Αντιγόνη (Σοφοκλή)
Η Αντιγόνη είναι αρχαία τραγωδία του Σοφοκλή που παρουσιάστηκε πιθανότατα στα Μεγάλα Διονύσια του 441 π.Χ.. Το θέμα της προέρχεται από τον θηβαϊκό κύκλο, απ' όπου ο Σοφοκλής άντλησε υλικό και για δύο άλλες τραγωδίες του, τον Οιδίποδα τύραννο και τον Οιδίποδα επί Κολωνώ. Τα μυθοπλαστικά γεγονότα της Αντιγόνης είναι μεταγενέστερα χρονολογικά από εκείνα των τραγωδιών για τον Οιδίποδα, αλλά η Αντιγόνη παρουσιάστηκε πριν από αυτές. Θέμα της είναι η προσπάθεια της Αντιγόνης να θάψει τον νεκρό αδελφό της Πολυνείκη, παρά την αντίθετη εντολή του Κρέοντα, βασιλιά της Θήβας, θέτοντας την τιμή των θεών και την αγάπη για τον αδερφό της υπεράνω των νόμων του Κρέοντα. Η Αντιγόνη είναι η δεύτερη αρχαιότερη σωζόμενη τραγωδία του Σοφοκλή, μετά τον Αίαντα.
| Αντιγόνη | |
|---|---|
|
| |
| Ποιητής | Σοφοκλής |
| Χορός | Γέροντες της Θήβας |
| Πρόσωπα | Αντιγόνη Ισμήνη Κρέοντας Φρουρός Αίμονας Τειρεσίας Ευρυδίκη Αγγελιαφόρος Εξάγγελος |
| Χώρος | αρχαία θήβα |
Μυθολογικό υπόβαθρο
ΕπεξεργασίαΗ Αντιγόνη ήταν ένα από τα τέσσερα παιδιά που απέκτησε ο Οιδίποδας με την Ιοκάστη, βασίλισσα της Θήβας, χωρίς να γνωρίζει πως εκείνη ήταν η φυσική μητέρα του. Τα υπόλοιπα παιδιά τους ήταν η Ισμήνη, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης. Ο Οιδίποδας είχε καταραστεί τους γιους του να διαφωνήσουν για το μοίρασμα της κληρονομιάς τους και να αλληλοσκοτωθούν, επειδή είχαν παραβιάσει διαταγές του.
Όταν ο Οιδίποδας ανακάλυψε την αλήθεια για την καταγωγή του, αυτοεξορίστηκε και τα δύο αδέρφια συμφώνησαν να κυβερνούν εναλλάξ τη Θήβα ανά έναν χρόνο. Μετά το πρώτο έτος διακυβέρνησης, ο Ετεοκλής αρνήθηκε να παραχωρήσει τον θρόνο στον Πολυνείκη. Έτσι ο δεύτερος έφυγε από τη Θήβα και πήγε στο Άργος, όπου παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά Άδραστου και οργάνωσε εκστρατεία εναντίον της Θήβας. Η εκστρατεία απέτυχε, όμως και οι δύο αδερφοί σκοτώθηκαν σε μονομαχία μεταξύ τους. Τον θρόνο ανέλαβε τότε ο Κρέων, αδερφός της Ιοκάστης, που διέταξε να μείνει άταφο το πτώμα του Πολυνείκη επειδή πρόδωσε την πατρίδα του.
| Λάιος | Ιοκάστη | Κρέων | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Οιδίποδας | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ετεοκλής | Πολυνείκης | Ισμήνη | Αντιγόνη | Αίμων | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Πρόσωπα της τραγωδίας
Επεξεργασία
Υπόθεση του έργου
ΕπεξεργασίαΤο προοίμιο της τραγωδίας τοποθετείται χρονικά στο ξημέρωμα της ημέρας που ακολούθησε τη λύση της πολιορκίας. Ο Κρέοντας έχει ήδη δώσει την εντολή να μην ταφεί ο Πολυνείκης, ως προδότης, με την απειλή αυστηρής τιμωρίας (λιθοβολισμό) σε όποιον παραβεί τη διαταγή. Έξω από το ανάκτορο εμφανίζονται η Αντιγόνη και η αδερφή της η Ισμήνη. Η Αντιγόνη ανακοινώνει την απόφασή της να θάψει τον Πολυνείκη, σύμφωνα με τους θεϊκούς άγραφους νόμους που επιβάλλουν κανένα πτώμα να μην μένει άταφο, χωρίς νεκρικές τιμές. Η Ισμήνη αρνείται να συνεργαστεί, φοβούμενη τη δύναμη του Κρέοντα, και δεν καταφέρνει να αλλάξει τη γνώμη της Αντιγόνης. Μετά τη φορτισμένη συνομιλία τους ακολουθεί η πάροδος του χορού, που αποτελείται από γέροντες της Θήβας. Η πάροδος θριαμβολογεί τη νίκη εναντίον των εχθρών. Στη συνέχεια καταφθάνει ο Κρέοντας και ανακοινώνει τις νέες αξίες σύμφωνα με τις οποίες προτίθεται να κυβερνήσει την πόλη, καθώς και την απόφασή του για τη μη ταφή του Πολυνείκη.
Στην επόμενη σκηνή μπαίνει αναπάντεχα ένας από τους φύλακες του άταφου πτώματος και ανακοινώνει ότι με άγνωστο τρόπο έγινε συμβολική ταφή του νεκρού, τον οποίο σκέπαζε τώρα λεπτή στρώση χώματος. Ο Κρέοντας διατάζει τον φύλακα να βρει τον παραβάτη και το επεισόδιο κλείνει με ένα χορικό που εξυμνεί την απεριόριστη δύναμη του ανθρώπου αλλά επισημαίνει την αδυναμία του απέναντι στις θεϊκές δυνάμεις και την αναπόφευκτη φύση του να δρα ενάντια στους νόμους θεών και ανθρώπων. Στο δεύτερο επεισόδιο, επανέρχεται στη σκηνή ο φύλακας οδηγώντας την Αντιγόνη, που συνελήφθη όταν επιχείρησε εκ νέου ταφή. Ακολουθεί έντονη αντιπαράθεση μεταξύ Αντιγόνης και Κρέοντα και στη συνέχεια έρχεται στη σκηνή και η Ισμήνη, που κατηγορείται από τον βασιλιά για συνεργασία στην ταφή. Αν και δεν είχε αναμιχθεί στην ταφή, η Ισμήνη δεν αποκρούει τις κατηγορίες και ο Κρέοντας αποφασίζει να τιμωρήσει και τις δύο. Στο δεύτερο στάσιμο ο χορός θρηνεί τη μοίρα της οικογένειας των Λαβδακιδών, που οι κατάρες της πλήττουν τώρα και τα νεότερα μέλη της.
Στο τρίτο επεισόδιο εμφανίζεται ο Αίμονας, γιος του Κρέοντα και αρραβωνιαστικός της Αντιγόνης, που στην αρχή προσπαθεί με σύνεση να μεταπείσει και έπειτα συγκρούεται με τον πατέρα του για το θέμα της ταφής και την τιμωρία της Αντιγόνης. Αδυνατώντας να αλλάξει γνώμη στον Κρέοντα, φεύγει από τη σκηνή αφήνοντας την απειλή στον πατέρα του πως δεν θα τον ξαναδεί. Με την παρότρυνση του χορού ο Κρέοντας αποφασίζει να μην τιμωρηθεί η Ισμήνη και αλλάζει την τιμωρία για την Αντιγόνη να κλειστεί σε σπήλαιο, χωρίς τροφή και νερό, μέχρι να πεθάνει (και όχι να λιθοβολιστεί), ώστε να μην πέσει μίασμα στην πόλη. Στο τρίτο στάσιμο ο χορός εξυμνεί την παντοδυναμία του έρωτα μέσα στη τραγικότητα της σύγκρουσης του εθιμικού δικαίου με τον νόμο.
Το τέταρτο επεισόδιο περιλαμβάνει τον θρήνο της Αντιγόνης καθώς οδηγείται στον τάφο / φυλακή της. Μέσα στον θρήνο της παραλληλίζει αυτό που της συμβαίνει με την τύχη μιας θεάς, πράγμα στο οποίο ο χορός αντιδρά θυμίζοντάς της τα παραπτώματα των γονιών της, και στο σημείο αυτό η Αντιγόνη ξεσπά με βαθύ πόνο. Εκεί εμφανίζεται ο Κρέοντας με λόγια σκληρά και διαταγές να πάνε να τη θάψουν ζωντανή, ενώ η Αντιγόνη συνεχίζει το μοιρολόι και απαντά στα σκληρά του λόγια και τελικά οδηγείται στη σπηλιά από τους φύλακες. Στο χορικό που ακολουθεί ο χορός προσπαθεί μάταια να φέρει παραδείγματα ώστε να δείξει στον Κρέοντα πως δεν έχει πράξει σωστά, όμως ο Κρέοντας παραμένει ανένδοτος και αμίλητος.
Στο πέμπτο επεισόδιο ο μάντης Τειρεσίας προειδοποιεί τον Κρέοντα ότι οι θεοί είναι οργισμένοι για την ασέβεια απέναντι στον νεκρό και δεν αποδέχονται τις θυσίες. Ο Κρέων τον κατηγορεί για χρηματισμό και του φέρεται με ασέβεια, αναγκάζοντάς τον να αποχωρήσει, όμως ο Τειρεσίας φεύγοντας κάνει προφητείες εναντίον του Κρέοντα, ο οποίος εύκολα πλέον πείθεται από τον χορό να αλλάξει στάση και να αναιρέσει και τις δύο εντολές του. Στο πέμπτο στάσιμο ο χορός κάνει αγωνιώδη επίκληση στον Βάκχο να συνδράμει για το καλό της πόλης.
Στη συνέχεια φθάνει ένας αγγελιαφόρος που ανακοινώνει, πρώτα στον χορό και έπειτα και με λεπτομέρειες στην Ευρυδίκη, σύζυγο του Κρέοντα, ότι ο Αίμονας αυτοκτόνησε. Εξιστορεί ότι χωρίς να γνωρίζει ο Αίμονας πως ο Κρέοντας είχε ανακαλέσει τις διαταγές του, πήγε στον τάφο / φυλακή της Αντιγόνης και τη βρήκε απαγχονισμένη. Όταν έφτασε εκεί ο Κρέοντας για να την αποφυλακίσει, έχοντας καθυστερήσει θάβοντας πρώτα τον νεκρό, ο Αίμονας του επιτέθηκε, αστόχησε και απελπισμένος αυτοκτόνησε. Η Ευρυδίκη φεύγει σιωπηλή και ακολούθως εμφανίζεται ο Κρέοντας κρατώντας τον νεκρό του γιο, θρηνώντας. Πάνω στον θρήνο του εμφανίζεται ο δεύτερος αγγελιαφόρος και του αναγγέλλει τον θάνατο της Ευρυδίκης που μόλις έχει αυτοκτονήσει. Ο Κρέοντας συνθλίβεται εντελώς, παραδέχεται πως η αστοχασιά του έφερε όλο αυτό το κακό και αυτοεξορίζεται. Ο χορός κλείνει την τραγωδία επαινώντας τη φρόνηση και κατακρίνοντας την αστοχασιά.
Κρίση για την Αντιγόνη
ΕπεξεργασίαΔραματικοί χαρακτήρες
Επεξεργασία- Αντιγόνη (τραγική ηρωίδα): τιμά τον νεκρό επικαλούμενη τις ανώτερες αξίες, ατρόμητη εμπρός στον θάνατό της τον οποίο και προδιαγράφει, ισχυρός χαρακτήρας, δεν αναφέρει πουθενά την αγάπη της για τον Αίμονα.
- Ισμήνη: ρεαλίστρια, λιγόψυχη, υποταγμένη στους κανόνες της ανθρώπινης εξουσίας, φοβάται τον Κρέοντα, έχει τύψεις για την τύχη της Αντιγόνης.
- Κρέοντας (τραγικό πρόσωπο, έρμαιο δηλαδή των συγκυριών): πιστεύει ότι έχει τα εφόδια να κυβερνήσει σωστά ενώ δεν τα έχει, εγωιστής, παρανοεί πως όλοι μπορούν να προδώσουν για το χρήμα, αγενής, ασυνεννόητος, δεν δέχεται κριτική.
- Αίμονας (τραγικός ήρωας): σέβεται τον πατέρα του, αγαπάει την Αντιγόνη, συνετός, φιλοσοφεί, αντιδρά σε αυτό που θεωρεί λάθος, τελικά χάνει το μέτρο.
- Τειρεσίας: τυφλός, προσπαθεί να συμβουλεύσει έμμεσα διαμέσου της μαντικής του τέχνης, αντιδρά πλέον χωρίς προσχήματα στην ξεροκεφαλιά και την αγένεια.
- Ευρυδίκη: πονεμένη από τον χαμό δύο παιδιών της, αξιοπρεπής.
- Φρουρός: λαϊκός τύπος, φλύαρος, φοβάται τη δύναμη του Κρέοντα, προέχει το συμφέρον του.
Ύμνος χορού προς το ανθρώπινο πνεύμα
ΕπεξεργασίαΗ τραγωδία του Σοφοκλή, η οποία θεωρείται η ωραιότερη του δραματουργού τόσο από πλευράς αρχιτεκτονικής δομής όσο και διαλόγων,[εκκρεμεί παραπομπή] συνοδεύεται από σπάνια δραματική τέχνη και ανθρώπινη συγκίνηση. Η Αντιγόνη κρίνεται ως το τελειότερο από τα σωζόμενα δράματα και ως κανών της παλαιότερης τραγωδίας, σύμφωνα και με το επίγραμμα του Διοσκουρίδη (Παλατινή Ανθολογία VII 37), που εξαίρει ως ίσης αξίας και την Ηλέκτρα του Σοφοκλή:
Είτε σοι Αντιγόνην ειπείν φίλον, ουκ αν αμάρτοις·είτε και Ηλέκτραν· αμφότεραι γάρ άκρον.
Όταν παρουσιάστηκε ένας αγγελιαφόρος, που αναφέρει πως η διαταγή παραβιάστηκε, ο Κρέων γίνεται έξω φρενών και απειλεί τους φύλακες. Τότε ο χορός απαγγέλλει τον ύμνο του προς το ανθρώπινο πνεύμα που αρχίζει με τη φράση: «Πολλά τα φοβερά, αλλά τίποτα πιο φοβερό από τον άνθρωπο δεν υπάρχει...», προχωρεί με τη διαπίστωση: «εξουσιάζει με τεχνάσματα τα αγροδίαιτα ορεσίβια ζώα και δαμάζει με περιτραχήλιο ζυγό το άλογο με την πλούσια χαίτη και τον ορεσίβιο ακαταπόνητο ταύρο» και τελειώνει με τα λόγια... «δεν είναι άοπλος σε κανένα από όσα πρόκειται να συμβούν στο μέλλον· μόνο του Άδη την αποφυγή δεν θα κατορθώσει· έχει επινοήσει όμως τρόπους αποφυγής αθεράπευτων νόσων».[2]
Η άγραφη και απαρασάλευτη επιταγή των θεών
Επεξεργασία
Η ταφή των νεκρών ήταν πανελλήνιος νόμος και μόνον οι ιερόσυλοι και οι προδότες έμεναν άταφοι. Η πράξη του Πολυνείκη -επίθεση κατά της πατρίδας του- ήταν προδοτική, αλλά η αδιαλλαξία του Κρέοντα και η εμμονή του στην εφαρμογή αυτού του νόμου, χωρίς να λάβει υπόψιν τον άγραφο νόμο της συγγενικής αγάπης, που θα αναπτύξει ο Πλάτων στον Γοργία, μιλώντας για το δίκαιο και το νόμιμο, τον έκαναν αντιπαθή στον γιο του, στη γυναίκα του, στον μάντη Τειρεσία και στην κοινή γνώμη, την οποία εκφράζει ο χορός.
Η Αντιγόνη εκφράζει την «ηθική του κοινού αίματος», που έχει πια επιβιώσει σαν παράδοση, δηλαδή σαν άγραφος νόμος, και εύκολα ο άγραφος νόμος μεταβάλλεται (εκλαμβάνεται) σε θείο νόμο. Ο Κρέοντας εκφράζει το άστυ (= το εθνικό κράτος της νεότερης ιστορίας), τη νομική υπόσταση του κράτους, την κοινή θέληση ή την επιβολή αυτής της θέλησης και όλα αυτά εύκολα μπορούν να ονομαστούν "ανθρώπινος νόμος".
- Και παρ΄ όλα αυτά τόλμησες να παραβείς αυτούς τους νόμους.[3]
- Ναι, γιατί δεν ήταν ο Δίας που διέταξε αυτά σε μένα ούτε η Δίκη η συγκάτοικος των θεών του κάτω κόσμου όρισε τέτοιους νόμους στους ανθρώπους, ούτε νόμιζα ότι έχουν τόση ισχύ οι δικές σου διαταγές, ώστε να μπορείς να υπερνικήσεις τους άγραφους νόμους και απαρασάλευτους των θεών.[4]
Ωστόσο, από εδώ και πέρα προκύπτει η παρερμηνεία ότι το πρόβλημα της Αντιγόνης και η διαμάχη θείου και ανθρώπινου νόμου, ότι το τραγικό πρόσωπο είναι η Αντιγόνη (;) και από το σημείο αυτό και πέρα προβάλλει δελεαστική η παρερμηνεία: το άτομο που αντιστέκεται στην εξουσία, όπως και με την ίδια λογική αυτό μπορεί να αναστραφεί ως εξής: το άτομο αντιδικεί προς το σύνολο.[5]
Οπότε το πρόβλημα που μπαίνει είναι: ποιος εκφράζει το σύνολο... ώστε να είναι νόμιμη και αποδεκτή η «εξουσία» του; Ο Σοφοκλής αυτό το πρόβλημα το προσεγγίζει με την ενδιάμεση και «ιδεολογική» συμπεριφορά στον Αίμονα. Ο Αίμων ικετεύει τον πατέρα του να φανεί επιεικής, να ακούσει και τη γνώμη των Θηβαίων, ενώ τον απειλεί πως θα σκοτωθεί και εκείνος, αλλά ο Κρέων μένει ανένδοτος. Ο χορός απαγγέλει τότε τον ύμνο στον έρωτα.
Ο χορός απαγγέλλει τον ύμνο του έρωτα
Επεξεργασία
|
|
Ακολουθεί η μετάφραση, του Κωνσταντίνου Μάνου, του χορικού για τον έρωτα:
Έρωτα ακαταμάχητε εσύ που ξενυχτίζεις
στου κοριτσιού τα μάγουλα, εσύ που αιχμαλωτίζεις
ως και τον πλούσιο άνθρωπο, και στις καλύβες μπαίνεις,
και θάλασσα διαβαίνεις και θάλασσα περνάς!
Κι ούτε κανείς αθάνατος εγλύτωσε από σένα
ούτ΄ άνθρωπον εφήμερο δεν άφησες κανένα.
Εσύ που είσαι το λούλουδο ζωής τυραννισμένης
εσύ που ξετρελένεις εκείνον που κρατάς!
Εσύ και δίκαιον άνθρωπο σπρώχνεις στην αδικία
εσύ και τώρα εσήκωσες τέτοια φιλονικία.
Κι ο πόθος κόρης όμορφης πιά βασιλεύει ακόμη
παρά οι μεγάλοι νόμοι που εδώσαν οι θεοί.
Μα τώρα και ΄γώ σπρώχνομαι τους νόμους να πατήσω
και δεν μπορώ, αυτά βλέποντας, τα δάκρυα να κρατήσω
όταν θωρώ τη δύστυχη εδώ, την Αντιγόνη,
στο στρώμα να σημώνη, που όλους θα μας δεχτεί...
Στο τέλος του ύμνου, οι γέροντες των Θηβών βλέπουν την Αντιγόνη να οδηγείται στον θάνατο. Ο θρήνος της «άκλαυτος, άφιλος, ανυμέναιος, ταλαίφρων άγομαι ταν δ΄ ετοίμαν οδόν..» είναι σπαρακτικός αλλά αξιοπρεπής.
Κάθαρση
ΕπεξεργασίαΟ μάντης Τειρεσίας προφητεύει μεγάλες συμφορές για τον οίκο του Κρέοντα. Μετανοώντας ο Κρέων θέλει να ελευθερώσει την Αντιγόνη από τον θάλαμο όπου είχε κλειστεί και να ενταφιάσει τον Πολυνείκη, αλλά η Αντιγόνη έχει αυτοκτονήσει και ο Αίμων σκοτώθηκε και αυτός. Η μητέρα του Αίμονα, Ευρυδίκη, μόλις πληροφορείται τον θάνατο του γιου της, καταριέται τον άνδρα της και αυτοκτονεί. Μπροστά στην καταστροφή ο Κρέων εύχεται να πεθάνει και ο χορός τελειώνει με τη διατύπωση πως η φρόνηση είναι η κυριότερη προϋπόθεση της ευτυχίας και ότι οι καυχησιολογίες των αλαζόνων, αφού υποστούν μεγάλες ποινές, συνήθως διδάσκουν, πολύ αργά δυστυχώς, τη φρόνηση. (στ.1347-1353). Αργότερα ο Θησέας αιχμαλώτισε τον Κρέοντα και παρέδωσε το σώμα του Πολυνείκη στο πλήθος για ενταφιασμό.
Ερμηνεία του έργου
ΕπεξεργασίαΕρμηνεία στην αρχαία εποχή
ΕπεξεργασίαΟ Σοφοκλής έγραψε την Αντιγόνη από αντίδραση για την εξορία ενός πολίτη ονόματι Θουκυδίδη, αντίπαλο του τότε κυβερνώντος κόμματος. Με το έργο του αυτό επεξεργάζεται την ηθική υποχρέωση για τήρηση των ηθικών νόμων έστω και αν αυτό σημαίνει αντίσταση κατά των ανθρώπινων νόμων με τίμημα τον θάνατο. Ο Κρέοντας είναι παντοκράτορας τύραννος. Ο Αίμων υποστηρίζει τη δύναμη του λαού και είναι εναντίον της παντοδυναμίας του πατέρα του. Ο Κρέων όμως επιμένει να τιμωρήσει όποιον καταπατεί τους νόμους, και εδώ την Αντιγόνη που αψήφησε την εντολή του Κρέοντα και κήδεψε τον αδερφό της.
Εκτός αυτού, ο ποιητής θέτει το ερώτημα αν οι «αιώνιοι» θεσμοί γίνονται τίμημα στον βωμό των μικροπολιτικών ενδιαφερόντων. Ο πολίτης κατά τον Σοφοκλή έχει θέληση ελεύθερη, τιμάει όμως τους θεούς και τα έθιμα. Ο Κρέων τιμωρείται από τους θεούς με τον χαμό της οικογένειάς του.
Ερμηνεία στις επόμενες εποχές
ΕπεξεργασίαΗ τραγωδία της Αντιγόνης μεταφράστηκε τον 16ο αιώνα. Από το 1800 μέχρι σήμερα οι άνθρωποι ερμήνευσαν το έργο αυτό, το μελοποίησαν, το έκαναν δικό τους κατά πολλούς τρόπους. Ο Χέγκελ στις διαλέξεις του δίδασκε στους φοιτητές ότι η Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι το αισθητικά πιο τελειοποιημένο καλλιτέχνημα. Η μετάφραση του Φρίντριχ Χέλντερλιν αποτελεί ένα από τα καλλιτεχνικά αριστουργήματα της μοντέρνας φιλολογίας. Άλλοι συγγραφείς που εμπνεύστηκαν από τον μύθο της Αντιγόνης είναι οι Βάλτερ Χαζενκλέβερ (1917),[6] Ζαν Ανούιγ (1943), Μπέρτολτ Μπρεχτ (1947)[6] Ρολφ Χόχουτ (1963)[7] κ.ά..
Παραστασιολογία στο νεοελληνικό θέατρο
ΕπεξεργασίαΠρώτη παράσταση στο νεοελληνικό θέατρο θεωρείται αυτή που δόθηκε στο θέατρο Ναούμ στην Κωνσταντινούπολη από τον θίασο Κοσμά και Οδυσσέα Δημητράκου σε μετάφραση Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή, σκηνοθεσία Άστι Νότσι και σκηνικά Πότσι (1863). Ακολούθησε το 1867 σε σκηνοθεσία Αθανασίου Ρουσσόπουλου από τον Πανεπιστημιακό Θίασο στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, όπου ο φύλακας, ο Αίμων, ο Άγγελος, ο Κορυφαίος καθώς και ο 15μελής χορός ήταν φοιτητές. Το 1868 παρουσιάστηκε από τον Ερασιτεχνικό Θίασο στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού με πρωταγωνίστρια στο ρόλο της Αντιγόνης την Πολυξένη Σούτσα.[8]
Η Αντιγόνη σε άλλες μορφές τέχνης
ΕπεξεργασίαΚινηματογράφος
ΕπεξεργασίαΣτον κινηματογράφο, γνωστή είναι η μεταφορά της τραγωδίας από τον Γιώργο Τζαβέλλα στην ταινία Αντιγόνη του 1961, σε σενάριο και σκηνοθεσία του ιδίου, με την Ειρήνη Παπά στον πρωταγωνιστικό ρόλο.[9] Η Αντιγόνη έγινε κινηματογραφική ταινία και σε παραγωγές άλλων χωρών, όπως για παράδειγμα στο ιταλικό δράμα Αντιγόνη 72 (ιταλικά: I cannibali) σε σκηνοθεσία της Λιλιάνα Καβάνι.[10]
Μουσική
ΕπεξεργασίαΣτο χώρο της όπερας, η τραγωδία μεταφέρθηκε από τους Τομάζο Τραέτα (Antigona, 1772),[11] Άρθουρ Χόνεγκερ με λιμπρέτο του Ζαν Κοκτό (1927),[12] Καρλ Ορφ (Antigonae, 1949),[13] Γκέοργκ Κάτσερ (Antigone oder Die Stadt, 1991).[14] Είναι επίσης το θέμα της ομώνυμης λογοτεχνικής όπερας του Καρλ Ορφ (1949).[15]
Πέρα από την όπερα, η Αντιγόνη αποτέλεσε το θέμα και άλλων μουσικών συνθέσεων, όπως της ομώνυμης σουίτας του Φέλιξ Μέντελσον Μπαρτόλντι που αποτελείται από μία οβερτούρα και επτά χορωδιακά κομμάτια (1841).[16]
Παραπομπές- Σημειώσεις
Επεξεργασία- ↑ Σοφοκλής, Αντιγόνη «οὔτοι (όχι βέβαια) συνέχθειν, ἀλλὰ συμφιλεῖν ἔφυν».
- ↑ «πολλά τα δεινά κουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει.. κρατεί δε μηχαναίς αγραύλου θηρός ορεσσιβάτα... άπορος επ΄ουδέν έρχεται το μέλλον. Άιδα μόνον φεύξιν ουκ επάξεται», Στίχοι 332-375
- ↑ Κρέων, και δήτ΄ ετόλμας τούσδ΄ υπερβαίνεις νόμους, στ. 449
- ↑ Αντιγόνη, «τά σά κηρύγμαθ΄, ώστ΄άγραπτα κασφαλη θεών νόμιμα δύνασθαι θνητόν όνθ΄ υπερδραμείν».
- ↑ Κώστας Τοπούζας, Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο, Σοφοκλής- Αντιγόνη, «Αντιγόνη και Κρέντας» σελ. 40-41, εκδ. Επικαιρότητα, 1992, SBN 960-205-235-x
- ↑ 6,0 6,1 Κατσαμπάνη, Έφη (1997). «Η Αντιγόνη του Σοφοκλή : στα έργα των Βάλτερ Χαζενκλέβερ και Μπέρτολτ Μπρεχτ». Αθήνα.
- ↑ «H διάρκεια της Αντιγόνης: ο μύθος και η εποχή». Δέσκειο Γυμνάσιο Πάργας. 5 Δεκεμβρίου 2014.
- ↑ Γ. Σιδέρης, Το Αρχαίο Θέατρο στη Νέα Ελληνική Σκηνή, (1817-1932), εκδ, Ίκαρος 1976, σελ. 47-50
- ↑ Κακολύρη, Ασπασία (11 Νοεμβρίου 2015). «Η «Αντιγόνη» με την Ειρήνη Παππά στην ΕΡΤ3». ΕΡΤ. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2023.
- ↑ Brioni, Simone· Comberiati, Daniele (18 Ιουλίου 2019). Italian Science Fiction: The Other in Literature and Film. Springer. ISBN 978-3-030-19326-3.
- ↑ Αϊβαλιώτου, Ειρήνη (6 Ιουλίου 2012). «Μπαρόκ "Antigone" με ηλεκτρονικό ήχο». Cat Is Art. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2023.
- ↑ «Απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου». fagottobooks.gr. 8 Φεβρουαρίου 2023.
- ↑ «Carl Orff». www.orffesma.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2023.
- ↑ Griffel, Margaret Ross (23 Ιανουαρίου 2018). Operas in German: A Dictionary. Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-4422-4797-0.
- ↑ «Antigonæ : Orff». www.orff.de. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουνίου 2023. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2023.
- ↑ «Sir Richard C. Jebb, Commentary on Sophocles: Antigone, Introduction, section 18». www.perseus.tufts.edu. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2023.
Βιβλιογραφία
ΕπεξεργασίαΓενική βιβλιογραφία
Επεξεργασία- Σοφοκλής, Αντιγόνη, εκδ. Επικαιρότητα, 1992, ISBN 960-205235-X
- Σοφοκλής, Αντιγόνη, εκδ. Ζήτρος, 2001, ISBN 960-7760-64-6
Ειδική Βιβλιογραφία
Επεξεργασία- Γεωργία Ξανθάκη Καραμάνου, «Δημοκρατικοί θεσμοί και τραγωδία», Πλάτων, τομ. 54 (2004-2005), σελ.9-22
- Γιάγκος Ανδρεάδης, Αντιγόνη 2 Δραματουργική ανάλυση, αρχαίο κείμενο, μετάφραση, εκδ. Λιβάνη,Αθήνα, 2008
Ξένη Βιβλιογραφία
Επεξεργασία- Patrick Guyomard, Η απόλαυση του τραγικού. Η Αντιγόνη, ο Lacan και η επιθυμία του αναλυτή, μτφρ. Βίκυ Μαλισόβα - Χατζοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2007
- Τζώρτζ Στάινερ, Οι Αντιγόνες. Ο μύθος της Αντιγόνης στην λογοτεχνία, τις τέχνες και την σκέψη της Εσπερίας, μτφρ. Βασίλης Μάστορης, Πάρης Μπουρλάκης, εκδ. Καλέντης, Αθήνα, 2001
- Τζούντιθ Μπάτλερ, Η διεκδίκηση της Αντιγόνης. Η συγγένεια μεταξύ ζωής και θανάτου, μτφρ. Βαρβάρα Σπυροπούλου, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2014