Τίτος Πατρίκιος

Ο Τίτος (Βαπτιστής) Πατρίκιος (Αθήνα, 21 Μαΐου 1928) είναι Έλληνας ποιητής, πεζογράφος, επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Πατρών και μεταφραστής της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Θεωρείται –κατά γενική ομολογία– ο πιο σημαντικός εν ζωή Έλληνας ποιητής, αγαπητός και πολυδιαβασμένος από όλες τις ηλικίες, με πλούσιο έργο, πνεύμα διαυγέστατο και λόγο ουσιώδη. Το 1994 τιμήθηκε με το Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας.

Τίτος Πατρίκιος
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Τίτος Πατρίκιος (Ελληνικά)
Γέννηση	21 Μαΐου 1928 (1928-05-21) Αθήνα
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ελληνικά
Σπουδές	Βαρβάκειος Σχολή
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ποιητής πεζογράφος μεταφραστής
Οικογένεια
Γονείς	Σπύρος Πατρίκιος και Λέλα Πατρικίου
Αξιώματα και βραβεύσεις
Βραβεύσεις	Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία (1994) Ιππότης του Τάγματος του Αστέρα της Ιταλικής Αλληλεγγύης (13  Ιανουαρίου 2009)

Γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι γιος των ηθοποιών Σπύρου Πατρικίου και Λέλας Σταματοπούλου-Πατρικίου, κόρης των ηθοποιών Παναγιώτη και Ευδοξίας Σταματοπούλου. Αποφοίτησε από το Βαρβάκειο Γυμνάσιο το 1946 και στη συνέχεια από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Άσκησε για κάποιο διάστημα το επάγγελμα του δικηγόρου. Σύζυγός του ήταν η ιστορικός Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου. Κόρες τους είναι η ιστορικός Αλεξάνδρα Πατρικίου και η διαφημίστρια Δάφνη Πατρικίου.

Στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση με την ΕΠΟΝ και στη συνέχεια με τον ΕΛΑΣ. Το 1944 καταδικάστηκε σε θάνατο από συνεργάτες των Γερμανών και η εκτέλεσή του ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή. Εξορίστηκε στη Μακρόνησο (1951-1952) και στον Άη Στράτη (1952-1953).

Σπούδασε Κοινωνιολογία στην École Pratique des Hautes Études στο Παρίσι (1959-1964), όπου αργότερα πήρε μέρος στις αντιδικτατορικές εκδηλώσεις εναντίον της χούντας των Συνταγματαρχών στην Ελλάδα.

Εργάστηκε στην έδρα της UNESCO στο Παρίσι και στη Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) στη Ρώμη. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1975 και εργάστηκε ως δικηγόρος, κοινωνιολόγος και λογοτεχνικός μεταφραστής καθώς και στο Κέντρο Μαρξιστικών Μελετών.

Στις 6 Νοεμβρίου 2000 ορίστηκε πρόεδρος της ΑΕ Πολιτιστική Ολυμπιάδα με κριτήριο, όπως ανακοινώθηκε, πως πρόκειται για «όχι έναν αιθεροβάμονα ποιητή, αλλά έναν άνθρωπο με δυνατότητες δράσης». Από τη θέση αυτή παραιτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2001, διότι, σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση του ΥΠΠΟ, «θέλει στο εξής να αφιερωθεί απολύτως και χωρίς περισπάσεις στο ποιητικό και γενικότερα στο λογοτεχνικό του έργο».

Στις 28 Νοεμβρίου 2000 ήταν ένας από τους δώδεκα Έλληνες ποιητές που έλαβαν μέρος στον «Κύκλο Ελληνικής Ποίησης» που διοργάνωσε το Theatre Moliere, Maison de la Poesie στο Παρίσι, όπου το γαλλικό κοινό είχε την ευκαιρία να συναντήσει τους Έλληνες ποιητές και να γνωρίσει το έργο τους, το οποίο παρουσίασαν γνωστοί Γάλλοι συγγραφείς, κριτικοί και μεταφραστές.

Το 2001 ήταν ανάμεσα στους συγγραφείς που επελέγησαν να εκπροσωπήσουν τη σύγχρονή ελληνική λογοτεχνία στην «53η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης», όπου η Ελλάδα ήταν τιμώμενη χώρα. Η Ομάδα Εργασίας «Φρανκφούρτη 2001» και το Διοικητικό Συμβούλιο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) αποδέχτηκαν την ομόφωνη εισήγηση της Συμβουλευτικής Επιτροπής σχετικά με τους συγγραφείς που συμμετείχαν στις εκδηλώσεις του προγράμματος «Νέοι Δρόμοι για την Ιθάκη», μεταξύ των οποίων και ο Τίτος Πατρίκιος.

Στις 20 Μαΐου 2002 συμμετείχε μαζί με τους Στρατή Πασχάλη και Στέλιο Ράμφο σε συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο Γκαίτε με θέμα: «Κι οι ποιητές τι χρειάζονται σ' έναν μικρόψυχο κόσμο;», στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ποίησης.

Στις 12 Απριλίου 2006 παρευρέθηκε στα εγκαίνια του Μουσείου Πολιτικών Εξορίστων Άη Στράτη, όπου και ο ίδιος είχε εξοριστεί (1952-1953).

Το Μάρτιο του 2007 έδωσε διάλεξη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο πλαίσιο του κύκλου «Η ελληνική ποίηση σήμερα».

Το 2008 βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών (μαζί με τον Μένη Κουμανταρέα) για το σύνολο του έργου του.

Στις 6 Ιουλίου 2011 συμμετείχε μαζί με την ποιήτρια Κική Δημουλά σε διάλογο για την Ποίηση στον κήπο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, διάλογο «εφ' όλης της ύλης, όχι μόνο της ποιητικής, αλλά και εκείνης από την οποία τρέφεται η ποίηση». Όπως ανέφερε ο Τίτος Πατρίκιος, «Επειδή όλοι μας έχουμε όλα τα στοιχεία της ψυχολογίας και της ψυχοπαθολογίας, αλλά ελπίζω σε τέτοιο βαθμό που χρειάζεται για να μας ενεργοποιούν, έτσι και εγώ είμαι λίγο σαδομαζοχιστής. Γράφω, λοιπόν, και γιατί το απολαμβάνω και γιατί με βασανίζει», μιλώντας για το πώς γράφει ποίηση. Σχετικά με την ποιητική έμπνευση, ο Τίτος Πατρίκιος είπε πως επί χρόνια πίστευε ότι δεν υπάρχει έμπνευση. Ότι όλα είναι μεταφυσικά κατασκευάσματα και ότι αυτό που έχει σημασία και σπουδαιότητα είναι η δουλειά. "Ο Ρίτσος έλεγε ότι αν δεν το γράψεις τουλάχιστον είκοσι φορές ένα ποίημα, δεν μπορείς να καταλήξεις αν τελείωσε ή δεν τελείωσε. Τα τελευταία χρόνια όμως έχω αρχίσει να υποπτεύομαι ότι και η έμπνευση παίζει κάποιον ρόλο, με την έννοια ότι κάποια στιγμή κάτι σου φωτίζεται πιο καθαρά απ' ό,τι το συνηθισμένο. Σαν να πέφτει στα πράγματα μια λάμψη, αλλά αυτή η λάμψη πάει χαμένη όταν δεν κάθεσαι να τη δουλέψεις. Για να είσαι καλός ποιητής, πρέπει να έχεις και μια ακατάπαυστη ροπή προς την επιπολαιότητα”». Το 2016 βραβεύτηκε με το Γαλλικό βραβείο ποίησης, για τη δίγλωσση ανθολογία ποιημάτων του «Στο οδόφραγμα του χρόνου».

Το 2022 έθεσε υποψηφιότητα για την έδρα της ποίησης στην Ακαδημία Αθηνών, αλλά δεν κατάφερε να συγκεντρώσει τις 19 ψήφους που απαιτούνταν για την εκλογή του. Υποψήφιοι ήταν επίσης οι κορυφαίοι ποιητές Νάσος Βαγενάς και Μιχάλης Γκανάς. Η έδρα της ποίησης παραμένει κενή από τον θάνατο της Κικής Δημουλά το 2020.

Στις 14 Μαρτίου 2023 αναγορευθηκε Επίτιμος Διδάκτωρ του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Το έργο και την προσωπικότητα του τιμώμενου παρουσίασε ο Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας Δρ. Ιωάννης Παπαθεοδώρου, ενώ ακολούθησε η αναγόρευση του τιμώμενου σε Επίτιμο Διδάκτορα από την Πρόεδρο του Τμήματος Φιλολογίας, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Δρα. Ευφημία Καρακάντζα και η περιένδυσή του από τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου, Καθηγητή Χρήστο Μπούρα. Η εκδήλωση της επιτιμοποίησης ολοκληρώθηκε με την ομιλία του τιμώμενου με τίτλο: «Παράδοση και νεωτερικότητα στην ποίηση».

Εργογραφία

Η ποιήτρια Κική Δημουλά, ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος και ο ποιητής και πανεπιστημιακός Νάσος Βαγενάς στον κήπο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.

Το πρώτο του ποίημα το έγραψε σε ηλικία 7 ετών. Ο ίδιος ο ποιητής το χαρακτήριζε ως «σατιρικό». «Το πρώτο ποίημα που έγραψα ως παιδί ήταν σατιρικό. Ήταν το 1935. Ήμουν επτά χρονών. Με είχαν βάλει στις παιδικές εξοχές στη Βούλα, στο Ζηρίνειο Ίδρυμα που ήταν πολύ οργανωμένο, αλλά με αυστηρή πειθαρχία. Μας πήγαιναν για μπάνιο στη θάλασσα σε παράταξη και μας έβαζαν να τραγουδάμε τον ύμνο του Ζηρινείου ''Τι όμορφα περνούμε και τι καλά που ζούμε μες στον Ζηρίνειο πόλο, παλάτι φωτοβόλο''. Αυτή η μεγάλη πειθαρχία μάς καταπίεζε και έφτιαξα ένα σατιρικό ποίημα παραλλαγής-άρνησης του ύμνου ''Τι άσχημα περνούμε και τι κακά που ζούμε μες στον Ζηρίνειο πόλο, παλάτι α-φωτοβόλο''.», ανέφερε ο ίδιος.

Η πρώτη δημοσίευση ποιήματός του έγινε το 1943 στο περιοδικό Ξεκίνημα της Νιότης. Ήταν ιδρυτικό μέλος του περιοδικού Επιθεώρηση Τέχνης. Έργα του μεταφράστηκαν στα γαλλικά, τα ισπανικά, τα φλαμανδικά, τα γερμανικά και τα ολλανδικά. Το 1994 τιμήθηκε με το Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του.

Ποιήματα

• Χωματόδρομος, 1954.
• Μαθητεία, εκδόσεις Πρίσμα, 1963.
• Προαιρετική Στάση, εκδόσεις Ερμής, 1975, εκδόσεις Γνώση, 1981, 1992.
• Ποιήματα, Ι [1948- 1954], Θεμέλιο ,1976
• Θάλασσα Επαγγελίας, εκδόσεις Θεμέλιο, 1977, 1980, 1985.
• Αντιδικίες, εκδόσεις Ύψιλον, 1981, 1983.
• Αντικριστοί καθρέφτες, εκδόσεις Στιγμή, 1988, 1991.
• Παραμορφώσεις, Αθήνα, Διάττων, 1989.
• Μαθητεία ξανά, Αθήνα, Διάττων, 1991.
• Η Ηδονή των παρατάσεων, εκδόσεις Διάττων, 1992, εκδόσεις Κέδρος, 1998.
• Ποιήματα Ι, εκδόσεις Κέδρος, 1998.
• Ποιήματα ΙΙ, εκδόσεις Κέδρος, 1998.
• Ποιήματα ΙΙΙ, εκδόσεις Κέδρος, 1998 .
• Η αντίσταση των γεγονότων, εκδόσεις Κέδρος, 2000.
• Η πύλη των λεόντων, εκδόσεις Διάττων, 2002.
• Ποιήματα IV, εκδόσεις Κέδρος, 2007.
• Η νέα χάραξη, εκδόσεις Κέδρος, 2007.
• Λυσιμελής πόθος, εκδόσεις Διάττων, 2008.
• Συγκατοίκηση με το παρόν, εκδόσεις Κέδρος, 2011, σελ. 72, ISBN 978-960-04-4261-8.
• Σε βρίσκει η ποίηση, εκδόσεις Κίχλη, 2012.
• Δίγλωσση ανθολογία ποιημάτων, υπό τον τίτλο: Οι λέξεις γυμνές. (le parole nude, Interlinea, 2013).
• Ποιήματα Α΄ (1943-1959), εκδόσεις Κίχλη, 2017.
• Ποιήματα Β΄ (1959-2017), εκδόσεις Κίχλη, 2018.

Πεζά

• Η Συμμορία των δεκατριών, εκδόσεις Διάττων, 1990, εκδόσεις Κέδρος, 2000.
• Συνεχές Ωράριο, εκδόσεις Διάττων, 1993, εκδόσεις Κέδρος, 2000.
• Στην ίσαλο γραμμή (Αφηγήσεις), εκδόσεις Κέδρος, 1997, 1999.
• Περιπέτειες σε τρεις σχεδίες (Αφηγήσεις), εκδόσεις Κέδρος, 2006.
• Ο πειρασμός της νοσταλγίας - Σημειώσεις καθημερινότητας, εκδόσεις Κίχλη, 2015.

Μεταφράσεις στα ελληνικά

• Γκέοργκ Λούκατς, Μελέτες για τον ευρωπαϊκό ρεαλισμό, εκδόσεις Εκδοτικόν Ινστιτούτο Αθηνών, 1957.
• Aragon Louis, Μ' ανοιχτά χαρτιά, εκδόσεις Θεμέλιο, 1965, εκδόσεις Ηριδανός, 1971.
• 19ος αιώνας, οι κοινωνιολόγοι, εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, 1978.
• Stendhal, Αναμνήσεις εγωτισμού, εκδόσεις Γνώση, 1983.
• Trotignon Pierre, Encyclopédie de la Pléiade. Ιστορία της φιλοσοφίας, εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1991.
• Deluy Henri, Πρώτες σουίτες, εκδόσεις Ερατώ (μετάφραση, επιμέλεια), 1992.
• Esteban Claude, Αϋπνία. Ημερολόγιο. Ζωγραφιστές εικόνες, εκδόσεις Ερατώ, 1992.
• Balzac Honoré de, Πραγματεία περί των νεωτέρων διεγερτικών, εκδόσεις Ολκός, 1993.
• Valéry Paul, Ο κύριος Τεστ, εκδόσεις Ολκός, 1995.

Συμμετοχή σε συλλογικά έργα

• Εξουσία και κοινωνία, εκδόσεις Καστανιώτη, 2010.
• Επέτειος, εκδόσεις Μικρή Άρκτος, 2010.
• Η σκόνη του χρόνου, Μίλητος [εισήγηση], 2009.
• 3.000 χρόνια ελληνική ερωτική ποίηση, εκδόσεις Εκδοτική Θεσσαλονίκης, 2008.
• Τάσος Λειβαδίτης, εκδόσεις Κέδρος, 2008
• Σύγχρονη ερωτική ποίηση, εκδόσεις Καστανιώτη, 2007.
• Lazongas Α4, εκδόσεις Άγκυρα, 2005.
• Νάνι, τ' άνθι των ανθώ, εκδόσεις Ίνδικτος, 2005.
• Η λογοτεχνία σήμερα, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα [εισήγηση], 2004.
• Το χρονικό του Κέδρου, εκδόσεις Κέδρος, 2004
• Κοινωνικές επιστήμες και πρωτοπορία στην Ελλάδα 1950-1967, εκδόσεις Gutenberg, 2003.
• Ποίηση - γλυπτική - πεζογραφία: Κική Δημουλά - Θόδωρος - Θανάσης Βαλτινός, εκδόσεις Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών [εισήγηση], 2003.
• Πέντε ομιλίες για τον Μανόλη Ανδρόνικο, εκδόσεις Εταιρεία Ελλήνων Τεχνοκριτών, 2002.
• Ραδιόφωνο και πολιτισμός, 9.58 FM της ΕΡΤ 3 [εισήγηση], 2001.
• Άνθη της πέτρας, εκδόσεις Μεταίχμιο, 2000.
• Σταθμοί, εκδόσεις Θεμέλιο, 1995.
• Αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Κοτζιά, εκδόσεις Κέδρος, 1994.
• Παύλος Ζάννας, Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, 1993.
• Η επίδραση των ιδεών του μαρξισμού στη λογοτεχνία μας, εκδόσεις Κένταυρος [εισήγηση], 1984.

Απόψεις-κρίσεις για το έργο του

• Ο Τίτος Πατρίκιος ήταν πρόεδρος της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας του 2004, ενώ από την Κατοχή και τον Εμφύλιο μέχρι σήμερα ασχολείται αδιάκοπα με τα κοινά. Ως προσωπικότητα συνδυάζει πάντα αρμονικά την εγρήγορση του ποιητή με την ενεργό δράση του πολίτη, ενώ παραμένει πάντα δημιουργικός. Από τον «Χωματόδρομο» του 1954 ως την «Αντίσταση των γεγονότων» του 2000 καταδεικνύει το ενδιαφέρον του για τα κοινωνικά-πολιτικά θέματα της Ελλάδας, ενώ υπηρετεί με συνέπεια τα ιδεώδη που σηματοδότησαν τη ζωή και την τέχνη του. Η ποίηση του Τίτου Πατρίκιου αρνείται τις βεβαιότητες. Στοχάζεται, αμφιβάλλει, υποψιάζεται, αναθεωρεί και εξελίσσεται. Ο λόγος του εκφράζεται μέσα από ένα πολύμορφο στοχαστικό τοπίο. Αγαπημένα του θέματα είναι η Ιστορία και η βιογραφία, τα φανερά και κρυφά μονοπάτια τους. Ο σπάνιος πλούτος του έργου του κρύβει, εκτός από ασυνήθιστους τόνους, απροσδόκητες ανατροπές.
• Το 2013 του απονεμήθηκε το Διεθνές βραβείο Ποίησης στην Ιταλία (LericiPea), που είναι από τα παλαιότερα και πιο σημαντικά βραβεία στην Ιταλία.

Βιβλιογραφία

• [Αφιέρωμα], Διαβάζω, τχ. 500 (Οκτ. 2009), σ. 52 - 172.
• [Αφιέρωμα], Εξώπολις, τχ. 14 (Φθιν. 2000), σ. 33 - 47 .
• Αργυρίου Αλέξανδρος, Η ελληνική ποίηση. Η πρώτη μεταπολεμική γενιά, εκδόσεις Σοκόλης, 1982, σελ. 566-568.
• Αργυρίου Αλέξανδρος, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών, 1988.
• Κατσίκη - Γκίβαλου, Άντα, Τα ποιητικά "κοιτάσματα" του Τίτου Πατρίκιου, Θέματα Λογοτεχνίας, τχ. 12 (Ιουλ. - Οκτ. 1999), σ. 104 - 111.
• Νούτσος, Παναγιώτης, Πτυχές της ποίησης του Τίτου Πατρίκιου, Λέξη, τχ. 181 (Ιουλ. - Σεπ. 2004), σ. 486 - 491.
• Σαμαρά, Ζωή, Ίσαλος γραφή, Θέματα Λογοτεχνίας, τχ. 12 (Ιουλ. - Οκτ. 1999), σ. 112 - 119.
• Σελίδες για τον Τίτο Πατρίκιο, Εντευκτήριο, τχ. 37/1 (Χειμώνας 1996 - 1997), σ. 7 - 30
• Τσακνιάς, Σπύρος, Η πεζογραφία ενός ποιητή: τα πεζά του Τίτου Πατρίκιου, Εντευκτήριο, τχ. 46 (Άνοιξη 1999), σ. 17 - 22.
• Τσατσάκου - Παπαδοπούλου, Αθανασία, Ο ποιητής στα χρόνια του νερού, Θέματα Λογοτεχνίας, τχ. 18 - 21 (Ιουλ. 2001 - Δεκ. 2002), σ. 188 - 195.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών Αρχειοθετήθηκε 2018-02-13 στο Wayback Machine. στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου Αρχειοθετήθηκε 2014-02-08 στο Wayback Machine.
• Η σελίδα για τον Τίτο Πατρίκιο στη βάση Biblionet
• Η σελίδα για τον ποιητή στο αφιέρωμα «Ελλάδα: τιμώμενη χώρα στην έκθεση βιβλίου της Φραγκφούρτης»
• Βιογραφικό Σημείωμα στη διεύθυνση www.diapolitismos.gr
• Ποιήματα του ποιητή
• Εφημερίδα Bήμα της Κυριακής (1 Δεκεμβρίου 2013) Αρ. φύλλου 16325
• Περιοδικό «Περιπέτεια», τεύχος 1, Δεκέμβριος 2022, Έκδοση Blue Rosebud Productions ΑΜΚΕ

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

• Η ιστορία των χρόνων μου: Τίτος Πατρίκιος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Μονόγραμμα: Τίτος Πατρίκιος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Παρασκήνιο: Το πέρασμα του χρόνου: Οι ποιητές Τίτος Πατρίκιος, Γιάννης Δάλλας και Γιάννης Κοντός μπροστά σε παλιές φωτογραφίες (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Σίφνος: Τίτος Πατρίκιος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)