Φρίσμπι

Ένα frisbee (η προέλευση του όρου χρονολογείται από το 1957), ή σε ελληνική απόδοση φρίσμπι, καθώς επίσης ιπτάμενος δίσκος ή απλά δίσκος, είναι παιχνίδι αέρος ή αθλητικό αντικείμενο, που γενικά είναι κατασκευασμένο από χυτευμένο πλαστικό, με διάμετρο περίπου 20-25 εκατοστών, με έντονο χείλος. Χρησιμοποιείται ψυχαγωγικά και ανταγωνιστικά για το ρίξιμο και το πιάσιμο, όπως στα αθλήματα ιπτάμενου δίσκου. Το σχήμα του δίσκου είναι μία αεροτομή σε διατομή που του επιτρέπει να πετάει δημιουργώντας ανύψωση καθώς κινείται στον αέρα. Η περιστροφή του δίσκου προσδίδει μία σταθεροποιητική γυροσκοπική δύναμη, επιτρέποντάς του να κατευθύνεται με ακρίβεια και να ρίχνεται για απόσταση.

Ένας δίσκος που φέρει το καταχωρημένο εμπορικό σήμα της Wham-O, «Frisbee».

Υπάρχει διαθέσιμη μεγάλη ποικιλία παραλλαγών δίσκου. Αυτοί για το γκολφ δίσκου είναι συνήθως μικρότεροι αλλά πυκνότεροι και προσαρμοσμένοι για συγκεκριμένα προφίλ πτήσης, ώστε να αυξάνουν ή να μειώνουν τη σταθερότητα και την απόσταση. Η μεγαλύτερη καταγεγραμμένη ρίψη δίσκου έγινε από τον Ντέιβιντ Γουίγκινς Τζ., με απόσταση 338 μέτρα. Στα αθλήματα δίσκου σκύλου χρησιμοποιούνται σχετικά αργοί πτητικοί δίσκοι που κατασκευάζονται από πιο εύκαμπτο υλικό, για να αντιστέκονται καλύτερα στο δάγκωμα ενός σκύλου και να αποτρέπουν τον τραυματισμό του σκύλου. Διατίθενται επίσης ιπτάμενοι δακτύλιοι που συνήθως ταξιδεύουν πολύ πιο μακριά από οποιονδήποτε παραδοσιακό ιπτάμενο δίσκο. Οι φωτιζόμενοι δίσκοι είναι κατασκευασμένοι από φωσφορίζων πλαστικό ή περιέχουν υγρό χημειοφωταύγειας ή μπαταρίες LED για παιχνίδι στο σκοτάδι. Άλλοι σφυρίζουν όταν φτάνουν σε συγκεκριμένη ταχύτητα κατά την πτήση.

Ο όρος frisbee χρησιμοποιείται συχνά γενικά για να περιγράψει όλους τους ιπτάμενους δίσκους, αλλά το Frisbee είναι καταχωρημένο εμπορικό σήμα της εταιρείας παιχνιδιών Wham-O. Αυτή η προστασία έχει ως αποτέλεσμα οργανωμένα αθλήματα, όπως το Ultimate ή το γκολφ δίσκου να μην χρησιμοποιούν τη λέξη «Frisbee».

Ιστορία

Ένας ιπτάμενος δίσκος σε πτήση.

Ένας ιπτάμενος δίσκος πριν πιαστεί.

Οι άνθρωποι πετούν αντικείμενα σε σχήμα δίσκου από αμνημονεύτων χρόνων. Αρχικά, βρέθηκαν αντικείμενα όπως βράχοι που βρέθηκαν λείοι στις κοίλες ρεμάτων. Μερικοί πεταγόντουσαν για διασκέδαση, ενώ άλλοι χρησιμοποιήθηκαν ως όπλα, όπως ο δίσκος. Η ρίψη του δίσκου έγινε άθλημα στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αρχαίας Ελλάδας. Αργότερα, αντικείμενα όπως κορνίζες, καπέλα, καπάκια και ταψιά βρέθηκαν να είναι ιδανικά για ρίψη.

Ο Γουόλτερ Φρέντερικ Μόρισον και η μελλοντική σύζυγός του, Λουσίλ, διασκέδαζαν πετώντας ένα καπάκι κονσέρβας ποπ κορν μετά από ένα δείπνο για την Ημέρα των Ευχαριστιών το 1937. Σύντομα ανακάλυψαν μία αγορά για έναν ελαφρύ ιπτάμενο δίσκο όταν τους προσφέρθηκαν 25 σεντς για ένα ταψί που πετούσαν μπρος-πίσω σε μία παραλία κοντά στο Λος Άντζελες της Καλιφόρνια. «Αυτό έκανε το μυαλό μας να λειτουργήσει, επειδή θα μπορούσες να αγοράσεις ένα ταψί για πέντε σεντς και αν οι άνθρωποι στην παραλία ήταν πρόθυμοι να πληρώσουν το πληρώσουν 15 σεντς, τότε λοιπόν - υπήρχε μία επιχείρηση», δήλωσε ο Μόρισον στην εφημερίδα The Virginian-Pilot το 2007.

Οι Μόρισον συνέχισαν την επιχείρησή τους μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο Γουόλτερ υπηρέτησε στην Πολεμική Αεροπορία, όπου πετούσε P-47 και στη συνέχεια υπήρξε αιχμάλωτος πολέμου. Μετά τον πόλεμο, ο Μόρισον ζωγράφισε ένα σχέδιο για έναν αεροδυναμικά βελτιωμένο ιπτάμενο δίσκο που ονόμασε Whirlo-Way, από το διάσημο άλογο κούρσας. Αυτός και ο συνεργάτης του, Γουόρεν Φραντσιόνι, ξεκίνησαν να παράγουν τους πρώτους πλαστικούς δίσκους το 1948, μετά από τροποποιήσεις του σχεδιασμού και πειραματισμό με πολλά πρωτότυπα. Τους μετονόμασαν σε Flyin-Saucer, μετά από αναφορές για θεάσεις ΑΤΙΑ.

«Δουλέψαμε σε εκθέσεις, παρουσιάζοντάς το», δήλωσε ο Μόρισον στο Virginian-Pilot. Οι δυο τους κάποτε άκουσαν κάποιον να λέει ότι χρησιμοποιούσαν καλώδια για να κάνουν τους δίσκους να αιωρούνται, οπότε ανέπτυξαν μία προώθηση πωλήσεων: «Το Flyin-Saucer είναι δωρεάν, αλλά το αόρατο καλώδιο είναι 1 $». «Εκεί μάθαμε ότι θα μπορούσαμε να πουλήσουμε αυτά τα πράγματα», είπε, επειδή οι άνθρωποι ήταν ενθουσιασμένοι για αυτά.

Ο Μόρισον και ο Φραντσιόνι ολοκλήρωσαν τη συνεργασία τους στις αρχές του 1950 και ο Μόρισον δημιούργησε τη δική του εταιρεία το 1954, με την ονομασία American Trends, για να αγοράζει και να πουλάει Flyin-Saucers, τα οποία κατασκευάζονταν από ένα εύκαμπτο πλαστικό πολυπροπυλενίου από την Southern California Plastics, τον αρχικό διαμορφωτή. Ανακάλυψε ότι θα μπορούσε να παράγει τον δικό του δίσκο φθηνότερα και σχεδίασε ένα νέο μοντέλο το 1955, που ονόμασε Pluto Platter, το αρχέτυπο όλων των σύγχρονων δίσκων. Πούλησε τα δικαιώματα στην Wham-O στις 23 Ιανουαρίου 1957. Το 1958, ο Μόρισον έλαβε την Αμερικανική Πατέντα Σχεδιασμού D183,626 για το προϊόν του.

Τον Ιούνιο του 1957, οι συνιδρυτές της Wham-O, Ρίτσαρντ Κνερ και Άρθουρ «Σπαντ» Μέλιν, έδωσαν στο δίσκο το εμπορικό σήμα «Frisbee», αφού έμαθαν ότι φοιτητές πανεπιστημίου έλεγαν το Pluto Platter με αυτόν τον όρο, που προήλθε από το εργοστάσιο παρασκευής πιτών στο Κοννέκτικατ, Frisbie Pie Company, προμηθεύτρια πιτών στο Πανεπιστήμιο Γέιλ, όπου οι φοιτητές είχαν ξεκινήσει μία τρελή «μόδα» ρίψης άδειων ταψιών με τη στάμπα του λογότυπου της εταιρείας - τον ίδιο τρόπο που είχε κάνει ο Μόρισον και η σύζυγός του το 1937.

Το πρώτο Frisbee (επαγγελματικό μοντέλο) που παράχθηκε ως αθλητικός δίσκος με την πρώτη αναγνώριση αθλητικών τουρνουά δίσκου, το Πρωτάθλημα Canadian Open Frisbee του 1972 στο Τορόντο.

Ο άνθρωπος πίσω από την επιτυχία του Frisbee, ωστόσο, ήταν ο Εντ Χέντρικ από τη Νότια Καλιφόρνια, που προσλήφθηκε το 1964 ως γενικός διευθυντής και αντιπρόεδρος μάρκετινγκ της Wham-O. Ο Χέντρικ επανασχεδίασε το Pluto Platter ξανασχεδιάζοντας το καλούπι, κυρίως για να αφαιρέσει τα ονόματα των πλανητών, αλλά αυξάνοντας τυχαία το πάχος και τη μάζα του χείλους στη διαδικασία, δημιουργώντας έναν πιο ελεγχόμενο δίσκο που θα μπορούσε να ριχθεί με μεγαλύτερη ακρίβεια.

Η Wham-O άλλαξε τη στρατηγική μάρκετινγκ για να προωθήσει τη χρήση του Frisbee ως ένα νέο άθλημα και οι πωλήσεις αυξήθηκαν. Το 1964, κυκλοφόρησε το πρώτο επαγγελματικό μοντέλο. Ο Χέντρικ κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το σχέδιό του. Περιλάμβανε ανυψωμένες αυλακώσεις (τα «Δαχτυλίδια του Χέντρικ») που ισχυρίστηκε ότι σταθεροποιούν την πτήση.

Ένας δίσκος μνήμης που περιέχει μερικές από τις στάχτες του Εντ Χέντρικ, που εκτίθεται στο Ripley's Believe it or Not! στο Λονδίνο.

Ο Χέντρικ έγινε γνωστός ως ο πατέρας των αθλημάτων Frisbee. ίδρυσε τη Διεθνή Ένωση Frisbee και διόρισε τον Νταν Ρόντικ ως επικεφαλή της. Ο Ρόντικ ξεκίνησε να καθιερώνει πρότυπα τουρνουά North American Series (NAS) για διάφορα αθλήματα Frisbee, όπως το Freestyle, το Guts, Double Disc Court και γενικές εκδηλώσεις. Ο Χέντρικ βοήθησε αργότερα να αναπτυχθεί το άθλημα του γκολφ δίσκου, το οποίο παίχτηκε για πρώτη φορά με τα Frisbee και αργότερα με περισσότερο λοξοκομμένους αεροδυναμικούς δίσκους, επινοώντας τυποποιημένους στόχους που τους ονόμασε «τρύπα ιστού» (pole hole). Όταν πέθανε ο Χέντρικ, αποτεφρώθηκε και η στάχτη του διαμορφώθηκε σε δίσκους μνήμης και δόθηκαν σε οικογένεια και στενούς φίλους, καθώς και πωλήθηκαν προς όφελος του Μουσείου Μνημείων του Εντ Χέντρικ.

Το Frisbee εντάχθηκε στο National Toy Hall of Fame το 1998.

Αθλήματα δίσκου

Οι διοργανώσεις guts στο Βόρειο Μίσιγκαν, το Πρωτάθλημα Canadian Open Frisbee (1972) στο Τορόντο, το Πρωτάθλημα Vancouver Open Frisbee (1974) στο Βανκούβερ, το Octad (1974) στο Νιου Τζέρσεϊ, το American Flying Disc Open (1974) στο Ρότσεστερ και το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Frisbee (1974) στην Πασαντίνα είναι οι πρώτες διοργανώσεις Frisbee που παρουσίασαν το Frisbee ως ένα νέο άθλημα δίσκου. Πριν από αυτά τα τουρνουά, το Frisbee θεωρούταν παιχνίδι και χρησιμοποιήθηκε για αναψυχή.

• Double disc court

Το double disc court εφευρέθηκε και εισήχθη το 1974 από τον Τζιμ Παλμέρι και είναι ένα άθλημα που παίζεται με δύο ιπτάμενους δίσκους και δύο ομάδες δύο παικτών. Κάθε ομάδα υπερασπίζεται το γήπεδο της και προσπαθεί να προσγειώσει έναν ιπτάμενο δίσκο στο αντίπαλο γήπεδο.

• Δίσκος σκύλου

Τα σκυλιά και οι άνθρωποι που ρίχνουν τους ιπτάμενους δίσκους αγωνίζονται σε εκδηλώσεις όπως το εξ αποστάσεως πιάσιμο και το χορογραφημένο freestyle πιάσιμο.

• Γκολφ δίσκου

Πρόκειται για ένα άθλημα ακρίβειας στο οποίο μεμονωμένοι παίκτες ρίχνουν έναν ιπτάμενο δίσκο σε μία «τρύπα ιστού». Το 1926, στο Μπλάντγουορθ του Καναδά, ο Ρόναλντ Γκίμπσον και μία ομάδα από φίλους του από το δημοτικό σχολείο του Μπλάντγουορθ έπαιξαν ένα παιχνίδι με μεταλλικά ταψιά, που ονόμασαν «Γκολφ Μεταλικού Ταψιού». Το 1976, το γκολφ δίσκου τυποποιήθηκε με στόχους που ονομάζονται "τρύπα ιστού", που εφευρέθηκαν και αναπτύχθηκαν από τον Εντ Χέντρικ της Wham-O.

• Freestyle

Το 1974, δημιουργήθηκε και παρουσιάστηκε διαγωνισμός freestyle από τον Κεν Γουέστερφιλντ και τον Τζιμ Κένερ της Discraft. Ομάδες δύο ή τριών παικτών κρίνονται καθώς εκτελούν μία διαδικασία που αποτελείται από μία σειρά δημιουργικών τεχνικών ρίψης και πιασίματος που συνδυάζεται με τη μουσική.

• Goaltimate

Ένα παιχνίδι δίσκoυ μισού γηπέδου που προέρχεται από το Ultimate, παρόμοιο με το hot box. Ο σκοπός είναι να προωθήσετε το δίσκο στο γήπεδο με πάσες και να κερδίσετε πόντους ρίχνοντας τον ιπτάμενο δίσκο σε έναν συμπαίκτη του σε μία μικρή περιοχή σκοραρίσματος.

Ένας άντρας παίζει KanJam.

• Guts

Το παιχνίδι guts εφευρέθηκε από τους αδερφούς Χίλι τη δεκαετία του 1950 και αναπτύχθηκε στο Διεθνές Τουρνουά Frisbee (IFT) στο Ιγκλ Χάρμπορ του Μίσιγκαν. Δύο ομάδες από ένα έως πέντε μέλη στέκονται σε παράλληλες γραμμές απέναντι μεταξύ τους σε ένα γήπεδο και ρίχνουν ιπτάμενους δίσκους στα μέλη της αντίπαλης ομάδας.

• KanJam

Ένα πατενταρισμένο παιχνίδι όπου σημειώνεις πόντους ρίχνοντας και εξοστρακίζοντας τον ιπτάμενο δίσκο και χτυπώντας ή βάζοντας γκολ στο στόχο. Το παιχνίδι τελειώνει όταν μία ομάδα σκοράρει ακριβώς 21 πόντους ή βάλει απευθείας το δίσκο στο στόχο («chog») για την άμεση νίκη.

• Ultimate

Το πιο δημοφιλές άθλημα δίσκου ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 από τους Τζόελ Σίλβερ και Τζάρεντ Κας. Στη δεκαετία του 1970 αναπτύχθηκε ως οργανωμένο άθλημα με τη δημιουργία του Ultimate Players Association από τους Νταν Ρόντικ, Τομ Κένεντι και Ίρβ Καλμπ. Ο σκοπός του παιχνιδιού είναι να προωθήσεις το δίσκο και να κερδίσεις πόντους, περνώντας τελικά τον δίσκο σε ένα μέλος της ομάδας στην τελική ζώνη της αντίπαλης ομάδας. Οι παίκτες δεν μπορούν να τρέξουν κρατώντας το δίσκο.

Περαιτέρω ανάγνωση

• Stancil E. D. Johnson (1975). Frisbee: A Practitioner's Manual and Definitive Treatise. ISBN 978-0-911104-53-0. 
• Horowitz, Judy· Bloom, Billy (1984). Frisbee: More Than a Game of Catch. Macmillan Reference USA. ISBN 978-0-88011-105-8. 
• Norton, Gary, The Official Frisbee Handbook, New York, Toronto, London: Bantam Books, 1972
• Danna, Mark· Poynter, Dan (1980). Frisbee Players' Handbook. Para Pub. ISBN 978-0-915516-19-3. 
• Tips, Charles· Roddick, Dan (1979). Frisbee, sports and games. Celestial Arts Publishing Company. ISBN 978-0-89087-233-8. 
• Tips, Charles (1977). Frisbee by the Masters. Celestial Arts Publishing Company. ISBN 978-0-89087-142-3. 
• Morrison, Fred· Kennedy, Phil (2006). Flat Flip Flies Straight: True Origins of the Frisbee. ISBN 978-0-9774517-4-6. 
• Lorenz, Ralph (2006). Spinning flight: dynamics of frisbees, boomerangs, samaras, and skipping stones. Springer Verlag. ISBN 978-0-387-30779-4. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Παγκόσμια Ομοσπονδία Ιπτάμενου Δίσκου (WFDF) - διεθνές αθλητικό διοικητικό όργανο για αθλήματα με δίσκο
• Ιστορία του Frisbee και των Αθλημάτων με Δίσκο