Γορτυνία
| Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Η Γορτυνία ήταν Επαρχία του νομού Αρκαδίας. Σχηματίστηκε με την διοικητική διαίρεση του 1833 και έμεινε αμετάβλητη σχεδόν μέχρι την κατάργησή της το 1997 με την εφαρμογή του σχεδίου Καποδίστριας.
Ονόματα
ΕπεξεργασίαΤο αρχικό όνομα της επαρχίας ήταν «Επαρχία Γόρτυνος» και αργότερα «Επαρχία Γορτυνίας». Στην αρχική της μορφή περιλάμβανε και μερικά ορεινά χωριά που σήμερα υπάγονται στον Νομό Αχαΐας, τα οποία όμως από την αρχαιότητα υπάγονταν στην Αρκαδία και στην επικράτεια των αρχαίων πόλεων Πάου, Κλείτωρος και Ψωφίδος.
Γεωγραφική περιγραφή
ΕπεξεργασίαΒρίσκεται στο Β.Δ. μέρος της Αρκαδίας, έχει έκταση 1180 τετρ. χλμ. και πληθυσμό 21.762 (1991), το έδαφός της είναι ορεινό και διαρρέεται από τον Λούσιο, Αλφειό, τον Λάδωνα και άλλους παραποτάμους. Επειδή το έδαφός της είναι ορεινό, η περιοχή είναι άγονη και παράγει μόνο λίγα σιτηρά, κτηνοτροφικά και δασικά προϊόντα, παρ' όλο που είναι ορεινή έχει συγκοινωνία αρκετά καλή. Σπουδαιότερη συγκοινωνιακή αρτηρία είναι η μεγάλη εθνική οδός Τρίπολης - Πύργου.
Πολιτική περιγραφή
ΕπεξεργασίαΗ επαρχία είχε εννέα δήμους (Γόρτυνος, Δημητσάνας, Τρικολώνων, Ηραίας, Τροπαίων, Κοντοβάζαινας, Κλείτορος, Λαγκαδίων και Βυτίνας). Πρωτεύουσά της ήταν η ιστορική Δημητσάνα. Το 2010, με το σχέδιο Καλλικράτης, η επαρχία Γορτυνίας επανασυστάθηκε γεωγραφικά, αυτή την φορά με την ονομασία Δήμος Γορτυνίας και με έδρα του την Δημητσάνα.
Ιστορία
ΕπεξεργασίαΚατά την αρχαιότητα στην περιοχή αναπτύχθηκαν οι αρχαίες αρκαδικές πόλεις Γόρτυς, Τεύθις, Θέλπουσα κ.ά. Κατά τον 7ο-8ο αιώνα μ.Χ. εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Σλαβικά φύλα,τα οποία είτε εγκατέλειψαν την περιοχή το 807 μ.χ., έτος κατά το οποίο ηττήθηκαν από τον Βυζαντινό στρατό, είτε αφομοιώθηκαν από το ντόπιο Ελληνικό στοιχείο. Σε αυτούς οφείλονται τα αρκετά Σλαβικά τοπωνύμια της περιοχής. Τον 10ο αιώνα μ.Χ. αναπτύχθηκε στην περιοχή ο Ορθόδοξος μοναχισμός, ενώ το 963 μ.Χ. ιδρύθηκε από τον Ιωάννη Λαμπαρδόπουλο - Φιλόσοφο και Πρωτοκρίτη του Αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά - η παλιά Μονή της Παναγίας Φιλοσόφου,που έμεινε γνωστή στην λαϊκή παράδοση ως Κρυφό Σχολειό. Αργότερα ιδρύθηκαν και άλλα μοναστήρια όπως η Ι.Μ Ιωάννου Προδρόμου τον 12ο αιώνα μ.Χ. Κατά την διάρκεια της Φραγκοκρατίας παρουσιάστηκε οικονομική και πολιτισμική άνθηση στην περιοχή, η οποία είχε χωριστεί σε δύο βαρωνίες, της Άκοβας και της Καρύταινας. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, στην περιοχή κατέφυγαν και εγκαταστάθηκαν πολλοί πληθυσμοί εξαιτίας του ορεινού και δυσπρόσιτου εδάφους της. Λόγω αυτής της ιδιομορφίας στην Γορτυνία έδρασαν και αρκετά ένοπλα σώματα κλεφτών. Η επαρχία, όπως και ολόκληρη η Πελοπόννησος, πέρασε στην κατοχή των Βενετών την περίοδο 1685-1715. Κατά τα Ορλωφικά το 1770, η Γορτυνία υπέστη λεηλασίες από άτακτα αλβανικά στρατεύματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ ανάλογες ήταν και οι καταστροφές που προκάλεσε ο Ιμπραήμ πασάς το 1825, ο στρατός του οποίου έκαψε αρκετά χωριά. Στην διάρκεια της Επανάστασης του 1821 πρωτοστάτησε στις εξελίξεις υπό την ηγεσία των ισχυρών οικογενειών των Κολοκοτρωναίων, Πλαπουταίων και Δεληγιανναίων-Παπαγιαννόπουλων.
Προσωπικότητες
ΕπεξεργασίαΑπό την Γορτυνία κατάγονται, μεταξύ πολλών άλλων: ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (Λιμποβίσι και Αλωνίσταινα), ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ (Δημητσάνα), ο αγωνιστής του 1821 και ευεργέτης των Λαγκαδίων Δημήτριος Δημητρακόπουλος (Λαγκάδια), ο Παλαιών Πατρών Γερμανός (Δημητσάνα), ο Δημήτριος Πλαπούτας (Παλούμπα), ο Θ. Δηλιγιάννης (Λαγκάδια) ο επίσης λαγκαδινός πυρπολητής Ιω. Θεοφιλόπουλος (Καραβόγιαννος), ο νομομαθής Νικόλαος Δημητρακόπουλος (Καρύταινα), ο διεθνούς φήμης συνθέτης Δημήτρης Μητρόπουλος, ο οποίος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1896 (με καταγωγή από τη Μελισσόπετρα, όπου σώζονται ακόμα ερείπια το πατρικό του σπίτι), ο καθηγητής θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Π. Τρεμπέλας (Στεμνίτσα), ο καθηγητής θεολογίας και πρύταννης του Πανεπιστημίου Αθηνών Αθανάσιος Χαστούπης (Υψούντα), ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος (από Ζάτουνα και Λαγκάδια), ο πολιτικός Δημήτρης Αβραμόπουλος (Ελληνικό), ο πολιτικός Αντώνης Σαμαράς (η οικία του παππού του διασώζεται στην Στεμνίτσα), ο πολιτικός Γεώργιος Καρτάλης (εκ μητρός από Βυτίνα), ο στιχουργός Δημήτρης Ιατρόπουλος (Δημητσάνα), ο μεγάλος κωμικός Μίμης Φωτόπουλος (Ζάτουνα), η ηθοποιός Μπεάτα Ασημακοπούλου (Ζάτουνα), ο ηθοποιός Κρατερός Κατσούλης, Ιωάννης Ν. Παρασκευόπουλος[νεκρός σύνδεσμος] Ομότιμος Καθηγητής Ψυχολογίας τού Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Δόξα Αρκαδίας), ο Ολυμπιονίκης της ξιφασκίας Τηλέμαχος Καράκαλος (Δημητσάνα) και ο αντιστασιακός ήρωας Λάκης Σάντας (εκ μητρός από τη Βυτίνα). Από τη Βυτίνα κατάγονταν οι αγωνιστές της Επανάστασης του 1821 Νικολής Ταμπακόπουλος, Δημήτριος Ιμπροχώρης και Παναγιώτης Κακλαμάνος, ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος (από τον πατέρα του Δημήτριο Παπαρρηγόπουλο), ο Φιλικός Αθανάσιος Ξόδιλος, ο νομοδιδάσκαλος Βασίλειος Οικονομίδης, ο γεωγράφος και περιηγητής Παναγιώτης Ποταγός, ο λαογράφος Παναγιώτης Παπαζαφειρόπουλος, ο εθνικός ευεργέτης Παναγιώτης Τριανταφυλλίδης, ο αξιωματικός Ιωάννης Δημακόπουλος και πολλοί άλλοι.
Βιβλιογραφία
Επεξεργασία- (Αγγλικά) Tzakis, Dionysis; Douma, Alexandra (2021). «Morea». Στο: Kitromilides, Paschalis M.; Tsoukalas, Constantinos, επιμ. The Greek Revolution: A Critical Dictionary. Harvard University Press, σελ. 258-280. doi:.
