Οστρακιά

Η οστρακιά (γνωστή παλαιότερα και με την κοινή ονομασία σκαρλατίνα) είναι μολυσματική εξανθηματική νόσος, μια αρρώστια που συνήθως εμφανίζεται με τη μορφή (περιορισμένων πλέον) επιδημιών.

Η οστρακιά είναι μεταδοτική σε όλη την εξέλιξή της, από τα υγρά που βγαίνουν από τη μύτη και το στόμα του αρρώστου όσο και από τα μικροσκοπικά τεμάχια δέρματος που αποσπώνται από τυχόν μικρογδαρσίματα, γιατί μπορούν να μεταφέρουν το μικρόβιο της οστρακιάς από τα υγρά, που κολλούν επάνω.

Το βακτήριο που προκαλεί την οστρακιά είναι αιμολυτικός στρεπτόκοκκος της ομάδας Α (Streptococcus pyogenes), ο οποίος έχει μεγάλη αντοχή. Για τον λόγο αυτό η νόσος μπορεί να μεταδοθεί και σε ένα πρόσωπο που ήλθε σε επαφή ακόμα και με κάποιο αντικείμενο που κρατούσε ο ασθενής κατά τη διάρκεια της αρρώστιας του.

Η οστρακιά προσβάλλει κυρίως τα παιδιά ηλικίας 4 ως 10 ετών, παρατηρείται ωστόσο και σε ενηλίκους. Γενικά δεν είναι τόσο συχνή ασθένεια όσο η ιλαρά.

Η οστρακιά φαίνεται να εκδηλώνεται βαρύτερα στα αγόρια, αφού κατά τις στατιστικές αυτά παρουσιάζουν μεγαλύτερη θνησιμότητα. Οι επιδημίες της είναι άλλοτε ελαφράς και άλλοτε βαριάς μορφής, ενώ υπάρχουν και μικτές με ελαφρά και βαριά περιστατικά. Και κάποιος όμως που πάσχει από ελαφρά μορφή μπορεί να μεταδώσει σε άλλον μία πολύ βαριά μορφή της ασθένειας επειδή ο δεύτερος ασθενής μπορεί να έχει ιδιαίτερη επιδεκτικότητα στην οστρακιά. Υπάρχουν οικογένειες και φυλές που είναι περισσότερο επιδεκτικές.

Η επώαση της νόσου διαρκεί από 24 ώρες μέχρι 4 ημέρες και πολύ σπάνια ως επτά. Ωστόσο έχουν περιγραφεί και κρούσματα όπου η επώαση είχε μεγαλύτερη διάρκεια, αλλά και πολύ μικρότερη, δηλαδή κράτησε μόνο μερικές ώρες, και αυτό στις βαριές μορφές.

Συμπτώματα

Η εισβολή της οστρακιάς είναι απότομη. Παρουσιάζεται με υψηλό πυρετό (39 ως 40 °C), ρίγος, τάση προς εμετό και (κατά τη βρεφική ηλικία) κάποτε με παραλήρημα ή σπασμούς. Παρατηρείται επίσης ταχυπαλμία. Στον φάρυγγα, στις αμυγδαλές, στον ουρανίσκο εμφανίζεται μία έντονη κοκκινάδα (εξάνθημα). Ο ασθενής αισθάνεται πόνο στην κατάποση. Σε κάποιες περιπτώσεις παρουσιάζεται πρήξιμο των αδένων γύρω από τον λαιμό.

Εξάνθημα

Το εξάνθημα της οστρακιάς αρχίζει από το κατώτερο μέρος της κοιλιάς και το ανώτερο του κορμού, καθώς και στο επάνω μέρος των μηρών και εξαπλώνεται γρήγορα στις δίπλες των αγκώνων, στο πρόσωπο και σε ολόκληρη την κοιλιά, φθάνοντας τελευταία (κάποτε 2 ή 3 ημέρες αργότερα) στα χέρια και στα πόδια. Δεν έχει παντού την ίδια έντονη κοκκινάδα, ούτε την ίδια διάρκεια. Χαρακτηρίζεται από μεγάλες σχετικά πλάκες, που αποτελούνται από λεπτότατες κουκίδες. Οι πλάκες αυτές δεν αφήνουν μεταξύ τους ανέπαφο δέρμα όπως στην ιλαρά. Πιεζόμενες με το δάκτυλο σβήνουν για λίγη ώρα.

Το εξάνθημα είναι δυνατό να μη φανεί στο πρόσωπο και να μη παρουσιάζει τις αρχικές μικρές κουκίδες που βρίσκονται στο σώμα, αλλά να αποτελείται από συμμετρικές ζώνες, κατακόκκινες, στο μέτωπο και στα μάγουλα. Η αντίθεση αυτή είναι γνωστή με το όνομα «σημείο του Φιλάτωφ» και χαρακτηρίζει το λεγόμενο «οστρακιώδες προσωπείο». Στις δίπλες των αγκώνων φαίνονται από την αρχή λίγες γραμμές με πιο σκούρο κόκκινο χρώμα. Αυτό λέγεται «σημείο του Μπάστια» και έχει ιδιαίτερη σημασία για τη διάγνωση της οστρακιάς.

Το εξάνθημα της οστρακιάς είναι κάποτε τόσο ελαφρό, ώστε μπορεί να περάσει απαρατήρητο. Συνήθως όμως επί δύο ημέρες αυξάνεται συνέχεια και παύοντας κρατά ακόμα για μία ή δύο ημέρες την ερυθρότητά του. Στη συνέχεια αρχίζει να γίνεται ωχρότερο και σβήνει σιγά-σιγά. Ωστόσο σε μερικά κρούσματα διακρίνεται ακόμα και τη δέκατη ή τη 12η ημέρα. Κάποτε πάλι συνοδεύεται με φαγούρα που αισθάνεται ο άρρωστος στη ράχη, στην κοιλιά και στις κνήμες.

Υπόλοιπα συμπτώματα

Ο πυρετός εξακολουθεί συνέχεια στους 39 και 40 °C και αρχίζει να υποχωρεί βαθμιαία μαζί με το εξάνθημα. Πέφτει εντελώς την 8η ή 10η ημέρα. Σε αυτό το διάστημα παρατηρούνται συχνά διέγερση, παραλήρημα, σπασμοί, ανορεξία, δίψα και κάποτε γαστρεντερικά συμπτώματα (δυσκοιλιότητα ή διάρροια με εμετούς και πόνους στην κοιλιά). Αυτά τα συμπτώματα παύουν ύστερα από δύο ή τρεις ημέρες. Τα ούρα όμως είναι σπάνια και συχνά περιέχουν λεύκωμα.

Τη δέκατη μέρα ή αργότερα αρχίζει και απολέπιση του δέρματος. Αρχίζει από το στήθος, γύρω από τη μύτη και τα αυτιά, έπειτα φαίνεται σε όλο τον κορμό, στις μασχάλες και στα πόδια. Σε μερικά σημεία μοιάζει με πυτιρίδα, ενώ σε άλλα βγαίνουν λεπτότατα τεμάχια. Η απολέπιση αυτή διαρκεί 1 ως 2 αλλά και μέχρι 5 εβδομάδες.

Μόλις πέσει ο πυρετός μπορούμε να πούμε ότι αρχίζει η φάση της αναρρώσεως, στα ομαλά βέβαια περιστατικά. Ο φάρυγγας επανέρχεται βαθμιαία στη φυσιολογική του εμφάνιση, αν και παραμένει ακόμα κόκκινος για αρκετό διάστημα. Η όρεξη επανέρχεται, το στομάχι λειτουργεί ομαλά. Ωστόσο και τότε ακόμα χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, επειδή ο ασθενής δεν κατανοεί πως είναι ακόμα ανάγκη να διατηρήσει μία αυστηρή δίαιτα, αφού και η φάση αυτή πρέπει να θεωρείται επικίνδυνη, καθώς τότε παρουσιάζεται συνήθως η νεφρίτιδα, ως επιπλοκή.

Η κακοήθης οστρακιά

Περιγράφονται δύο είδη οστρακιάς: η καλοήθης και η κακοήθης. Στην καλοήθη όλα τα συμπτώματα είναι ελαφρότερα: Συχνά το εξάνθημα δεν διαρκεί πολύ και εμφανίζεται μόνο στην κοιλιά, ενώ πολλές φορές μόλις που διακρίνεται. Μερικές καλοήθεις οστρακιές είναι και απύρετες.

Κακοήθεις μορφές της ασθένειας είναι εκείνες που απειλούν τη ζωή του ασθενούς μέσα σε ένα μικρό χρονικό διάστημα. Αυτές είναι:

1. Η κεραυνοβόλος μορφή, που παρουσιάζει υψηλό πυρετό, σφυγμό μικρό και γρήγορο, και διάφορα βαριά φαινόμενα από το νευρικό σύστημα που βαθμιαία από ώρα σε ώρα χειροτερεύουν. Ο ασθενής υποφέρει από πονοκέφαλο, έχει υπερδιέγερση, παραληρήματα, παθαίνει σπασμούς και καταλήγει σε κωματώδη κατάσταση που την ακολουθεί ο θάνατος.
2. Η νευρική μορφή, στην οποία τα βαριά συμπτώματα δεν φανερώνονται αμέσως αλλά βαθμιαία. Σε αυτή τη μορφή οστρακιάς το δέρμα είναι θερμό και ξηρό. Εμφανίζονται σχισμές στα χείλη, ενώ η γλώσσα ξηραίνεται επίσης και σκεπάζεται από κάτι που μοιάζει με χυλό, Συγχρόνως ο ασθενής έχει υπερδιέγερση, παραληρήματα και πεθαίνει την ώρα που το εξάνθημά του γενικεύεται.
3. Η γαστρεντερική μορφή, στην οποία κυριαρχούν τα γαστρεντερικά συμπτώματα, διάρροια, εμετοί, κ.ά., τα ούρα είναι λίγα και περιέχουν λεύκωμα, ενώ η αρρώστια εξακολουθεί χωρίς να καλυτερεύει.
4. Η αιμορραγική μορφή, που είναι πολύ σπάνια και παρουσιάζει, εκτός από τα περισσότερα συμπτώματα των προηγούμενων μορφών, και αιμορραγίες από τη μύτη, αιματουρία, ερυθρές κηλίδες στο σώμα και κάποτε γαστρεντερικές αιμορραγίες.
5. Η μορφή του αιφνίδιου θανάτου. Ο άρρωστος πεθαίνει ξαφνικά με σπασμούς ή φαινόμενα ασφυξίας. Σε άλλες περιπτώσεις ο άρρωστος γίνεται ξαφνικά ωχρός, αισθάνεται μεγάλη εξάντληση και πεθαίνει απότομα.

Επιπλοκές

Την οστρακιά ακολουθούν συχνά ωτίτιδες και οξείες αδενοπάθειες. Δεν είναι σπάνιος και ο λεγόμενος οστρακιώδης ρευματισμός, που παρουσιάζεται κυρίως κατά την τρίτη ή την 4η εβδομάδα και μπορεί να διαρκέσει αρκετά: με αυτόν παρατηρούνται κάποτε και καρδιακές διαταραχές, περικαρδίτιδα και σπανιότερα ενδοκαρδίτιδα. Δεν είναι σπάνιο επίσης να μολυνθεί και το αναπνευστικό σύστημα και να παρουσιασθούν ρινοφαρυγγίτιδες, οξείες λαρυγγίτιδες και βρογχοπνευμονίες. Κάποτε παρατηρούνται αποστήματα, σκωληκοειδίτιδα, περιτονίτιδα, οστεομυελίτιδα και σε σπάνια περιστατικά γάγγραινα. Από το νευρικό σύστημα, εκτός από τη συνηθισμένη υπερδιέγερση (τα παραληρήματα), άλλες επιπλοκές είναι σπάνιες. Ωστόσο έχουν δημοσιευθεί και περιστατικά όπου παρουσιάσθηκε αφασία, παράλυση του ουρανίσκου και του λάρυγγα, ημιπληγία, αιμορραγική εγκεφαλίτιδα και μηνιγγίτιδες. Πολύ συνηθέστερη είναι η επιπλοκή της νεφρίτιδας.

Προφυλάξεις και θεραπεία

Για να μη μεταδώσει ο ασθενής τη νόσο πρέπει να απομονώνεται και όποιος τον περιποιείται ή μπαίνει στο δωμάτιό του να πλένει καλά τα χέρια του αμέσως μετά, γιατί ο στρεπτόκοκκος έχει μεγάλη αντοχή και μπορεί να μεταφέρει την οστρακιά έξω από την κατοικία και σε μεγάλη απόσταση. Και όταν ο ασθενής γίνει καλά, να μείνει όσο το δυνατό περισσότερο στο δωμάτιό του, και όταν του επιτραπεί να μεταφερθεί αλλού να απολυμανθεί επιμελώς το δωμάτιο και ό,τι έχει μέσα, καθώς και καθετί που έπιασε με τα χέρια του και έπιασαν εκείνοι που βρίσκονταν κοντά του.

Κατά τη διάρκεια της ασθένειας ο άρρωστος θα πρέπει να μείνει τουλάχιστον 10 ημέρες στο κρεβάτι και να τρέφεται κυρίως με γάλα, φρούτα και ανάλατα λαχανικά για 15 ως 20 ημέρες. Καλό είναι στην αρχή να πίνει άφθονα υγρά, νερό, λεμονάδες, πορτοκαλάδες, κ.τ.ό..

Για τη θεραπεία της οστρακιάς χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά, και συγκεκριμένα πενικιλίνες, χορηγούμενες και με ενδομυϊκές ενέσεις. Σε περίπτωση αλλεργίας στις πενικιλίνες, η κλινδαμυκίνη ή η ερυθρομυκίνη μπορούν να χορηγηθούν με καλά αποτελέσματα. Καλό είναι να εφαρμόζεται και μια σχετική αντισηψία στον ρινοφάρυγγα. Στις βαριές κυκλοφοριακές διαταραχές χρησιμοποιούνται τα καρδιοτονωτικά και όταν υπάρχει νεφρίτιδα πρέπει να ακολουθείται η αντίστοιχη θεραπεία. Η συμπτωματική θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει ακόμα καθαρτικά, βεντούζες, κατάλληλη δίαιτα κλπ.

Μετά τη λήψη αντιβιοτικών επί 24ωρο ο ασθενής δεν πρέπει να είναι σε θέση να μεταδώσει τη νόσο, εκτός εάν εμφανισθούν στελέχη του βακτηρίου ανθεκτικά στα αντιβιοτικά. Το 2011 ένα τέτοιο ανθεκτικό στέλεχος εμφανίσθηκε στο Χονγκ Κονγκ και προκάλεσε τουλάχιστον δύο θανάτους από οστρακιά στην πόλη.

Ιστορικά στοιχεία - ασθενείς προσωπικότητες

Η οστρακιά προκαλούσε φόβο την εποχή προ των αντιβιοτικών, κυρίως εξαιτίας των επιπλοκών της νεφρίτιδας και της ενδοκαρδίτιδας, οι οποίες ήταν συχνά μοιραίες. Στην 5η σκηνή της Β΄ πράξεως της όπερας του Ροσσίνι Ο κουρέας της Σεβίλλης ο Ντον Μπαζίλιο τρομοκρατείται και στέλνεται στο κρεβάτι σε ένα κρίσιμο σημείο της πλοκής του έργου όταν τον πείθουν ότι έχει τάχα κολλήσει την τρομερή "febbre scarlattina" (παρά το γεγονός πως του λένε ότι έχει γίνει κίτρινος και όχι κόκκινος). Το ζεύγος ιατρών Γκλάντις Χ. Ντικ και Τζωρτζ Φρέντερικ Ντικ ανέπτυξαν ένα εμβόλιο για την οστρακιά το 1924, που περιέπεσε αργότερα σε αχρησία με την ανακάλυψη και εφαρμογή της πενικιλίνης τη δεκαετία του 1940.

Παρότι η οστρακιά προσβάλλει κυρίως τα παιδιά, όπως τον νεαρό Thomas Edison, που του προκάλεσαι δια βίου μερική κώφωση, ως ενήλικες ασθενείς με οστρακιά αναφέρονται ο Ισπανός συγγραφέας Λόπε δε Βέγα, ο οποίος απεβίωσε από τη νόσο το 1635, όπως και η Ερριέττα Αλεξανδρινή του Νάσσαου-Βάιλμπουργκ, αλλά και ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ο οποίος, όπως αναφέρεται, μάλλον κόλλησε την οστρακιά από κάποιο εγγόνι του.

Πηγές

• Σόλωνος Βέρα: «οστρακιά», λήμμα στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση», τόμος 18 (Αθήνα 1972), σελ. 824-825