Σταυράκιος (ευνούχος)
Ο Σταυράκιος (λατιν. Stauracius) (απεβ. 3 Ιουνίου 800) ήταν Ρωμαίος αξιωματούχος, ευνούχος, ο οποίος έγινε ένας από τους πιο σημαντικούς και με επιρροή συνεργάτες της Αυτοκράτειρας των Ρωμαίων Ειρήνης της Αθήνας (β. π. 797–802). Ενεργούσε ως ο πρώτιστος λογοθέτης κατά την αντιβασιλεία της για τον νεαρό γιο της, τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΣΤ΄ (β. 780–797) από το 780, έως ότου ανατράπηκε και εξορίστηκε από στρατιωτική εξέγερση υπέρ του νεαρού Αυτοκράτορα το 790. Όταν αποκαταστάθηκε στην εξουσία από τον Κωνσταντίνο ΣΤ΄ μαζί με την Ειρήνη το 792, ο Σταυράκιος τη βοήθησε στην τελική απομάκρυνση, τύφλωση και ίσως στη δολοφονία του γιου της το 797. Η θέση του στη συνέχεια απειλήθηκε από την άνοδο ενός άλλου ισχυρού ευνούχου, του Αετίου. Η αυξανόμενη αντιπαλότητά τους και οι Αυτοκρατορικές φιλοδοξίες του Σταυρακίου έπαυσαν μόνο με το τέλος του τελευταίου.
| Σταυράκιος (ευνούχος) | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Όνομα στη μητρική γλώσσα | Σταυράκιος (Ελληνικά) |
| Γέννηση | 8ος αιώνας |
| Θάνατος | 3 Ιουνίου 800 Κωνσταντινούπολη |
| Χώρα πολιτογράφησης | Βυζαντινή Αυτοκρατορία |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Αξιώματα και βραβεύσεις | |
| Αξίωμα | Λογοθέτης του Δρόμου |
Βιογραφία
ΕπεξεργασίαΠρώτος υπουργός κατά την αντιβασιλεία της Ειρήνης
Επεξεργασία
Ο Σταυράκιος αναδείχθηκε το 781, όταν η Ειρήνη, ως αντιβασίλισσα για τον 10ετή γιο της Κωνσταντίνο ΣΤ΄, τον διόρισε στη θέση τού λογοθέτη του Δρόμου, υπουργού Επικοινωνιών & Εξωτερικών της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ήδη κατείχε τον υψηλό βαθμό του πατρικίου, αλλά μέσω αυτού τού διορισμού ο Σταυράκιος έγινε, με τα λόγια του χρονογράφου Θεοφάνη του Ομολογητή, "ο πρώτιστος άνθρωπος της εποχής του και υπεύθυνος για τα πάντα" στο μεγαλύτερο μέρος της βασιλείας της Ειρήνης, που ακολούθησε.[1][2] Αυτός ο διορισμός ήταν μέρος τής σταθερής πολιτικής τής Ειρήνης να βασίζεται σε ευνούχους αξιωματούχους ως υπουργούς και στρατηγούς· η πολιτική αυτή σε μεγάλο βαθμό ήταν το αποτέλεσμα τής δυσπιστίας της απέναντι στους στρατηγούς τού συζύγου της Λέοντα Δ΄ (β. 775-780) και τού πατέρα του Κωνσταντίνου Ε΄ (β. 741-775). Οι στρατηγοί, πιστοί δυνατά στη δυναστεία των Ισαύρων και στις έντονες εικονοκλαστικές πολιτικές της, θα μπορούσαν να απειλήσουν τη θέση της: ήδη λίγες εβδομάδες μετά το τέλος του Λέοντα Δ΄, η Ειρήνη είχε ματαιώσει ένα σχέδιο του παλατιού για να τεθεί ο αδελφός του καίσαρας Νικηφόρος, στον θρόνο.[3]
Αυτή η εξάρτηση από τούς ευνούχους προκάλεσε κάποια εχθρότητα στον στρατό. Η δυσαρέσκεια για τον διορισμό του Σταυράκιου σε αυτή την ισχυρή θέση, δόθηκε από τους Ρωμαίους χρονογράφους ως τον λόγο, για την -αρχικά μυστική- αποστασία του εξέχοντος Αρμένιου στρατηγού του Θέματος των Βουκελλαρίων Τατζάτη, στους Άραβες το 782. Αυτό ήταν ένα κρίσιμο πλήγμα για τους Ρωμαίους, που εκείνη την εποχή είχαν σχεδόν καταφέρει να περικυκλώσουν τον εισβολέα στρατό τού μετέπειτα Χαλίφη Χαρούν αλ Ρασίντ (β. 786-809). Σύμφωνα με την πρόταση του Τατζάτη, ο Χαρούν ζήτησε διαπραγματεύσεις, αλλά όταν έφτασαν οι Αυτοκρατορικοί απεσταλμένοι, συμπεριλαμβανομένου του Σταυράκιου, συνελήφθησαν και κρατήθηκαν ως όμηροι. Σε αυτό το σημείο, ο Τατζάτης και οι άνδρες του πήγαν φανερά αυτομολώντας στον χαλίφη. Ο Σταυράκιος και οι άλλοι απεσταλμένοι ελευθερώθηκαν, μόνο όταν η Αυτοκράτειρα Ειρήνη αποδέχτηκε τους σκληρούς όρους του Χαλίφη για μία τριετή εκεχειρία, συμπεριλαμβανομένης της ετήσιας πληρωμής ενός τεράστιου φόρου 70.000 ή 90.000 χρυσών ντινάρ και της παράδοσης περισσότερων από 10.000 μεταξωτών ενδυμάτων.[1][2][4]
Τον επόμενο χρόνο ο Σταυράκιος ηγήθηκε μιας Αυτοκρατορικής εκστρατείας εναντίον των Σλαβικών κοινοτήτων (Σκλαβηνιών) της Ελλάδας. Ξεκινώντας από την Κωνσταντινούπολη, ο Αυτοκρατορικός στρατός ακολούθησε τις Θρακικές ακτές, πέρασε στη Μακεδονία και στη συνέχεια νότια στη Θεσσαλία, την Κεντρική Ελλάδα και την Πελοπόννησο. Αυτή η εκστρατεία αποκατέστησε ένα μέτρο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορικής εξουσίας επάνω σε αυτές τις περιοχές και συγκέντρωσε λεία από τους νικημένους και εισφορές από τους ντόπιους. Η Αυτοκράτειρα Ειρήνη αντάμειψε τον πιστό υπουργό της επιτρέποντάς του να εορτάσει έναν θρίαμβο στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης τον Ιανουάριο του 784.[1][2][4]
Ανορθωμένη από την επιτυχία αυτή, η οποία ακολουθήθηκε από την αποκατάσταση του Αυτοκρατορικού ελέγχου στο μεγαλύτερο μέρος της Θράκης ως τη Φιλιππούπολη, η Ειρήνη κινήθηκε προς την αποκατάσταση της προσκύνησης των εικόνων, η οποία είχε απαγορευθεί από τον πεθερό της Κωνσταντίνο Ε΄. Μία νέα Οικουμενική Σύνοδος συγκλήθηκε. Αρχικά το 786 πραγματοποιήθηκε στην Εκκλησία των Αγίων Αποστόλων στην Κωνσταντινούπολη, αλλά οι στρατιώτες των Ταγμάτων (τα οποία είχαν ιδρυθεί από τον Κωνσταντίνο Ε΄) και οι πιστοί στις εικονομαχικές πολιτικές του, συγκεντρώθηκαν έξω σε διαμαρτυρία και ανάγκασαν τη Σύνοδο να διαλυθεί.[3] Προκειμένου να εξουδετερώσει την αντίδρασή τους, η Ειρήνη έστειλε τα Ταγμάτα στη στρατιωτική βάση τής Μαλάγινας στη Βιθυνία, φαινομενικά ως προετοιμασία για μία εκστρατεία κατά των Αράβων. Εκεί, περίπου 1.500 στρατιώτες απολύθηκαν, ενώ ο Σταυράκιος έφερε πιστά θεματικά στρατεύματα από τη Θράκη, για να φρουρήσει την πρωτεύουσα. Στη συνέχεια η Ειρήνη συνέστησε εκ νέου το συμβούλιο στη Νίκαια, μετά την απόλυση των πιο απείθαρχων εικονομάχων επισκόπων. Όπως μπορούσε κάποιος να προβλέψει, το Εικονομαχία θεωρήθηκε αίρεση και η προσκύνηση των εικόνων αποκαταστάθηκε.[5]
Σύγκρουση με τον Κωνσταντίνο ΣΤ΄
ΕπεξεργασίαΤο 788 ο Σταυράκιος καταγράφεται ότι παραβρέθηκε ως κριτής στην παράσταση νύφης για τον 17χρονο Κωνσταντίνο ΣΤ΄, μαζί με την Ειρήνη και τον ίδιο τον νεαρό Ρωμαίο Αυτοκράτορα. Η Μαρία της Άμνιας επελέγη, αν και ο Κωνσταντίνος ΣΤ΄ ήταν δυσαρεστημένος για τη διάλυση τού προηγούμενου γάμου του με τον Ρότρουντ, κόρη του Καρλομάγνου. Από αυτό το σημείο, άρχισε να αγανακτεί για τον έλεγχο της μητέρας του επί των κρατικών υποθέσεων και της εξουσίας των υπαλλήλων ευνούχων της.[2][4] Μαζί με μερικούς έμπιστους συνωμότες, ο Κωνσταντίνος ΣΤ΄ σχεδίαζε να συλλάβει τον Σταυράκιο και να τον εξορίσει στη Σικελία, ενώ θα ανελάμβανε τη θέση του ως αποτελεσματικού συγκυβερνήτη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο τα σχέδιά τους πρόλαβε ο Σταυράκιος: έπεισε την Ειρήνη να συλλάβει, να βασανίσει, να εξορίσει ή να φυλακίσει τους συνεργάτες τού γιού της, ενώ ο ίδιος ο Κωνσταντίνος ΣΤ΄ τέθηκε σε κατ' οίκον περιορισμό. Στη συνέχεια η Ειρήνη απαίτησε από τον στρατό όρκο πίστης, όπου το όνομά της αναφερόταν σε σειρά πριν από αυτό του γιου της. Αυτή η απαίτηση προκάλεσε εξέγερση από τους στρατιώτες τού Θέματος των Αρμενιάκων, η οποία στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε όλους τους στρατούς της Μ. Ασίας· αυτοί συγκεντρώθηκαν στη Βιθυνία και απαίτησαν την απελευθέρωση του Κωνσταντίνου ΣΤ΄. Υπό την πίεσή τους, η Ειρήνη συνθηκολόγησε και ο Αυτοκράτορας εγκαταστάθηκε ως μοναδικός κυβερνήτης τον Δεκέμβριο του 790. Μεταξύ των πρώτων πράξεων του Κωνσταντίνου ΣΤ΄ ήταν ο Σταυράκιος να μαστιγωθεί, να καρεί μοναχός και να εξοριστεί στο Θέμα των Αρμενιάκων· επίσης όλοι οι άλλοι αξιωματούχοι ευνούχοι, εξορίστηκαν.[1][2]
Η Ειρήνη παρέμεινε περιορισμένη σε ένα παλάτι στον λιμένα του Ελευθερίου στην πρωτεύουσα και διατήρησε τον επίσημο τίτλο της ως Αυτοκράτειρας. Στη συνέχεια, στις 15 Ιανουαρίου 792, για λόγους που δεν ήταν σαφείς, ανακλήθηκε στο Αυτοκρατορικό παλάτι, επιβεβαιώθηκε ο τίτλος της ως Αυτοκράτειρας και συγκυβερνήτη και το όνομά της αποκαταστάθηκε στις Αυτοκρατορικές επευφημίες.[2] Ο Σταυράκιος φαίνεται επίσης να ανακλήθηκε και, μαζί με την Ειρήνη, ανέλαβαν και πάλι ενεργό ρόλο στη διακυβέρνηση του κράτους. Αυτή η σειρά των γεγονότων οδήγησε τους Αρμενιάκους για άλλη μία φορά σε εξέγερση, αλλά ο διοικητής τους, Αλέξιος Μωσηλέ, ήταν στην Κωνσταντινούπολη. Παρά τις αρχικές εγγυήσεις ασφάλειας, ο Μωσηλέ φυλακίστηκε και αργότερα τυφλώθηκε με την υποκίνηση της Ειρήνης και του Σταυράκιου, που και οι δύο ήταν πρόθυμοι να εκδικηθούν για τον ρόλο του στην ανατροπή τους το 790.[2][4]
Αυτό αποξένωσε τον στρατό, ειδικά τους Αρμενιάκους, οι οποίοι είχαν παράσχει μία σταθερή βάση στήριξης για τον Κωνσταντίνο ΣΤ΄ εναντίον της μητέρας του. Το 795 οι σχέσεις του με την Εκκλησία έγιναν τεταμένες με τη λεγόμενη "Διαμάχη μοιχείας", όταν χώρισε τη Μαρία της Άμνιας και νυμφεύτηκε την ερωμένη του Θεοδότη.[2][4] Ως αποτέλεσμα, η θέση της Αυτοκράτειρας Ειρήνης με τη γραφειοκρατία της πρωτεύουσας έγινε ισχυρότερη και άρχισε να συνωμοτεί εναντίον τού γιου της. Ενώ η Ειρήνη δωροδοκούσε τα Ταγμάτα, ο Σταυράκιος και άλλοι πράκτορες της Ειρήνης έκαναν να αποτύχει μία εκστρατεία με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο ΣΤ΄ εναντίον των Αράβων, φοβούμενοι ότι μία νίκη θα ενίσχυε τη θέση τού Αυτοκράτορα με τον λαό και τον στρατό. Καθώς επέστρεψε στην πρωτεύουσα, ο Αυτοκράτορας συνελήφθη και τυφλώθηκε. Αν και δηλώθηκε επίσημα ότι επέζησε και παρέμεινε φυλακισμένος, πιθανότατα πέθανε από τις πληγές του κάποια στιγμή μετά.[1][2]
Η Ειρήνη μόνη στην εξουσία και η αντιπαλότητα του Σταυρακίου με τον Αέτιο
Επεξεργασία
Με την απομάκρυνση του Κωνσταντίνου ΣΤ΄, η Ειρήνη βασιλεύει πλέον μόνη της, η πρώτη Ρωμαία Αυτοκράτειρα που το έκανε. Ο Σταυράκιος ωστόσο βρήκε τη θέση του να αμφισβητείται όλο και περισσότερο, από έναν άλλο ισχυρό ευνούχο και αξιόπιστο υπηρέτη της Αυτοκράτειρας, τον Αίτιο. Και οι δύο συμμετείχαν σε μία έντονη αντιπαλότητα για να θέσουν τούς συγγενείς τους σε θέσεις εξουσίας, ώστε να εξασφαλίσουν τον έλεγχο της Αυτοκρατορίας μετά το τέλος της Ειρήνης.[6]
Αυτή η αντιπαλότητα εντατικοποιήθηκε, όταν η Ειρήνη αρρώστησε σοβαρά τον Μάιο του 799. Με την υποστήριξη του δομέστικου των Σχολών Νικήτα Τριφύλλιου, ο Αέτιος κατηγόρησε τον Σταυράκιο στην Ειρήνη, ότι εκείνος σχεδίαζε να σφετεριστεί τον θρόνο. Η Ειρήνη διοργάνωσε ένα συμβούλιο στο Παλάτι της Ιερίας, όπου ο ισχυρός υπουργός της κατηγορήθηκε, αλλά συγχωρήθηκε και έφυγε. Ο Σταυράκιος άρχισε τώρα να προετοιμάζει το δικό του αντίθετο χτύπημα, δωροδοκώντας μέλη των Ταγμάτων, αν και φαίνεται ότι δεν είχε υποστηρικτές μεταξύ των ανώτερων στην ιεραρχία. Ένας ευνούχος αποκλειόταν νομικά από τον Αυτοκρατορικό θρόνο, ωστόσο ο Σταυράκιος φαίνεται να φιλοδοξούσε να τον καταλάβει για τον εαυτό του.[2][4][7] Προειδοποιημένη από τον Αέτιο, η Αυτοκράτειρα Ειρήνη εξέδωσε εντολές τον Φεβρουάριο του 800, ότι καθένας στον στρατό δεν θα έπρεπε να έχει επαφή με τον Σταυράκιο. Αυτό το μέτρο μείωσε τα σχέδια τού τελευταίου και εισήγαγε μία -επισφαλή- ισορροπία μεταξύ Σταυράκιου και Αετίου, με το τελευταίο να εξακολουθεί να υποστηρίζεται από τον Νικήτα Τρυφύλλιο. Λίγο αργότερα ο Σταυράκιος αρρώστησε βαριά: αναφέρεται ότι έβηχε αίμα. Παρ' όλα αυτά, πεπεισμένος από ιατρούς, μοναχούς και μάντεις ότι θα ζούσε και θα γίνει Ρωμαίος αυτοκράτορας, προκάλεσε εξέγερση στην Καππαδοκία εναντίον του αντιπάλου του Αετίου, ο οποίος τότε είχε εξασφαλίσει τη θέση τού στρατηγού τού Θέματος Ανατολικών (η υψηλότερης κατάταξης στρατιωτική θέση στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία). Ωστόσο, πριν ακόμη η είδηση της εξέγερσης -η οποία καταστάλθηκε γρήγορα- να φτάσει στην πρωτεύουσα, ο Σταυράκιος είχε αποβιώσει στις 3 Ιουνίου 800.[1][7]
Βιβλιογραφικές αναφορές
Επεξεργασία- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Kazhdan 1991.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Garland 1999.
- ↑ 3,0 3,1 Garland 1999; Treadgold 1997.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Treadgold 1997.
- ↑ Kazhdan 1991; Garland 1999; Treadgold 1997.
- ↑ Kazhdan 1991; Garland 1999.
- ↑ 7,0 7,1 Kaegi 1981.
Πηγές
Επεξεργασία- Garland, Lynda (1999). Byzantine Empresses: Women and Power in Byzantium, AD 527–1204. New York, New York and London, United Kingdom: Routledge. ISBN 978-0-415-14688-3.
- Kaegi, Walter Emil (1981). Byzantine Military Unrest, 471–843: An Interpretation. Amsterdam: Adolf M. Hakkert. ISBN 90-256-0902-3.
- Kazhdan, Alexander Petrovich, ed. (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. New York, New York and Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6.
- Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2.