Μεγάλη Ρηξιγενής Κοιλάδα

Η Μεγάλη Ρηξιγενής Κοιλάδα είναι μία σειρά γεωλογικών τάφρων που εκτείνονται σε συνολικό μήκος περίπου 7,000 χιλιομέτρων (4,300 μιλίων), ξεκινώντας από την Κοιλάδα Μπεκάα του Λιβάνου, στη δυτική Ασία, και καταλήγοντας στη Μοζαμβίκη, στη νοτιοανατολική Αφρική. Παρόλο που η ονομασία χρησιμοποιείται σε ορισμένες περιπτώσεις, στην επιστημονική ορολογία της Γεωλογίας σήμερα η χρήση της είναι σπάνια, καθώς το φαινόμενο θεωρείται ως μία συγχώνευση σχετιζόμενων μεν, αλλά ανεξάρτητων, μη συνεχών, τάφρων και ρηγμάτων.

Χάρτης του Μεγάλου Ρήγματος

Αφρική

Σήμερα, η ονομασία αυτή χρησιμοποιείται συνηθέστερα αναφερόμενη στην κοιλάδα του Ρήγματος της Ανατολικής Αφρικής η γένεση του οποίου ξεκινά από το Αφρο-Αραβικό Τρίγωνο.­

Το Αφρο-Αραβικό Τρίγωνο βρίσκεται στην περιοχή όπου ενώνονται το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής με την Ερυθρά Θάλασσα και την Κορυφογραμμή του Άντεν, στον ομώνυμο κόλπο. Εδώ συναντώνται τρεις τεκτονικές πλάκες: η Αραβική, και τα δύο τμήματα της υπό διαίρεση Αφρικανικής Πλάκας.

Το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής είναι ένα ενεργό ηπειρωτικό ρήγμα το οποίο ξεκίνησε να διαμορφώνεται στην έναρξη του Μειόκαινου, πριν από 22-25 εκατομμύρια χρόνια περίπου. Το ρήγμα σχηματίζει μία στενή ζώνη κατά μήκος της ανατολικής Αφρικής όπου βρίσκεται σε εξέλιξη ο διαχωρισμός της αφρικανικής τεκτονικής πλάκας σε δύο τμήματα που ονομάζονται Σομαλική και Νουβική Πλάκα. Η ζώνη του ρήγματος διευρύνεται κατά μέσο όρο 6-7 χιλιοστά το χρόνο (0,24-0,28 ίντσες).

Αποτελείται από τρεις μικροπλάκες, της λίμνης Βικτόρια στον βορρά και τις μικροπλάκες Rowuma και Lwandle στο νότο. Η μικροπλάκα της Βικτόρια περιστρέφεται με κίνηση αντίθετη προς την κατεύθυνση των δειχτών του ρολογιού, σε σχέση με την αφρικανική τεκτονική πλάκα. Η περιστροφή της προκαλείται από τη διαμόρφωση μηχανικά αδύναμων και ισχυρότερων λιθοσφαιρικών περιοχών εντός της ρηξιγενούς ζώνης της ανατολικής Αφρικής.

Χάρτης της Αφρικής όπου σημειώνεται με κόκκινο χρώμα το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής και με μπλε οι λίμνες που σχετίζονται με αυτό

Ως μία ακολουθία διακριτών γεωλογικών κοιλοτήτων, το ρηξιγενές σύστημα της ανατολικής Αφρικής, εκτείνεται σε μήκος χιλιάδων χιλιομέτρων. Έχει δύο κύριες διακλαδώσεις. Η ανατολική ονομάζεται Κοιλάδα του Ανατολικού Ρήγματος (γνωστή επίσης ως Ρήγμα Γκρέγκορι). Περιλαμβάνει το Κύριο Ρήγμα της Αιθιοπίας και εκτείνεται από το Αφρο-Αραβικό Τρίγωνο στα ανατολικά με κατεύθυνση προς νότο, συνεχίζοντας μέχρι την Κοιλάδα του Ρήγματος της Κένυας. Η δυτική διακλάδωση ονομάζεται κοιλάδα του Δυτικού Ρήγματος στην οποία συμπεριλαμβάνονται το Ρήγμα Άλμπερτιν και νοτιότερα η Κοιλάδα της λίμνης Μαλάουι.

Το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής ξεκινώντας από την Αιθιοπία διατρέχει την ανατολική Αφρική, καταλήγοντας στη Μοζαμβίκη. Στην πορεία του περνά από Αιθιοπία, Κένυα, Ουγκάντα, Ρουάντα, Μπορούντι, Ζάμπια, Τανζανία, Μαλάουι και Μοζαμβίκη.

Στη ζώνη του Ρήγματος της Ανατολικής Αφρικής συμπεριλαμβάνονται μία σειρά ενεργών και ανενεργών ηφαιστείων, ανάμεσα στα οποία είναι τo όρος Κιλιμάντζαρο, το όρος Κένυα, το όρος Longonot, o κρατήρας Menengai, το όρος Karisimbi, το όρος Νιραγκόγνγκο, το όρος Μέρου και το όρος Έλγκον, καθώς επίσης και τα Υψίπεδα των Κρατήρων στην Τανζανία. Παρόλο που τα περισσότερα από τα βουνά αυτά βρίσκονται εκτός της κοιλάδας του ρήγματος, έχουν δημιουργηθεί από το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής.

Ασία

Χάρτης της Ανατολικής Αφρικής και της Αραβικής Χερσονήσου με μερικά από τα ιστορικά ενεργά ηφαίστεια (κόκκινα τρίγωνα) και το Αφρο-Ασιατικό Τρίγωνο (στο κέντρο της εικόνας – σκιασμένο) - σημείο ένωσης τριών πλακών που απομακρύνονται σταδιακά η μία από την άλλη.

Τα βορειότερα τμήματα του Μεγάλου Ρήγματος βρίσκονται στην ασιατική ήπειρο και αντιστοιχούν στο κεντρικό τμήμα της περιοχής που σήμερα ονομάζεται Ρήγμα της Νεκράς Θάλασσας. Εδώ βρίσκεται η Κοιλάδα Μπεκάα του Λιβάνου, διαχωρίζοντας την Οροσειρά του Λιβάνου από την Οροσειρά του Αντιλιβάνου. Νοτιότερα, η περιοχή είναι γνωστή ως Πεδιάδα Χούλα και χωρίζει τα όρη της Γαλιλαίας από τα Υψίπεδα Γκολάν.

Ο ποταμός Ιορδάνης πηγάζει εδώ και ρέει προς νότο διαμέσου της Λίμνης Χούλα στη Λίμνη της Γαλιλαίας που βρίσκεται μεταξύ Ισραήλ και Συρίας. Το Ρήγμα έπειτα συνεχίζει νότια μέσω της Κοιλάδας του Ρήγματος του Ιορδάνη, στο εσωτερικό της Νεκράς Θάλασσας στα σύνορα Ισραήλ – Ιορδανίας. Νοτιότερα της Νεκράς Θάλασσας, το Ρήγμα συνεχίζει στην Έρημο Αραμπά και έπειτα στον Κόλπο της Άκαμπα που ορίζει την Χερσόνησο του Σινά από τα ανατολικά.

Κάτω από το νότιο άκρο της Χερσονήσου του Σινά, το Ρήγμα της Νεκράς Θάλασσας συναντά το Ρήγμα της Ερυθράς Θάλασσας, το οποίο ενώνεται στο Αφρο-Αραβικό Τρίγωνο με το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής και την Κορυφογραμμή του Άντεν. H συνένωση των τριών αυτών ρηγμάτων ονομάζεται Αφρο-Αραβική Τριπλή Συνένωση.

Το Ρήγμα της Ερυθράς Θάλασσας διαμορφώθηκε από την αποκλίνουσα κίνηση μεταξύ της Αφρικανικής Τεκτονικής Πλάκας και της Αραβικής. Το ρήγμα μεταβάλλεται σταδιακά από ηπειρωτικό σε ωκεάνιο. Μαγνητικές ανωμαλίες υποδεικνύουν ότι και στις δύο πλευρές της Ερυθράς Θάλασσας το ρήγμα μεγαλώνει κατά περίπου 1 εκατοστό το χρόνο.

Ανακαλύψεις ανθρωπιδών

To ενεργό ρήγμα Manda Hararo προς το ηφαίστειο Dabbahu στο Αφρο-Αραβικό Τρίγωνο της Αιθιοπίας.

Στην κοιλάδα του ρήγματος της Ανατολικής Αφρικής έχουν ανακαλυφθεί πλούσια ευρήματα απολιθωμάτων από ανθρωπίδες. Τα ευρήματα αυτά βοήθησαν στην έρευνα της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους. Η ταχεία διάβρωση των υψιπέδων γέμισε την κοιλάδα με ιζήματα τα οποία δημιούργησαν ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τη διατήρηση των καταλοίπων αυτών. Εδώ έχουν βρεθεί οστά που ανήκουν σε διάφορα είδη ανθρωπιδών-προγόνων του ανθρώπινου είδους, μεταξύ αυτών και του αυστραλοπίθηκου "Λούση" που χρονολογείται πάνω από 3 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα. Το όνομα αυτό δόθηκε στον σκελετό ενός θηλυκού Αυστραλοπίθηκου afarensis που σώθηκε σε ποσοστό 40%. Η Λούση ανακαλύφθηκε το 1974 στη θέση Χαντάρ (στην Κοιλάδα Awash) της Αιθιοπίας, στο Αφρο-Αραβικό Τρίγωνο, από τον παλαιοανθρωπολόγο Nτόναλντ Γιόχανσον του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Κλίβελαντ.

Σημαντικό είναι επίσης το ερευνητικό έργο της Μαίρης Λίκι στην περιοχή αυτή.

Το 2008, ανακαλύφθηκαν στην ίδια περιοχή του Αφρο-Αραβικού Τριγώνου στην Αιθιοπία άλλα δύο είδη ανθρωπιδών, τα οποία χρονολογούνται 10 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα. Oνομάζονται Chororapithecus abyssinicus και Νακαλιπίθηκος (Nakalipithecus nakayamai).

Βιβλιογραφία - Δικτυογραφία

• Chorowicz, Jean (2005). "The East African rift system". Journal of African Earth Sciences. 43 (1): 379–410. Bibcode:2005JAfES..43..379C. doi:10.1016/j.jafrearsci.2005.07.019
• Corti, G. "The Ethiopian Rift Valley". National Research Council of Italy, Institute of Geosciences and Earth Resources
• Ebinger, Cynthia (April 2005). "Continental break-up: The East African perspective". Astronomy and Geophysics. 46 (2): 2.16–2.21. doi:10.1111/j.1468-4004.2005.46216.x.
• Fernandes, R.M.S.; Ambrosius, B.A.C.; Noomen, R.; Bastos, L.; Combrinck, L.; Miranda, J.M.; Spakman, W. (2004). "Angular velocities of Nubia and Somalia from continuous GPS data: implications on present-day relative kinematics". Earth and Planetary Science Letters. 222 (1): 197–208. Bibcode:2004E&PSL.222..197F. doi:10.1016/j.epsl.2004.02.008.
• GFZ GeoForschungsZentrum Potsdam, Helmholtz Centre (June 8, 2020) "Why the Victoria Plate in Africa rotates" Science Daily
• Gibbons, A. (2002). "Profile: Michel Brunet: One Scientist's Quest for the Origin of Our Species". Science. 298 (5599): 1708–1711. doi:10.1126/science.298.5599.1708. PMID 12459568. S2CID 26316640.
• "Lucy's Story". Institute of Human Origins.
• McGuire, Anne V.; Bohannon, Robert G., “Timing of Mantle Upwelling: Evidence for a Passive Origin for the Red Sea Rift.” Journal of Geophysical Research: … 94.No. B2 (1989): 1677–1682.
• McKenzie, D.P. ; Davies, D. ; Molnar, P. “Plate Tectonics of the Red Sea and East Africa.” Nature 226 (1970): 243–248.
• Merriam-Webster, Inc 편집부 (1997). Merriam Webster΄s Geographical Dictionary, τόμος 10. ISBN 978-0-87779-546-9
• Mougenot, D.; Recq, M.; Virlogeux, P.; Lepvrier, C. (June 1986). "Seaward extension of the East African Rift". Nature. 321 (6070): 599–603. Bibcode:1986Natur.321..599M. doi:10.1038/321599a0. S2CID 4282682.
• Osborne, Hannah (June 9, 2020) "One of Africa's Tectonic Plates Is Rotating in a Different Direction to All the Others" Newsweek
• Saemundsson, K (2009). "East African Rift System-An Overview". Reykjavik: United Nations University, Iceland GeoSurvey.
• Seward, Liz (2007). "Fossils belong to new great ape". BBC News London.
• Yirgu G.; Ebinger C. J. ; Maguire P. K. H. (2006). The Afar Volcanic Province Within the East African Rift System: Special Publication No 259. Geological Society. pp. 306–307. ISBN 978-1-86239-196-3
• Johanson, Donald C.; Wong, Kate (2009). Lucy's Legacy: The Quest for Human Origins. Harmony Books. ISBN 978-0307396396