Προκόπιος (σφετεριστής)

Ο Προκόπιος (Procopius, 326 - 27 Μαΐου 366) ήταν Ρωμαίος σφετεριστής κατά του Ουάλη και μέλος της Δυναστείας του Κωνσταντίνου.

Προκόπιος
Επιγρ.: D N PROCOPIVS P F AVG / VOT V
Σφετεριστής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
Περίοδος	26 Σεπτεμβρίου 365 - 27 Μαΐου 366
Στέψη	28 Σεπτεμβρίου 365
Προκάτοχος	Ιοβιανός Ουάλης και Ουαλεντινιανός Α΄
Διάδοχος	Ουάλης και Ουαλεντινιανός Α΄
Γέννηση	326 Κιλικία
Θάνατος	27 Μαΐου 366 (40 ετών)
Οίκος	Δυναστεία του Κωνσταντίνου
Μητέρα	αδελφή της Βασιλίνας
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Η ζωή του

Σύμφωνα με τον Αμμιανό Μαρκελλίνο, ο Προκόπιος γεννήθηκε στην Κιλικία και πέρασε εκεί τα παιδικά του χρόνια, πιθανότατα στον Κώρυκο. Από την πλευρά της μητέρας του, ο Προκόπιος ήταν συγγενής, ξάδελφος, με τον αυτοκράτορα Ιουλιανό. Η πρώτη σύζυγός του ήταν πιθανόν η Αρτεμισία. Μετά παντρεύτηκε τη χήρα αυτοκράτειρα Φαυστίνα, ενώ ο Ρωμαίος στρατηγός του 5ου αιώνα Προκόπιος και ο γιος του, αυτοκράτορας Ανθέμιος, ήταν μεταξύ των απογόνων του, με τον πρώτο να είναι εγγονός του (γιος του γιου του).

Το 358, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Κωνστάντιου Β΄, στάλθηκε ως απεσταλμένος στην αυλή των Σασσανιδών.

Ο Προκόπιος μπήκε στην ακολουθία του Ιουλιανού και έλαβε μέρος στην εκστρατεία του κατά των Σασσανιδών το 363. Μαζί με τον Σεβαστιανό, του ανατέθηκε ο έλεγχος του Άνω Τίγρη με 30.000 άνδρες και, ει δυνατόν, να ενωθεί με τον Αρσάκη Β΄ της Αρμενίας και να προωθηθεί προς τα νότια για να φτάσει τον στρατό του Ιουλιανού στην Ασσυρία. Όμως επέδειξε καταστροφική αναβλητικότητα και επειδή δεν υπήρχε δίκτυο συνδέσμων και πληροφόρησης, σήμαινε πως μέχρι τέλους ο Ιουλιανός δεν ήξερε την τύχη του στρατηγού του. 

Ο Προκόπιος όμως μετά τον θάνατο του Ιουλιανού και επειδή φοβόταν μήπως οι διάδοχοι του Ιουλιανού τον σκότωναν άρχισε να κρύβεται στον Πόντο και την Κριμαία. Ο στρατός ανακηρύσσει στο μεταξύ αυτοκράτορα τον Ιοβιανό αλλά, όταν πεθαίνει τον Δεκέμβριο του 363, ο στρατός επιλέγει τον Βαλεντιανιανό Α΄ και με τη σειρά του αυτός αναγορεύει Αύγουστο τον αδελφό του Βάλη. 

Το πραξικόπημα του Προκόπιου

Καθώς ο Βάλης απουσίαζε από την πρωτεύουσα στην περιοχή της Αντιόχειας με σκοπό την καλύτερη εποπτεία των Βυζαντινοπερσικών συνόρων ο Προκόπιος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και εκμεταλλευόμενος την απουσία ισχυρού στρατού στην πρωτεύουσα και φρουράς στο παλάτι, εξαγοράζοντας τους αρχηγούς δύο λεγεώνων που όδευαν προς τη Θράκη ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας στις 28 Σεπτεμβρίου του 365 μ.Χ. Τα στρατιωτικά σώματα που τον αναγόρευσαν ήταν δύο μονάδες comitatenses, η λεγεώνα των Divitenses (juniores) και το σώμα των Tungricani juniores Σύμφωνα με τον ιστορικό Αμμιανό Μαρκελίνο, ‘’«Δεν υπήρχε κανένα πορφυρό ένδυμα διαθέσιμο, και ντύθηκε με μια χρυσή χλαμύδα, σαν αξιωματικός της αυλής, αν και από τη μέση και κάτω έμοιαζε με ιπποκόμο. Φορούσε πορφυρά υποδήματα και κρατούσε ένα δόρυ, με ένα κομμάτι πορφυρού υφάσματος στο χέρι του. Σαν σύνολο ήταν τερατώδες κατασκεύασμα, όπως κάποιο που εμφανίζεται ξαφνικά στη σκηνή σε μια σατιρική φάρσα»’’  

Απήχηση πραξικοπήματος Προκόπιου

Προσεταιρίσθηκε τη Φαυστίνα χήρα του Κωνσταντίου Β΄ προκειμένου να δείξει τη συγγένεια και αφοσίωσή του προς τη δυναστεία του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Για τους ανατολικούς ήταν ο αντίπαλος των αγροίκων αυτοκρατόρων, για τους Γαλάτες ο στενός συνεργάτης του Ιουλιανού. Μεταξύ των υποστηρικτών του ήταν οι εθνικοί λόγιοι, οι συγκλητικοί, το προσωπικό των ανακτόρων και τα κατώτερα στρώματα του πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης. Ο Αμμιανός Μαρκελλίνος δικαιολογεί την αρχική επιτυχία του σφετεριστή λόγω της δυσαρέσκειας για την πολιτική του Βάλεντος: επαχθείς φόροι, αρπαγή κτηματικών περιουσιών, η Κωνσταντινούπολη εγκαταλελειμμένη στην απειλή των βαρβάρων από τη Θράκη

Πολιτική σημασία συνθηκών κατάληψης της εξουσίας από Προκόπιο

Ο ιστορικός Gilbert Dagron υπογραμμίζει στα όλα γεγονότα τον ρόλο που έπαιξε η Σύγκλητος στη διαδικασία νομιμοποίησης του Προκόπιου: «Η Σύγκλητος του ‘’Κωνσταντίνου’’ φαίνεται από τότε ότι ενδιαφέρεται για κάθε πρόβλημα νομιμότητας. Αυτό αντιλαμβάνεται ο Προκόπιος[…]επικαλούμενος τη συγγένεια με τον Κωνσταντίνο. Η πορεία που ακολούθησε για το σφετερισμό της εξουσίας είναι ενδεικτική: ο Προκόπιος επιχειρεί αρχικά να αναγορευθεί από τον στρατό, στη συνέχεια επιδιώκει τις αναφωνήσεις του λαού, έπειτα την αναγνώριση –δηλαδή τη νομιμοποίηση – της συγκλήτου και τέλος, την κατάληψη του παλατιού. Για πρώτη φορά στην Ανατολή, ο δρόμος για την ύψιστη εξουσία πέρασε από τη σύγκλητο.», αυτό λοιπόν που απασχολεί τους συγκλητικούς είναι η αυτοκρατορική νομιμότητα.

Οι στρατιωτικές του ενέργειες

Ο Προκόπιος θέλησε να επεκτείνει στρατιωτικώς την εξουσία του: προσεταιρίσθηκε τις στρατιωτικές δυνάμεις της Θράκης και κατέλαβε όλη τη Θρακική διοίκηση. Απέτυχε όμως στην κατάληψη του Ιλλυρικού διότι ο εκεί στρατιωτικός διοικητής (magister militum)κατέλαβε εγκαίρως τις διαβάσεις της Θράκης προς το Ιλλυρικό Ο Προκόπιος όμως πέρασε στη Μικρά Ασία και νίκησε τον στρατό του Βαλή καταλαμβάνοντας όλη τη Βιθυνία. 

Οι διοικητικές πράξεις

Ο ρήτορας Θεμίστιος τον μέμφεται επειδή δεν σεβάστηκε κανένα από τα προνόμια της πρωτεύουσας: υποχρέωσε τους συγκλητικούς να πληρώσουν τους φόρους δύο ετών σε ένα, συνέλαβε τους δύο επάρχους της πόλης και εκτέλεσε τον ένα ενώ κατάργησε την αννώνα, ίσως λόγω προβλημάτων στο επισιτισμό της πολης

Η πτώση

Χωρίς να έχει κατορθώσει να επεκτείνει μεγάλο μέρος της εξουσίας του επί της αυτοκρατορίας ή να έχει νικήσει τα αντίπαλα στρατεύματα η θέση του –επισφαλής εξ αρχής- άρχισε να κλονίζεται επειδή μεγάλο μέρος του στρατού του δεν τον αποδεχόταν. Ο Βάλης ανέθεσε την αρχιστρατηγία του στρατού του στον Arbitio, πρόσωπο που έχαιρε κύρους στο Ρωμαϊκό στράτευμα και που είχε σαν αποτέλεσμα να μέρος των προσκείμενων στον Προκόπιο στρατευμάτων να αυτομολήσει προς τον Βάλη. Οι στρατηγοί του Προκόπιου Gomoarius και Agilo αποχώρησαν. Ο Προκόπιος συνελήφθη από τα δικά του τα στελέχη και αφού παραδόθηκε στον Βάλη αποκεφαλίσθηκε στις 27 Μαΐου 366. 

Πηγές

• Πολύμνια Αθανασιάδη, Ιουλιανός. Μια βιογραφία, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2005
• Ιωάννης Καραγιαννόπουλος, Ιστορία Βυζαντινού Κράτους, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1988, σελ.168-170
• Cecile Morrisson (επίμ), Ο Βυζαντινός κόσμος, τομ. Α΄Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (330-641),εκδ.Πόλις, Αθήνα,2011
• Averil Cameron, Η ύστερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, μτφρ. Ιωάννα Κράλη, εκδ.Καρδαμίτσας, Αθήνα,2000,σελ.162-163
• Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή ιστορία Α (324-610),εκδ.Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1992
• Gilbert Dagron, Η γέννηση μιας πρωτεύουσας. Η Κωνσταντινούπολη και οι θεσμοί της (330-451) μτφρ.Μαρίνα Λουκάκη, εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2000