Χάαρλεμ

Το Χάαρλεμ (ολλανδικά: Haarlem‎‎, Haarlem ) είναι πόλη, έδρα δήμου και πρωτεύουσα της ολλανδικής επαρχίας Βόρειας Ολλανδίας (Noord-Holland). Ο δήμος έχει έκταση 32,12 χλμ² και πληθυσμό 153.225 κατοίκους (2012). Αποτελεί τμήμα της περιοχής Κέννεμερλαντ (Kennemerland), τη 2η (μετά το Άμστερνταμ) σε πληθυσμό πόλη της επαρχίας και τη 15η σε όλη την Ολλανδία.

Χάαρλεμ
Σημαία Έμβλημα
Χάαρλεμ 52°22′49″N 4°38′26″E
Χώρα	Ολλανδία
Διοικητική υπαγωγή	Βόρεια Ολλανδία
Ίδρυση	1185
Προστάτης	Μπάβο της Γάνδης
Διοίκηση
• Σώμα	college van burgemeester en wethouders of Haarlem
• mayor of Haarlem	Jos Wienen (από 2016)
Έκταση	32,09 km²
Υψόμετρο	2 μέτρα
Πληθυσμός	162.543 (1  Ιανουαρίου 2021)
Ταχ. κωδ.	2000–2037 και 2063
Τηλ. κωδ.	023
Ζώνη ώρας	ώρα Κεντρικής Ευρώπης
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα

Το 1658, ο Ολλανδός Πέτερ Στάουφεσαντ (Peter Stuyvesant) ίδρυσε στη ΒΑ ακτή των -σημερινών - Η.Π.Α. το Νέο Χάαρλεμ (Nieuw Haarlem). Το 1664 περιήλθε στα χέρια των Άγγλων που το μετονόμασαν σε Χάρλεμ, τη σημερινή γνωστή συνοικία της Νέας Υόρκης. Ο κάτοικος της πόλης ονομάζεται Χάαρλεμερ (πληθ. Χάαρλεμερς) (Haarlemmer-s).

Ονοματολογία

Το όνομα της πόλης προέρχεται, πιθανότατα, από τη λέξη Haar-lo-heim. Το επίθεμα heim είναι παραλλαγή του heem που, στα παλαιά ολλανδικά σήμαινε «τοποθεσία». Επίσης το πρόθεμα haar σήμαινε το «υπερυψωμένο αμμώδες έδαφος» και το lo σήμαινε «δάσος».

Στις αρχές του 10ου αιώνα υπάρχει έγγραφη αναφορά της πόλης ως Haralem. Επίσης, η θέση της πάνω στον ποταμό Σπάαρνε (Spaarne), εξηγεί την προσωνυμία Spaarnestad.

Κάποιες φορές οι κάτοικοι της πόλης αναφέρονται περιπαικτικά ως muggen (=κουνούπια). Η πιο απλή εξήγηση είναι ότι, όντως, υπήρχαν κάποτε στο Χάαρλεμ πολλά κουνούπια. Πάντως, ακόμη και σήμερα, κατά τη διάρκεια του Καρναβαλιού, η πόλη αποκαλείται πολλές φορές Muggendonk.

Επίσης ονομαζόταν παλαιότερα και ως σχίλντερστατ (schilderstad= «πόλη των ζωγράφων»), λόγω της μεγάλης ζωγραφικής «σχολής του Χάαρλεμ», που αναπτύχθηκε εκεί κατά τον 16ο αιώνα, και ιδιαίτερα μεταξύ 1580 και 1630.

Ιστορία

Παρόλο που, όπως προαναφέρθηκε, η πρώτη γραπτή αναφορά της πόλης ως Haralem έρχεται από τον 10ο αιώνα, αρχαιολογικές έρευνες έχουν αναδείξει ίχνη κατοίκησης κοντά στον ποταμό Σπάαρνε, από το 1500 π.Χ. περίπου.

Το Χάαρλεμ υπήρξε έδρα των κομήτων (graven) της Ολλανδίας και, το 1245, απέκτησε Χάρτα Δικαιωμάτων από τον Κόμη Γουλιέλμο τον 2ο. Η ευνοϊκή της θέση πάνω στον ποταμό, βοήθησε την πόλη να αναπτυχθεί αρκετά γρήγορα, με κύριους τομείς τη ναυπηγική, την υφαντουργία και την παρασκευή μπίρας.

Πίνακας του 1889 με το χιονισμένο Χάαρλεμ.

Το 1572 πήρε μέρος στον Ογδοηκονταετή Πόλεμο, στο πλευρό των ενωμένων Ολλανδών. Πολιορκήθηκε και καταλήφθηκε από τους Ισπανούς το 1573 και 700 πολιορκημένοι αποκεφαλίστηκαν. Το 1576 καταστράφηκε από πυρκαγιά, ενώ το επόμενο έτος οι Ισπανοί απεχώρησαν.

Το Καθολικό Χάαρλεμ υπέφερε πολλά κατά τη Μεταρρύθμιση. Παρόλο που, χάρη στο Σύμφωνο του Φέιρε (het Akkoord van Veere), υπήρξε η μοναδική ολλανδική πόλη της εποχής με ανεξιθρησκεία, φανατικοί και από τις δύο πλευρές προκαλούσαν σοβαρά επεισόδια. Έτσι, το 1578, προτεστάντες εισέβαλαν στην -τότε καθολική – Μεγάλη Εκκλησία, τη βανδάλισαν και σκότωσαν τον ιερέα της. Το 1581, το Σύμφωνο καταργήθηκε, το Χάαρλεμ πέρασε εξ ολοκλήρου στο Μεταρρυθμιστικό δόγμα και οι Καθολικοί στην παρανομία, ασκώντας τα θρησκευτικά τους καθήκοντα σε μυστικές κρύπτες.

Μετά από αυτή την ταραχώδη περίοδο, η ηρεμία επανήλθε στην πόλη και μαζί μ’αυτήν πολλοί Γάλλοι και Φλαμανδοί που βοήθησαν στην ανόρθωση της οικονομίας, με άξονα την υφαντουργία λινών. Ο περίφημος ζωγράφος Φρανς Χαλς, ήταν γιος ενός από αυτούς τους Φλαμανδούς μετανάστες. Μετά το 1577, και για τα επόμενα 50 χρόνια, ο πληθυσμός αυξήθηκε από τις 18000 στις 40000 κατοίκους, κάνοντας το Χάαρλεμ μία από τις μεγαλύτερες ολλανδικές πόλεις. Όμως, μετά το 1680 η υφαντουργία σημείωσε σημαντική κάμψη και, μέχρι το 1815 ο πληθυσμός έπεσε στις 20000.

Το Χάαρλεμ ήταν η πρώτη μεγάλη ολλανδική πόλη που απέκτησε σιδηροδρομική σύνδεση με το Άμστερνταμ, το 1839. Το 1878 απέκτησε ιππήλατο τραμ που, το 1913 ηλεκτροδοτήθηκε.

Στη δεκαετία του ’30, η πόλη γνώρισε σημαντική οικονομική ύφεση και μετά τον Β’Παγκόσμιο Πόλεμο όλες οι μεγάλες βιομηχανίες παρήκμασαν. Ακόμη και σήμερα, το Χάαρλεμ δεν μπορεί να θεωρηθεί μία σημαντική βιομηχανική πόλη. Είναι κυρίως πόλη παροχής υπηρεσιών (διοικητικές, εστίασης) και πόλη εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ενώ το «βαρύ πυροβολικό» της πόλης είναι ο τουρισμός.

Γεωγραφία

Το Χάαρλεμ καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα της μεγάλης μητροπολιτικής περιοχής Ράντστατ (Randstad). Απέχει μόλις 19 χιλιόμετρα από το Άμστερνταμ και 7 χιλιόμετρα από τις ακτές της Βόρειας Θάλασσας.

Τοπογραφικός χάρτης του Χάαρλεμ

Την πόλη διασχίζει ο ποταμός Σπάαρνε (Het Spaarne).

Βόρεια και ανατολικά της πόλης υπάρχουν μεγάλες περιοχές βόσκησης (weidegebieden), των οποίων γίνεται εκτεταμένη χρήση από τους κτηνοτρόφους. Νοτιοανατολικά κυριαρχούν, αντιθέτως, γεωργικές περιοχές (καλλιέργειες), ενώ νοτιοδυτικά δασικές εκτάσεις και περιοχές καλλιέργειας ανθέων προς εκμετάλλευση, κυρίως βολβών (τουλίπες, νάρκισσοι, υάκινθοι, κ.ο.κ). Τέλος στα δυτικά, προς την κατεύθυνση της ακτής, υπάρχουν δέντρα και αμμοθίνες.

Διοικητικά, το Χάαρλεμ διαιρείται σε 5 διαμερίσματα (stadsdelen), 9 συνοικίες (wijken) και 40 γειτονιές (buurten).

Εραλδική

Το οικόσημο του Χάαρλεμ βρίσκεται τόσο στον θυρεό όσο και στη σημαία της πόλης. Αποτελείται από ένα σπαθί που στη μύτη του φέρει ένα σταυρό και περιβάλλεται από τέσσερα εξάκτινα αστέρια, όλα σε κόκκινο πεδίο. Τα αστέρια συμβολίζουν τους δεσμούς της πόλης με τη θάλασσα, ενώ το σπαθί φαίνεται ότι προστέθηκε από τον Φρειδερίκο τον Β’ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ως ανάμνηση της κατάκτησης της Δαμιέτης στην Αίγυπτο, το 1219. Ο σταυρός προστέθηκε από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων για τον ίδιο λόγο.

Η επιγραφή στη βάση του θυρεού αναγράφει: Vicit vim virtus (=Το θάρρος νικάει τη βία).

Αξιοθέατα

Το Χάαρλεμ περιλαμβάνει 1149 μνημεία της ολλανδικής παραδοσιακής κληρονομιάς (Rijksmonumenten), που το κατατάσσουν στην 6η θέση στη χώρα.

Μουσεία

Από τα συνολικά 22 μουσεία και εκθεσιακούς χώρους του Χάαρλεμ, τα σημαντικότερα είναι:

• Το Τέυλερς (Het Teylers Museum): βρίσκεται πάνω στον Σπάαρνε και ιδρύθηκε το 1778, αποτελώντας το παλαιότερο μουσείο της Ολλανδίας. Αποτελεί το μοναδικό μουσείο στον κόσμο με αυθεντική αρχιτεκτονική του 18ου αιώνα και ανήκει στον κατάλογο με τα 100 κορυφαία μνημεία παραδοσιακής κληρονομιάς της Ολλανδίας της UNESCO.

Η κεντρική αίθουσα του Μουσείου Τέυλερς

Πήρε το όνομά του από έναν επιφανή υφαντουργό και τραπεζίτη της πόλης. Τα εκθέματά του είναι πολυποίκιλα: έργα ζωγραφικής (μεταξύ των οποίων έργα του Ρέμπραντ και του Ραφαήλ), σχέδια (μεταξύ τους και τα αυθεντικά σχέδια του Μιχαήλ Άγγελου για την Καπέλα Σιξτίνα), εκθέματα φυσικής ιστορίας (όπως απολιθώματα), νομίσματα, κ.α.

Στο μουσείο εκτίθεται η ιστορική μεγάλη ηλεκτρομηχανή (de grote elektriseermachine) του Μαρτίνους φαν Μάρουμ, κατασκευής 1784, η μεγαλύτερη στον κόσμο, με δυνατότητα παραγωγής τάσης 330.000 volts.

Το μουσείο διαθέτει επίσης και ένα μικρό αστεροσκοπείο, ενώ από το 2012, προσφέρθηκε να συνεργαστεί με την WIKIPEDIA.

Δέχεται περί τους 100.000 επισκέπτες ετησίως.

• Το Φρανς Χαλς (Het Frans Hals Museum): δημοτικό μουσείο ιδρυμένο το 1862 και αφιερωμένο στον Χρυσό Αιώνα της Ολλανδίας. Στεγάζεται σε εντυπωσιακό κτήριο του 17ου αιώνα και εκθέτει έργα ζωγραφικής, μεταξύ των οποίων και μερικά έργα του Φρανς Χαλς στον οποίο είναι αφιερωμένο.
• Το Ντε Χάλεν (Het Museum De Hallen): παράρτημα του Μουσείου Φαν Χαλς, στεγασμένο σε κτήριο του 17ου αιώνα. Είναι αφιερωμένο στη μοντέρνα τέχνη.
• Το Ιστορικό Μουσείο (Het Historisch Museum Haarlem): βρίσκεται κοντά στο Μουσείο Φρανς Χαλς και περιλαμβάνει εκθέματα σχετικά με την ιστορία του Χάαρλεμ. Διαθέτει επίσης, χώρους για περιστασιακές εκθέσεις.

Το Μουσείο Φρανς Χαλς

• Το Ντολχάους (Het Dolhuys): ιδρύθηκε πρόσφατα -το 2005- και στεγάζεται σε παλαιό ψυχιατρείο. Είναι αφιερωμένο στις ψυχικές νόσους, από τα μοναδικά του είδους. Το 2007 βραβεύτηκε ως το Ευρωπαϊκό Μουσείο για το συγκεκριμένο έτος.
• Το ΝΖΗ (Het NZH-Vervoermuseum): ανοικτό μουσείο, αφιερωμένο στα μέσα μεταφοράς της επαρχίας, με επίκεντρο τα τραμ.

Εκκλησίες

• Η Μεγάλη Εκκλησία (De Grote of Sint-Bavokerk): είναι η μεγαλύτερη εκκλησία της πόλης και βρίσκεται στο ιστορικό της κέντρο. Άρχισε να κτίζεται το 1370 και αποπερατώθηκε πολλά χρόνια αργότερα, το 1520. Στην κατασκευή της κυριαρχεί το ξύλο, ανήκει στον γοτθικό ρυθμό και έχει κάτοψη σταυρού. Στην αρχή ήταν καθολική εκκλησία, αλλά μετά το 1559 πέρασε στο δόγμα των μεταρρυθμιστών.

Είναι αφιερωμένη στον Αγ. Βάβο της Γάνδης (7ος αιώνας) (Sint Bavo), πολιούχο του Χάαρλεμ. Το εσωτερικό της είναι εντυπωσιακό με ξύλινες ανάγλυφες διακοσμήσεις, ενώ διαθέτει πύργο ύψους 75 μέτρων και καμπαναριό, όλα ξύλινα. Εδώ βρίσκεται ο τάφος του ζωγράφου Φαν Χαλς.

Το εντυπωσιακό εκκλησιαστικό όργανο της Μεγάλης Εκκλησίας

Το εκκλησιαστικό όργανο της Μεγάλης Εκκλησίας είναι από τα μεγαλύτερα (στην εποχή του ήταν το μεγαλύτερο παγκοσμίως) και ομορφότερα στον κόσμο. Είναι κατασκευής του 1735 από τον Κρίστιαν Μύλλερ, επίσης με βάση το ξύλο. Ο μικρότερος αυλός του έχει τις διαστάσεις ενός μολυβιού, ενώ ο μεγαλύτερος έχει διάμετρο 37 εκατοστά και ύψος 10 μέτρα.

Στους περίπου 5000 αυλούς του, έπαιξαν μεταξύ άλλων οι Μέντελσον, Χαίντελ και ο μόλις 10ετής Μότσαρτ.

Η εκκλησία έχει χαρακτηριστεί σαν ένα από τα 100 κορυφαία μνημεία παραδοσιακής κληρονομιάς της Ολλανδίας από την UNESCO.

• Η Καθεδρική Βασιλική (De Kathedrale Basiliek Sint Bavo): εντυπωσιακή ρωμαιοκαθολική εκκλησία της πόλης, επίσης αφιερωμένη στον Αγ. Βάβο της Γάνδης. Άρχισε να κτίζεται το 1895 στο νεογοτθικό στυλ και, σταδιακά προσετίθεντο τα διάφορα επί μέρους τμήματά της.

Αποτελεί τη δεύτερη σε διαστάσεις εκκλησία της Ολλανδίας (μετά την εκκλησία του Αγ. Ιωάννη στο Ντεν Μπος).

Διαθέτει τρία εκκλησιαστικά όργανα, το μεγαλύτερο των οποίων (κατασκευάστηκε το 1921), έχει 80 Συστοιχίες (Ρετζίστρα), 4 Χειρόπληκτρα (Κλαβιέ) και Πεντάλ.

• Η Μπακενέσερ (De Bakenesserkerk): εκκλησία γοτθικού ρυθμού, κατασκευασμένη στη θέση παρεκκλησίου του 14ου αιώνα. Χαρακτηρίζεται από τον ύψους 48 μέτρων άσπρο πύργο της, που κατασκευάστηκε το 1530 και θεωρείται «δίδυμος» με τον πύργο της Μεγάλης Εκλησίας.
• Η Νέα Εκκλησία (De Nieuwe Kerk): κατασκευάστηκε το 1649 και θεωρείται από τις πρώτες προτεσταντικές εκκλησίες στην Ολλανδία. Είναι κτισμένη στον κλασικό ρυθμό, ενώ ο πύργος της στον ολλανδικό αναγεννησιακό ρυθμό.

Μύλοι

• Ο Μονόκερως (De Eenhoorn): κατασκευασμένος το 1776, είναι ο παλαιότερος μύλος της πόλης. Είναι μαύρος ανεμόμυλος της κατηγορίας «πάλτροκ» (paltrokmolen) ένας από τους 5 εναπομείναντες σε όλη τη χώρα.

Ο μύλος Αντριάαν

• Ο Αντριάαν (De Adriaan): βρίσκεται πάνω στον ποταμό Σπάαρνε, είναι οκταγωνικής διατομής και κατασκευάστηκε το 1779. Αποτελεί τη χαρακτηριστική φιγούρα της πόλης, αιώνες τώρα. Ήταν αλεστικός ανεμόμυλος με πτερωτή και, σε λειτουργία μέχρι το 1932, οπότε καταστράφηκε από πυρκαγιά. Οικονομικοί λόγοι εμπόδισαν την ανακατασκευή του για πολλές δεκαετίες. Τελικά, τον Απρίλιο του 2002, ακριβώς 70 χρόνια μετά την καταστροφή του, άνοιξε τις πύλες του για το κοινό, χωρίς να χρησιμοποιείται πλέον ως μύλος (παρόλο που είναι πλήρως λειτουργικός).
• Ο Χόμελ (De Hommel): ονομάζεται και «Μικρός Μύλος». Κατασκευάστηκε το 1879, είναι οκτάγωνος και αποτελούσε έναν πόλντερ-μύλο, δηλαδή χρησίμευε για την άντληση υδάτων σε πόλντερ.
• Το Μπέντερόντε (=Πλατύ Δάσος) (Ruïne van Brederode): ερειπωμένο κάστρο, χαρακτηριστικού κόκκινου χρώματος στη νότια πλευρά της πόλης. Το κάστρο ήταν του 13ου αιώνα και κατασκευάστηκε στη θέση ξέφωτου, όπου παλαιότερα υπήρχε δάσος. Αξιοσημείωτο είναι ότι, υπήρξε το πρώτο εθνικό μνημείο παραδοσιακής κληρονομιάς της Ολλανδίας.

Διάφορα

Η Πύλη του Άμστερνταμ

Πυραμίδα Πληθυσμιακής Κατανομής (2008)

• Το Ιστορικό Δημαρχείο (Het stadhuis van Haarlem): Τετραγωνικής διατομής, κατασκευάστηκε το 1370, ενώ ο πύργος του είναι μεταγενέστερος (1465).
• Το Φλέισχαλ (De vleeshal): ιστορικό κτήριο ολλανδικού αναγεννησιακού ρυθμού στο κέντρο του Χάαρλεμ. Το όνομά του που σημαίνει «Κτήριο του Κρέατος», οφείλεται στο οικοδόμημα που βρισκόταν εκεί από το 1386 και χρησίμευε ως σημείο εμπορίας κρέατος (κρεαταγορά). Με την πάροδο των ετών οι ανάγκες και οι έμποροι κρεάτων αυξήθηκαν αλλά το κτήριο ήταν πολύ μικρό για να τους στεγάσει. Έτσι κτίστηκε νέο οικοδόμημα το 1604 που αποτελεί το σημερινό Φλέισχαλ και, παρέμεινε σε χρήση μέχρι τον 19ο αιώνα. Σήμερα αποτελεί εκθεσιακό χώρο.
• Η Πλατεία Αγοράς (De Grote Markt Haarlem): είναι η Μεγάλη Πλατεία στο ιστορικό κέντρο του Χάαρλεμ, μία από τις ομορφότερες στην Ολλανδία. Εδώ δεσπόζει η Μεγάλη Εκκλησία με τον όγκο της.
• Η Πύλη του Άμστερνταμ (De Amsterdamse Poort ή Spaarnwouderpoort)): εντυπωσιακή πύλη του 1355, πάνω στην οδό που κάποτε συνέδεε το Χάαρλεμ με το Άμστερνταμ και, είναι η μοναδική από τις 12 που υπήρχαν τότε. Αποτελεί μνημείο παραδοσιακής κληρονομιάς της Ολλανδίας.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Επίσημος ιστότοπος