Γρηγόριος ο Δέρκων

Ο Γρηγόριος Δέρκων ήταν ορθόδοξος ιεράρχης και μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Είναι Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Έγινε Μητροπολίτης Δέρκων (οι Δέρκοι της Ανατολικής Θράκης βρίσκονταν κοντά στην Κωνσταντινούπολη) και μαρτύρησε το 1821.

Γρηγόριος ο Δέρκων
Γενικές πληροφορίες
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	χριστιανός ιερέας
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	μητροπολίτης Φιλικός

Η ζωή του

Ο Γρηγόριος γεννήθηκε πριν από τα μέσα του 18ου αιώνα, περί το 1750, στον ορεινό οικισμό Ζουμπάτα της περιοχής Μοίρα της Επαρχίας Πατρών. Ο πατέρας του λεγόταν Κανέλλος, η μητέρα του Μαλάμω και ο μόνος αδελφός του Μήτρος.

Από τον πατέρα του εστάλη στη Μονή Αγίου Αθανασίου των Φιλίων της Επαρχίας Καλαβρύτων, όπου εκάρη μοναχός. Αργότερα μετέβη στην Κωνσταντινούπολη, όπου φοίτησε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, διακρινόμενος από τότε για την μόρφωσή του.

Για την ποικιλία των γνώσεών του και το αυστηρό του ήθος δεν άργησε να γίνει γνωστός σε ευρύ κύκλο λογίων, κληρικών και λαϊκών, ελκύσας την εύνοια και εκτίμηση του Οικουμενικού Πατριάρχου Σωφρονίου Β΄ (1774-1780). Τον Φεβρουάριο του 1777 χειροτονήθηκε από αυτόν Μητροπολίτης Λακεδαιμονίας και προσελήφθη ως μέλος της Ιεράς Συνόδου. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, η Αρχιεπισκοπή Δημητσάνης υπήχθη στη Μητρόπολη Λακεδαιμονίας, ενώ η Πατριαρχική Εξαρχεία Ζαρνάτας προήχθη σε Επισκοπή υπαγόμενη στη Μητρόπολη Λακεδαιμονίας. Ο Αμβρόσιος Φραντζής μας πληροφορεί ότι η δράση του Γρηγόριου ήταν ενοχλητική για τους Τούρκους της περιοχής, γι' αυτό ο Πασάς Σαλλαμπάσης Ναυπλιώτης τον φυλάκισε για εννιά μήνες και, στέλνοντας τρεις φορές ταχυδρόμους στην Κωνσταντινούπολη, ζητούσε να εκδοθεί φιρμάνι για να αποκεφαλισθεί. Ωστόσο οι οθωμανικές αρχές εξαγοράσθηκαν με το ποσό των τριάντα χιλιάδων γροσίων.

Στα μέσα του 1790 ο Πασάς της Πελοποννήσου τον προσκάλεσε στην Τριπολιτσά, αλλά εκείνος κατόρθωσε να διαφύγει πριν συλληφθεί και υποστεί μαρτυρικό τέλος σαν του προκατόχου του Ανανίου Λαμπάρδη. Δια μέσου της Ύδρας κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη.

Το Νοέμβριο του 1791 εξελέγη διάδοχος του αποθανόντος Μητροπολίτη Βιδύνης και τον Ιούνιο του 1801 έγινε Μητροπολίτης Δέρκων (οι Δέρκοι της Ανατολικής Θράκης βρίσκονταν κοντά στην Κωνσταντινούπολη). Η εκλογή του αυτή έγινε επί Πατριάρχου Καλλίνικου Ε΄, διαδεχόμενος τον Μακάριο, ο οποίος έγινε Μητροπολίτης Εφέσου. Ως Μητροπολίτης Δέρκων, ευθύς αμέσως για τις ποικίλες γνώσεις και την πολύτιμη πείρα του, εκλήθηκε ως Συνοδικός και παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι τον Απρίλιο του 1821, υπό τέσσερις Πατριάρχες, τον Καλλίνικο Ε΄, τον Ιερεμία Δ΄ (1809-1813), τον Κύριλλο ΣΤ΄ (1813-1818) και τον Γρηγόριο Ε΄ (1818-1821). Εκεί αναδείχτηκε προστάτης των γραμμάτων και με προτροπή του ιδρύθηκε Ελληνική Σχολή στα Θεραπειά, κατόπιν μεσολάβησης του Δημήτριου και Αλέξανδρου Μουρούζη στην οθωμανική εξουσία.

Συμμετοχή στην Ελληνική Επανάσταση

Όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση, στην προοπτική της σύλληψης και θανάτωσης των μελών της Συνόδου του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, κατά τον Σπηλιάδη, ο Γρηγόριος εισηγήθηκε να μεταβούν όλοι οι αρχιερείς στην Πελοπόννησο προκειμένου από εκεί να συνεχίσουν τον Αγώνα. Με την έναρξη της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, ο Σουλτάνος ζήτησε για εγγύηση επτά αρχιερείς, ένας από τους οποίους ήταν και ο Γρηγόριος. Οι τουρκικές αρχές τότε τον συνέλαβαν και τον έκλεισαν στις φυλακές του Μποσταντζή στην Κωνσταντινούπολη, μαζί με τους συλληφθέντες επίσης επισκόπους Θεσσαλονίκης Ιωσήφ, Αδριανουπόλεως Δωρόθεο, Νικομηδείας Αθανάσιο, Αγχιάλου Ευγένιο, Εφέσου Διονύσιο και Τυρνόβου Ιωαννίκιο.

Στις 10 Απριλίου απαγχονίστηκε ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ και ακολούθησε την ίδια ημέρα ο απαγχονισμός των αρχιερέων Αθανασίου Νικομηδείας, Ευγενίου Αγχιάλου και Διονυσίου Εφέσου. Στις 3 Ιουνίου 1821 έλαβαν χώρα οι απαγχονισμοί των υπόλοιπων φυλακισμένων μητροπολιτών σε διαφορετικό σημεία της Κωνσταντινούπολης: του μητροπολίτη Αδριανουπόλεως Δωροθέου στο Μέγα Ρεύμα, του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ιωσήφ στο Νεοχώρι, του μητροπολίτη Τυρνόβου Ιωαννικίου στο Αρναούτκιοϊ, και τέλος του μητροπολίτη Δέρκων Γρηγορίου στον περίβολο του μητροπολιτικού μεγάρου στα Θεραπειά. Το λείψανο του ρίχτηκε υπό το εξαγριωμένο πλήθος των Οθωμανών στην θάλασσα του Βοσπόρου.

Η προσωπικότητά του

Ο Δέρκων Γρηγοριος υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και είχε βαρύνοντα λόγο στις εργασίες της Συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως. Κατόρθωσε να φέρει σε πέρας δύσκολα και δύσλυτα προβλήματα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η φωτισμένη σκέψη του εβάρυνε πάντοτε επί των σκέψεων και των αποφάσεων της Ιεράς Συνόδου του Πατριαρχείου. Συγκαταλέγεται μεταξύ των Ιεραρχών εκείνων, οι οποίοι επέδειξαν μεγάλο ζήλο για την ίδρυση σχολείων με σκοπό την εξύψωση του πνευματικού και μορφωτικού επιπέδου της νεολαίας. Ως πνευματικά του τέκνα αναφέρονται οι δύο Πατριάρχες Γρηγόριος ΣΤ΄ και Άνθιμος Ε΄ (1841-1842), ως και ο πολύς κατόπιν Γρηγόριος Παπαφλέσσας. Συνέβαλε πολύ στην αναδιοργάνωση της Μεγάλης του Γένους Σχολής καθώς και στην μετεγκατάστασή της από το Φανάρι στην Ξηροκρήνη. Ο Γρηγόριος μιλούσε την αλβανική, την τουρκική και την γαλλική γλώσσα. Ο Αμβρόσιος Φραντζής μας πληροφορεί πως οι Φαναριώτες τον σέβονταν αν και γνώριζαν την δυσπιστία που τους είχε λόγω της σχέσης τους με τους Τούρκους.

Άγιος

Ο Γρηγόριος Δέρκων έχει ανακηρυχθεί Άγιος από την Ορθόδοξη Εκκλησία και η μνήμη του τιμάται στις 3 Ιουνίου.

Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος γνωστοποίησε την απόφαση της περί της αγιοκατάξεως του με την υπ’ αριθμόν 3046/15.7.2021 εγκύκλιό της.

Υποσημειώσεις και παραπομπές

Πηγές

• Θωμόπουλος, Στέφανος (1928). «Ο μέγας Δέρκων Γρηγόριος (1801-1821)». Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος 1: 52-100. 
• Γριτσόπουλος, Τάσος (1989-1990). «Η Εκκλησία της Πελοποννήσου μετά την Άλωσιν». Πελοποννησιακά 18: 1-167. http://www.etpelspoudon.gr/%cf%80%ce%b5%ce%bb%ce%bf%cf%80%ce%bf%ce%bd%ce%bd%ce%b7%cf%83%ce%b9%ce%b1%ce%ba%ce%ac/%cf%80%ce%b5%ce%bb%ce%bf%cf%80%ce%bf%ce%bd%ce%bd%ce%b7%cf%83%ce%b9%ce%b1%ce%ba%ce%ac-%cf%84%e1%bd%b8%ce%bc%ce%bf%cf%82-%ce%b9%ce%b8%ce%84-1989-1990/. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2021. 
• Φορόπουλος, Νικόλαος (1964). «Γρηγόριος ο Δέρκων». Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 4: 798-800. 
• Εορτολόγιο, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος
• Χαμχούγιας, Χρήστος (2006). Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος ΣΤ' ο Φουρτουνιάδης εν μέσω εθνικών και εθνοφυλετικών ανταγωνισμών, διδακτορική διατριβή. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), Θεολογική Σχολή, Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας.