Τα χρόνια της μαθητείας του Βίλχελμ Μάιστερ

Τα χρόνια της μαθητείας του Βίλχελμ Μάιστερ (γερμανικά: Wilhelm Meisters Lehrjahre ‎‎) είναι μυθιστόρημα του Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε που δημοσιεύτηκε το 1795-96 και σηματοδότησε την εμφάνιση ενός νέου λογοτεχνικού είδους, το μυθιστόρημα μαθητείας.

Τα χρόνια της μαθητείας του Βίλχελμ Μάιστερ

Πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος
Συγγραφέας	Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε
Τίτλος	Wilhelm Meisters Lehrjahre
Γλώσσα	Γερμανικά
Ημερομηνία δημοσίευσης	Δεκαετία του 1790
Μορφή	μυθιστόρημα
Εμπνευσμένο από	Άντον Ράιζερ Ιστορία του Αγάθωνα
LC Class	OL39816086M
Πρώτη έκδοση	Sifriat Po'alim
Επόμενο	Wilhelm Meister's Journeyman Years και d:Q108884778
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Ο Βίλχελμ Μάιστερ είναι ένας νεαρός γιος εμπόρου που πιστεύει ότι είναι προικισμένος ποιητής και η κλίση του είναι η θεατρική σκηνή και όχι οι επιχειρήσεις του πατέρα του. Εντάσσεται σε έναν περιοδεύοντα θίασο και ανακαλύπτει τον κόσμο, τον έρωτα και την κοινωνία. Όμως τα χρόνια της μαθητείας του κορυφώνονται τελικά με τον θρίαμβο της ζωής επί της τέχνης: η ανθρώπινη μοίρα εκπληρώνεται όχι στη σκηνή, αλλά στην πραγματική ζωή. Το μυθιστόρημα είχε σημαντική επίδραση στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία και φιλοσοφία, τη μουσική και τη ζωγραφική.

Αργότερα, ο Γκαίτε έγραψε μια συνέχεια, Τα χρόνια της περιπλάνησης του Βίλχελμ Μάιστερ που εκδόθηκε το 1821.

Συγγραφή

Ο Γκαίτε άρχισε να γράφει το μυθιστόρημα το 1775, σε ηλικία 26 ετών, λίγο μετά την άφιξή του στη Βαϊμάρη, όπου οι υπηρεσιακές υποχρεώσεις του άλλαξαν άρδην τη ζωή του. Δούλεψε -με διακοπές- το έργο για δέκα χρόνια, διάστημα κατά το οποίο έφθασε μέχρι το έκτο από τα οκτώ κεφάλαια. Μια πρώιμη έκδοση του έργου, που δεν δημοσιεύθηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του, ανακαλύφθηκε τυχαία το 1910 και δημοσιεύτηκε με τον τίτλο Η θεατρική κλίση του Βίλχελμ Μάιστερ. Το έργο αναθεωρήθηκε και ολοκληρώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1790 μέσω της ενθάρρυνσης και της εποικοδομητικής κριτικής του στενού φίλου και συνεργάτη του Γκαίτε Φρίντριχ Σίλερ. Παρά την αφαίρεση πολλών αυτοβιογραφικών στοιχείων που υπήρχαν στο αρχικό χειρόγραφο, το έργο έχει έντονα αυτοβιογραφικά χαρακτηριστικά: όπως ακριβώς ο ήρωας, ο νεαρός Γκαίτε αισθάνθηκε την καλλιτεχνική κλίση του και ταυτόχρονα βίωσε την άνοδό του από ένα καλά εδραιωμένο αλλά αστικό περιβάλλον σε έναν αριστοκρατικό κόσμο με υψηλά πνευματικά ιδανικά.

Οι παρεμβαλλόμενες στο έκτο κεφάλαιο Εξομολογήσεις μιας όμορφης ψυχής αναφέρονται στη μοναχή Σουζάνα φον Κλέτενμπεργκ, την οποία ο Γκαίτε γνώρισε το 1768 και η βαθιά ευσέβειά της τον εντυπωσίασε. Το κεφάλαιο σηματοδοτεί μια καμπή στο βιβλίο: μέχρι τότε γίνονται πολλές αναφορές στο θέατρο και τις διάφορες μορφές τέχνης και το επίκεντρο είναι η πρόθεση του ήρωα να γίνει ποιητής-ηθοποιός-σκηνοθέτης. Στη συνέχεια, αυτό το θέμα σχεδόν δεν θίγεται πλέον αλλά ο ήρωας συνειδητοποιεί σταδιακά τον εαυτό του ως ολοκληρωμένη, αρμονική προσωπικότητα μακριά από το θέατρο. Ο ατομικός, αισθητικός άνθρωπος του 18ου αιώνα αντικαθίσταται από τον κοινωνικό και πρακτικό άνθρωπο του 19ου αιώνα που πλησίαζε.

Περιεχόμενο

Ο Βίλχελμ Μάιστερ, ο 20χρονος γιος ενός ευκατάστατου εμπόρου της μεσαίας τάξης, από τότε που είδε μια παράσταση με μαριονέτες στο σπίτι των γονιών του θεωρεί αληθινή του κλίση τη θεατρική τέχνη και όχι τις εμπορικές δραστηριότητες του πατέρα του.

Ο παθιασμένος νεαρός ερωτεύεται την ηθοποιό Μαριάν, γράφει ποίηση και ονειρεύεται τον εύθυμο και ξέγνοιαστο κόσμο του θεάτρου. Κρατούν τη σχέση τους μυστική - αυτή λόγω του επίσημου εραστή της (για τον οποίο ο Βίλχελμ δεν γνωρίζει τίποτε), εκείνος λόγω των γονιών του, οι οποίοι θα τρομοκρατούνταν αν τη μάθαιναν. Παρά τις προσδοκίες των γονιών του και όλες τις κοινωνικές συμβάσεις, σχεδιάζει να ενταχθεί σε θεατρικό θίασο και να παντρευτεί την Μαριάν. Τη συναντά κρυφά συνέχεια, έως ότου ανακαλύπτει την απιστία της. Συντετριμμένος, διακόπτει τη σχέση και ταυτόχρονα, αποκηρύσσει κάθε ποιητική και θεατρική φιλοδοξία, καίει τις ερωτικές επιστολές και, προς αγαλλίαση του πατέρα του, αφοσιώνεται στις εμπορικές συναλλαγές με μεγάλο ζήλο. Ο παιδικός του φίλος Βέρνερ, γιος του συνεταίρου του πατέρα του, τον παροτρύνει να ξεκινήσει μια «μαθητεία» στον τομέα του εμπορίου.

Η Μινιόν, εξιδανικευμένη το 1828 από τον ζωγράφο της Ναζαρηνής Σχολής Βίλχελμ φον Σάντοβ

Η κύρια δράση ξεκινά τρία χρόνια αργότερα, όταν ο Βίλχελμ, για να εισπράξει κάποια χρέη, κάνει ένα ταξίδι. Στην επιστροφή σε ένα πανδοχείο συναντά έναν περιοδεύοντα θίασο, στον οποίο συμμετέχει η γοητευτική Φιλίν, που τον ερωτεύεται και προσπαθεί μάταια να τον αποπλανήσει, ένας ηλικιωμένος αρπίστας με μακριά γενειάδα και θλιβερή μουσική και η 13χρονη Μινιόν, τα παράξενα τραγούδια της οποίας τον γοητεύουν και για να την προστατέψει την αγοράζει από τον βάναυσο θιασάρχη για 30 τάλερ. Βοηθά οικονομικά τον θίασο, παίρνει μέρος στις πρόβες ως ηθοποιός και με σύντομη επιστολή ενημερώνει την οικογένειά του ότι η επιστροφή του θα καθυστερήσει.

Ο θίασος συναντά έναν κόμη που τους προσκαλεί στο κοντινό του κάστρο. Ο Βίλχελμ συμμετέχει στην παράσταση, γνωρίζει τον κόσμο των ευγενών, ερωτεύεται την όμορφη κόμισσα και ταυτόχρονα συμμετέχει σε συζητήσεις για το θέατρο, ο αξιωματούχος Τζάρνο τον μυεί για πρώτη φορά στα έργα του Σαίξπηρ και σχεδιάζει να παίξει Άμλετ.

Ο αρπιστής,εικονογράφηση των αρχών του 19ου αιώνα

Μετά την αναχώρησή του με τον θίασο από το κάστρο, ταξιδεύοντας να συναντήσουν τον σκηνοθέτη Σέρλο, δέχονται επίθεση στο δάσος από μια συμμορία ληστών. Ο Βίλχελμ τραυματίζεται από πυροβολισμό αλλά μια «όμορφη Αμαζόνα», η ταυτότητα της οποίας παραμένει μυστήριο για την ώρα, τυχαίνει να περνάει και τον φροντίζει. Μετά την ανάκαμψη του Βίλχελμ, φτάνουν στο θέατρο του Σέρλο όπου παρουσιάζουν τον Άμλετ με μεγάλη επιτυχία. Εντυπωσιασμένος από το ταλέντο του Βίλχελμ, ο σκηνοθέτης του προφητεύει λαμπρό μέλλον και προσφέρεται να υπογράψει συμβόλαιο, αλλά ο μυστηριώδης ερμηνευτής του «φαντάσματος του πατέρα του Άμλετ» τον αποτρέπει. Μετά την παράσταση ο θίασος πανηγυρίζει. Τη νύχτα, μια όμορφη άγνωστη μπαίνει κρυφά στο κρεβάτι του Βίλχελμ και περνούν μια παθιασμένη νύχτα. Μια ξαφνική φωτιά στο θέατρο μετατρέπεται σε ιντερμέδιο στη δράση του μυθιστορήματος και οδηγεί στην ανασυγκρότηση των βασικών χαρακτήρων.

Όταν το θέατρο καταστρέφεται από τη φωτιά, ο θίασος διαλύεται. Ο Βίλχελμ παίρνει μια επιστολή από την ετοιμοθάνατη Αυρηλία, την αδελφή του Σέρλο, να την παραδώσει στον άπιστο αριστοκράτη εραστή της Λοθάριο, το παιδί που έχει μαζί της, ο τρίχρονος Φέλιξ, φαίνεται να είναι από αυτόν. Πριν τον συναντήσει, πέφτει στα χέρια του Βίλχελμ ένα χειρόγραφο «Εξομολογήσεις μιας όμορφης ψυχής».

Η επόμενη σκηνή δράσης είναι το κάστρο του Λοθάριο, όπου ο Βίλχελμ μυείται από τον παλιό του γνώριμο Τζάρνο σε μια αδελφότητα αποκαλούμενη «Κοινωνία του πύργου» που έχει στόχο να παρατηρεί, να υποστηρίζει και να καθοδηγεί στην ωριμότητα ανθρώπους που επιλέγει. Ο Βίλχελμ συνειδητοποιεί, μετά από αρκετό καιρό, ότι δεν είναι γεννημένος ηθοποιός και ότι η ζωή των ηθοποιών είναι αδιάφορη, παρασυρόμενη ανάλογα με τις ευκαιρίες της στιγμής. Αρχίζει έτσι να καταλαβαίνει ότι πρέπει να ζει για τους άλλους και όχι για τον εαυτό του, ότι η τέχνη είναι μόνο μια στιγμή της ζωής, αλλά όχι η ίδια η ζωή.

Το ένα μετά το άλλο αποκαλύπτονται μυστικά, άγνωστα προηγουμένως, που συνδέουν τους χαρακτήρες μεταξύ τους, πλέκοντας τις μοίρες τους σε σφιχτό ιστό. Μεταξύ άλλων, αποδεικνύεται ότι η Μαριάν ήταν έγκυος από τον Βίλχελμ όταν την άφησε και ο Φέλιξ, που ζούσε υπό τη φροντίδα της Αυρηλίας μετά τον θάνατο της Μαριάν, ήταν γιος τους. Η γυναίκα που μπήκε μια νύχτα στο δωμάτιό του ήταν η Φιλίν, που στη συνέχεια έφυγε από τον θίασο με έναν αξιωματικό. Πίσω από την όμορφη Αμαζόνα που έσωσε τον Βίλχελμ από τη ληστεία, και πάντα την είχε στη σκέψη του, βρίσκεται η Νάταλι, η αδερφή του Λοθάριο, με την οποία παντρεύονται στο τέλος του έργου. Επίσης, αποκαλύπτεται η ιστορία της Μινιόν: κατάγεται από την Ιταλία και είναι παιδί του αρπιστή και της αδελφής του Σπεράτας, που είχαν παντρευτεί χωρίς να γνωρίζουν τη συγγένειά τους. Όταν ήρθε στο φως η αιμομικτική ένωση, χώρισαν. Η Σπεράτα τρελάθηκε και πέθανε, ο αρπίστας περιπλανιόταν απελπισμένος και μοναχικός κοντά στη Μινιόν, που την απήγαγε και κακομεταχειρίζονταν ο θιασάρχης. Η Μινιόν, κρυφά ερωτευμένη με τον Βίλχελμ, πεθαίνει από ραγισμένη καρδιά όταν τον βλέπει ερωτευμένο με άλλη γυναίκα.

Κλείνοντας τα χρόνια της «μαθητείας» του, ο Βίλχελμ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ζωή είναι πολύ πιο πλούσια και ποικιλόμορφη από τον μποέμ κόσμο της τέχνης. Παντρεμένος με τη Νάταλι, που ήταν ο καλός του άγγελος από όταν δεν τη γνώριζε ακόμη, από εδώ και στο εξής, βλέπει το μέλλον του στην «πρακτική οικονομική δραστηριότητα».

Δομή και ύφος

Το μυθιστόρημα αποτελείται από οκτώ «βιβλία» - κεφάλαια που χωρίζονται σε έως και σε 20 υποκεφάλαια διαφορετικού μήκους. Ο Γκαίτε δεν αναφέρει ποτέ συγκεκριμένα τοπωνύμια στο ταξίδι του ήρωά του. Το χρονικό διάστημα της πλοκής είναι περίπου το ίδιο με τη μακρά περίοδο που δημιουργήθηκε το έργο, επομένως η ιστορία εκτείνεται σε περίπου 20 χρόνια.

Δραματουργικά, το βιβλίο είναι πολύ χαλαρά δομημένο: τα επεισόδια ακολουθούν το ένα το άλλο συχνά φαινομενικά ασύνδετα, μεγάλο μέρος παρουσιάζεται ως αναφορές ή ως σχόλια του ανώνυμου αφηγητή. Υπάρχουν πολυάριθμα ένθετα με «ιστορίες ζωής», «σημειώσεις» και συζητήσεις και συχνά τραγούδια που έχουν γίνει διάσημα, όπως Ξέρεις τη γη που ανθίζουν οι λεμονιές ή Ποιος δεν έφαγε ποτέ το ψωμί του με δάκρυα. Στο τέλος, αυτό το μωσαϊκό αποδεικνύεται ότι είναι μια πολλαπλά συνυφασμένη κατασκευή. Πολλά γεγονότα αποδεικνύονται ότι είναι καταστάσεις που έχει διευθετήσει η «Κοινωνία του πύργου» - στο τέλος, ο Βίλχελμ ανακαλύπτει ότι η ζωή του ήταν το αντικείμενο της προσοχής μιας μυστικής αδελφότητας - που φέρει ξεκάθαρα τα χαρακτηριστικά μιας στοάς Ελευθεροτεκτόνων, και μπορούν να ερμηνευθούν σωστά μόνο εκ των υστέρων.

Ιστορικό υπόβαθρο

Τεκτονισμός και Διαφωτισμός

Ο τεκτονισμός είναι μια οργάνωση που κατά τον 18ο αιώνα συνδέθηκε στενά με τον Διαφωτισμό. Με καταγωγή από την Αγγλία, εξαπλώθηκε κυρίως στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Η πρώτη μασονική στοά ιδρύθηκε στη Γερμανία το 1737. Τα μέλη χωρίστηκαν σε βαθμούς μαθητευόμενου, εταίρου και διδάσκαλου με βάση το μοντέλο των μεσαιωνικών συντεχνιών. Η είσοδος γινόταν με ορισμένες τελετές. Πολλοί σημαντικοί πρίγκιπες, πολιτικοί, καλλιτέχνες και επιχειρηματίες ήταν Ελευθεροτέκτονες, μεταξύ άλλων στη Γερμανία ο Φρειδερίκος ο Μέγας, ο Πρώσος μεταρρυθμιστικός πολιτικός Καρλ Άουγκουστ φον Χάρντενμπεργκ, ο Γκότχολντ Εφραίμ Λέσσινγκ, ο Κρίστοφ Μάρτιν Βίλαντ, ο Γιόζεφ Χάυντν, ο Μότσαρτ - και ο Γκαίτε.

Ο τεκτονισμός ήταν αφοσιωμένος σε ένα ολοκληρωμένο ιδεώδες της ανθρωπότητας με έμφαση στις αξίες της αλήθειας, της αγάπης για την ανθρωπότητα, της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφοσύνης και αντιτίθετο σε κάθε είδους δεισιδαιμονία, φανατισμό και ολοκληρωτισμό. Αυτό το συναίσθημα εκφράζεται με ιδιαίτερη έμφαση στην Ωδή στη χαρά του Φρίντριχ Σίλερ, την οποία μελοποίησε ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν στην Ενάτη Συμφωνία του: «Όλοι οι άνθρωποι γίνονται αδέρφια». Θεωρείται βασική κινητήρια δύναμη του Διαφωτισμού τον 18ο αιώνα και ιδιαίτερα της επαναστατικής εποχής, όταν εξεγέρσεις κατά του καθεστώτος και της ξένης κηδεμονίας έλαβαν χώρα στην Αμερική και τη Γαλλία. Αντιτάχθηκε η Καθολική Εκκλησία που ένιωθε ότι σημαντικές πνευματικές τάσεις και ιδέες συγκεντρώνονταν στην οργάνωση - μια απειλή για την προηγούμενη κυριαρχία της στην ερμηνεία των παγκόσμιων γεγονότων.

Μουσικές διασκευές

Η Μινιόν, Άρι Σέφερ, 1836

Η κρυφά ερωτευμένη με τον προστάτη της, το πρόωρο τραγικό τέλος της που περιβάλλεται από μυστήριο και τα τραγούδια της Μινιόν, διάσπαρτα στην αφήγηση, ενέπνευσαν επανειλημμένα γνωστούς και λιγότερο γνωστούς συνθέτες:

• Ο Γερμανός συνθέτης Λούντβιχ βαν Μπετόβεν έγραψε το Τραγούδι της Μινιόν για πιάνο.
• Ο Ρόμπερτ Σούμαν έγραψε το κομμάτι για πιάνο Μινιόν. Έγραψε επίσης το Ρέκβιεμ για τον Μινιόν, για χορωδία και ορχήστρα (1849).
• Ο Αυστριακός συνθέτης Φραντς Σούμπερτ συνέθεσε τραγούδια για πιάνο (1815-1826).
• Ο Ούγγρος συνθέτης Φραντς Λιστ έγραψε το ειδύλλιο Το τραγούδι της Μινιόν.
• Ο Γάλλος συνθέτης Αμπρουάζ Τομά έγραψε την όπερα Μινιόν (1866).
• Ο Ρώσος συνθέτης Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι στο έργο του Έξι ειδύλλια έγραψε το ειδύλλιο Μόνο όποιος ξέρει τη λαχτάρα (Nur wer die Sehnsucht kennt, 1869), βασισμένο στο τραγούδι της Μινιόν.

Ταινία

Ο Γερμανός σκηνοθέτης Βιμ Βέντερς το 1975 μετέφερε μέρος της πλοκής του μυθιστορήματος στη σύγχρονη Γερμανία. Η ταινία κυκλοφόρησε με τον τίτλο Λάθος κίνηση, στον ρόλο της Μινιόν η 14χρονη τότε Ναστάζια Κίνσκι.

Μεταφράσεις στα ελληνικά

• Τα χρόνια μαθητείας του Βίλχελμ Μάιστερ, μτφ. Άγγελος Παρθένης, εκδ. Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1995
• Τα χρόνια μαθητείας του Γουλιέλμου Μάιστερ, μτφ. Τούλα Σιετή, εκδ. Κανάκη, 1997