Βίκτωρ Ουγκώ

Ο Βίκτωρ Ουγκώ ή Βικτόρ Ουγκώ (γαλλικά: Victor Marie Vicomte Hugo, γαλλική προφορά: /vik.tɔʁ ma.ʁi y.ɡo/, 26 Φεβρουαρίου 1802 – 22 Μαΐου 1885) ήταν Γάλλος μυθιστοριογράφος, ποιητής και δραματουργός, ο πλέον σημαντικός και προβεβλημένος εκπρόσωπος του κινήματος του γαλλικού ρομαντισμού.

Βίκτωρ Ουγκώ
Όνομα	Βίκτωρ Ουγκώ
Γέννηση	Βίκτωρ Μαρί Ουγκώ 26 Φεβρουαρίου 1802 Ντου, Γαλλία
Θάνατος	22 Μαΐου 1885 (83 ετών) Παρίσι, Γαλλία
Κοιμητήριο	Πάνθεον (Παρίσι)
Επάγγελμα/ ιδιότητες	Συγγραφέας - ποιητής - δημοσιογράφος - σχεδιαστής
Υπηκοότητα	Γαλλία
Εκπαίδευση	Lycée Louis-le-Grand
Σχολές φοίτησης	Πανεπιστήμιο του Παρισιού
Περίοδος	19ος αιώνας
Είδη	Μυθιστοριογραφία - δραματουργία - ποίηση
Λογοτεχνικό κίνημα	Ρομαντισμός
Σύζυγος(οι)	Αντέλ Φουσέρ (1822-1868, απεβίωσε)
Τέκνα	Λέπολντ Βικτόρ Ουγκώ Λεοπολντίν Ουγκώ Σαρλ Ουγκώ Φρανσουά-Βικτόρ Ουγκώ Αντέλ Ουγκώ
Υπογραφή
Πολυμέσα σχετικά με τoν συγγραφέα
δεδομένα ()

Από τα πρώτα χρόνια της εφηβείας του αντιλήφθηκε το λογοτεχνικό του ταλέντο και ξεκίνησε τις μεταφράσεις έργων από τα λατινικά καθώς και δικές του πρωτότυπες ποιητικές εργασίες. Η αξία του αναγνωρίστηκε σύντομα μέσα στον γαλλικό ακαδημαϊκό κύκλο αλλά και στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Ταυτόχρονα ασχολήθηκε με την πολιτική μεταλλασσόμενος βαθμιαία από φιλομοναρχικό συντηρητικό σε ριζοσπάστη δημοκρατικό. Την τελευταία περίοδο της ζωής του γνώρισε τη λατρεία του γαλλικού έθνους, ταυτιζόμενος με την ίδια τη Γαλλία, όπως ο ίδιος έλεγε στο ποίημά του Lettre à une femme (Γράμμα σε μία γυναίκα): "Je ne sais plus mon nom, je m'appelle Patrie!" (Δε γνωρίζω πλέον το όνομά μου, ονομάζομαι Πατρίς). Προ πάντων, όμως, ήταν ο ποιητής του νέου κόσμου, ο προφητικός, παραισθησιακός φιλόσοφος και μυθοπλάστης μιας ριζικά νέας εποχής.

Βιογραφία

Παιδική ηλικία και νεότητα

Ο Βίκτωρ Ουγκώ σε παιδική ηλικία.

Ο Βικτόρ Μαρί Ουγκώ γεννήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1802 στην πόλη Μπεζανσόν της Φρανς-Κοντέ της ανατολικής Γαλλίας και ήταν ο νεότερος γιος του Ζοζέφ Ουγκώ και της Σοφί Τρεμπυσέ. Ο πατέρας του ήταν στρατιωτικός (έγινε στρατηγός της Αυτοκρατορίας το 1809) του Ναπολέοντα και ιδεολογικά τοποθετημένος στους δημοκρατικούς ενώ θρησκευτικά δήλωνε αθεϊστής. Στο άλλο άκρο η μητέρα του, προερχόμενη από παλιά αριστοκρατική οικογένεια, ήταν φιλομοναρχική και ευσεβής ρωμαιοκαθολική.

Ο στρατηγός Ζοζέφ-Λεοπόλντ-Σιγκισμπέρ Ουγκώ.

Ως αποτέλεσμα της ασυμφωνίας πεποιθήσεων του ζεύγους Ουγκώ ήρθε το 1803 ο σύντομος χωρισμός του και η μετακίνηση της Σοφί και των παιδιών στο Παρίσι. Το 1807 η οικογένεια επανενώθηκε για δύο χρόνια με την απόφαση της Σοφί να μεταβεί στην Ιταλία, όπου ο σύζυγός της υπηρετούσε ως κυβερνήτης επαρχίας. Το 1809 φεύγουν πάλι και παραμένουν για δύο χρόνια στην κωμόπολη Φεγιαντίν. Η οριστική διάσταση των γονιών του Βίκτωρα φτάνει το 1813, οπότε και εγκαθίστανται με τη μητέρα του οριστικά στο Παρίσι, όπου μόλις που τα έβγαζαν πέρα. Ο Βίκτωρ Ουγκώ διέμεινε από το 1815 έως το 1818 στο οικοτροφείο Pension Cordier ενώ παρακολουθούσε μαθήματα στο περίφημο Κολλέγιο του Μεγάλου Λουδοβίκου (Collège Louis-le Grand).

Από πολύ νωρίς ξεκίνησε να γράφει ποιήματα και να μεταφράζει κλασσικούς Λατίνους ποιητές όπως ο Βιργίλιος. Η πρώιμη φιλοδοξία του τον έσπρωξε να γράψει σε ηλικία μόλις 14 ετών σε μία εφημερίδα της εποχής: "Je veux être Chateaubriand ou rien" (Επιθυμώ να γίνω ή Σατωβριάνδος ή τίποτα). Το 1817 βραβεύτηκε από τη Γαλλική Ακαδημία για κάποιο ποίημά του και το 1819 βραβεύτηκε από τα Ανθεστήρια της Τουλούζης (Académie des Jeux floraux de Toulouse). Ο Σατωβριάνδος αποκάλεσε τον Ουγκώ "εξαιρετική φυσιογνωμία", προφητεύοντας έτσι το μεγάλο μέλλον του νεαρού συγγραφέα. Αυτά τα γεγονότα έπεισαν τον πατέρα του να τον αφήσει να αφιερωθεί στη λογοτεχνία παρά τα σχέδιά του να φοιτήσει ο γιος του στην Πολυτεχνική Σχολή. Λίγο καιρό αργότερα θα εγκαταλείψει και τις σπουδές του στη Νομική Σχολή. Άλλωστε τα βραβεία ποιήσεως που κέρδισε, του έδωσαν θάρρος να συνεχίσει.

Αν και επί ένα έτος ήταν αναγκασμένος να μένει σε μία σοφίτα επί της οδού Ντι Ντραγκόν, παρέα με ποντίκια, έγραφε ωστόσο με μεγάλη επιμέλεια, επιμονή και αυτοπεποίθηση, αρετές που δεν του έλειψαν ποτέ στη ζωή του.

Πρώιμη ποιητική και πεζογραφία

Ο Ουγκώ σε νεαρή ηλικία

Το 1819 ιδρύει μαζί με τους αδερφούς του το περιοδικό Conservateur Littéraire όπου υποστηρίζει τις θέσεις του Σατωβριάνδου. Στις 27 Ιουνίου 1821 πεθαίνει η μητέρα του και ένα μήνα, περίπου, αργότερα στις 20 Ιουλίου ο πατέρας του ξαναπαντρεύεται. Το 1822, δημοσιεύει την πρώτη του ποιητική συλλογή Nouvelles Odes et Poésies Diverses, η οποία προσήλκυσε την προσοχή και την εύνοια του βασιλές, κι έτσι έλαβε μία βασιλική επιχορήγηση από τον Λουδοβίκο. Την ίδια εποχή συνεργάζεται με το περιοδικό Muse Française και συχνάζει στο λογοτεχνικό σαλόνι του Σαρλ Νοντιέ, όπου συναναστρέφεται με τον Αλφρέ Ντε Βινύ και τον Λαμαρτίν.

Στις 20 Οκτωβρίου 1822 ο Ουγκώ παντρεύεται την Αντέλ Φουσέ. Ένας γάμος, που όπως και αυτός των γονιών του, χαρακτηρίζεται από δυσαρμονία μεταξύ των συζύγων και οδηγεί τον συγγραφέα σε μία μακροχρόνια σχέση με τη μούσα και ερωμένη του ηθοποιό Ζυλλιέτ Ντρουέ μέχρι τον θάνατό της το 1882. Πλην αυτού, όμως, ο γάμος του υποκρύπτει και μία τραγωδία, μιας και ο μικρότερος αδερφός του Εζέν, όντας κρυφά ερωτευμένος με την Αντέλ, χάνει τα λογικά του την ημέρα του γάμου και παραμένει μέχρι το τέλος της ζωής του σε ίδρυμα.

Η μούσα και ερωμένη του Ουγκώ, Ζυλλιέτ Ντρουέ.

Το 1823 κάνει το λογοτεχνικό του ντεμπούτο με το μυθιστόρημα Χαν της Ισλανδίας (Han d'Islande), το οποίο κυκλοφόρησε με ψευδώνυμο σε τέσσερις μικρούς τόμους.

Η σύζυγος του Ουγκώ, Αντέλ.

Η ποιητική συλλογή, που τον καθιερώνει εκδίδεται στα 1826 και είναι οι Ωδές και Μπαλάντες (Odes et Ballades), με την οποία αναγνωρίζεται σαν αξιόλογος λυρικός ποιητής και τεχνίτης του στίχου. Ακολουθεί τον ίδιο χρόνο το μυθιστόρημα Μπυγκ Ζαργκάλ (Bug-Jargal) και το 1827 το θεατρικό έργο Κρόμγουελ.

Στο μνημειώδη Πρόλογο του Κρόμγουελ (Préface de Cromwell) ο Ουγκώ προτείνει στους συγχρόνους του δραματουργούς να απαλλαγούν από τις φόρμες, που επέβαλλε ο γαλλικός θεατρικός κλασικισμός, εισάγοντας στη θεατρική τέχνη το ρομαντικό δράμα. Έχοντας ήδη γνωρίσει το σαιξπηρικό έργο, τη γερμανική θεατρογραφία και τη δραματουργία του Σλέγκελ με τον πρόλογό του δίνει το έναυσμα μίας πολύχρονης διαμάχης μεταξύ γαλλικού κλασικισμού και Ρομαντισμού. Επιπλέον με τον Κρόμγουελ εισηγείται ένα υπόδειγμα σύγχρονου ιστορικού δράματος, που υπακούει στη σαιξπηρική τεχνική. Εν τω μεταξύ στις 29 Ιανουαρίου 1828 πεθαίνει ο πατέρας του και από εκείνη τη στιγμή ο Ουγκώ αρχίζει να αυτοαποκαλείται βαρόνος.

Το 1829 εξέδωσε τα Ανατολίτικα, ένα από τα πιο αξιόλογα έργα του, εμπνευσμένο από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Ο φιλελληνισμός του Ουγκώ, που φανερώνεται με το έργο αυτό, παρέμεινε θερμός και αγνός και δεν άφησε ευκαιρία, από το 1821 μέχρι την Κρητική Επανάσταση του 1866, να εκδηλώνεται σαν ιερό σύμβολο της θρησκείας του που λεγόταν Ελευθερία.

Από την καταξίωση στην εξορία

Η περίοδος των ετών 1830 έως 1843 αποτελεί διάστημα καταξίωσης του Γάλλου λογοτέχνη με πλούσια παραγωγή έργων. Το 1830 ανεβαίνει με μεγάλη επιτυχία το θεατρικό του έργο Ερνάνης (Hernani). Λίγο αργότερα, το 1831, κυκλοφορεί το διάσημο μυθιστόρημά του Η Παναγία των Παρισίων, που σύντομα μεταφράστηκε σε πολλές ξένες γλώσσες. Παράλληλα δημοσιεύει έργα λυρικής ποίησης, εμπνευσμένα από το ειδύλλιό του με τη Ζυλλιέτ Ντρουέ. Στα 1841, έπειτα από δύο άκαρπες υποψηφιότητες, εκλέγεται μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας.

Ο Ουγκώ με την κόρη του Λεοπολντίν.

Ο Βίκτωρ Ουγκώ (όρθιος αριστερά) και άλλοι εκπρόσωποι του κινήματος του Ρομαντισμού σε φανταστική απεικόνιση.

Η ζωή του, εντούτοις, θα σημαδευτεί μέχρι τέλους από μία προσωπική τραγωδία, τον θάνατο από πνιγμό της νεόνυμφης κόρης του Λεοπολντίν (Léopoldine) και του συζύγου της Σαρλ Βακερί στις 4 Σεπτεμβρίου 1843. Ο Ουγκώ εκείνες τις μέρες βρισκόταν σε ταξίδι στα Πυρηναία και πληροφορήθηκε το γεγονός διαβάζοντας τυχαία κάποια εφημερίδα. Η καταλυτική επίδρασή του συμβάντος πάνω του φάνηκε από το ότι δεν δημοσίευσε κανένα έργο του τουλάχιστον για μία δεκαετία.

Το ενδιαφέρον του τώρα κερδίζει η πολιτική και αρχικά υποστηρίζει με θέρμη τον βασιλιά Λουδοβίκο Φίλιππο ενώ λίγο αργότερα συνδέεται φιλικά με τη θερμή θαυμάστρια του έργου του, Δούκισσα της Ορλεάνης, προσδοκώντας την ανάθεση κάποιου υπουργείου στην περίπτωση που ο σύζυγός της αναλάμβανε την εξουσία. Ο θάνατος του Δούκα της Ορλεάνης, παρά ταύτα, ακυρώνει τις όποιες φιλοδοξίες του συγγραφέα.

Στα 1845 ο Λουδοβίκος Φίλιππος τον ονόμασε Pair de France, μέλος δηλαδή της Άνω Βουλής. Εκεί εκφώνησε λόγους ενάντια στη θανατική καταδίκη και την κοινωνική αδικία ενώ υποστήριξε την ελευθερία του Τύπου και την αυτοδιάθεση της Πολωνίας. Μετά την Επανάσταση του 1848 και την ανακήρυξη της Β’ Γαλλικής Δημοκρατίας εκλέγεται, με τη βοήθεια του Λεόν Γκαμπετά, βουλευτής Παρισίων στη Συντακτική και ακόλουθα στη Νομοθετική Συνέλευση. Τότε αναδεικνύεται σε θερμό υποστηρικτή του Ναπολέοντα Γ΄, ανιψιού του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, συντασσόμενος ενεργά με την προώθηση της υποψηφιότητάς του για την Προεδρία της Δημοκρατίας.

Η πραξικοπηματική κατάλυση της δημοκρατίας από τον Ναπολέοντα Γ΄ το 1851 και η ανάδειξή του σε Αυτοκράτορα κάνει τον Ουγκώ να αλλάξει τις φιλοβοναπαρτικές του αντιλήψεις και να στραφεί με μένος εναντίον του. Η επικείμενη δίωξή του, μετά από αυτό, τον αναγκάζει να διαφύγει στις Βρυξέλλες. Έτσι εγκαινίασε τη μακρά περίοδο αυτοεξορίας του, που θα διαρκέσει περίπου 20 χρόνια.

Η περίοδος της εξορίας

Στη διάρκεια της εξορίας του δημοσίευσε δύο πολιτικά μανιφέστα ενάντια στον Ναπολέοντα Γ΄, το Ναπολέων ο Μικρός (Napoléon le Petit, 1852) και το Επιστολές στον Λουδοβίκο Βοναπάρτη (Lettres à Louis Bonaparte, 1855), που διαδόθηκαν ευρέως παράνομα στη Γαλλία, ενώ αργότερα συνέγραψε αναφορικά με τα γεγονότα της εποχής το έργο Η ιστορία ενός εγκλήματος (Histoire d'un crime, Α΄ μέρος 1877 και Β΄ μέρος 1878). Το 1853 κυκλοφορεί και την ποιητική του συλλογή Τιμωρίες (Les Châtiments) όπου με λυρισμό επαγγέλλεται τον θρίαμβο της παγκόσμιας δημοκρατίας.

Ο Β. Ουγκώ στο Τζέρσεϋ, φωτογραφημένος από τον γιο του Σαρλ το 1853.

Η Οικία Ωτβίλ, τόπος παραμονής του Γάλλου λογοτέχνη στο Γκέρνσεϋ.

Αρχικά εγκαταστάθηκε στις Βρυξέλλες, το 1852, όμως, μετέβη στη βρετανική Νήσο Τζέρσεϋ, το οποίο η ανησυχία των τοπικών αρχών για τη δράση του τον ανάγκασε να εγκαταλείψει το 1855 για να μεταβεί στη γειτονική Νήσο Γκέρνσεϋ. Εν τω μεταξύ τον Σεπτέμβριο του 1853 μυείται από την Ντελφίν Ντε Ζιραρντέν, που τον επισκέπτεται στο Τζέρσεϋ, στον πνευματισμό, την επικοινωνία δηλαδή με πνεύματα νεκρών μέσω περιστρεφόμενων και ομιλούντων τραπεζιών.

Στη διετία της παραμονής του στο Τζέρσεϋ κατατρύχεται από την εμμονή του θανάτου και τον απασχολούν τα μυστήρια της ψυχής και του κόσμου. Τότε συγγράφει τα έργα Το Τέλος του Σατανά (La fin de Satan) και Θεός (Dieu), όπου στο πρώτο μεν πραγματεύεται το πρόβλημα του Κακού και στο δεύτερο το πρόβλημα του Απείρου. Και τα δύο εκδόθηκαν μεταθανάτια και έχουν τη μορφή αποκαλυπτικών οραμάτων κινούμενα από τη λανθάνουσα τάση του Ουγκώ για ποίηση σε φόρμα ενόρασης.

Στο νησί Γκέρνσεϋ διαμένει στην Οικία Ωτβίλ από όπου έχει τη δυνατότητα να παρατηρεί τη θάλασσα και τις απέναντι γαλλικές ακτές. Εκεί, στρεφόμενος από τη μεταφυσική αναζήτηση στην ανθρώπινη εποποιία, συγγράφει την ποιητική συλλογή Ο Θρύλος των Αιώνων (La Légende des Siècles, 1859) και ολοκληρώνει το αριστούργημά του Οι Άθλιοι (Les Misérables, 1862). Οι Άθλιοι, που άμα τη εκδόσει τους σαγήνευσαν τα λαϊκά στρώματα, θεωρήθηκαν ως το πρώτο μοντέρνο μυθιστόρημα. Σε αυτό το έργο, το οποίο δουλεύει περίπου από το 1828, ο Ουγκώ αποτυπώνει μισό αιώνα γαλλικής ιστορίας. Αποτελεί μία επική τοιχογραφία των μεγάλων γεγονότων της Γαλλίας συνδυαζόμενων με την ιστόρηση ενός μεγάλου έρωτα. Το βιβλίο δεν ενθουσίασε τον κύκλο των διανοουμένων κριτικών, ενώ περιελήφθη από τον Πάπα Πίο Θ΄ στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων. Εντούτοις, το έργο αυτό εξάπλωσε σε όλο τον κόσμο τη φήμη του Ουγκώ.

Η επιστροφή στη Γαλλία και το τέλος

Ο Βίκτωρ Ουγκώ το 1884.

Χειρόγραφο του Ουγκώ που προτρέπει σε αντίσταση στην πρωσική εισβολή.

Το 1859 ο Ναπολέων Γ΄ προσφέρει αμνηστία σε όλους τους πολιτικούς εξόριστους αλλά ο Ουγκώ αρνείται να επιστρέψει μην επιθυμώντας να κάνει οποιαδήποτε παραχώρηση έναντι του μονάρχη. Το 1863 κυκλοφορεί μία βιογραφία του από τη γυναίκα του Αντέλ, η οποία πέθανε πέντε χρόνια αργότερα. Το ξέσπασμα του Γαλλοπρωσικού Πολέμου τον οδηγεί στην επιστροφή του στη Γαλλία τον Αύγουστο του 1870, λίγο μετά την ανακήρυξη της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας. Ως βουλευτής της Εθνοσυνέλευσης ψηφίζει κατά της ειρήνης και αμέσως παραιτείται. Ακολουθούν η πολιορκία των Παρισίων και η ήττα της Γαλλίας. Ο Ουγκώ απομακρύνεται και πάλι από την πατρίδα του το 1871 κατά τη διάρκεια της επικράτησης της Παρισινής Κομμούνας και παραμένει στις Βρυξέλλες και το Λουξεμβούργο. Το ίδιο έτος πεθαίνει ο γιος του Σαρλ και το επόμενο η κόρη του Αντέλ εισάγεται στο άσυλο ψυχικά ασθενών Saint-Mandé. Στα δύο προηγούμενα οικογενειακά δράματα προστίθεται το 1873 και ο θάνατος του γιου του Φρανσουά-Βικτόρ.

Ο Ουγκώ στο νεκρικό κρεβάτι, φωτογραφημένος από τον Φελίξ Ναντάρ.

Στις 30 Ιανουαρίου 1876 ο Βίκτωρ Ουγκώ ονομάζεται ισόβιος Γερουσιαστής από τη Γαλλική Δημοκρατία. Την τελευταία αυτή πολιτική περίοδο της ζωής του γίνεται το είδωλο της ριζοσπαστικής αριστεράς. Ο ίδιος είναι πλέον οπαδός ενός ουτοπικού σοσιαλισμού πιστεύοντας στην κοινωνική συμφιλίωση και την ειρηνική επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων, σε σχέση με την επαναστατική βία. Θεωρεί ότι ο ατομικός δρόμος προς την ηθική τελείωση, προς την καλοσύνη οδηγεί στη "σωτηρία" του ατόμου και της κοινωνίας.

Τον Φεβρουάριο του 1881 οργανώνεται ένας πανεθνικός εορτασμός προκειμένου να τιμηθεί η είσοδός του στην ένατη δεκαετία της ζωής του. Οι εκδηλώσεις ξεκίνησαν την 25η Φεβρουαρίου με την απόδοση ενός βάζου Σεβρών, παραδοσιακού δώρου προς ηγεμόνες και την 27η Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε προς τιμήν του μία από τις μεγαλύτερες παρελάσεις στη γαλλική ιστορία.

Ο Βίκτωρ Ουγκώ πέθανε στις 22 Μαΐου 1885 σε ηλικία 83 ετών έχοντας λάβει εν ζωή σπάνια δόξα για πνευματικό δημιουργό. Στη Γαλλία κηρύχθηκε εθνικό πένθος. Την ημέρα της κηδείας του (1η Ιουνίου) περίπου 2.000.000 άνθρωποι συνόδευσαν τον επιφανή νεκρό από την Αψίδα του Θριάμβου στο Πάνθεον, το οποίο ορίστηκε ως τελευταία του κατοικία.

Έργο

Ποίηση

Ο Ουγκώ επαλήθευσε την πρόβλεψη του Σατωβριάνδου και έγινε μία από τις μεγαλύτερες λογοτεχνικές φυσιογνωμίες της Γαλλίας. Ο Ουγκώ θεωρείται ένας από τους ηγέτες της ρομαντικής κίνησης στη γαλλική λογοτεχνία καθώς επίσης και ένας από τους πλέον παραγωγικούς και πολύπλευρους συγγραφείς της. Αν και εκτός Γαλλίας είναι γνωστός κυρίως για τα μυθιστορήματα Η Παναγία των Παρισίων και Οι Άθλιοι, στη χώρα του διακρίνεται πρώτιστα για τη συνεισφορά του ως ρομαντικός ποιητής.

Ο στίχος του Ουγκώ έχει συγκριθεί με τα έργα του Σαίξπηρ, του Δάντη και του Ομήρου και έχει επηρεάσει διαμετρικά αντίθετους ποιητές όπως ο Σαρλ Μπωντλαίρ, ο Λόρδος Άλφρεντ Τέννυσον και ο Ουώλτ Ουίτμαν. Η τεχνική δεξιοτεχνία του Ουγκώ, ο υφολογικός πειραματισμός, η ραγδαία κλιμάκωση των συναισθημάτων, η ποικιλία και η καθολικότητα των θεμάτων του όχι μόνο τον καθιέρωσαν ως ηγέτη της γαλλικής ρομαντικής σχολής αλλά και ως προπομπό της σύγχρονης ποίησης.

Ο Ουγκώ έφερε μια νέα αίσθηση της ομορφιάς των λέξεων, επέκτεινε τους λυρικούς πόρους του γαλλικού στίχου και ενδυνάμωσε τον αλεξανδρινό στίχο με εντυπωσιακά μετρικά διασκελίσματα και τοποθετήσεις της τομής του στίχου. Η παραγωγή του ήταν απέραντη και η ποικιλομορφία της ακόμα καταπλήσσει. Ακόμα έσπασε την παράδοση, όπου η ποιητική γλώσσα θεωρούνταν ως μια εξειδικευμένη μορφή γλώσσας μεταξύ των διάφορων άλλων τεχνικών γλωσσών. Η ποίηση ήταν, για αυτόν, τόσο ελεύθερη και κυρίαρχη όσο οι ίδιοι οι άνθρωποι.

Δραματουργία

Πίνακας που αναπαριστά τις αντιδράσεις στο ανέβασμα της πρώτης παράστασης του Ερνάνη το 1830.

Στη θεατρική του γραφή ο Ουγκώ αντιτάχθηκε στις φόρμες του κλασικού δράματος όπως το μέτρο, η επιλογή συγκεκριμένων θεμάτων, οι περιορισμοί στη χρήση λέξεων, εισάγοντας πρώτος στη γαλλική θεατρική παραγωγή το ρομαντικό ύφος γραφής.

Στα εικοσιέξι του χρόνια, συγγράφοντας τον Πρόλογο του Κρόμγουελ, γίνεται ο γεννήτορας ενός νέου θεατρικού είδους, του ρομαντικού δράματος. Σε αυτό το κείμενο ο νεαρός συγγραφέας αμφισβητεί το παραδοσιακό θεατρικό είδος και εισάγει στη σκηνή τη ρομαντική θεματολογία. Εντούτοις το ίδιο το έργο θεωρήθηκε αντιθεατρικό και αδύνατο να ανέβει στη σκηνή λόγω της έκτασής του και των πολλών χαρακτήρων του.

Χάρη στον Ερνάνη, όμως, το 1830 ο Ουγκώ καταφέρνει να καταξιωθεί ως θεατρικός συγγραφέας. Στην πορεία του θα συναντήσει μεγάλες επιτυχίες, όπως η παράσταση του έργου του Λουκρητία Βοργία αλλά και αποτυχίες, με το ανέβασμα π.χ. του Ο Βασιλιάς Διασκεδάζει, προτού αποφασίσουν μαζί με τον Αλέξανδρο Δουμά να ιδρύσουν ένα χώρο αποκλειστικά αφιερωμένο στο ρομαντικό θέατρο. Αυτός θα είναι το Théâtre de la Renaissance, που θα εγκαινιάσει τη σκηνή του με το έργο Ρουί Μπλας.

Μυθιστοριογραφία

Εικόνα από την πρώτη έκδοση της Παναγίας των Παρισίων από τον Alfred Barbou (1831).

Συνολικά ο Ουγκώ συνέγραψε εννέα μυθιστορήματα, από τα οποία το πρώτο σε ηλικία δεκαέξι ετών και το τελευταίο εβδομήντα δύο. Το μυθιστόρημα καλύπτει όλες τις περιόδους της ζωής του συγγραφέα, όλες τις μορφές και τα λογοτεχνικά ρεύματα της εποχής του δίχως ποτέ να ταυτίζεται απόλυτα με κανένα.

Προσωπογραφία της Τιτίκας (Causette) από την αρχική έκδοση των Αθλίων το 1862.

Η πορεία του ως μυθιστοριογράφου χωρίζεται σε δύο περιόδους με κομβικό σημείο την εξορία του από τη Γαλλία. Η περίοδος πριν την εξορία έχει σχεδόν πειραματικό χαρακτήρα περιέχοντας πέντε μυθιστορήματα με ποικίλη έκταση και διαφορετική έμπνευση. Κορυφαίο δημιούργημα αυτής της πειραματικής φάσης είναι Η Παναγία των Παρισίων, ένα ιστορικό μυθιστόρημα τοποθετημένο στα 1482 με πρωταγωνιστή το δύσμορφο κωδωνοκρούστη του ναού, Κουασιμόδο, που αποτελεί προσωποποίηση του μεσαιωνικού πνεύματος.

Την περίοδο της εξορίας του και της επακόλουθης επιστροφής του στη Γαλλία ανακαλύπτει τον πραγματικό μυθιστορηματικό του δρόμο συγγράφοντας το πλουσιότερο και διασημότερο μέρος του έργου του. Η μυθιστορηματική του φόρμα βασίζεται στην εξιστόρηση μίας απλής ανθρώπινης ιστορίας, στην οποία παρεμβάλλονται μεγάλες περιγραφές και προσωπογραφίες καθώς και παρεκβάσεις σχετικές με τα αιώνια ανθρώπινα προβλήματα και αναζητήσεις.

Το θεωρούμενο ως αριστούργημά του, Οι Άθλιοι, ακολουθεί ακριβώς αυτή τη διηγηματική μορφή συνδυάζοντας τον έρωτα, την καταδίωξη και την αθλιότητα των ανθρωπίνων πλασμάτων με την εξιστόρηση κορυφαίων ιστορικών στιγμών.

Η θρησκευτικότητα του Ουγκώ

Η σαρκοφάγος του Βίκτωρος Ουγκώ φωτογραφημένη από τον Etienne Neurdein το 1885.

Οι θρησκευτικές, όπως και οι πολιτικές, πεποιθήσεις του Ουγκώ άλλαξαν ριζικά κατά τη διάρκεια της ζωής του. Στη νεότητά του, προσδιοριζόταν ως καθολικός και δήλωνε αφοσίωση στην ιεραρχία και την εκκλησιαστική εξουσία. Αργότερα εξελίχθηκε σε μη ενεργό καθολικό εκφράζοντας όλο και περισσότερο αντιπαπικές και αντικληρικές απόψεις. Την περίοδο της εξορίας του μυήθηκε στον πνευματισμό ενώ τα τελευταία χρόνια της ζωής του υιοθέτησε έναν ορθολογικό ντεϊσμό, όμοιο με αυτό του Βολταίρου. Όταν ένας απογραφέας τον ρώτησε στα 1872 εάν ήταν καθολικός, απάντησε: "Όχι. Ελευθερόφρονας".

Ο Ουγκώ δεν ελάττωσε ποτέ την αντιπάθειά του προς την Καθολική Εκκλησία, οφειλόμενη κατά ένα μεγάλο μέρος στην αδιαφορία της εκκλησίας για τη δύσκολη θέση της εργατικής τάξης υπό τη μοναρχία αλλά και στη συχνότητα με την οποία τα έργα του εμφανίζονταν στις λίστες του Βατικανού με απαγορευμένα βιβλία. Στους θανάτους των γιων του Σαρλ και Φρανσουά-Βικτόρ, επέμεινε να ταφούν δίχως σταυρό και την παρουσία ιερέα, και τον ίδιο όρο θέσπισε για τη δική του κηδεία. Εντούτοις, αν και θεωρούσε το καθολικό δόγμα ξεπερασμένο και νεκρό, δεν επιτέθηκε ποτέ άμεσα στον ίδιο τον θεσμό. Παρέμεινε επίσης βαθιά θρησκευόμενο άτομο που πίστευε έντονα στη δύναμη και την ανάγκη της προσευχής.

Ο ορθολογισμός του Ουγκώ μπορεί να επισημανθεί σε ποιήματα όπως το Torquemada (1869, για τον θρησκευτικό φανατισμό), το Le Pape (1878, έντονα αντικληρικό), το Religion et Religions (1880, αρνούμενος τη χρησιμότητα των εκκλησιών) και, τα δημοσιευμένα μεταθανάτια, La fin de Satan και Dieu (1886 και 1891 αντίστοιχα, στα οποία αντιπροσωπεύει τον χριστιανισμό ως γρύπα και τον ορθολογισμό ως άγγελο).

Εικαστικός δημιουργός

Έργο του Β. Ουγκώ με τίτλο Η πόλη με την ερειπωμένη γέφυρα (1847).

Η ζωγραφική ξεκίνησε για τον Ουγκώ ως ένα ευχάριστο πάρεργο, εξελισσόμενη σταδιακά σε σημαντική πνευματική ενασχόληση ειδικότερα το διάστημα πριν την εξορία του, όταν σταμάτησε προσωρινά τη συγγραφή με σκοπό να αναμιχθεί στην πολιτική. Το διάστημα των ετών 1848 – 1852 υπήρξε η μοναδική δημιουργική διαφυγή του.

Τα έργα του είναι δουλεμένα αποκλειστικά σε χαρτί και σε μικρή κλίμακα, συνήθως με σκούρα καφέ ή μαύρη μελάνη, παρεμβάλλοντας ορισμένες φορές λευκές πινελιές και σπανιότερα άλλα χρώματα. Οι σωζόμενες ζωγραφιές του είναι εξαιρετικά ολοκληρωμένες και μοντέρνες σε ύφος και εκτέλεση, προοιωνίζοντας τις πειραματικές τεχνικές του Σουρεαλισμού και του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού.

Ο Εζέν Ντελακρουά είχε γράψει για τον Ουγκώ πως αν αποφάσιζε να γίνει ζωγράφος αντί συγγραφέας, θα είχε επισκιάσει όλους τους καλλιτέχνες του αιώνα του. Στα σωζόμενα έργα του αναγνωρίζεται η δεξιοτεχνία, η τόλμη στην εκτέλεση και μία αίσθηση ισχυρής δημιουργικότητας. Ο Ουγκώ μελέτησε τα χαρακτηριστικά των υλικών και των μέσων του υπό όλες τις πιθανές προοπτικές. Υψώθηκε πάνω από τις σύγχρονες συμβάσεις και δε δίστασε να επεξεργαστεί τυχαίες φόρμες όταν αυτές ικανοποιούσαν την αισθητική του.

Ο Ουγκώ κράτησε τη ζωγραφική του δημιουργία μακριά από τη δημοσιότητα, φοβούμενος ότι θα επισκίαζε το λογοτεχνικό του έργο. Εντούτοις, απολάμβανε να μοιράζεται τα σχέδιά του με την οικογένεια και τους φίλους του, συχνά υπό μορφή περίτεχνων χειροποίητων καρτών επικοινωνίας, πολλές από τις οποίες δίνονταν ως δώρα στους επισκέπτες όταν ήταν εξόριστος.

Ο Βίκτωρ Ουγκώ και η Ελλάδα

Ο Βίκτωρ Ουγκώ αναφορικά με το ελληνικό ζήτημα υπήρξε από τους πλέον όψιμους Ευρωπαίους διανοούμενους, που έλαβαν φιλελληνική στάση. Παρότι, όμως, εισέρχεται αργά στον κύκλο των φιλελλήνων παραμένει ο συνεπέστερος των υποστηρικτών του νεότευκτου ελληνικού κράτους.

Η ελληνόφωνη εφημερίδα Κλειώ της Τεργέστης αποδίδει φόρο τιμής στον Βίκτωρα Ουγκώ στο φύλλο της 13ης Ιουνίου 1885.

Οι πρώτες του ποιητικές αναφορές σχετικά με τον αγώνα των Ελλήνων εμφανίζονται το 1826 με τη δημοσίευση στον γαλλικό Τύπο του ποιήματος Τα Κεφάλια του Σαραγιού (Les têtes du serail), εμπνευσμένου από την Έξοδο του Μεσολογγίου, όπου εμφανίζονται μεταξύ των 6000 κεφαλών, που είχαν αποσταλεί στο σαράγι να συνομιλούν μεταξύ τους τα τρία κεφάλια του Μάρκου Μπότσαρη, του Επισκόπου Ρωγών Ιωσήφ και του Κωνσταντίνου Κανάρη. Το 1827 συνθέτει τα ποιήματα Ναβαρίνο (Navarin) και Ενθουσιασμός (Enthousiasme) και την επόμενη χρονιά τα Κανάρης (Canaris), Λαζάρα (Lazzara) καθώς και το περίφημο Ελληνόπουλο (L' enfant). Όλα τα παραπάνω ποιήματα περιελήφθησαν στη συλλογή Τα Ανατολίτικα.

Στα 1829 ο κορυφαίος των Ελλήνων διαφωτιστών Αδαμάντιος Κοραής δηλώνει την αντίθεσή του προς το ρομαντικό κίνημα, του οποίου αρχηγέτης είναι ο Ουγκώ. Παρά ταύτα στην Αθήνα τα μέλη του λογοτεχνικού ρεύματος της Αθηναϊκής Σχολής στρέφονται προς τον ρομαντισμό. Ο Νικόλαος Σούτσος είναι ο πρώτος που μεταφράζει ποιήματα του Ουγκώ στα 1842.

Κατά τη δεκαετία του 1850 πραγματοποιούνται αρκετές μεταφράσεις θεατρικών έργων του στην ελληνική αρχής γενομένης με το Angelo, tyran de Padoue, και μέσω αυτών καθίσταται γνωστός στο ελληνικό κοινό κυρίως ως δραματικός συγγραφέας. Στα 1862 έρχεται η μετάφραση των Αθλίων από τον Ιωάννη Ισιδωρίδη -Σκυλίτση σχεδόν αμέσως μετά την κυκλοφορία τους στα γαλλικά. Το μυθιστόρημα ενθουσίασε τους Έλληνες αναγνώστες και επηρέασε πολλούς εγχώριους λογοτέχνες.

Το ενδιαφέρον του Ουγκώ για την ελεύθερη πλέον Ελλάδα φάνηκε ιδιαίτερα σε σχέση με το κρητικό ζήτημα. Το διάστημα της Κρητικής Επανάστασης του 1866 – 1869 δημοσιεύει τρεις επιστολές υπέρ των Κρητών στον ευρωπαϊκό τύπο τον Δεκέμβριο του 1866, τον Φεβρουάριο του 1867 και τον Φεβρουάριο του 1869, παρά το γενικότερο αρνητικό για τα ελληνικά ζητήματα κλίμα της εποχής. Εκτός της συμπαράστασης προς τους Κρήτες έδειξε ενδιαφέρον και για την αρπαγή των μαρμάρων του Παρθενώνα κατηγορώντας τον Έλγιν για αυτή του την πράξη, στη βάση της αντίληψής του ότι η πολιτιστική κληρονομιά ενός λαού δεν πρέπει να γίνεται κτήμα ενός άλλου.

Ο θάνατός του, τέλος, είχε μεγάλο αντίκτυπο στην Ελλάδα και στο σύνολό του σχεδόν ο ελληνικός Τύπος κάλυψε το γεγονός της απώλειας του διακεκριμένου φιλέλληνα συγγραφέα. Μάλιστα πραγματοποιήθηκαν τελετές προκειμένου να τιμηθεί ο μεγάλος νεκρός αντίστοιχες με αυτές, που έλαβαν χώρα στη Γαλλία.

Εργογραφία

Θεατρικά έργα

• Inez de Castro, 1820 (Ινές ντε Καστρό)
• Cromwell, 1827 (Κρόμγουελ)
• Hernani, 1830 (Ερνάνης)

—μτφ. Ιωάννης Πολέμης (εκδ. "Άγκυρα", 1917)

• Marion Delorme, 1831 (Μαριόν Ντελόρμ)
• Le Roi s'amuse, 1832 (Ο Βασιλιάς διασκεδάζει)
• Lucrèce Borgia, 1833 (Λουκρητία Βοργία)
• Marie Tudor, 1833 (Μαρία Τυδώρ) ----- μετάφραση: Νεκτάριος-Γεώργιος Κωνσταντινίδης, εκδόσεις Ηριδανός, Αθήνα 2017
• Angelo, tyran de Padoue, 1835 (Άγγελος, ο τύραννος της Πάδουας)
• Ruy Blas, 1838 (Ρουί Μπλα)

—μτφ. Θρασύβουλος Σταύρου (εκδ. "Γ.Παπαδημητρίου", 1951)

• Les Burgraves, 1843 (Οι Μπουργκράβοι)
• Torquemada, 1882 (Τορκουεμάδα)
• Théâtre en liberté (Το Θέατρο στην ελευθερία). Δέκα έργα που γράφηκαν κατά την εξορία του Ουγκώ στα νησιά της Μάγχης και δημοσιεύτηκαν μεταθανάτια το 1886.

Μυθιστορήματα

• Bug-Jargal, 1826 (Μπυγκ Ζαργκάλ)
• Han d'Islande, 1823 (Ο Χαν της Ισλανδίας)
• Le Dernier Jour d'un condamné, 1829 (Η Τελευταία Μέρα ενός Κατάδικου)

—μτφ. Γεώργιος Σημηριώτης (εκδ. "Γκοβόστης", 1933)

—μτφ. Σωτήρης Πατατζής (εκδ. "Μπεργαδής", 1952)

• Notre-Dame de Paris, 1831 (Η Παναγία των Παρισίων)

—μτφ. Ιωάννης Καρασούτσας (1867)

—μτφ. Γ. Περίδης (εκδ. "Γεωργίου Ι. Βασιλείου", τόμος α' / 1923, τόμος β' και γ' / 1924)

—μτφ. Γιώργος Κοτζιούλας (εκδ. "Ρομάντσο", 1955)

—μτφ. Αντώνης Μοσχοβάκης (εκδ. "Ζουμπουλάκης - Βιβλιοθήκη για όλους", 1966)

• Claude Gueux, 1834 (Κλοντ Γκε)
• Les Misérables, 1862 (Οι Άθλιοι)

—μτφ. Ιωάννης Ισιδωρίδης - Σκυλίτσης, 1862

—μτφ. Μάρκος Αυγέρης (εκδ. "Γεωργίου Ι. Βασιλείου", 1922)

—μτφ. Γεώργιος Τσουκαλάς - διασκευή για παιδιά (εκδ. "Αστήρ", 1949)

—μτφ. Γιάννης Κουχτσόγλου (εκδ. "Μορφωτική Εταιρεία", 1951)

—μτφ. Μανόλης Σκουλούδης (εκδ. "Βίβλος", 1953)

—μτφ. Γιώργος Κοτζιούλας (εκδ. "Σ. Δαρεμάς", 1955)

—μτφ. Γεωργία Δεληγιάννη - Αναστασιάδη - διασκευή για παιδιά (εκδ. "Μίνωας", 1964)

—μτφ. Δημήτρης Γιάκος (εκδ. "Δωρικός", 1968)

—μτφ. Δημήτρης Κωστελένος (εκδ. "Παγκόσμια Εικονογραφημένη Λογοτεχνία", 1978)

—μτφ. Μπάμπης Λυκούδης (εκδ. "Καστανιώτης", 1988)

• Les Travailleurs de la mer, 1866 (Οι Εργάτες της Θάλασσας)

—μτφ. Σ. Φ. (εκδ. "Πέππας", 1956)

—μτφ. Βασίλης Λιάσκας (εκδ. "Δαρεμάς", 1963)

—μτφ. Κώστας Θεοφάνους (εκδ. "Σ.Ι.Ζαχαρόπουλος", 1980)

• L'Homme qui rit, 1869 (Ο Άνθρωπος που γελά)

—μτφ. Γεωργία Δεληγιάννη - Αναστασιάδη (εκδ. "Δαρεμάς", 1956)

—μτφ. Δημήτρης Κωστελένος (εκδ. "Ζουμπουλάκης - Βιβλιοθήκη για όλους", 1978)

• Quatre-vingt-treize, 1874 (Ενενήντα τρία)

—μτφ. Σ. Μαργέτης (εκδ. ''Γκοβόστης'', 1959)

—μτφ. Κώστας Θεοφάνους (εκδ. "Σ.Ι.Ζαχαρόπουλος", 1979)

Ποιητικές συλλογές

• Odes et poésies diverses, 1822 (Διάφορες Ωδές και ποιήματα)
• Nouvelles Odes, 1824 (Νέες Ωδές)
• Odes et Ballades, 1826 (Ωδές και Μπαλάντες)
• Les Orientales, 1829 (Τα Ανατολίτικα)
• Les Feuilles d’automne, 1831 (Φθινοπωρινά Φύλλα)
• Les Chants du crépuscule, 1835 (Τραγούδια του Λυκόφωτος)
• Les Voix intérieures, 1837 (Οι Εσωτερικές Φωνές)
• Les Rayons et les ombres, 1840 (Οι Ακτίνες και οι Σκιές)
• Les Châtiments (Οι Τιμωρίες, 1853)
• Les Contemplations, 1856 (Ενατενίσεις)
• La Légende des Siècles, 1859 (Ο Θρύλος των Αιώνων), πρώτη σειρά
• Les Chansons des rues et des bois, 1865 (Τα Τραγούδια των δρόμων και των δασών)
• L'Année terrible, 1872 (Το Φοβερό Έτος)
• L'Art d'être grand-père, 1877 (Η Τέχνη να είσαι παππούς)
• La Légende des Siècles, 1877 (Ο Θρύλος των Αιώνων), νέα σειρά
• Le Pape, 1878 (Ο Πάπας)
• Religions et religion (Θρησκείες και Θρησκεία, 1880)
• L'Âne, 1880 (Ο Γάιδαρος)
• Les Quatre Vents de l'esprit, 1881 (Οι Τέσσερις Άνεμοι του Πνεύματος)
• La Légende des Siècles, 1883 (Ο Θρύλος των Αιώνων), συμπληρωματική σειρά
• La Fin de Satan, 1886 (Το Τέλος του Σατανά)

—μτφ. Ἰάνης Λὸ Σκόκκο, (εκδ. "Ἀναγνωστίδης", 1981)

• Toute la Lyre, 1888,, 1893 (συλλογή αδημοσίευτων ποιημάτων)
• Dieu, 1891 (Θεός)

—μτφ. Ἰάνης Λὸ Σκόκκο, (εκδ. "Ἀναγνωστίδης", 1981)

• Les Années funestes, 1898 (Τα Ολέθρια Χρόνια)
• Dernière Gerbe 1902 (Τελευταία Δέσμη)
• Océan. Tas de pierres 1942 (Ωκεανός. Πέτρινος Σωρός)

Άλλα κείμενα

• Étude sur Mirabeau, 1834 (Σπουδή στον Μιραμπώ)
• Littérature et philosophie mêlées, 1834 (Λογοτεχνία και Φιλοσοφία)

—μτφ. Γεράσιμος Βουτσινάς, (εκδ. "Γεώργιος Φέξης", 1911)

—μτφ. Ἰάνης Λὸ Σκόκκο, (εκδ. "Ἀναγνωστίδης", 1981)

• Le Rhin, 1842 (Ο Ρήνος)
• Napoléon le Petit, 1852 (Ναπολέων ο Μικρός)
• Lettres à Louis Bonaparte, 1855 (Επιστολές στον Λουδοβίκο Βοναπάρτη)
• William Shakespeare, 1864 (Ουίλιαμ Σαίξπηρ)
• Paris-Guide, 1867 (Οδηγός των Παρισίων)
• Mes Fils, 1874 (Οι γιοί μου)
• Actes et paroles - Avant l'exil, 1875 (Λόγοι και Πράξεις – Πριν την Εξορία)
• Actes et paroles - Pendant l'exil, 1875 (Λόγοι και Πράξεις – Κατά την Εξορία)
• Actes et paroles - Depuis l'exil, 1876 (Λόγοι και Πράξεις – Μετά την Εξορία)
• Histoire d'un crime - 1re partie, 1877 (Η Ιστορία ενός Εγκλήματος– Α’ Μέρος)
• Histoire d'un crime - 2e partie, 1878 (Η Ιστορία ενός Εγκλήματος –Β’ Μέρος)
• L'Archipel de la Manche, 1883 (Το Αρχιπέλαγος της Μάγχης)

Μεταθανάτιες δημοσιεύσεις

• Choses vues - 1re série (1887Θεωρήσεις – Α’ Σειρά)
• Alpes et Pyrénées, 1890 (Άλπεις και Πυρηναία)
• France et Belgique, 1892 (Γαλλία και Βέλγιο)
• Correspondances - Tome I, 1896 (Αλληλογραφία – Α’ Τόμος)
• Correspondances - Tome II, 1898 (Αλληλογραφία – Β’ Τόμος)
• Choses vues - 2e série 1900 (Θεωρήσεις – Β’ Σειρά)
• Post-scriptum de ma vie 1901 (Υστερόγραφο της ζωής μου)
• Pierres 1951 (Λίθοι)

Έργα του Ουγκό στην όπερα

• Λουκρητία Βοργία : Ντονιτσέττι Lucrezia Borgia (1833)
• Άγγελος, ο τύραννος της Πάδουας :
  • Μερκαντάντε Il Giuramento (1837)
  • Πονκιέλλι La Gioconda (1876)
• Ερνάνης : Βέρντι Εrnani (1844)
• Ο Βασιλιάς διασκεδάζει : Βέρντι Rigoletto (1851)
• Μαριόν Ντελόρμ : Πονκιέλλι Marion Delorme (1885)
• Τορκουεμάδα : Νίνο Ρότα Torquemada (1943)

Δείτε επίσης

Οικία του Βικτόρ Ουγκώ

Πηγές

• Άρθρο της Γαλλικής Βικιπαίδειας για τον Β. Ουγκώ
• Άρθρο της Αγγλικής Βικιπαίδειας για τον Β. Ουγκώ
• Αφιέρωμα του περιοδικού Ιστορικά της εφημερίδας Ελευθεροτυπία στον Β. Ουγκώ.
• Σειρά άρθρων της εφημερίδας Το Βήμα για τον Β. Ουγκώ.
• Άρθρο της Δώρας Μόσχου στην εφημερίδα Ριζοσπάστης για τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Β. Ουγκώ.
• Βιογραφία του Β. Ουγκώ από το Author's Calendar.
• Βιογραφικό σημείωμα της εγκυκλοπαίδειας Britannica για τον Β. Ουγκώ.

Βιβλιογραφία

• Despina Provata, Victor Hugo en Grèce (1842-1902). Thèse de doctorat, Université de Sorbonne – Paris IV. Paris, 1995
• Άννα Ταμπάκη - Δέσποινα Προβατά (επιμ.), Βίκτωρ Ουγκώ (1802-1885): ο ρομαντικός συγγραφέας, ο οραματιστής στοχαστής, ο φιλέλληνας. 100 χρόνια από τον θάνατό του, σειρά «Επιστήμης Κοινωνία», Ειδικές Μορφωτικές Εκδηλώσεις, Αθήνα, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 2002 ISBN 960-7998-13-8
• Αφιέρωμα: E-Ιστορικά "Bίκτωρ Ουγκό, 1802-1885", εφ. Ελευθεροτυπία, τχ. της 12ης Σεπτεμβρίου 2002
• Άννα Ταμπάκη, "Bίκτωρ Ουγκό. Ο άνθρωπος και συγγραφέας στη δίνη ενός αιώνα", στο ένθετο E-Ιστορικά "Bίκτωρ Ουγκό, 1802-1885", εφ. Ελευθεροτυπία, τχ. της 12ης Σεπτεμβρίου 2002, σσ. 6-14
• John Andrew Frey, A Victor Hugo Encyclopedia, Εκδ. Greenwood Press, 1999 ISBN 0-313-29896-3
• Ο Βίκτωρ Ουγκώ και η Ελλάδα / Victor Hugo et la Grece, Επιλογή - επιμέλεια κειμένων: Δημήτρης Παντελοδήμος, Αθήνα, Βιβλιοπωλείο Κάουφμαν, Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών 2002 ISBN 960-7256-77-8
• David Falkayn, Guide to the Life, Times, and Works of Victor Hugo, University Press of the Pacific, 2001 ISBN 0-89875-465-8
• Besson Andre, Victor Hugo: vie d’un geant, Παρίσι, Εκδ. France-Empire, 2001 ISBN 2-7048-0915-1
• Cordier Marcel, Victor Hugo, homme de l’Est, Sarreguemines, Εκδ. Pierron, 1985 ISBN 2-7085-0039-2
• Dessemond Maurice, Victor Hugo: le génie sans frontières, Γενεύη, Εκδ. Georges Naef, 2002 ISBN 2-8313-0372-9
• Max Gallo, Victor Hugo, Παρίσι, Εκδ. XO editons, 2001 ISBN 2-84563-008-5
• Jean-Marc Hovasse, Victor Hugo, Παρίσι, Εκδ. Fayard, 2001 ISBN 2-213-61094-0
• Ruth Lestha Doyle, Victor Hugo's Drama, Εκδ. Greenwood Press 1981 ISBN 0-313-22884-1
• Pierre Brunel, Monsieur Victor Hugo, Εκδ. Vuibert, 2002 ISBN 2-7117-7258-6
• Henri Guillemin, Hugo, Εκδ. Seuil, 1993 ISBN 2-02-021012-6
• Léon-François Hoffmann, Hugo et l'histoire, Fasano, Εκδ. Schena, 2005 ISBN 88-8229-537-0
• Sylviane Robardey-Eppstein, La constellation de thespis: présence du théâtre et dimension métathéâtrale dans l'oeuvre dramatique de Victor Hugo, Στοκχόλμη, Εκδ. Almqvist & Wiksell, 2004 ISBN 91-554-5974-9
• Paul Marcus, Victor Hugo: la voix des libertés, Παρίσι, Εκδ. Séguier, 2002 ISBN 2-84049-331-4
• Martin Feller, Der Dichter in der Politik. Victor Hugo und der deutsch-französische Krieg von 1870/71. Untersuchungen zum französischen Deutschlandbild und zu Hugos Rezeption in Deutschland. Marburg 1988.
• Pascal Tonazzi, Florilège de Notre-Dame de Paris (anthologie), Editions Arléa, Paris, 2007, ISBN 2-86959-795-9

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Επίσημη Ιστοσελίδα για τον Β. Ουγκώ στο Guernesey Αρχειοθετήθηκε 2008-01-08 στο Wayback Machine.
• Η Γαλλία του Βίκτωρος Ουγκώ Αρχειοθετήθηκε 2017-03-29 στο Wayback Machine.
• Ιστοσελίδα με έργα του Ουγκώ σε αγγλική μετάφραση
• Ιστοσελίδα αφιερωμένη στον Β. Ουγκώ
• Ιστοσελίδα του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού για τον εορτασμό των 200 χρόνων από τη γέννηση του Ουγκώ
• Ιστοσελίδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας για τον Β. Ουγκώ
• Λογοτεχνικός Οίκος του Β. Ουγκώ
• Έργα του Β. Ουγκώ από το εγχείρημα Gutenberg
• Έργα του Β. Ουγκώ από το Poetes
• Victor Hugo le dessinateur