Βασιλιάς Αρθούρος

Ο Αρθούρος (ουαλικά: Y Brenin Arthur, αγγλικά: King Arthur), ο μυθικός βασιλιάς της Ουαλίας, είναι ένα πρόσωπο αμφίβολης ιστορικής αυθεντικότητας του 6ου αιώνα μ.Χ., πάνω στο οποίο συγκεντρώνονται τα αρχετυπικά ιδανικά της βρετανικής μοναρχίας, που συμβολίζεται από την ένωση του λευκού και του κόκκινου τριαντάφυλλου. Κατά τη παράδοση, ήταν γιος της Ιγκρέιν και του Ούθερ Πεντράγκον, αρχηγού των Βρετανών.

Βασιλιάς Αρθούρος
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Arthur (Ουαλικά)
Γέννηση	5ος αιώνας
Θάνατος	6ος αιώνας Camelon
Κατοικία	Κάμελοτ
Χώρα πολιτογράφησης	Κάμελοτ
Θρησκεία	Κελτικός Χριστιανισμός
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	μονάρχης
Περίοδος ακμής	Δεκαετία του 500
Οικογένεια
Σύζυγος	Γκουίνεβιρ
Τέκνα	Llacheu Amhar Μόρντρεντ Lohot
Γονείς	Ούθερ Πεντράγκον και Ιγκρέιν
Αδέλφια	Élaine (ετεροθαλής αδελφή από μητέρα) Μοργκάουζ (ετεροθαλής αδελφή από μητέρα) Μοργκάνα λε Φέι (ετεροθαλής αδελφή από μητέρα) Madoc ap Uthyr
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	αυτοκράτορας
Θυρεός
Σχετικά πολυμέσα

Άγαλμα του βασιλιά Αρθούρου, στο Χόφκιρχε του Ίννσμπρουκ, σχεδιασμένο από τον Άλμπρεχτ Ντύρερ και πλαισιωμένο με χυτοσίδηρο από τον Πέτερ Βίσερ τον Πρεσβύτερο, 1520.

Ο βασιλιάς Αρθούρος, 15ος αιώνας.

Ο θρύλος

Σύμφωνα πάντα με τον θρύλο, ο Αρθούρος διαδέχθηκε το 516 μ.Χ. τον πατέρα του, Ούθερ Πεντράγκον, και άρχισε τους αγώνες κατά των επιδρομέων Σαξόνων, τους οποίους και κατατρόπωσε, καθώς και τους συμμάχους τους Σκώτους και Πίκτους. Επανέφερε τη χριστιανική θρησκεία που είχαν καταργήσει οι Σάξονες, έλαβε σύζυγο τη Γκουίνεβηρ, και κατέκτησε διαδοχικά τη Σκωτία, την Ιρλανδία, τη Γοθλανδία, τη Νορβηγία, τη Δανία και την Ισλανδία. Στη συνέχεια ίδρυσε το Τάγμα των "Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης" και κυβέρνησε το βασίλειο αυτό ειρηνικά μέχρι το 542 το οποίο και θεωρείται έτος θανάτου του, που συνέβη στο νησί Άβαλον, όπου είχε αποσυρθεί μετά τη μάχη κατά του ανιψιού του, Μόρντρεντ, στην οποία είχε τραυματιστεί. Στα αβέβαια αυτά γεγονότα η επική ποίηση έχει προσθέσει πολλούς και διάφορους θρύλους. Κατά έναν εξ αυτών περισπούδαστο θρύλο, ο βασιλιάς Αρθούρος δεν πέθανε, αλλά παραμένει στο νησί Άβαλον υπό τη προστασία εννέα νυμφών, με σκοπό να διεκδικήσει την επανάκτηση των δύο Βρεταννιών του, όταν ήθελε επέλθει η κατάλληλη στιγμή.

Ο Αρθούρος στην επική ποίηση

Ο Αρθούρος φέρεται ως μέγας ήρωας του βρετανικού επικού κύκλου της Στρογγυλής Τραπέζης που αποτελεί σειρά επικών ποιημάτων. Ο κύκλος αυτός που φέρεται να διαδέχθηκε εκείνο του «Καρόλου του Μεγάλου» και που αποτελεί τεράστια ποιητική συλλογή, στην οποία φέρονται να συνεργάστηκαν ποιητές διαφόρων εθνών, ολοκληρώθηκε περί το 1250. Δύο θεωρούνται οι κύριες πηγές του, η «Historia Regum Britanniae» (Ιστορία των Βασιλέων της Βρετανίας) του Τζέφρυ του Μόνμαθ, στην οποία αναφέρονται όλοι οι περί τον Αρθούρο συνδεόμενοι μύθοι και η μυθιστορία (μυθολογία) του Ρόμπερτ Ουέις στην οποία και εξυμνούνται με δεκαπεντασύλλαβους στίχους οι άθλοι του Αρθούρου και των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης.

Από αυτές τις δύο πηγές προήλθε κατά τον 12ο και 13ο αιώνα ένας τεράστιος αριθμός ποιημάτων που κατατάσσονται από ειδικούς σε δύο ομάδες. Στη πρώτη περιλαμβάνονται οι ποιητικές συνθέσεις της Στρογγυλής Τραπέζης, όπου περιέχονται όλα εκείνα τα ποιήματα που ενέπνευσε κυρίως ο έρωτας των ιπποτών και ο ηρωισμός του πολέμου, καλούμενα έτσι ηρωικά, ενώ η δεύτερη περιλαμβάνει όλα εκείνα τα σχετικά που παρουσιάζουν τάση περισσότερο θρησκευτική και μυστικοπαθή. Αντικείμενο αυτής της δεύτερης ομάδας είναι η αναζήτηση του Αγίου Δισκοπότηρου, η δε μυθιστορία του «Παρσιβάλ», έργο του Γάλλου τροβαδούρου Κρετιέν ντε Τρουά με πρωταγωνιστή τον ιππότη Πέρσιβαλ, θεωρείται η παλαιότερη και τελειότερη σε έκφραση όλων των ποιητικών αυτών συνθέσεων.

Στον ίδιο αυτό κύκλο ανήκουν οι ωραίοι θρύλοι της νύμφης Νίμουε, της νύμφης Μοργκάνα λε Φέυ, της ωραίας και υπερήφανης Γκουίνεβηρ, της ξανθιάς Ιζόλδης, ερωμένης του Τριστάνου, και πολλών άλλων γυναικείων μορφών απ' όπου και άντλησε πολλά θέματά της η ποίηση του Μεσαίωνα.

Η αρχαιολογική μαρτυρία

Στις 14 Ιουλίου 1998 ανακαλύφθηκε μια πινακίδα του 6ου αι. με λατινική επιγραφή που μας φέρνει πιο κοντά στη σύνδεση του θρυλικού βασιλιά με το Κάστρο του Τιντάτζελ. Οι αρχαιολόγοι έφεραν στην επιφάνεια μια λίθινη επιγραφή που φέρει το όνομα Άρθνου σε ένα ανεμοδαρμένο κάστρο της νοτιοδυτικής Αγγλίας.

Ο Τζέφρεϋ Ουέινραϊτ, διευθύνων αρχαιολόγος στην Αγγλική Πολιτιστική Κληρονομιά, μια κυβερνητική εταιρεία για την υποστήριξη και συντήρηση αρχαιοτήτων, αποκάλεσε το τέχνημα «εύρημα ζωής». Αν και δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία που να συνδέουν το λίθο άμεσα με τον βασιλιά Αρθούρο, η επιγραφή είναι απόδειξη ότι το όνομα Αρθούρος υπήρξε και μάλιστα μνημονεύθηκε ακριβώς στην εποχή που έζησε σύμφωνα με τον θρύλο. Ο Ουέινραϊτ ισχυρίζεται πως «αποδεικνύεται για πρώτη φορά ότι το όνομα υπήρξε εκείνη την περίοδο και ότι ο λίθος ανήκε σε ένα άτομο υψηλής κοινωνικής θέσης». Πρόσθεσε ότι η ανακάλυψη «ενισχύει τον ισχυρό μύθο του Αρθούρου». Ευσεβείς πόθοι ενός Αγγλοσάξονα αρχαιολόγου; Οι ανασκαφές που συνεχίζονται πιθανώς θα δείξουν.

Η πινακίδα, 20 x 30 εκ. περίπου, φέρει την επιγραφή «ARTOGNOV», τη λατινική εκφορά δηλαδή του βρετανικού ονόματος Άρθνου. Όμως, η πρώτη διασύνδεση του Αρθούρου και του Κάστρου του Τιντάτζελ έγινε από έναν Ουαλό συγγραφέα κατά τον 12ο αιώνα. Σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου –αυτή που ήδη αναφέραμε- ο μάγος Μέρλιν, μεταμόρφωσε τον πατέρα του Αρθούρου για να μπει στο Κάστρο του Τιντάτζελ και να αποπλανήσει τη νεαρή γυναίκα του Δούκα, τη μητέρα του Αρθούρου. Σε μια άλλη εκδοχή ο Αρθούρος βρέθηκε σε μια σπηλιά δίπλα στην ακτή, κάτω από το κάστρο.

Σύμφωνα με τον Τζέφρεϋ Ας και τον Τόμας Τσαρλς-Έντουαρντς, ο αρθουριανός μύθος όσες ιδιοτροπίες και αν εμφανίζει για τον ερευνητή, είναι ριζωμένος σε κάποιο γεγονός και -στο σημερινό στάδιο των ερευνών των ιστορικών- θα μπορούσε κανείς να μιλήσει δικαιολογημένα για έναν ιστορικό Αρθούρο, ακόμη και αν αυτός ήταν ο Ρωμαίος έπαρχος Αρτόριος (λατ. Artorius). Αυτό που δεν μπορεί, ωστόσο, να γίνει είναι μια αποτίμηση του υποθετικού του έργου και η προσφορά του στην εθνική ολοκλήρωση των αγγλικών νησιών. Ο Τζον Ντέηβις στο έργο του Μια Ιστορία της Ουαλίας θεωρεί ότι ακόμα και αν ορισμένοι ιστορικοί πιστεύουν πως ο Αρθούρος δεν είναι ιστορική μορφή, είναι λογικό πλέον να θεωρεί κανείς αποδεδειγμένα ότι υπήρξε κάποιος Αρθούρος ηγέτης των Βρετόνων, ίσως ως Dux Britanniarum, των προηγούμενων αιώνων. Είναι επίσης αποδεδειγμένο ιστορικά ότι κέρδισε μια σημαντική μάχη το 496 και ότι σκοτώθηκε ή εξαφανίστηκε το 515 μετά τη μάχη του Κάμλαν.

Η ιστορική διαμάχη

Άλλοι ιστορικοί, όπως ο Πήτερ Μπέρεσφορντ Έλλις και ο Ντέηβιντ Ντάμβιλ στο Ιστορίες και Ψευδοϊστορίες (Histories and Pseudo-histories), επιμένουν ότι δεν υπάρχει ιστορική μαρτυρία για τον Αρθούρο -ο πρώτος- και ότι πρέπει να διαγραφεί από τη βρετανική ιστορία ο δεύτερος, ακόμη και από τα βιβλία. Παρόλο που μια τέτοια άποψη είναι τουλάχιστον ακραία, η αλήθεια είναι ότι πολύ λίγα γνωρίζουμε είτε για τον Αμβρόσιο Αυρηλιανό είτε για τον Αρθούρο, στον οποίο πέρασε η βασιλεία. Ο μεν Αμβρόσιος εμφανίζεται στις σελίδες του Περί της Παρακμής της Βρετανίας (De Excidio Britanniae, περ. 540 μ.Χ.) του Γκίλντας, αλλά ο Αρθούρος όχι. Επιπλέον, η προσωπικότητα και οι δραστηριότητες του Αρθούρου επικαλύπτονται από τις φανταστικές εικόνες των μεσαιωνικών ειδυλλίων. Στον βαθμό, όμως, που ο μεσαιωνικός μύθος μπορεί να λειτουργήσει ως πρωτοϊστορία, ο νικητής του όρους Μπάντον δεν μπορεί να είναι παρά ιστορική προσωπικότητα και πιθανώς διαδέχθηκε τον Αμβρόσιο στην αρχηγία των στρατευμάτων. Στην ιστορία των Βρετόνων αναφέρεται ως dux bellorum στο Ιστορία των Βρετόνων (Historia Brittonum), γεγονός που υπονοεί άμεση σχέση με τους ρωμαϊκούς στρατιωτικούς τίτλους, και ίσως υποδεικνύει κάποιο είδος ενοποιημένης στρατιωτικής συμπεριφοράς ανάμεσα σε αρκετά ελάσσονα βασίλεια.

Η δυναμική του μύθου

«Λέγει ο Μέρλιν πως στη Βρετανία θα καταφθάσει ο Μέγας Λύκος απ’ το Ουάιτ Λάουντε. Δώδεκα κοφτερά δόντια θε να 'χει, έξι κάτω κι έξι επάνω. Τόσο διαπεραστική θε να ΄ναι η ματιά του, που πέρα απ’ το Ουάιτ Λάουντε θα κυνηγήσει τη Λεοπάρδαλη, τόσο μεγάλη θα ‘ναι η ανδρεία και η δύναμή του’. Γνωρίζουμε πια πως όλα αυτά ο Μέρλιν τα ‘πε για τον Φουλκ, τον γιο του Βάριν, γιατί όλοι θα έπρεπε να έχετε καταλάβει πια πως στον καιρό του Βασιλιά Αρθούρου ονομαζόταν Ουάιτ Λάουντε αυτό που σήμερα ονομάζεται Ουάιτ Τάουν. Σ’ αυτόν τον τόπο υπήρχε το παρεκκλήσι του Αγίου Αυγουστίνου, όπου ο Καχούζ, ο γιος της Υβέιν, ονειρεύτηκε πως μετέφερε το κηροπήγιο κι ότι συνάντησε εκείνον που τον τραυμάτισε με το μαχαίρι στο πλευρό. Ούρλιαξε τόσο δυνατά στο όνειρο, που σηκώθηκε από τον ύπνο του ο βασιλιάς Αρθούρος. Σαν ξύπνησε ο Καχούζ έβαλε το χέρι στο πλευρό του κι εκεί βρήκε το μαχαίρι που τον τρύπησε. Αυτό μας διηγείται το Γκράαλ, το Βιβλίο του Ιερού Σκεύους. Εκεί ο βασιλιάς Αρθούρος ανέκτησε τη δύναμη και την ανδρεία του, σαν έχασε την ιπποσύνη και την αρετή του. Από αυτή τη χώρα πρόβαλε ο λύκος, όπως είπε ο Μέρλιν ο Σοφός, και τα δώδεκα κοφτερά του δόντια γνωρίσαμε απ’ την ασπίδα του».

Έτσι αναφέρεται στην Ιστορία του Φουλκ Φιτζ-Βάριν (L'histoire de Foulkes Fitz-Warin, στο MS. Reg. 12. c. XII., ανατ. Παρίσι, 1840) ο βασιλιάς Αρθούρος, η κεντρική φυσιογνωμία ενός θρύλου που στοίχειωσε ως αρχετυπικός μυθικός πυρήνας την ένωση των μικρών βασιλείων για τη δημιουργία ενός ενιαίου βρετανικού κράτους και το πέρασμα του χριστιανισμού στις ομιχλώδεις ακτές των αγγλικών νήσων. Η Τράπεζα του Κάμελοτ, το Γκράαλ, ο Ιωσήφ της Αριμαθαίας, ο Μέρλιν, οι Περιπέτειες των Ιπποτών, η Αναζήτηση του Δισκοπότηρου είναι επιμέρους αρχετυπικές εικόνες -όπως θα έλεγε ο Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ- σε έναν ενιαίο μύθο που διακρίνεται για τις ιστορικές του βάσεις. Ο θρύλος ανακατεύεται με την ιστορία για να υπηρετήσει τα εθνικά συμφέροντα της ένωσης των Σαξόνων και των Βρετόνων -του λευκού και του κόκκινου δράκοντα ή του λευκού και του κόκκινου ρόδου- και της επικράτησης του χριστιανισμού στις βόρειες ακτές της ευρωπαϊκής ηπείρου. Πρόκειται για ένα μαγικό-θρησκευτικό πλέγμα σύμφυτο στη δημιουργία εθνικών μύθων και αρκετά ισχυρό ώστε να επηρεάζει ακόμη και σήμερα τη φαντασία και το ενδιαφέρον των επιγόνων της αγγλοσαξονικής παράδοσης και όχι μόνον.

Η μονομαχία μεταξύ Αρθούρου και Μόρντρεντ, εικονογραφημένη από τον Νιούελ Κόνβερς Ουάιεθ για το The Boy's King Arthur, 1922.

Ο Αρθούρος, απ' ό,τι φαίνεται, ήταν ένας ήρωας, που όχι μόνο προσωποποίησε το συλλογικό όνειρο της ενοποιημένης Βρετανίας, αλλά αιτιολόγησε και το πέρασμα του χριστιανισμού -ενός ιδιαίτερου χριστιανισμού, όμως, που άντλησε τη γραμμή διαδοχής του απευθείας από τη Μαρία Μαγδαληνή και τον Ιωάννη τον Βαπτιστή- στα βρετανικά νησιά. Το ενδιαφέρον είναι ότι η μετάβαση από τον παγανισμό στη χριστιανική θρησκεία στα βρετανικά νησιά έγινε πιθανώς με τον πλέον παράδοξο τρόπο από οποιοδήποτε άλλο τόπο στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Στην πραγματικότητα ο χριστιανισμός και ο παγανισμός συνυπήρξαν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και έδωσαν ένα ιδιαίτερο τόνο ανεξιθρησκίας, ζωντανό ακόμη και σήμερα στις παραδόσεις και τους εορτασμούς της Αγγλικανικής Εκκλησίας.

Στην πραγματικότητα ο βασιλιάς Αρθούρος ήταν ο απαιτούμενος Βρετανός ήρωας, ο λαμπρός ηγέτης στις παρυφές της ιστορίας, που αγνοήθηκε από τους Ουαλούς μελετητές μερικούς αιώνες αργότερα, όταν το πλαίσιο στο οποίο έγραψε ο Γκίλντας ήταν πράγματι «Σκοτεινή Εποχή». Ως ιστορική μορφή είναι αδικαιολόγητη και αναχρονιστική, όσο αδικαιολόγητα είναι και τα μπερδεμένα στοιχεία που παραθέτει για την εποχή με την οποία ασχολείται. Από όλα αυτά το μόνο που μπορεί να συνάγει κανείς με ασφάλεια είναι η ανάγκη δημιουργίας ενός εθνικού ήρωα που να αιτιολογεί τις κοινωνικές και ιστορικές αλλαγές της περιόδου στα μάτια ενός ύστερου χρονικογράφου. Μόνο ένας ρομαντικός μυθιστοριογράφος θα έψαχνε λοιπόν τον αληθινό Αρθούρο. Όμως, οι παραδόσεις -και είναι πολλές για να τις αγνοήσει κανείς- επιμένουν ότι ήταν αληθινό πρόσωπο, αλλά ποτέ δεν τον αποκαλούν βασιλιά. Τον παρουσιάζουν όμως ως επιτυχημένο στρατηγό και τούτη η εικόνα είναι πιθανώς πλησιέστερη στην αλήθεια. Οι ίδιες παραδόσεις αναφέρουν ότι κέρδισε μάχες σε τόπους που κατονομάζουν, σε τόπους που υπήρξαν. Καμία από αυτές τις παραδόσεις δεν ηχεί σαν μύθος.

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

• Geoffrey Ashe, The Landscape of King Arthur, (1987)
• Alcock, Leslie, Arthur's Britain: history and archaeology, AD 367-634, (1971).
• Geoffrey of Monmouth, The History of the Kings of Britain, (1136).
• Lewis Morris, Cwrtmawr MS. 200, (1724).
• David Day, The Quest for King Arthur, (1995).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα King Arthur στο Wikimedia Commons