Αλέξιος Γ΄ Άγγελος

Ο Αλέξιος Γ΄ Άγγελος ή Αλέξιος Γ΄ Κομνηνός (1153 - 1211), Βυζαντινός Αυτοκράτορας (1195 - 1203) ήταν τρίτος γιος του Ανδρόνικου Άγγελου Βυζαντινού στρατιωτικού ηγέτη στη Μικρά Ασία και της Ευφροσύνης Κασταμονίτισσας (1125 - 1195). Ο πατέρας του Ανδρόνικος Άγγελος ήταν μικρότερος γιος του Κωνσταντίνου Αγγέλου γενάρχη του Οίκου των Αγγέλων και της Θεοδώρας Κομνηνής, κόρης του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού του πρώτου Βυζαντινού Αυτοκράτορα από τη Δυναστεία των Κομνηνών.

Αλέξιος Γ'
Νόμισμα Αλέξιου Γ' Κομνηνού. Α' όψη: Χριστός σε θρόνο. Β' όψη: Αλέξιος και Αγ. Κωνσταντίνος.
Αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
Περίοδος	1195 - 1203
Προκάτοχος	Ισαάκιος Β΄ Άγγελος
Διάδοχος	Αλέξιος Δ΄ Άγγελος
Γέννηση	1153
Θάνατος	1211
Σύζυγος	Ευφροσύνη Καματηρά
Επίγονοι	Ειρήνη Άννα Ευδοκία
Οίκος	Αγγέλων
Πατέρας	Ανδρόνικος Άγγελος
Μητέρα	Ευφροσύνη Κασταμονίτισσα
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Άνοδος στον θρόνο

Ο Αλέξιος Γ΄ επέστρεψε στην αυλή τού μικρότερου αδελφού του Ισαάκιου Β΄, από τον οποίο δέχτηκε τον τίτλο του Σεβαστοκράτωρα (1190). Ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος βρισκόταν τον Μάρτιο του 1195 σε κυνήγι στη Θράκη, όταν ο Αλέξιος Γ΄ στασίασε και ανακηρύχτηκε Αυτοκράτορας με τη στήριξη του στρατού, που δήλωνε την πίστη του στη σύζυγό του Ευφροσύνη Δούκαινα Καματηρά. Ο Αλέξιος Γ΄ συνέλαβε τον Ισαάκιο Β΄ στα Στάγειρα Χαλκιδικής, τον τύφλωσε και τον έριξε στη φυλακή, παρά το ότι ο Ισαάκιος Β΄ είχε πληρώσει τα λύτρα για την απελευθέρωσή του και τον έκανε δεκτό με μεγάλες τιμές. Θέλοντας να λησμονηθεί το έγκλημά του, απέβαλε το επίθετο των Αγγέλων και για να σταθεροποιήσει τη θέση του, χρησιμοποιούσε αυτό της γιαγιάς του Θεοδώρας Κομνηνής: μετονομάσθηκε Αλέξιος Γ΄ Κομνηνός για να δώσει περισσότερη λαμπρότητα στον εαυτό του, ως απόγονο του μεγάλου οίκου των Κομνηνών.

Ο Αλέξιος Γ΄ άρχισε να ξοδεύει μεγάλα ποσά από το κρατικό θησαυροφυλάκιο, αφήνοντας σε λίγο καιρό την αυτοκρατορία του διαλυμένη και σε μεγάλη οικονομική κατάρρευση. Ο Ερρίκος ΣΤ΄ της Γερμανίας του ζήτησε τα Χριστούγεννα του 1196 φόρο υποτέλειας και 5.000 λίρες με την απειλή επίθεσης· τότε ο Αλέξιος Γ΄ λεηλάτησε τους Αυτοκρατορικούς τάφους στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων και έβαλε τεράστιες φορολογίες στον λαό. Ο αυτοκράτορας Ερρίκος ΣΤ΄ πέθανε τον Σεπτέμβριο του 1197, και ο χρυσός που συγκέντρωσε, δεν στάλθηκε ποτέ στη Γερμανία. Η ικανή αυτοκράτειρα Ευφροσύνη προσπάθησε με κάθε μέσο να διατηρήσει την πίστη της αυλής, αλλά ο Βατάτζης, το αγαπημένο της όργανο στις προσπάθειες της για μεταρρυθμίσεις, δολοφονήθηκε με εντολή του Αυτοκράτορα. >

Σχέσεις με τη Σερβία

Τα πρώτα χρόνια του Αλεξίου Γ΄ οι σχέσεις ανάμεσα στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τη Σερβία ήταν πολύ καλές. Η κόρη του Ευδοκία Αγγελίνα παντρεύτηκε τον μεγάλο πρίγκιπα της Σερβίας Στέφανο Α΄ τον Πρωτόστεπτο, που πήρε τον τίτλο του Σεβαστοκράτορος. Ο Στέφανος και η Ευδοκία ωστόσο χώρισαν και οι σχέσεις ανάμεσα στα δύο κράτη χειροτέρεψαν· η Βυζαντινή Αυτοκρατορία παρέμεινε χωρίς κανέναν ισχυρό σύμμαχο στα Βαλκάνια.

Ανεύρεση στηριγμάτων

Ο Αλέξιος Γ΄ Άγγελος σε εκκλησιαστική τοιχογραφία.

Ο Αλέξιος Γ΄ Άγγελος στηρίχθηκε καταρχάς στην αντιλατινική παράταξη για να αναρριχηθεί στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης. Έπειτα επεδίωξε την προσέγγισή του με τον Παπικό Θρόνο: με επιστολή του συνεχάρη τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ΄ για την εκλογή του (1198) και τού πρότεινε συμμαχία, αλλά ο Πάπας τού γνωστοποίησε με απεσταλμένους του, ότι δεν ήταν δυνατή η συμμαχία του Παπικού Θρόνου. Τότε ο Αλέξιος Γ΄ με νέα του επιστολή προς τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ΄ παρατήρησε, ότι «η ένωση των εκκλησιών ήταν υπόθεση όχι του Αυτοκράτορα, αλλά μιας οικουμενικής συνόδου, στην οποία υπό την καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος θα ήταν δυνατή η ανεύρεση μιας ορθής λύσης με την επιβολή της θείας θελήσεως». Αναλόγου περιεχομένου επιστολή του Πάπα Ιννοκέντιου Γ΄ επέδωσαν και στον πατριάρχη Ιωάννη Β΄ Καματηρό οι παπικοί αντιπρόσωποι υποδιάκονος Αλβέρτος και νοτάριος Αλβερτίνος. Επίσης ο Αλέξιος Γ΄ ανανέωσε τις ενωτικές συζητήσεις με τον ηγεμόνα των Αρμενίων Λέοντα Β΄ για την ένωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας και της Αρμενικής Εκκλησίας, που είχαν ξεκινήσει επί Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Φωτίου. Μάλιστα η σύνοδος των Αρμενίων προκαθημένων στην πόλη Ταρσό το 1196 δέχθηκε τους βυζαντινούς όρους, αλλά στις μετέπειτα συζητήσεις στην Κωνσταντινούπολη προσέκρουσαν σε αδιέξοδο, λόγω τον υπερβολικών βυζαντινών αξιώσεων. Έτσι οι ενωτικές αυτές προσπάθειες απέτυχαν. Αναμφισβήτητα ο Αλέξιος Γ΄ άσκησε επιτυχημένη εκκλησιαστική πολιτική, όμως δεν μπορούμε να ισχυρισθούμε το ίδιο και για τους υπόλοιπους τομείς του Βυζαντινού Κράτους όπως την Οικονομία, την Εξωτερική Πολιτική, τον Στρατό, κλπ.

Εσωτερικοί & εξωτερικοί κίνδυνοι

Η ικανή και ισχυρή σύζυγός του αυτοκράτειρα Ευφροσύνη Καματηρά επεχείρησε μάταια να σταματήσει την καταστροφή, διότι ο καλύτερος σύμβουλός της στην απόπειρα μεταρρύθμισης, ο Βατάτζης, δολοφονήθηκε με εντολή του Αυτοκράτορα. Ταυτόχρονα δαπάνησε πολλά χρήματα για να επιτύχει την αναγνώριση του Αλεξίου Γ΄, με αποτέλεσμα να εξαντλήσει το δημόσιο ταμείο. Έδωσε δε τόση ελευθερία στους αξιωματούχους του, ώστε πρακτικά το βασίλειο παρέμεινε χωρίς άμυνα. Έτσι ολοκλήρωσε την οικονομική καταστροφή της αυτοκρατορίας. Στα ανατολικά, το κράτος ερημωνόταν από τους Σελτζούκους. Μόνον ο θάνατος του σουλτάνου τους Κιλίτζ Αρσλάν Β΄ το 1193 και η διχόνοια ανάμεσα στους υιούς του για τη μοιρασιά, έσωσαν τις υπολειπόμενες επαρχίες του Βυζαντίου στη Μικρά Ασία. Στα βόρεια οι Βούλγαροι και οι Βλάχοι ισοπέδωναν ατιμώρητα τη Θράκη και τη Μακεδονία, ενώ ο Αλέξιος σπαταλούσε τους θησαυρούς του κράτους για τα παλάτια του και τους κήπους του. Έτσι αναγκάσθηκε να υπογράψει συνθήκη ειρήνης με τον βασιλιά τους Ιωαννίση, παραχωρώντας του όλες τις περιοχές που είχε αυτός καταλάβει.

Το 1200 ο Αλέξιος Κομνηνός, εγγονός του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α΄ Κομνηνού, με τη βοήθεια της θείας του Θάμαρ βασίλισσας της Γεωργίας, κατέλαβε την Τραπεζούντα, την Παφλαγονία και άλλα παράλια του Εύξεινου Πόντου εγκαθιδρύοντας την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, με το όνομα Αλέξιος Α΄ Μεγάλος Κομνηνός.

Η Άλωση από τους σταυροφόρους

Ο Αλέξιος Γ΄ Άγγελος όπως απεικονίζεται στο Promptuarii Iconum Insigniorum.

Σύντομα όμως ο Αλέξιος Γ΄ θα απειλούνταν από έναν νέο, πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο. Κατά το έτος 1202 οι Ευρωπαίοι πρίγκιπες της Δ΄ Σταυροφορίας συναθροίστηκαν στη Βενετία. Ο Αλέξιος, γιος του εκθρονισμένου Αυτοκράτορα Ισαακίου Β΄ Αγγέλου, έφυγε από την Κωνσταντινούπολη και απευθυνόμενος στη σύναξη των Σταυροφόρων τούς υποσχέθηκε την ακύρωση του σχίσματος ανάμεσα στην Καθολική και την Ορθόδοξη Εκκλησία, εάν αυτοί τον βοηθούσαν να εκθρονίσει το θείο του Αλέξιο Γ΄, καθώς και πλούσια αποζημίωση και δώρα για τις υπηρεσίες τους. Την 1η Οκτωβρίου 1202 ξεκίνησε ο βενετικός στόλος μεταφέροντας τους σταυροφόρους στις Δαλματικές ακτές, όπου κατέλαβαν τη Ζάρα και στη συνέχεια το Δυρράχιο, όπου ο Αλέξιος ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας ως Αλέξιος Δ΄. Στις 23 Ιουνίου 1203, ο στόλος των Σταυροφόρων υπό την ηγεσία του Δόγη της Βενετίας Δάνδολου, μεταφέροντας τον νέο Αυτοκράτορα, αγκυροβόλησε μπροστά από την Κωνσταντινούπολη. Στις 17 Ιουλίου οι σταυροφόροι προχώρησαν στην πρώτη κατάληψη της Πόλης και ο Αλέξιος Γ΄ χωρίς καμία αντίσταση και δείχνοντας όλη του τη δειλία, δραπέτευσε νύχτα δια θαλάσσης στο Δεβελτό, παίρνοντας μαζί τα τιμαλφέστερα κειμήλια του στέμματος και τις κόρες του Ειρήνη και Ευδοκία. Περιπλανήθηκε σε όλη την έκταση της πρώην Αυτοκρατορίας του έχοντας μαζί του τα διάσημα του αξιώματός του και τα κειμήλια που απέσπασε φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολη. Στη Λάρισα συναντήθηκε με τον Λέοντα Σγουρό, στον οποίο έδωσε την κόρη του Ευδοκία. Έτσι συνελήφθη του 1210 και φυλακίσθηκε σε ένα μοναστήρι της Νίκαιας, όπου και πέθανε.

Αποτίμηση της προσωπικότητάς του

Για τον Ντόναλντ Νίκολ ήταν «αδύναμος χαρακτήρας, διεφθαρμένος και εγωιστής», ευρισκόμενος «κάτω από την επιρροή της δυναμικής γυναίκας του, Ευφροσύνης Δούκαινας Καματηράς»

Οικογένεια

Νυμφεύτηκε την Ευφροσύνη Καματηρά, κόρη του Ανδρονίκου Καματηρού μεγάλου δρουγγαρίου και πανσεβαστού και μιας Καντακουζηνής· είχαν τα εξής τέκνα:

• Ειρήνη, παντρεύτηκε πρώτα τον Ανδρόνικο Κοντοστέφανο και μετά τον Αλέξιο Παλαιολόγο. Η από τον 2ο γάμο κόρη της:
  • Θεοδώρα, παντρεύτηκε τον Ανδρόνικο Παλαιολόγο και ήταν οι γονείς τού:
    • Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου 1223-1282, Αυτοκράτορα των Ρωμαίων.
• Άννα π.1176-1212, παντρεύτηκε πρώτα τον Ισαάκιο Κομνηνός (μικρανεψιό του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού) και μετά τον Θεόδωρο Α΄ Λάσκαρη Αυτοκράτορα των Ρωμαίων στη Νίκαια.
• Ευδοκία π.1173-π.1211, παντρεύτηκε πρώτα τον Στέφανο Β΄ Νεμάνιτς τoν πρωτόστεπτο (prvovencani) βασιλιά της Σερβίας· έπειτα τον Αλέξιο Ε΄ Δούκα Αυτοκράτορα των Ρωμαίων και μετά τον Λέοντα Σγουρό άρχοντα της Κορίνθου και της Αργο-Ναυπλίας.

Γενεαλογία

Γενεαλογία Βυζαντινών Αυτοκρατόρων

Νομίσματα

Ο Αλέξιος Γ΄ έκοψε χρυσά υπέρπυρα, άσπρα τραχέα από ήλεκτρο, άσπρα τραχέα από κράμα χαλκού με λίγο άργυρο και χαλκά τεταρτηρά. Μερικά φτιάχτηκαν και στο νομισματοκοπείο της Θεσσαλονίκης, όπου κόπηκαν και χάλκινα ημίσεα τεταρτηρών.

Στο υπέρπυρον υπάρχει στη μέση μακρύς πατριαρχικός σταυρός που τον κρατούν στα αριστερά ο Αλέξιος Γ΄ και στα δεξιά ο Κωνσταντίνος Α΄. Ο πρώτος φορεί χλαμύδα και κρατά ακακία στο αριστερό. Ο δεύτερος φορεί λώρον και φέρει φωτοστέφανο. Και οι δύο στέκονται με στέμμα, είναι γενειοφόροι και φορούν διβιτίσιον. Επιγραφή ΑΛΕΞΙΟC ΔΕCΠΟΤΗC και ΚΩΝCΤΑΝΤΙΝΟC.

Πηγές

• Donald Nicol, Βιογραφικό Λεξικό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφρ. Ευγένιος Πιερρής, εκδ. Ελληνική Ευρωεκοδοτική, Αθήνα, 1993, σελ. 44-45
• Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος "Ιστορία Ελληνικού Έθνους", 1886
• Χρ.Παπαδόπουλου "Απόπειραι ενώσεως των Εκκλησιών(1204-1261)" Αθήνα 1935
• Βλάσιου Ιω.Φειδά "Εκκλησιαστική Ιστορία" τόμος β΄ " Αθήνα 1998
• C.Jirecek "Geschichte der Serdem" 1911
• B.Roberg"Die union zwishen der griechischen und der latienischen Kirche auf den II konzil von Lyon(1274)" Bonn 1964
• Michael Angold, The Byzantine Empire, 1025–1204: A Political History, second edition (London and New York, 1997)
• C.M. Brand, Byzantium Confronts the West (Cambridge, MA, 1968)
• Ćirković, Sima (2004). The Serbs. Malden: Blackwell Publishing.
• Fine, John Van Antwerp Jr. (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: *University of Michigan Press.
• Finley, Jr., John H. (1932). "Corinth in the Middle Ages". Speculum. 7 (No. 4).
• Jonathan Harris, Byzantium and the Crusades, (2nd ed. London and New York, 2014). ISBN 978-1-78093-767-0
• Jonathan Harris, Constantinople: Capital of Byzantium (London and New York, 2007)
• Kazhdan, Alexander, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
• Savignac, David. "The Medieval Russian Account of the Fourth Crusade - A New Annotated Translation".
• K. Varzos, Ē genealogia tōn Komnēnōn (Thessalonica, 1984)
• Plate, William (1867). "Alexios III Angelos". In William Smith. Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. 1. Boston: Little, Brown and Company. p. 130.
• Treadgold, Warren T. (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford University Press.