Άγιος Παντελεήμονας

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Άγιος Παντελεήμονας (αποσαφήνιση).

Ο Άγιος Παντελεήμων (275 - 27 Ιουλίου 305) είναι Μικρασιάτης άγιος και μεγαλομάρτυς της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που έδρασε στα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ. στη Νικομήδεια της Μικράς Ασίας.

Άγιος Παντελεήμων
Εικόνα του Αγίου Παντελεήμονα του 13ου αιώνα με σκηνές από τη ζωή του, από τη Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά.
μεγαλομάρτυς, ανάργυρος, θεράπων
Γέννηση	περ. 275 Νικομήδεια, Μικρά Ασία
Κοίμηση	305 Νικομήδεια, Μικρά Ασία
Τιμάται από	Αγγλικανισμό Ανατολική Ορθοδοξία Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία Κοπτικά εκκλησία ορθοδοξία
Μείζον ιερό	Μοναστήρι Αγίου Παντελεήμονος στην έρημο της Ιορδανίας, Ναός που έκτισε ο Ιουστινιανός τον 6ο αιώνα, Κωνσταντινούπολη.
Εορτασμός	27 Ιουλίου
Σύμβολα	ιατρικό κιβώτιο με μακριά σπάτουλα ή κουτάλι, σταυρός μάρτυρα.
Προστάτης	γιατροί, μαίες, κοπάδια ζώων, (εναντίον) μαγείας, ατυχημάτων.
Πολιούχος	Φλώρινα, Κάτω Νευροκόπι, Παρανέστι Δράμας, Τήλος κ.ά.
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Βίος

Ο Άγιος Παντελεήμων γεννήθηκε περί τα μέσα του 3ου αιώνα στη Νικομήδεια της Βιθυνίας, στη Μικρά Ασία. Το πρότερό του όνομα ήταν Παντολέων και προερχόταν από εύπορη οικογένεια της πόλης.

Ο πατέρας του ήταν εθνικός (ειδωλολάτρης), ενώ η μητέρα του Ευβούλη είχε ασπαστεί τον χριστιανισμό (η ίδια τιμάται ως Αγία) και άρχισε να του διδάσκει τον Χριστιανισμό σε πολύ μικρή ηλικία ακόμα. Όμως δεν πρόλαβε να ζήσει πολύ με τον γιο της, αφού έφυγε από την ζωή όσο ο Παντολέων ήταν σε πολύ νεαρή ηλικία. Ο ίδιος απέκτησε από μικρή ηλικία εγκύκλια παιδεία και όταν την ολοκλήρωσε σπούδασε την ιατρική, διακρινόμενος όμως και για την ρητορεία του. Οι σχέσεις μάλιστα της οικογένειάς του με το παλάτι ήταν πολύ καλές και σύντομα θα τον έφερναν ως γιατρό στην αυλή του Αυτοκράτορα Διοκλητιανού. Ο ίδιος τελικά όμως ασπάστηκε το χριστιανισμό.

Η μεταστροφή στον χριστιανισμό συνέβη μετά από γνωριμία με τον Άγιο Ερμόλαο, την εποχή ενός διωγμού κατά των χριστιανών, και από το εξής θαυμαστό γεγονός: προχωρούσε ο Άγιος προβληματισμένος μετά την συνάντησή του με τον Άγιο Ερμόλαο και καθώς προχωρούσε αντίκρισε ένα παιδί πεσμένο κάτω νεκρό και δίπλα μια οχιά κουλουριασμένη, τότε σκέφτηκε, αν όντως υπάρχει Θεός ας γίνει κάτι. Τότε το παιδί αναστήθηκε και η οχιά έσπασε σαν μπαλόνι. Ο Άγιος Ερμόλαος ήξερε για τον Παντολέοντα αφού ήταν πνευματικός της μητέρας του όσο εκείνη ζούσε. Λίγο αργότερα θα βαπτιζόταν Χριστιανός μυστικά και θα προσπαθήσει να πείσει τον πατέρα του να γίνει κι αυτός, όπως και συνέβη με ένα θαύμα που ο ίδιος έκανε.

Ο πατέρας του μετά από λίγο διάστημα πέθανε με αποτέλεσμα να γίνει κάτοχος μεγάλης περιουσίας. Τότε εκποιεί την περιουσία του για να βοηθήσει τους φτωχούς και προσφέρει τις ιατρικές υπηρεσίες του χωρίς χρέωση σε όποιο δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να ανταπεξέλθει.

Η πρακτική του αυτή όμως ώθησε πολλούς ιατρούς να τον καταγγείλουν και να υποδείξουν στα ανάκτορα πως είναι Χριστιανός. Ιδιαίτερο φθόνο μάλιστα έτρεφε, για τον ίδιο, ο ίδιος του ο δάσκαλος. Έτσι συνελήφθη και οδηγήθηκε στον Αυτοκράτορα. Εκεί κλήθηκε να θυσιάσει στα είδωλα για να αφεθεί ελεύθερος. Ο ίδιος όμως αρνήθηκε, λέγοντας πως δε θα θυσιάσει σε ψεύτικους θεούς. Τότε μπροστά του έστειλαν ένα παράλυτο, ώστε να τον θεραπεύσει, είτε αυτός, είτε οι ιερείς των ανακτόρων για να φανεί ποιος είναι ο αληθινός Θεός. Ο Άγιος Παντελεήμων θεράπευσε τον παράλυτο, κάτι που προξένησε μεγάλη κατάπληξη. Παρόλα αυτά ο Αυτοκράτορας θέλησε και πάλι να τον μεταπείσει. Ο Παντελεήμων αρνήθηκε και οδηγήθηκε στο μαρτύριο. Άλλοτε έκαιγαν το σώμα του με πυρσούς, άλλοτε τον μαστίγωναν και άλλοτε του έριχναν καυτό λάδι. Σε πολλές από τις περιπτώσεις όμως τα μαρτύρια δεν του προξενούσαν πόνο. Έτσι, για να τον θανατώσουν τον έριξαν στα θηρία, αυτά όμως δεν τον έβλαψαν.

Τελικά αποφασίστηκε να τον αποκεφαλίσουν. Ενώ τον μετέφεραν στον τόπο της τελειώσεώς του, προσευχόταν διαρκώς και τότε ακούστηκε φωνή από τον ουρανό που τον αποκαλούσε Παντελεήμονα, αντί για Παντολέοντα. Όταν τον αποκεφάλισαν, από την πληγή έτρεξε γάλα αντί για αίμα, η δε ελιά πάνω στην οποία τον είχαν δέσει, απέδωσε αμέσως καρπό.

Εορτή και τιμή της μνήμης του

Η μνήμη του γιορτάζεται στις 27 Ιουλίου και της μητέρας Του Αγίας Ευβούλης στις 30 Μαρτίου. Ο Όσιος Γεράσιμος (Μικραγιαννανίτης), ο μεγάλος υμνογράφος της Εκκλησίας, πρόσθεσε την Ακολουθία του Μηναίου της 27/7 και τροπάρια της μητέρας Του, προκειμένου να συνεορτάζονται την ίδια μέρα, καθόσον η δική Της εορτή πέφτει τη Μεγ. Σαρακοστή, που δε γίνονται εορτασμοί.

Ο Άγιος Παντελεήμων είναι ένας από τους 20 Αγίους που αναγνωρίζονται από την Εκκλησία ως Ανάργυροι ιατροί. Όλοι μαζί τιμώνται στις 17 Οκτωβρίου, αλλά έχουν και μεμονωμένη γιορτή ο καθένας. Σ' αυτούς ανήκει και ο διδάσκαλός Του, Ιερομάρτυς Άγιος Ερμόλαος (26/7). Η Ι. Κάρα του Αγίου Παντελεήμονα φυλάσσεται στην Ι. Μονή Παναχράντου και Αγίου Παντελεήμονα στην Άνδρο. Ι. Μονή του Αγίου και της μητέρας Του Αγίας Ευβούλης υπάρχει στο Αμύνταιο της Φλώρινας.

Ο Άγιος Παντελεήμων εικονίζεται επίσης μαζί με τη μητέρα Του Αγία Ευβούλη και τον Ιερομάρτυρα Άγιο Ερμόλαο.

Υμνολογία

Απολυτίκιο (Ἦχος γ')

Ἀθλοφόρε Ἅγιε, καὶ ἰαματικὲ Παντελεήμων, πρέσβευε τῷ ἐλεήμονι Θεῷ, ἵνα πταισμάτων ἄφεσιν, παράσχῃ ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.

Έτερον.

Θείων τρόπων Σου τη επιστήμη, νέμεις άμισθον την θεραπείαν, των ψυχών και των σωμάτων εν πνεύματι, όθεν ημάς πάσης νόσου απάλλαξον, Παντελεήμον, ελέους θησαύρισμα· Μάρτυς ένδοξε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθαι ημίν ρώσιν και έλεος (΄Ηχος γ΄. Θείας πίστεως).

Κοντάκιον Ἦχος πλ. α’.

Μιμητὴς ὑπάρχων τοῦ ἐλεήμονος, καὶ ἰαμάτων τὴν χάριν παρ᾽αὐτοῦ κομισάμενος, ἀθλοφόρε καὶ Μάρτυς Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, ταῖς εὐχαῖς σου τὰς ψυχικὰς ἡμῶν νόσους θεράπευσον, ἀπελαύνων τοῦ ἀεί, πολεμίου τὰ σκάνδαλα, ἐκ τῶν βοώντων ἀπαύστως· Σῶσον ἡμᾶς Κύριε.

Κάθισμα Ἦχος πλ. δ'.

Τὴν Σοφίαν καὶ Λόγον. Μαρτυρήσας γενναίως ὑπὲρ Χριστοῦ, καὶ τὴν πίστιν κηρύξας τῷ σῷ πατρί, ἀνείλκυσας πανεύφημε, τοῦ βυθοῦ τῆς ἀγνοίας, καὶ τυράννων μὴ πτήξας, τὸ ἄθεον φρόνημα, τῶν δαιμόνων κατῄσχυνας, τὸ ἀνίσχυρον θράσος· ὅθεν καὶ τὴν χάριν, ἐκ Θεοῦ ἐκομίσω, ἰᾶσθαι νοσήματα, τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος, Παντελεῆμον πανεύφημε. Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, τῶν πταισμάτων ἄφεσιν δωρήσασθαι, τοῖς ἑορτάζουσι πόθῳ, τὴν ἁγίαν μνήμην σου.

Ὁ Οἶκος

Τοῦ Ἀναργύρου τὴν μνήμην, τοῦ γενναίου τὴν ἄθλησιν, τοῦ πιστοῦ τὰς ἰατρείας, εὐσεβῶς ὑμνήσωμεν φιλόχριστοι, ἵνα λάβωμεν ἔλεος, μάλιστα οἱ βορβορώσαντες, ὡς κἀγώ, τοὺς ἑαυτῶν ναούς· ψυχῶν γὰρ καὶ σωμάτων ὁμοῦ τὴν θεραπείαν περέχει. Σπουδάσωμεν οὖν, ἀδελφοί, ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν ἔχειν τοῦτον ἀσφαλῶς, τόν ῥυόμενον ἐκ πλάνης τοὺς βοῶντας ἀπαύστως· Σῶσον ἡμᾶς Κύριε.

Μεγαλυνάρια

Ῥεῖθρα ἰαμάτων ὡς ἐκ πηγῆς, χάριτι θαυμάτων, βρύει χρῄζουσι δωρεάν, ὁ Παντελεήμων, ὁ πάνσοφος ἀκέστωρ· οἱ ῥώσεως διψῶντες δεῦτε ἀρύσασθε σε.

Δόξης απολαύοντες θεϊκής, ω Παντελεήμον, του ελέους ο θησαυρός, και σεμνή Ευβούλη, δυάς δεδοξασμένη, ημίν εξιλεούσθε, τον Πανοικτίρμονα.

Πηγές

• Ευάγγελος Π. Λέκκος (2007). Άγιος Παντελεήμων ο ιαματικός και μεγαλομάρτυρας. Αθήνα: Σαΐτης. ISBN 978-960-886-618-8. 
• Κατελής Σ. Βίγκλας (2022). Το Μαρτυρολόγιο του Αγίου Παντελεήμονα. Ιστορία–Επιστήμη–Ιατρική. Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός Οίκος Κ. & Μ. Σταμούλη. ISBN 978-960-656-114-6.