon, Donald J. Kagay, (Brill, 2008)
- Viard, "Philippe VI de Valois. Début du règne (février-juillet 1328)", Bibliothèque de l'école des chartes, 95 (1934)
.svg)