Τεκτονικές πλάκες

Οι τεκτονικές πλάκες είναι τα τμήματα από τα οποία απαρτίζεται ο στερεός φλοιός κάποιου ουράνιου σώματος, όταν αυτός δεν είναι ενιαίος. Τεκτονικές πλάκες υφίστανται στη Γη και στον Άρη.

Τεκτονικές πλάκες

Η θεωρία

Η επιστημονική θεωρία των τεκτονικών ή λιθοσφαιρικών πλακών διαμορφώθηκε περί τα τέλη της δεκαετίας του 1950 με αρχές της επόμενης δεκαετίας. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η λιθόσφαιρα συντίθεται από δώδεκα κύρια επιμέρους τμήματα που περιγράφονται ως τεκτονικές πλάκες, με χαρακτηριστικό τους το ότι κινούνται, συγκλίνοντας ή αποκλίνοντας, με συνέπεια να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.

Τεκτονικές πλάκες (επιφάνειες)

Η θεωρία αυτή σήμερα είναι διεθνώς αποδεκτή και αποτελεί το δόγμα των Γεωεπιστημών. Η αποδοχή της, επέφερε πραγματική επανάσταση στις επιστήμες, όμοια με εκείνη της ανακάλυψης του γενετικού κώδικα στη Βιολογία. Κύριος επινοητής της ιδέας της μετακίνησης των πλακών ήταν ο Γερμανός γεωφυσικός και μετεωρολόγος Άλφρεντ Βέγκενερ (1880 - 1930) που πρώτος και την παρουσίασε ως «θεωρία της μετακίνησης των ηπείρων» (Continental drift), το 1912, εξ ου καλούμενη και «Θεωρία του Βέγκενερ». Αυτόν ακολούθησαν πολλοί άλλοι μέχρι να ολοκληρωθεί η θεωρία στη σημερινή της μορφή που, αν και φαίνεται περίπλοκη, παραμένει απλή.

Αποκλίνουσες πλάκες

Συγκλίνουσες πλάκες

Πλευρικώς ολισθαίνουσες πλάκες

Γήινες τεκτονικές πλάκες

Η λιθόσφαιρα της Γης χωρίζεται σε μικρό αριθμό τεκτονικών πλακών που βρίσκονται σε επαφή και κινούνται, «επιπλέοντας» πάνω στον μανδύα της. Αυτές, σύμφωνα με τη θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών, βρίσκονται σε αέναη κίνηση στη διάρκεια του γεωλογικού χρόνου, ένδειξη του ζωντανού χαρακτήρα του πλανήτη. Το μεγαλύτερο μέρος της σεισμικής δραστηριότητας της Γης συμβαίνει κοντά στα όρια αυτών των πλακών. Η εξωτερική λιθόσφαιρα συντίθεται από δώδεκα περίπου μεγάλες πλάκες και αρκετές μικρότερες. Εντός της οριοθέτησης της κάθε πλάκας, τα πετρώματα του γήινου φλοιού κινούνται ως ενιαίο άκαμπτο σώμα με μικρή κάμψη και λίγες ηφαιστειακές ή σεισμικές εκδηλώσεις. Τα όρια των πλακών καθορίζονται από στενές ζώνες, πάνω στις οποίες εκδηλώνεται τo 80% της ηφαιστειακής και σεισμικής δραστηριότητας.

Τα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών διακρίνονται με βάση την κίνησή τους ανά περιοχές σε:
α. συγκλίνοντα, όταν οι γειτονικές λιθοσφαιρικές πλάκες πλησιάζουν η μία την άλλη (οπότε και καταστρέφεται φλοιός) γιατί η μία πλάκα βυθίζεται κάτω από την άλλη,
β. αποκλίνοντα, όταν οι γειτονικές λιθοσφαιρικές πλάκες απομακρύνονται η μία από την άλλη (οπότε και παράγεται φλοιός) γιατί από το κενό ανάμεσα στις δύο πλάκες βγαίνει υλικό και ψύχεται δίνοντας έτσι νέο φλοιό και
γ. πλευρικώς ολισθαίνοντα, όταν υπάρχει πλευρική κίνηση μεταξύ των λιθοσφαιρικών πλακών χωρίς παραγωγή ή καταστροφή φλοιού.

Για κάθε περίπτωση από τις παραπάνω υπάρχουν σήμερα ζώνες που λειτουργούν ως ακτουαλιστικά πρότυπα, ζώνες δηλαδή στις οποίες συμβαίνουν σε κάποιο από τα στάδιά τους, γεωτεκτονικές διεργασίες σύγκλισης, απόκλισης ή πλευρικής ολίσθησης αντίστοιχα.

Ενδεικτικά:

• Σύγκλιση, καταστροφή φλοιού και δημιουργία αναγλύφου (ορογένεση) συμβαίνει μεταξύ Ευρασιατικής και Αφρικανικής πλάκας, Ιαπωνικής και πλάκας του Ειρηνικού.
• Απόκλιση, δημιουργία φλοιού και άνοιγμα ωκεανού συμβαίνει στον Ατλαντικό ωκεανό κατά μήκος ενός νοητού εγκάρσιου άξονα (μεσωκεάνια ράχη), μέρος της οποίας αποτελεί και η Ισλανδία όπου εκεί έχει αναδυθεί από τη θάλασσα.
• Πλευρική ολίσθηση συμβαίνει μεταξύ των πλακών του Ειρηνικού και της Β. Αμερικής, κατά μήκος του ρήγματος του Αγ. Ανδρέα (Λος Άντζελες).

Αν και η πλευρική έκταση των τεκτονικών πλακών σήμερα είναι καλά καθορισμένη, αυτό που θεωρείται αβέβαιο είναι το πάχος τους. Ωστόσο, σύμφωνα με υπολογισμούς που έχουν γίνει, η πλάκα σπάνια υπερβαίνει τα 145 χλμ. βάθους. Κάθε πλάκα συντίθεται από μια συμπαγή μάζα πετρωμάτων. Η ζώνη των πετρωμάτων αυτών ονομάζεται λιθόσφαιρα, για να διακρίνεται από τη βαθύτερη ασθενόσφαιρα, στην οποία τα πετρώματα βρίσκονται σε υψηλότερη θερμοκρασία και έτσι υφίστανται πλαστική παραμόρφωση, όταν υπόκεινται σε τεκτονικές πιέσεις. Οι κινήσεις του μανδύα προκύπτουν από την ανάγκη να μεταφερθεί στην επιφάνεια της Γης η θερμοκρασία που παράγεται εξαιτίας της ραδιενεργού εξασθένισης. Για αυτό, άλλωστε, τα πρότυπα μεταγωγής της ενέργειας ποικίλλουν ανάλογα με τον χρόνο. Αυτό φαίνεται ορισμένες φορές από τις αλλαγές στα όρια των πλακών. Για παράδειγμα, η εξασθένιση που σχημάτισε τις δυτικές οροσειρές της Βόρειας Αμερικής, σταμάτησε πριν από 10 εκατομμύρια χρόνια, αν και κάποια δραστηριότητα συνεχίζει να ενεργοποιεί ηφαίστεια και σεισμούς, στο όρος της Αγίας Ελένης, στην Ουάσινγκτον και την Αλάσκα.

Πηγές

Βιβλία

• Butler, Robert F. (1992). «Applications to paleogeography» (PDF). Paleomagnetism: Magnetic domains to geologic terranes. Wiley-Blackwell. ISBN 978-0-86542-070-0. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 17 Αυγούστου 2010. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουνίου 2010. 
• Carey, S.W. (1958). «The tectonic approach to continental drift». Στο: Carey, S.W. Continental Drift – A symposium, held in March 1956. Hobart, Tasmania: University of Tasmania. σελίδες 177–363.  Expanding Earth from pp. 311–49.
• Condie, K.C. (1997). Plate tectonics and crustal evolution (4th έκδοση). Butterworth-Heinemann. σελ. 282. ISBN 978-0-7506-3386-4. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουνίου 2010. 
• Foulger, Gillian R. (2010). Plates vs Plumes: A Geological Controversy. Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-6148-0. 
• Frankel, H. (1987). «The Continental Drift Debate». Στο: H.T. Engelhardt Jr· A.L. Caplan. Scientific Controversies: Case Studies in the Resolution and Closure of Disputes in Science and Technology. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-27560-6. 
• Hancock, Paul L.· Skinner, Brian J.· Dineley, David L. (2000). The Oxford Companion to The Earth. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-854039-7. 
• Hess, H.H. (Νοεμβρίου 1962). «History of Ocean Basins» (PDF). Στο: A.E.J. Engel· Harold L. James· B.F. Leonard. Petrologic studies: a volume to honor of A.F. Buddington. Boulder, CO: Geological Society of America. σελίδες 599–620. 
• Holmes, Arthur (1978). Principles of Physical Geology (3rd έκδοση). Wiley. σελίδες 640–41. ISBN 978-0-471-07251-5. 
• Joly, John (1909). Radioactivity and Geology: An Account of the Influence of Radioactive Energy on Terrestrial History. Journal of Geology. 18. London: Archibald Constable. σελ. 36. Bibcode:1910JG.....18..568J. doi:10.1086/621777. ISBN 978-1-4021-3577-4. 
• Kious, W. Jacquelyne· Tilling, Robert I. (Φεβρουαρίου 1996). «Historical perspective». This Dynamic Earth: the Story of Plate Tectonics (Online έκδοση). U.S. Geological Survey. ISBN 978-0-16-048220-5. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2008. Abraham Ortelius in his work Thesaurus Geographicus... suggested that the Americas were 'torn away from Europe and Africa... by earthquakes and floods... The vestiges of the rupture reveal themselves, if someone brings forward a map of the world and considers carefully the coasts of the three [continents].' 
• Lippsett, Laurence (2006). «Maurice Ewing and the Lamont–Doherty Earth Observatory». Στο: William Theodore De Bary· Jerry Kisslinger· Tom Mathewson. Living Legacies at Columbia. Columbia University Press. σελίδες 277–97. ISBN 978-0-231-13884-0. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουνίου 2010. 
• Little, W.· Fowler, H.W.· Coulson, J. (1990). Onions C.T., επιμ. The Shorter Oxford English Dictionary: on historical principles. II (3rd έκδοση). Clarendon Press. ISBN 978-0-19-861126-4. 
• Lliboutry, L. (2000). Quantitative geophysics and geology. Eos Transactions. 82. Springer. σελ. 480. Bibcode:2001EOSTr..82..249W. doi:10.1029/01EO00142. ISBN 978-1-85233-115-3. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουνίου 2010. 
• McKnight, Tom (2004). Geographica: The complete illustrated Atlas of the world. New York, NY: Barnes and Noble Books. ISBN 978-0-7607-5974-5. 
• Meissner, Rolf (2002). The Little Book of Planet Earth. New York, NY: Springer Verlag - Copernicus Books. σελ. 202. ISBN 978-0-387-95258-1. 
• Meyerhoff, Arthur Augustus· Taner, I.· Morris, A.E.L.· Agocs, W.B.· Kamen-Kaye, M.· Bhat, Mohammad I.· Smoot, N. Christian· Choi, Dong R. (1996). Donna Meyerhoff Hull, επιμ. Surge tectonics: a new hypothesis of global geodynamics. Solid Earth Sciences Library. 9. Springer Netherlands. σελ. 348. ISBN 978-0-7923-4156-7. 
• Moss, S.J.· Wilson, M.E.J. (1998). «Biogeographic implications from the Tertiary palaeogeographic evolution of Sulawesi and Borneo» (PDF). Στο: Hall, R.· Holloway, J.D. Biogeography and Geological Evolution of SE Asia. Leiden, The Netherlands: Backhuys. σελίδες 133–63. ISBN 978-90-73348-97-4. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 16 Φεβρουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2008. 
• Oreskes, Naomi, επιμ. (2003). Plate Tectonics: An Insider's History of the Modern Theory of the Earth. Westview. ISBN 978-0-8133-4132-3. 
• Read, Herbert Harold· Watson, Janet (1975). Introduction to Geology. New York, NY: Halsted. σελίδες 13–15. ISBN 978-0-470-71165-1. OCLC 317775677. 
• Schmidt, Victor A.· Harbert, William (1998). «The Living Machine: Plate Tectonics». Planet Earth and the New Geosciences (3rd έκδοση). σελ. 442. ISBN 978-0-7872-4296-1. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιανουαρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2008.  «Unit 3: The Living Machine: Plate Tectonics». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Μαρτίου 2010. 
• Schubert, Gerald· Turcotte, Donald L.· Olson, Peter (2001). Mantle Convection in the Earth and Planets. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-35367-0. 
• Stanley, Steven M. (1999). Earth System History. W.H. Freeman. σελίδες 211–28. ISBN 978-0-7167-2882-5. 
• Stein, Seth· Wysession, Michael (2009). An Introduction to Seismology, Earthquakes, and Earth Structure. Chichester: John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-1131-0. 
• Sverdrup, H.U.· Johnson, M.W.· Fleming, R.H. (1942). The Oceans: Their physics, chemistry and general biology. Englewood Cliffs: Prentice-Hall. σελ. 1087. 
• Thompson, Graham R.· Turk, Jonathan (1991). Modern Physical Geology. Saunders College Publishing. ISBN 978-0-03-025398-0. 
• Torsvik, Trond Helge; Steinberger, Bernhard (December 2006). «Fra kontinentaldrift til manteldynamikk» (στα no). Geo 8: 20–30. http://www.geodynamics.no/indexOld.htm. Ανακτήθηκε στις 22 June 2010. ,
  translation: Torsvik, Trond Helge· Steinberger, Bernhard (2008). «From Continental Drift to Mantle Dynamics» (PDF). Στο: Trond Slagstad· Rolv Dahl Gråsteinen. Geology for Society for 150 years – The Legacy after Kjerulf. 12. Trondheim: Norges Geologiske Undersokelse. σελίδες 24–38. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 23 Ιουλίου 2011.  [Norwegian Geological Survey, Popular Science].
• Turcotte, D.L.· Schubert, G. (2002). «Plate Tectonics». Geodynamics (2nd έκδοση). Cambridge University Press. σελίδες 1–21. ISBN 978-0-521-66186-7. 
• Wegener, Alfred (1929). Die Entstehung der Kontinente und Ozeane (4th έκδοση). Braunschweig: Friedrich Vieweg & Sohn Akt. Ges. ISBN 978-3-443-01056-0. 
• Wegener, Alfred (1966). The origin of continents and oceans. Μτφρ. Biram John. Courier Dover. σελ. 246. ISBN 978-0-486-61708-4. 
• Winchester, Simon (2003). Krakatoa: The Day the World Exploded: August 27, 1883. HarperCollins. ISBN 978-0-06-621285-2. 
• Yuen, David A.· Maruyama, Shigenori· Karato, Shun-Ichiro· Windley, Brian F., επιμ. (2007). Superplumes: Beyond Plate Tectonics. Dordrecht, South Holland: Springer Nature. ISBN 978-1-4020-5749-6. 
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, τ.57ος, σ.41, 43.

Άρθρα

• Andrews-Hanna, Jeffrey C.; Zuber, Maria T.; Banerdt, W. Bruce (2008). «The Borealis basin and the origin of the martian crustal dichotomy». Nature 453 (7199): 1212–15. doi:10.1038/nature07011. PMID 18580944. Bibcode: 2008Natur.453.1212A. 
• Blackett, P.M.S.· Bullard, E.· Runcorn, S.K., επιμ. (1965). A Symposium on Continental Drift, held in 28 October 1965. Philosophical Transactions of the Royal Society A. 258. The Royal Society of London. σελ. 323. 
• Bostrom, R.C. (31 December 1971). «Westward displacement of the lithosphere». Nature 234 (5331): 536–38. doi:10.1038/234536a0. Bibcode: 1971Natur.234..536B. https://archive.org/details/sim_nature-uk_1971-12-31_234_5331/page/n53. 
• Connerney, J.E.P.; Acuña, M.H.; Wasilewski, P.J.; Ness, N.F.; Rème H.; Mazelle C.; Vignes D.; Lin R.P. και άλλοι. (1999). «Magnetic Lineations in the Ancient Crust of Mars». Science 284 (5415): 794–98. doi:10.1126/science.284.5415.794. PMID 10221909. Bibcode: 1999Sci...284..794C. https://zenodo.org/record/1231159. 
• Connerney, J.E.P.; Acuña, M.H.; Ness, N.F.; Kletetschka, G.; Mitchell, D.L.; Lin, R.P.; Rème, H. (2005). «Tectonic implications of Mars crustal magnetism». Proceedings of the National Academy of Sciences 102 (42): 14970–175. doi:10.1073/pnas.0507469102. PMID 16217034. Bibcode: 2005PNAS..10214970C. 
• Conrad, Clinton P.; Lithgow-Bertelloni, Carolina (2002). «How Mantle Slabs Drive Plate Tectonics». Science 298 (5591): 207–09. doi:10.1126/science.1074161. PMID 12364804. Bibcode: 2002Sci...298..207C. http://www.soest.hawaii.edu/GG/FACULTY/conrad/resproj/forces/forces.html. 
• Dietz, Robert S. (June 1961). «Continent and Ocean Basin Evolution by Spreading of the Sea Floor». Nature 190 (4779): 854–57. doi:10.1038/190854a0. Bibcode: 1961Natur.190..854D. 
• van Dijk, Janpieter; Okkes, F.W. Mark (1990). «The analysis of shear zones in Calabria; implications for the geodynamics of the Central Mediterranean». Rivista Italiana di Paleontologia e Stratigrafia 96 (2–3): 241–70. 
• van Dijk, J.P.; Okkes, F.W.M. (1991). «Neogene tectonostratigraphy and kinematics of Calabrian Basins: implications for the geodynamics of the Central Mediterranean». Tectonophysics 196 (1): 23–60. doi:10.1016/0040-1951(91)90288-4. Bibcode: 1991Tectp.196...23V. 
• van Dijk, Janpieter (1992). «Late Neogene fore-arc basin evolution in the Calabrian Arc (Central Mediterranean). Tectonic sequence stratigraphy and dynamic geohistory. With special reference to the geology of Central Calabria». Geologica Ultraiectina 92: 288. http://igitur-archive.library.uu.nl/geo/2012-0411-200448/UUindex.html. 
• Frankel, Henry (July 1978). «Arthur Holmes and continental drift». The British Journal for the History of Science 11 (2): 130–50. doi:10.1017/S0007087400016551. 
• Harrison, C.G.A. (2000). «Questions About Magnetic Lineations in the Ancient Crust of Mars». Science 287 (5453): 547a. doi:10.1126/science.287.5453.547a. 
• Heezen, B. (1960). «The rift in the ocean floor». Scientific American 203 (4): 98–110. doi:10.1038/scientificamerican1060-98. Bibcode: 1960SciAm.203d..98H. https://archive.org/details/sim_scientific-american_1960-10_203_4/page/98. 
• Heirtzler, James R.; Le Pichon, Xavier; Baron, J. Gregory (1966). «Magnetic anomalies over the Reykjanes Ridge». Deep-Sea Research 13 (3): 427–32. doi:10.1016/0011-7471(66)91078-3. Bibcode: 1966DSRA...13..427H. 
• Holmes, Arthur (1928). «Radioactivity and Earth movements». Transactions of the Geological Society of Glasgow 18 (3): 559–606. doi:10.1144/transglas.18.3.559. 
• Kasting, James F. (1988). «Runaway and moist greenhouse atmospheres and the evolution of Earth and Venus». Icarus 74 (3): 472–94. doi:10.1016/0019-1035(88)90116-9. PMID 11538226. Bibcode: 1988Icar...74..472K. https://zenodo.org/record/1253896. 
• Korgen, Ben J. (1995). «A voice from the past: John Lyman and the plate tectonics story». Oceanography 8 (1): 19–20. doi:10.5670/oceanog.1995.29. 
• Lippsett, Laurence (2001). «Maurice Ewing and the Lamont–Doherty Earth Observatory». Living Legacies. http://www.columbia.edu/cu/alumni/Magazine/Winter2001/ewing.html. Ανακτήθηκε στις 2008-03-04. 
• Lovett, Richard A. (24 January 2006). «Moon Is Dragging Continents West, Scientist Says». National Geographic News. http://news.nationalgeographic.com/news/2006/01/0124_060124_moon.html. 
• Lyman, J.; Fleming, R.H. (1940). «Composition of Seawater». Journal of Marine Research 3: 134–46. 
• Mallard, Claire; Coltice, Nicolas; Seton, Maria; Müller, R. Dietmar; Tackley, Paul J. (2016). «Subduction controls the distribution and fragmentation of Earth's tectonic plates». Nature 535 (7610): 140–43. doi:10.1038/nature17992. ISSN 0028-0836. PMID 27309815. Bibcode: 2016Natur.535..140M. https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01355818/document. Ανακτήθηκε στις 2016-09-15. 
• Maruyama, Shigenori (1994). «Plume tectonics». Journal of the Geological Society of Japan 100: 24–49. doi:10.5575/geosoc.100.24. 
• Mason, Ronald G.; Raff, Arthur D. (1961). «Magnetic survey off the west coast of the United States between 32°N latitude and 42°N latitude». Bulletin of the Geological Society of America 72 (8): 1259–66. doi:10.1130/0016-7606(1961)72[1259:MSOTWC]2.0.CO;2. ISSN 0016-7606. Bibcode: 1961GSAB...72.1259M. 
• McKenzie, D.; Parker, R.L. (1967). «The North Pacific: an example of tectonics on a sphere». Nature 216 (5122): 1276–1280. doi:10.1038/2161276a0. Bibcode: 1967Natur.216.1276M. 
• Moore, George W. (1973). «Westward Tidal Lag as the Driving Force of Plate Tectonics». Geology (journal) 1 (3): 99–100. doi:10.1130/0091-7613(1973)1<99:WTLATD>2.0.CO;2. ISSN 0091-7613. Bibcode: 1973Geo.....1...99M. 
• Morgan, W. Jason (1968). «Rises, Trenches, Great Faults, and Crustal Blocks». Journal of Geophysical Research 73 (6): 1959–182. doi:10.1029/JB073i006p01959. Bibcode: 1968JGR....73.1959M. http://www.mantleplumes.org/WebDocuments/Morgan1968.pdf. 
• Le Pichon, Xavier (15 June 1968). «Sea-floor spreading and continental drift». Journal of Geophysical Research 73 (12): 3661–97. doi:10.1029/JB073i012p03661. Bibcode: 1968JGR....73.3661L. 
• Quilty, Patrick G.· Banks, Maxwell R. (2003). «Samuel Warren Carey, 1911–2002». Biographical memoirs. Australian Academy of Science. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Δεκεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 19 Ιουνίου 2010. This memoir was originally published in Historical Records of Australian Science (2003) 14 (3). 
• Raff, Arthur D.; Mason, Roland G. (1961). «Magnetic survey off the west coast of the United States between 40°N latitude and 52°N latitude». Bulletin of the Geological Society of America 72 (8): 1267–70. doi:10.1130/0016-7606(1961)72[1267:MSOTWC]2.0.CO;2. ISSN 0016-7606. Bibcode: 1961GSAB...72.1267R. 
• Runcorn, S.K. (1956). «Paleomagnetic comparisons between Europe and North America». Proceedings, Geological Association of Canada 8 (1088): 7785. doi:10.1098/rsta.1965.0016. Bibcode: 1965RSPTA.258....1R. 
• Scalera, G.; Lavecchia, G. (2006). «Frontiers in earth sciences: new ideas and interpretation». Annals of Geophysics 49 (1). doi:10.4401/ag-4406. 
• Scoppola, B.; Boccaletti, D.; Bevis, M.; Carminati, E.; Doglioni, C. (2006). «The westward drift of the lithosphere: A rotational drag?». Geological Society of America Bulletin 118 (1–2): 199–209. doi:10.1130/B25734.1. Bibcode: 2006GSAB..118..199S. 
• Segev, A (2002). «Flood basalts, continental breakup and the dispersal of Gondwana: evidence for periodic migration of upwelling mantle flows (plumes)». EGU Stephan Mueller Special Publication Series 2: 171–91. doi:10.5194/smsps-2-171-2002. Bibcode: 2002SMSPS...2..171S. 
• Sleep, Norman H. (1994). «Martian plate tectonics». Journal of Geophysical Research 99 (E3): 5639. doi:10.1029/94JE00216. Bibcode: 1994JGR....99.5639S. http://www.es.ucsc.edu/~rcoe/eart290C/Additional%20Papers/Sleep_MartianPlateTectonics_JGR94.pdf. 
• Soderblom, Laurence A.; Tomasko, Martin G.; Archinal, Brent A.; Becker, Tammy L.; Bushroe, Michael W.; Cook, Debbie A.; Doose, Lyn R.; Galuszka, Donna M. και άλλοι. (2007). «Topography and geomorphology of the Huygens landing site on Titan». Planetary and Space Science 55 (13): 2015–24. doi:10.1016/j.pss.2007.04.015. Bibcode: 2007P&SS...55.2015S. https://zenodo.org/record/1259323. 
• Spence, William (1987). «Slab pull and the seismotectonics of subducting lithosphere». Reviews of Geophysics 25 (1): 55–69. doi:10.1029/RG025i001p00055. Bibcode: 1987RvGeo..25...55S. http://szseminar.asu.edu/readings/Rev_Geophys_Spence_1987.pdf. 
• Spiess, Fred; Kuperman, William (2003). «The Marine Physical Laboratory at Scripps». Oceanography 16 (3): 45–54. doi:10.5670/oceanog.2003.30. 
• Tanimoto, Toshiro; Lay, Thorne (7 November 2000). «Mantle dynamics and seismic tomography». Proceedings of the National Academy of Sciences 97 (23): 12409–110. doi:10.1073/pnas.210382197. PMID 11035784. Bibcode: 2000PNAS...9712409T. 
• Thomson, W. (1863). «On the secular cooling of the earth». Philosophical Magazine 4 (25): 1–14. doi:10.1080/14786446308643410. 
• Torsvik, Trond H.; Steinberger, Bernhard; Gurnis, Michael; Gaina, Carmen (2010). «Plate tectonics and net lithosphere rotation over the past 150 My». Earth and Planetary Science Letters 291 (1–4): 106–12. doi:10.1016/j.epsl.2009.12.055. Bibcode: 2010E&PSL.291..106T. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2011-05-16. https://web.archive.org/web/20110516165855/http://www.gps.caltech.edu/~gurnis/Papers/2010_Torsvik_etal_EPSL.pdf. Ανακτήθηκε στις 18 June 2010. 
• Valencia, Diana; O'Connell, Richard J.; Sasselov, Dimitar D (November 2007). «Inevitability of Plate Tectonics on Super-Earths». Astrophysical Journal Letters 670 (1): L45–L48. doi:10.1086/524012. Bibcode: 2007ApJ...670L..45V. 
• Van Bemmelen, R.W. (1976). «Plate Tectonics and the Undation Model: a comparison». Tectonophysics (journal) 32 (3): 145–182. doi:10.1016/0040-1951(76)90061-5. Bibcode: 1976Tectp..32..145V. 
• Van Bemmelen, R.W. (1972), Geodynamic Models, an evaluation and a synthesis, 2, Amsterdam: Elsevies Publ. Comp. 
• Vine, F.J.; Matthews, D.H. (1963). «Magnetic anomalies over oceanic ridges». Nature 199 (4897): 947–949. doi:10.1038/199947a0. Bibcode: 1963Natur.199..947V. 
• Wegener, Alfred (6 January 1912). «Die Herausbildung der Grossformen der Erdrinde (Kontinente und Ozeane), auf geophysikalischer Grundlage». Petermanns Geographische Mitteilungen 63: 185–95, 253–56, 305–09. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2011-10-04. https://web.archive.org/web/20111004001150/http://epic.awi.de/Publications/Polarforsch2005_1_3.pdf. Ανακτήθηκε στις 2023-07-08. 
• Wezel, F.-C. (1988). «The origin and evolution of arcs». Tectonophysics (journal) 146 (1–4). doi:10.1016/0040-1951(88)90079-0. 
• White, R.; McKenzie, D. (1989). «Magmatism at rift zones: The generation of volcanic continental margins and flood basalts». Journal of Geophysical Research 94: 7685–729. doi:10.1029/JB094iB06p07685. Bibcode: 1989JGR....94.7685W. 
• Wilson, J.T. (8 June 1963). «Hypothesis on the Earth's behaviour». Nature 198 (4884): 849–65. doi:10.1038/198925a0. Bibcode: 1963Natur.198..925T. 
• Wilson, J. Tuzo (July 1965). «A new class of faults and their bearing on continental drift». Nature 207 (4995): 343–47. doi:10.1038/207343a0. Bibcode: 1965Natur.207..343W. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2010-08-06. https://web.archive.org/web/20100806140625/http://www.rpi.edu/~mccafr/plates/reading/wilson_1965.pdf. Ανακτήθηκε στις 2023-07-08. 
• Wilson, J. Tuzo (13 August 1966). «Did the Atlantic close and then re-open?». Nature 211 (5050): 676–81. doi:10.1038/211676a0. Bibcode: 1966Natur.211..676W. https://archive.org/details/sim_nature-uk_1966-08-13_211_5050/page/676. 
• Zhen Shao, Huang (1997). «Speed of the Continental Plates». The Physics Factbook. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Φεβρουαρίου 2012. 
• Zhao, Guochun; Cawood, Peter A.; Wilde, Simon A.; Sun, M. (2002). «Review of global 2.1–1.8 Ga orogens: implications for a pre-Rodinia supercontinent». Earth-Science Reviews 59 (1): 125–62. doi:10.1016/S0012-8252(02)00073-9. Bibcode: 2002ESRv...59..125Z. 
• Zhao, Guochun; Sun, M.; Wilde, Simon A.; Li, S.Z. (2004). «A Paleo-Mesoproterozoic supercontinent: assembly, growth and breakup». Earth-Science Reviews 67 (1): 91–123. doi:10.1016/j.earscirev.2004.02.003. Bibcode: 2004ESRv...67...91Z. http://www.gt-crust.ru/jour/article/view/518. 
• Zhong, Shijie; Zuber, Maria T. (2001). «Degree-1 mantle convection and the crustal dichotomy on Mars». Earth and Planetary Science Letters 189 (1–2): 75–84. doi:10.1016/S0012-821X(01)00345-4. Bibcode: 2001E&PSL.189...75Z. http://www-geodyn.mit.edu/mars.deg1.pdf. 
• Hofmeister, Anne M., Criss, Robert E., and Criss, Everett M. (2022), «Links of planetary energetics to moon size, orbit, and planet spin: A new mechanism for plate tectonics.», In: Foulger, G.R., Hamilton, L.C., Jurdy, D.M., Stein, C.A., Howard, K.A., and Stein, S. (Eds.); in the Footsteps of Warren B. Ahmilton: New Ideas in Earth Science; the Geological Society of America, Special Paper, 553, 10 Pp., doi:10.1029/2008JB006008 
• Doglioni, C. (1990), «The global tectonic pattern.», J. Geodyn., 12, 21-38. 12 (1): 21–38, doi:10.1016/0264-3707(90)90022-M 
• Coates, Robert R. (1962), «Magma type and crustal structure in the Aleutian arc.», In: The Crust of the Pacific Basin. American Geophysical Union Monograph, 6, Pp. 92–109., Geophysical Monograph Series 6: 92, doi:10.1029/GM006p0092, ISBN 9781118669310