Επιτάλιο

Το Επιτάλιο είναι χωριό και έδρα της ομώνυμης Δημοτικής Κοινότητας του Νομού Ηλείας και βρίσκεται 7,29 χλμ. νοτιοανατολικά της πόλης του Πύργου σε υψόμετρο 40 μέτρων. Διοικητικά ανήκει στην Δημοτική Ενότητα Βώλακος του Δήμου Πύργου και έχει 1.290 μόνιμους κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Στην Δημοτική Κοινότητα ανήκει και ο οικισμός Παραλία.

Επιτάλιο
Επιτάλιο Επιτάλιο
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Δυτικής Ελλάδας
Περιφερειακή Ενότητα	Ηλείας
Γεωγραφία
Νομός	Ηλείας
Υψόμετρο	77 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	1.239
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Αγουλινίτσα
Ταχ. κώδικας	270 58
Τηλ. κωδικός	26210

Γεώργιος Ξύδης (; - 1907), Μακεδονομάχος από την Αγουλινίτσα

Γενικά στοιχεία

Ιστορία - Γεωμορφολογία

Σήμερα το Επιτάλιο είναι μια μικρή κωμόπολη του Νομού Ηλείας με πληθυσμό 1.496 κατοίκων. Μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ΄60, ήταν μια σφύζουσα από ζωή και εμπορική κίνηση κωμόπολη που ξεπερνούσε τους 4.000 κατοίκους.

Χτισμένη στις παρυφές του λόφου Ντάρντιζα, πνιγμένη στη βλάστηση, μόλις σε απόσταση 7 χλμ. από τον Πύργο και 3 χλμ. από τη θάλασσα του Ιονίου και την εκβολή του Αλφειού ποταμού.

Στα χρόνια του Ομήρου η πόλη ονομαζόταν Θρύον. Στη Ραψωδία 10 της Ιλιάδας αναφέρονται στοιχεία για τη συμμετοχή των κατοίκων στην τρωική εκστρατεία.

Μέχρι το 1970 στην περιοχή δέσποζε η Λιμνοθάλασσα της Αγουλινίτσας, καταλαμβάνοντας έκταση 33.000 τετραγωνικών μέτρων, εκτεινόμενη μέχρι τον Καϊάφα, λιμνοθάλασσα γνωστή για τα γευστικότατα χέλια, για τον πλούσιο υγροβιότοπο και για τον πλούτο που προσέφερε στην περιοχή. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της αποξηρανθείσης λίμνης καλλιεργείται από τους αγρότες των γύρω χωριών.

Βορειοανατολικά του Επιταλίου, στην κορυφή του λόγου Ντάρντιζα βρίσκεται το Μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής Επιταλίου, με κτήτορα την μοναχή Θεοπίστη Πέτσα την εξ Αιγίνης, με μικρή αδελφότητα μοναχών και εξαιρετική θέα στον Κυπαρισσιακό κόλπο.

Σε απόσταση τριών χλμ. νοτιοδυτικά του Επιταλίου βρίσκεται η ομώνυμη παραλία η οποία απέχει περί τα 500 μέτρα από τις εκβολές του ποταμού Αλφειού. Στην παραλία υπάρχει οικισμός αποτελούμενος από παραθεριστικές κατοικίες, επίσης τους θερινούς μήνες λειτουργεί τουριστικό περίπτερο .

Περιοχές του Επιταλίου έχουν αρνητικό υψόμετρο γύρω στα -6 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Διοικητικές μεταβολές

Από 1-1-2011 ανήκει στον "Καλλικρατικό" Δήμο Πύργου και στη Δημοτική ενότητα Βώλακος. Μέχρι το 1927 ονομαζόταν Αγουλινίτσα οπότε μετονομάστηκε σε Επιτάλιο από το όνομα της αρχαίας πόλης που βρισκόταν στην περιοχή .

Η Αγουλινίτσα από τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας του Ελληνικού κράτους και μέχρι το 1912, υπήρξε η έδρα του Δήμου Βώλακος που τον συναποτελούσαν τα χωριά: Αλφειούσα, Αγρίδι, Ανεμοχώρι και Λαδικό. Τότε έγινε Κοινότητα. Το 1997, με το "Πρόγραμμα Καποδίστριας" ο Δήμος Βώλακος επανασυστήθηκε με πληθυσμό συνολικά περίπου 3.500 κατοίκους, το Επιτάλιο ορίστηκε εκ νέου έδρα του Δήμου, αυτήν τη φορά χωρίς τον οικισμό Λαδικό, που εν τω μεταξύ μαζί με τον οικισμό Ρίσσοβο αποτέλεσαν το Καλλίκωμο, νέο οικισμό επί της εθνικής οδού Πύργου-Κυπαρισσίας, που προσαρτήθηκε στον Δήμο Σκυλλούντος . Ο νέος Δήμος Βώλακος αποτελούνταν τώρα από τις Δημοτικές ενότητες: Επιτάλιο, Αλφειούσα, Ανεμοχώρι, Αγρίδι. Όμως η ζωή του Δήμου στην νέα αυτή περίοδο κράτησε μόλις 12 χρόνια.

Το 2011 το "Πρόγραμμα Καλλικράτης" προσάρτησε τον μικρό αλλά εύρωστο οικονομικά Δήμο Βώλακος σε εκείνον του Πύργου .

Τοπική κοινωνία

Οι κάτοικοι στην πλειονότητα τους ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Κυριότερες καλλιέργειες: ελιές, τομάτα, κηπευτικά, καλαμπόκι, βαμβάκι, καρπούζι.

Εκτός από το Δημοτικό Σχολείο, το Νηπιαγωγείο και τον Παιδικό Σταθμό, λειτουργεί και το Γυμνάσιο Επιταλίου, τώρα πια με μικρό αριθμό μαθητών.

Το Επιτάλιο έχει ποδοσφαιρική ομάδα η οποία αγωνίζεται στο τοπικό ερασιτεχνικό πρωτάθλημα Ηλείας με την ονομασία «Α.Ο. Αλφειός Επιταλίου», ενώ κατά το παρελθόν αθλητές του κατέκτησαν τίτλους και σημαντικές επιδόσεις σε κλασικά αθλήματα.

Επίσης δραστηριοποιείται με εκδηλώσεις και ο "Σύλλογος Γυναικών Βώλακος".

Παλιότερα λειτουργούσε δανειστική Κοινοτική Βιβλιοθήκη και κατόπιν το Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Βώλακος, επίσης δραστηριοποιείτο ο "Σύλλογος φίλων βιβλιοθήκης Διονύσης Καππόπουλος", ο Πολιτιστικός Σύλλογος Επιταλίου "Η Αγουλινίτσα" με ερασιτεχνικό θεατρικό τμήμα και δανειστική βιβλιοθήκη, το Σύστημα των Προσκόπων Επιταλίου και πολύ παλιότερα η "Λέσχη Φιλευθέρων".

Γύρω στο 2000 με πρωτοβουλία του Θανάση Μακρυδημήτρη στήθηκε ένα μικρό Λαογραφικό Μουσείο στην αίθουσα του Πολιτιστικού Κέντρου, με αντικείμενα της καθημερινής ζωής στο χωριό, Μουσείο που δεν λειτούργησε ποτέ. Πρόσφατα ιδρύθηκε Πολιτιστικός Σύλλογος με την επωνυμία "Επί της αλός" με χώρο των δραστηριοτήτων του την οικία Μαστροβασιλοπούλου, ένα πανέμορφο νεοκλασικό κτίριο, από τα ελάχιστα που διασώθηκαν.

Υπό ενεργοποίηση βρίσκεται ο Κρατικός Αερολιμένας Επιταλίου.

Δημογραφικά στοιχεία

Η εξέλιξη του μόνιμου πληθυσμού της έδρας της Τοπικής Κοινότητας τον 21ο αιώνα είναι η εξής:

Έτος	Πληθυσμός
2001	1772
2011	1469

Τοπική ιστοριογραφία και λοιπή πνευματική παραγωγή

Από τον Σύλλογο Επιταλιωτών της Αθήνας "Ο Αλφειός", εκδίδεται ανελλιπώς από το 1978 η εφημερίδα "Επιταλιώτικα Νέα", με τοπική ειδησεογραφία, ιστορικά, λογοτεχνικά και λαογραφικά κείμενα.

Περισσότερα ιστορικά στοιχεία για το Επιτάλιο και την ευρύτερη περιοχή από την αρχαιότητα μέχρι τα πρώτα χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ιδιαιτέρως για τον ρόλο και τη συμμετοχή της Αγουλινίτσας στην Επανάσταση του 1821, μπορεί να βρει κάθε ενδιαφερόμενος στο βιβλίο του Θανάση Μακρυδημήτρη "Από το Θρύον στο σημερινό Επιτάλιο" (2005).

Επίσης ηθογραφικά και ιστορικά στοιχεία για το Επιτάλιο και την περιοχή, μια καταγραφή της τοπικής κοινωνίας στα χρόνια της ακμής, επιχειρεί ο Δημήτρης Χίλιος (1960) στο μυθιστόρημά του "Με το σφύριγμα του τραίνου", (εκδόσεις Πατάκη, 2001), που εκτυλίσσεται στην κωμόπολη. Στο μυθιστόρημα το τοπίο περιγράφεται με ακρίβεια, η πολιτική ιστορία του τόπου επίσης, η ηθογραφία του, οι συνήθειες, η καθημερινότητα των κατοίκων και οι γλωσσικοί ιδιωματισμοί καταγράφονται, χρονολογικά η αφήγηση φτάνει μέχρι το 1965 .

Το 2019 ο γιατρός Βάσος Πουλόπουλος έγραψε και κυκλοφόρησε το βιβλίο "ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΑΓΟΥΛΙΝΙΤΣΑ" με ιστορικά στοιχεία, νοσταλγικά λογοτεχνικά κείμενα και φωτογραφικό υλικό που φωτίζουν μια ακμάζουσα άλλοτε οικονομικά και κοινωνικά κωμόπολη και έναν κόσμο που χάθηκε.

Η Αγουλινίτσα, σημερινό Επιτάλιο, είναι ο τόπος που γεννήθηκε το 1917 ο ποιητής Τάκης Σινόπουλος, μιας και ο πατέρας του υπηρετούσε ως καθηγητής στο ημιγυμνάσιο Αγουλινίτσας. Ο ποιητής έζησε στον Περισσό ασκώντας το επάγγελμα του ιατρού και πέθανε ξαφνικά το Πάσχα του 1981 σε ένα ταξίδι του στον Πύργο. Σχετικές αναφορές στην Αγουλινίτσα και στη λίμνη κάνει ο ίδιος στο έργο του "Νυχτολόγιο".

"...Τελικά με θρέψανε τρία ποτάμια. Ο Ερύμανθος (Ντουάνα), ο Λάδωνας, ο Αλφειός. Κάπου κοντά στ' Άσπρα Σπίτια και το Μπέλεσι τα ποτάμια σμίγουν, γίνονται Αλφειός που κυλάει έξω από τα Ολύμπια και παρακάτω χύνεται στη θάλασσα, κοντά στην Αγουλινίτσα - το χωριό που γεννήθηκα - το σπίτι που γεννήθηκα - η κυρία Ρούσα Βενέτα Σινοπούλου - ο καθηγητής κ. Γιώργης Σινόπουλος - τα κουνούπια της Αγουλινίτσας - το κρασί και το λάδι της Αγουλινίτσας - τα ψάρια και τα χέλια από τη λίμνη της Αγουλινίτσας - τώρα την ξέραναν, πάει κι αυτή..."

Ο Τάκης Σινόπουλος γεννήθηκε σε ένα νεοκλασικό σπίτι που ανήκε στην οικογένεια του επίσης συγγραφέα και ποιητή Τζίμη Παπανικολόπουλου και κατεδαφίστηκε μετά τους σεισμούς του 1993 στην Ηλεία. Απόμεινε μονάχα η πινακίδα Οδός Τάκη Σινόπουλου.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• https://www.eetaa.gr/metaboles/dkmet_details.php?id=2268 Διοικητικές μεταβολές Επιτάλιο Ηλείας (1912-1997)
• https://www.eetaa.gr/metaboles/oikmet_details.php?id=11880 Διοικητικές μεταβολές Επιτάλιο Ηλείας (1939-1997-2010)